Suspense

Dit Woort hett noch annere Bedüden: kiek dorför ünner Suspense (Höörspeelreeg).

Suspense (engl. för „Gespannt Wesen“) is en Begreep ut de Theater-, Film- un Literaturwetenschop. Afleidt is de vun’t lat. suspendere („ophangen“) un bedüüt, dat de Utgang vun en Begeevnis unseker blifft. Blangen annere Formen vun de dramaatschen Spannung hett Suspense de meiste Acht op sik togen, vunwegen dat dördor de Spannung „mit de wenigsten Middels“ tüügt warrt.

Hitchcock und Highsmith

Alfred Hitchcock is faken as de „Master of Suspense“ betekent worrn. He hett ünnerscheed twüschen Suspense un Surprise: Wiel Surprise (engelsch för „Överraschung“) en Begeevnis beschrifft, dat unvermodens kummt, is mit Suspense en Begeevnis meent, op dat man töven deit, dat aver nich indrapen deit. Htchcock hett dorto en Bispeel geven: Wenn ünner den Disch, an den mehrere Lüüd fröstücken doot, op mol en Bomb explodeert, denn verjaagt sik de Tokieker un is för ruchweg twintig Sekunnen ünnerholen. Man, wenn een de Lunte lang brennen sütt un de Personen an’n Disch nix ahnen doot vun de Gefohr, denn is dat Suspense un hollt de Tokieker fief bit teihn Minuuten in Aten. De Insatz vun filmische Middels un Kosten is de glieke, man de Effekt is beter.

In Hitchcock sien Film Psycho is de Spannung vun de beropene Szeen ünner de Bruus, in de en Moord passeert, vun’n Tyyp Surprise. De Spannung entsteiht dorbi op’n Slag. De Spannung dorna is dorgegen vun’n Tyyp Suspense, vunwegen dat de Moord na Hitchcock dat Utmaat vun de Gefohr düütlich maakt hett un dorüm keen hektische Akschonen mehr nödig sünd, üm de Spannung oprecht to hollen.

Patricia Highsmith ümgeiht dat in ehrn Warksteedbericht Plotting and Writing Suspense Fiction, den Begreep Suspense na Inholt to defineeren. Se snackt mehr vun en literaarsch Genre, dat vör allem ut de USA kummt un mit en sünnere Vermoden vun de Tokiekers un vun de Kritikers un mit en eher lütt Prestige in de Literaturszeen verbunnen is.

Surprise – Suspense – Mystery

As Böverbegreep för dramaatsche Spannung warrt tomeist de Begreep Tension bruukt. In de wetenschoppliche Literatur warrt in dree verschedene Formen Surprise, Suspense un Mystery ünnerscheedt. In de Praxis wiest sik disse dree Typen vun Spannung jümmers mitenanner verbunnen.

• Surprise is en akute Gefohr, de drauht. Tomeist hollt se blots kort an un lett sik ok blots wenig utdehnen. De Achtergrund vun de Geschicht is för disse Form vun de Spannung ahn Bedüden. Wenn to’n Bispeel en Filmheld vun en Möörder angrepen warrt, denn is dat in jede Situatschoon spannend, egal wat dorför passert is. Överraschung is en wichtig Middel, üm Tension to tügen.

• Suspense beschrifft dorgegen en wieten Spannungsbagen un is ahn dat Weten üm de semantischen Tosamenhäng kuum to verstahn oder to vermiddeln. To’n Bispeel künn de Möörder ut dat Bispeel baven weglopen, wenn sien Anslag nich klappt hett. Dordör entsteiht de Gefohr, dat he noch mol angriepen deit und de Spannung blifft bestahn, ahn dat in de Geschicht ne’e gefährliche Elementen inboet warrn mööt.

• Mystery steiht för en mehr kognitive Spannung, de mit dat Spekuleeren vun den Tokieker över den wieteren Verloop tosamenhangt. De bekannste Form dorvun is dat Whodunit, also de Fraag dorna, wokeen wat doon hett, de sik tomeist eerst an’n Sluss oplöst. Disse Form vun Spannung kummt tostannen, wenn Informatschonen torüch hollen warrt. Hitchcock un ok Highsmith seht in disse Form aver blots en ünnerordente Bedüden.

