Brontekst bekijken van Dmanisi (stad)

{{Infobox plaats in Georgië
| soort               = Stad
| regio               = Kvemo Kartli
| deelstaat           = 
| gemeente            = [[Dmanisi (gemeente)|Dmanisi]]
| naam                = Dmanisi
| schriftnaam         = {{lang|ka|დმანისი}}
| voormaligenamen     = Basjkitsjeti (tot 1947)
| vlag                = 
| wapen               = 
| statussinds         = 1921
| statussindsnaam     = Stad sinds
| opgericht           = 
| hoogte              = 1250
| inwoners            = 3050
| inwonersref         = <ref name=geostatpop />
| meetjaar            = 2024
| etniciteit          = [[Georgiërs|Georgisch]] (80,9%)<br>[[Azerbeidzjanen in Georgië|Azerbeidzjaans]] (14,5%)
| etniciteitjaar      = 2014
| website             = <!-- wikidata -->
| detailkaarttype     = relief
| image               = დმანისის პარკი.JPG
| caption             = Centrum Dmanisi
}}
'''Dmanisi''' ([[Georgisch]]: {{lang|ka|დმანისი}}) is een stad en [[Vindplaats (archeologie)|archeologische vindplaats]] in het zuiden van [[Georgië]] met ruim 3.000 inwoners (2024), gelegen in de regio [[Kvemo Kartli]]. De stad is het bestuurlijk centrum van de [[Dmanisi (gemeente)|gelijknamige gemeente]] en ligt hemelsbreed 60 kilometer ten zuidwesten van hoofdstad [[Tbilisi]]. Dmanisi is gesitueerd op 1.200-1.300 meter boven zeeniveau in het Dmanisi-plateau op de linkeroever van de Masjavera rivier, die door een 50 meter diepe kloof langs de stad stoomt. Dmanisi 

== Geschiedenis ==
[[Bestand:Ruins of Dmanisi Castle.jpg|miniatuur|Fort Dmanisi, Mariakerk en archeologische vindplaats]]
De geschiedenis van menselijke bewoning bij Dmanisi gaat miljoenen jaren terug in de tijd. In het gebied zijn rond het jaar 2000 fossielen van de [[Dmanisi-mensen|''Homo georgicus'']] gevonden die tot 1,8 miljoen jaar oud gedateerd zijn en tot de [[Homo erectus]] behoren. Sinds 1936 hebben er [[Archeologie|archeologische]] opgravingen plaatsgevonden, waarbij vondsten uit de [[Bronstijd]] aangeven dat de plek een lange historie van permanente bewoning kent. 

=== Middeleeuwen ===
Gedurende de [[6e eeuw|6e]] tot [[8e eeuw]] was Dmanisi een kleine nederzetting dat de zetel was van het Dmanisi-bisdom in de [[Oosters-orthodoxe kerken|oosters-orthodoxe]] kathedraal, de ''Dmansis Sioni''. Dmanisi werd voor het eerst vermeld in de [[9e eeuw|9de eeuw]] als een onderdeel van het [[Arabieren|Arabische]] [[emiraat van Tbilisi]]. Dmanisi lag was op een kruising van handelsroutes en werd beschouwd als de poort naar de oosterse culturen, waardoor het een bijzondere status verkreeg. Tijdens de [[middeleeuwen]] werd Dmanisi een belangrijke handelsstad die beschermd werd door een fort, waarvan de ruïnes nog steeds te zien zijn.

In de [[1080-1089|jaren 80 van de 11de eeuw]] werd de stad veroverd door de [[Seltsjoeken]], maar tussen [[1123]] en [[1125]] weer bevrijd door [[David IV van Georgië]] en [[Demetrius I van Georgië]]. In de [[14e eeuw|14de eeuw]] werd de stad onder de voet gelopen door [[Turkse volkeren|Turks]]-[[Mongoolse Rijk|Mongoolse]] legers onder leiding van [[Timoer Lenk]]. Door een volgende slag in [[1486]], toegebracht door de [[Turkmenen]], verloederde de stad en werd het in de [[18e eeuw|18de eeuw]] een onbewoond dorp.<ref>{{Citeer web | url=http://bse.sci-lib.com/article030016.html | titel=Definition of "Dmanisi" |werk=Great Soviet Encyclopedia, 3rd edition 1969–1978 | bezochtdatum=2022-03-07 | taal=ru |archiefurl=https://web.archive.org/web/20220307115727/http://bse.sci-lib.com/article030016.html|archiefdatum=2022-03-07}}</ref> Het fort Dmanisi werd gecontroleerd door de [[Orbeliani]]'s.

=== Doechobors ===
Toen het gebied in de 19e eeuw onder [[Keizerrijk Rusland|Russische]] overheersing kwam te staan raakte de omgeving van Dmanisi weer bewoond. Dit kwam onder andere door de vestiging van de Doechobors. De Doechobors ("Geestworstelaars") zijn een Russische religieuze groepering die verbannen werden uit de omgeving van [[Melitopol]] ([[Oekraïne]]) naar [[Zuidelijke Kaukasus|Transkaukasië]]. Zij hadden zich tegen de [[Russisch-Orthodoxe Kerk|Russisch-orthodoxe kerk]] gekeerd en geloofden in een directe relatie met God vanuit het innerlijke zelf, in plaats van via intermediairen zoals een priester. 