Psycholoogsche Suspenseforschung

In de 1990er Johren hebbt sik Psychologen veel mit Suspense ut’nannersett. In en Dafinitschoon vun Suspense as en Emotschoon beschrifft de US-amerikaansche Medienpsycholoog Dolf Zillman Suspense as en emotschonale Reakschoon, de tyypscherwies ut en akute Sorg üm de geern sehn Protagonisten entsteiht, de dör Begeevnisse aktuell bedrauht sünd, wobi disse Sorg ut en hoge aver nich vullstännige subjektive Kloorheit doröver tostannen kummt, dat dit beduurliche Begeevnis indrapen deit .

Dat Vermoden vun nich wünschte Begeevnissen

Kunflikt – dat Op’neendrapen vun gegensätzliche Kräft – is dat Karnelement vun’t dramaatsche Dorstellen siet dat Överwinnen vun’t aristokraatsche Drama in’t 18. Johrhunnert. De emotschonale Insicht, de mit dat Ahnen verbunnen is, woans de Kunflikt to lösen geiht, maakt Suspense ut: Bi de Rezepschoon vun en Text oder en Film entsteiht Suspense ut de Sorg, dat wat indrapen deit, wat en nich will, oder ut dat Hapen, dat wat indrapen deit, wat goot deit. Man, dormit en Begeevnis vermoodt warrt, mutt de Text oder Film vörher dat nödige Vörweten vermiddeln. Butendem mutt een in de Laag wesen, ut de mööglichen Utweeg een wählen to künnen, de an’n besten is. Wat en Begeevnis wullt oder nich wullt is hangt dorvun af, wat de Text den Leser as möögliche ne’e Ümstännen in Utsicht stellt. Empirische Ünnersöken wiest, dat Bangen un Hapen gliek dull vun de Grött vun en Gefahr afhangt as ok vun de emotschonale INstellen vun en Leser gegenöver de Figuren . De Grött vun en Gefohr oder vun en go’e Utsicht beschrifft, wat för de Figuren op’t Speel stahn deit. Dat kann wesen, dat he en Teel nich schafft, un geiht över Besehrtheit bit hen na’n Doot. Hapen un Bangen üm dat Begeevnis fallt för Figuren ünnerscheedlcih ut, afhangig dorvun, wat de Lesser oder Tokieker en Person geern mag oder nich.

De Betog to’n Protagonist

Suspense warrt wohrnahmen, wenn een dramaatsche Begeevnissen verfolgen deit, de annere Personen bedrapen doot. De Tokieker oder Leser is dorbi nich direkt bedrapen, man he hett ok nich de Mööglichkeit, den Verloop vun de Begeevnissen to ännern. Dat Geföhl dorbi is so wat as de wenig kommodige Disstress. De Emotschoonstransfer vun de literaarschen oder vun de Filmfigur op den Leser oder Tokieker funkschooneert över en Ümweg: Woll is blots de Protagonist in Gefohr, man de Tokieker sütt, wat för em op’t Speel steiht. Dat Resultat is, dat he mit den Bedrapenen mitföhlen deit. Dat sett vörrut, dat de unbedeeligte Beobachter to en bedeeligten, mitföhlen Beobachter warrt, wat as Empathie betekent warrt. Dorna mutt en Text den Leser mitrieten, wenn he Spannung tügen schall.

Twüschen Nichweten un subjektive Wissheit

Suspense is dat Resultat ut apene Fragen üm dat Wietergahn vun en Geschicht. Empirische Ünnersöken wiest na, dat nich de Unkloorheit dat Beleven vun Suspense duller maakt, man in’t Gegendeel de subjektive Wissheit, dat de Protagonist to Schaden kummt. Dorgegen maakt de afsluute subjektive Wissheit över den Utgang vun de Geschicht jede Suspense tonichten. Wissheit över en tokamen Begeevnis, dat en Schaden bringt, maakt den Leser oder Tokieker kognitiv praat, dat he bi dat Indrapen vun’t Begeevnis för to groten empathischen Disstress schuult is. De Wissheit, dat den Protagonist nix passeeren kann, hinnert Spannung, vunwegen dat keen Grund besteiht Mitgeföhl to hebben. De gröttste Spannung kummt also tostannen, wenn de subjektiv afschätzte Wohrschienlichkeit för den go’en Utgang bannig lütt aver nich afsluut utslaten is.

Vermoodte Wohrschienlichkeit för’n Spood

De Wohrschienlichkeit för den Spood warrt vun’n Tokieker oder Leser afschätzt, dör’t Kombineeren vun de Grött vun de Gefohr mit de Afwehrkraft vun de Protagonisten, d. h. mit jemehr Vermögen, de Situatschoon to meestern. Do is de Wohrschienlichkeit, dat Minschen dör en Tsunami to Schaden kamt ümso sieter, je fröher se över de Gefohr informeert warrt, je beter jemehr Standoort is, je beter se utrüst sünd un je mehr Knööv se hebbt. De Spannung warrt ümso grötter, wenn de Mööglichkeiten to’n Lösen vun de Gefohr in en Geschicht minnert warrt – to’n Bispeel wenn en Held keen Munitschoon mehr hett. Vunwegen dat de Utsicht op Spood vun de Proportschoon vun de Gefohr un de Afwehrkraft vun den Protagonist afhangt, kann de Suspense to’n een dör en Vergröttern vun de Gefohr, to annern över’t Minnern vun de Afwehrmööglichkeit dör den Protagonist vergröttert warrn. In Anlehnen an de Musikwetenschoppen warrt disse Technik as Crescendo betekent. Dorna hebbt blots de Texten en Potential vun Suspense, bi de in Utsicht stellt warrt, dat sik sympaathsche Protagonisten mit gefährliche oder freidige Begeevnissen ut’neen setten mööt, mit de de Protagonisten op’n eersten Blick nich kloor to kamen schient.

Tostannenkamen vun Suspense

Wenn een vun dit Weten utgeiht, mutt en Text oder en Film, de Spannung bringen schall, en Geschicht vertellen, in de de Protagonist in en Kunflikt kummt. De Gefohr oder de Anreiz, de op den Protagonisten inwirken deit, mutt apen dorstellt warrn, jüst so as de Naklapp vun dat slechte Begeevnis, dat in’n slimmsten Fall kamen kann.

• De Titel tüügt en sünnere Vörstellung, wat in de Geschicht vertellt warrt. To’n Bispeel Raiders of the Lost Ark oder Death of a Salesman
• Konventschonen vun’t Genre laat vermoden, wat wohrschienlich passeert, as to’n Bispeel dat Utschalten vun en Gegner dör den Helden oder dat Opdecken vun en Geheemnis dör en Detektiv
• Informatschoonsvergaav
• en Kunflikt twüschen den Protagonist un den Antagonist oder in de Bost vun den Protagonist (Binnenkamp) stellt en Striet in Utsicht, bi den man op den Utgang gespannt is
• en unvermoodten Vörfall – faken en Moord – tüügt den Wunsch, mehr to de Vörgeschicht un den Achtergrund to weten (Whodunnit)
• Mantik – en Droom, Vörahnen, Sinnbiller, Vörutseggen, optehn Wedder oder dramaatsche Musik geevt een dat Geföhlt, dat wat passeeren warrt.

Markmalen

Bestanddeelen

Suspense splitt sik op in in Utsicht hebben un Twievel. De Utsicht is an en Vörstellen vun dat knütt, wat noch kamen deit. Allens, wat en sik vör de tokumst vörstellen deit kann indrapen oder ok nich. Dormit is de Utsicht jümmer ok mit dat Vörstellen vun’t Nich-Indrapen oder dat Indrapen vun wat anner’n verbunnen, wat hinnert, dat dat egentlich vermoodte indrapen deit. In den Tostand vun Suspense oder Spannung wesselt de Fantasie vun den Tokieker oder Leser twüschen de gegensätzlichen Utsichten („He schafft dat!“ – „Nee, he schafft dat doch nich!“ – „He schafft dat doch!“) hen un her.

Sorten

Afhangig vun den Inholt vun’t Vermoden gifft dat en Entslutens- un en Verklorensspannung. Bi’t eerste is man dorop gespannt, woans de Striet oder de Binnenkamp an’t Enn utgeiht, bi’t annere töövt man op’t Verkloren vun en snaakschen Ümstand (as de Moord in en Krimi). Beide Orden bruukt ünnerscheedliche Formen vun’t Överraschen.

Na’t Teel vun’t Vermoden künnt bereken oder anropen Aflööp föhren. Bereken steiht to’n Bispeel bi en Roov in’n Vördergrund, de ahn Stören aflöpt, bi’t Warfen üm de Leef vun en annern Minschen is dat mehr dat Anropen. Bi’t Glücksspeel helpt dorgegen beides nich, vun dorher hett dat en sünnere Bedüden för de Dramaturgie.

Stärk

De Stärk vun dat Geföhl vun Spannung hangt af vun de Wichtigkeit vun de tokamen Begeevnissen för den Protagonist. Noch mehr speelt aver de Wichtigkeit för den Tokieker oder Leser dor, wo dull em dat persönlich intresseert. Dorto kummt dat Utmaat vun den Ünnerscheed twüschen den Verloop, för de een bang is, un den, den een geern harr.

Verloop

• Anspannen: en tokamen Begeevnis duukt in de Fantasie op
• Överraschung: dat schient mööglich, dat dat dorto nich kummt, oder dat wat anners dortwüschen kummt
• Verwickeln: Vörrutsetten för’t Indrapen stellt sik na un na in, man ünnerbroken vun ne’e Hinnern oder Twievel
• Lösen: na de Gesetten vun de Insichten mutt sik de Saak dordör oplösen, dat de Ring vun de nödigen Aflööp sik sluten deit.

Histoorsch Entwickeln

Suspense gifft dat as apentlich verlööft un föddert Medienelement eerst siet den Sport oder dat Bühnenmelodram siet dat latere 18. Johrhunnert. Dat apentliche Anregen vun starke Emotschonen sett vörrut, dat de Zivilisatschoon al teemlich wiet entwickelt is, ümdat de Geföhlen nich ut de Kontroll gaht. Bito stünn de christlich-middelöllerliche Ethik, de sik gegen de röömschen Wagenrennen un Gladiatorenkämp entwickelt harr, gegen jede Oort vun Suspense.

De Sozioloog Norbert Elias hett dat Opkamen vun en sellschopplich positiv ansehn Spannung siet dat late Middelöller ünnersöcht un sütt en Tosamenhang mit dat Opkamen vun’n Sport. He sleiht den Begreep Mimesis as Vörrutsetten vör: En sportlichen Wettstriet is nich eernst meent, man eher en Speel, man liekers en namaakten Kamp. De Spannung de dormit verbunnen is, maakt dorüm Spaaß.

Literatur

• Patricia Highsmith: Suspense oder Wie man einen Thriller schreibt (orig.: Plotting and Writing Suspense Fiction), Zürich: Diogenes Verlag 1985, ISBN 3-257-01685-9
• Henning Eichberg: Leistung, Spannung, Geschwindigkeit. Sport und Tanz im gesellschaftlichen Wandel des 18./19. Jahrhunderts. Stuttgart: Klett 1978
• Peter Vorderer, Hans J. Wulff, Mike Friedrichsen (Rgv.): Suspense: Conceptualizations, Theoretical Analyses, and Empirical Explorations. Hillsdale NJ: Lawrence Erlbaum 1996
• Eric Dunning, Norbert Elias: Sport und Spannung im Prozess der Zivilisation. Frankfort an’n Main: Suhrkamp 2003
• Ralf Junkerjürgen: Spannung - Narrative Verfahrensweisen der Leseraktivierung. Eine Studie am Beispiel der Reiseromane von Jules Verne. Frankfort an’n Main usw.: Peter Lang, 2002.
• Anne-Katrin Schulze: Spannung in Film und Fernsehen. Das Erleben im Verlauf. Berlin: Logos, 2006.
• Iris Schneider: Aufmerksamkeitserregende Merkmale in Spielfilmen. Eine Inhaltsanalyse des Verlaufs formaler, dramaturgischer und inhaltlicher Elemente. Medienforschung 15. Regensborg: Roderer, 2007.
• Adrian Weibel: Spannung bei Hitchcock. Zur Funktionsweise des auktorialen Suspense. Würzborg: Königshausen & Neumann, 2008.

Weblenken

• The Paradox of Suspense (engelsch)
• Ken Follet: The Art of Suspense (engelsch)