Bijna 500 families (4.097 personen) vestigden zich in [[Samtsche-Dzjavacheti|Dzjavacheti]], waar acht "Doechobor" dorpen werden opgericht in de hedendaagse gemeente [[Ninotsminda (gemeente)|Ninotsminda]], waaronder Bogdanovka (nu [[Ninotsminda (stad)|Ninotsminda]]). Ongeveer 1000 Doechobors vestigden zich in de omgeving van het hedendaagse Dmanisi, en stichtten de dorpen Basjkitsjeti (nu Dmanisi), Kirovisi, Vake, Gantiadi en Ormasjeni.<ref name=doukhobors>{{Citeer web | url=https://www.ecmi.de/publications/ecmi-research-papers/35-dukhobors-in-georgia-a-study-of-the-issue-of-land-ownership-and-inter-ethnic-relations-in-ninotsminda-rayon-samtskhe-javakheti | auteur=Hedvig Lohm | titel=Dukhobors in Georgia: A Study of the Issue of Land Ownership and Inter-Ethnic Relations in Ninotsminda rayon | paginas=p.5-12 |datum=2006 |bezochtdatum=2022-02-28 | uitgever=European Centre for Minority Studies |taal=en|archiefurl=https://web.archive.org/web/20220228224423/https://www.ecmi.de/publications/ecmi-research-papers/35-dukhobors-in-georgia-a-study-of-the-issue-of-land-ownership-and-inter-ethnic-relations-in-ninotsminda-rayon-samtskhe-javakheti|archiefdatum=2022-02-28}}</ref> 

Het Doechobor dorp Basjkitsjeti ([[Russisch]]: {{lang|ru|Башкичети}}; [[Georgisch]]: {{lang|ka|ბაშკიჩეთი}}; [[Azerbeidzjaans]]: {{lang|az|Başkeçid}}) lag op ongeveer 10 kilometer ten westen van het historische Dmanisi, en betekent "hoofd bergpas", mogelijk een verwijzing naar het [[Dzjavachetigebergte]] ten westen van het dorpje dat het scheidt van de andere Douchobor gemeenschappen in Dzjavacheti. Gedurende de [[Sovjet-Unie|Sovjetperiode]] veranderde de etnische demografie in de dorpen langzamerhand en dus ook in Dmanisi door religieuze onderdrukking, deportatie maar ook door de vestiging van andere etniciteiten waaronder [[Azerbeidzjanen in Georgië|Azerbeidzjanen]]. Sommigen van deze Doechobors emigreerden eind 19e eeuw naar Canada.<ref>{{Citeer web | url=https://doukhobor.org/ | titel=Doukhobor Heritage Website | bezochtdatum=2022-02-28 | taal=en |archiefurl=https://web.archive.org/web/20220228224416/https://doukhobor.org/|archiefdatum=2022-02-28}}</ref> 

=== Sovjetperiode ===
[[Bestand:ქ.დმანისი სამხრეთ-აღმოსავლეთი მხარე.jpg|miniatuur|Dmanisi]]
In de Sovjetperiode werd Basjkitsjeti in 1933 het bestuurlijk centrum van het nieuwe district met dezelfde naam.<ref>{{Citeer boek | url=https://publications.hse.ru/pubs/share/direct/403399936.pdf | formaat=pdf | titel=Топонимия Ближнего Зарубежья: 100 лет переименований (Toponymie van het nabije buitenland: 100 jaar hernoemen) | paginas=p.142 | auteur=V.N. Kaloetskov e.a. | uitgever=Русское географическое общество (Russische Geografische Vereniging) | plaats=[[Moskou]] | datum=2020 | bezochtdatum=2022-10-18 | taal=ru |archiefurl=https://web.archive.org/web/20221015080728/https://publications.hse.ru/pubs/share/direct/403399936.pdf|archiefdatum=2022-10-15}}</ref> Beiden werden in 1947 naar Dmanisi hernoemd.<ref>{{Citeer boek | titel=Административно-территориальное деление союзных республик на 1 января 1947 года (Administratief-territoriale verdeling van de republieken van de Unie op 1 januari 1947) | jaar=1947 | pagina=p.488 | taal=ru }}</ref> In 1959 werd Dmanisi een '[[nederzetting met stedelijk karakter]]',<ref>{{Citeer journal | title=Ведомости Верховного Совета СССР. № 27 (959) (Vedomosti van de Opperste Sovjet van de USSR, Nr. 27 (959) )| jaar=1959 | taal=ru }}</ref> om in 1981 stadsrechten te krijgen.<ref name=census2002>{{Citeer web |url=http://census.ge/ge/2002-results |titel=deel I |werk=Census.ge, National Statistics Office of Georgia (Geostat) |paginas=p.94 |datum=2003 |bezochtdatum=2022-10-17 |taal=ka |archiefdatum=2022-10-10 |archiefurl=https://web.archive.org/web/20221010141230/http://census.ge/ge/2002-results |dodeurl=ja }}</ref> Vanaf de jaren 1980 verhuisden vele Doechobors naar Rusland. Tussen 1979 en 1989 nam het aantal Doechobors in het raion Dmanisi af van 691 naar 571, en in de jaren 1990 reduceerde dat verder naar 50 door onder meer etno-nationalisme onder president [[Zviad Gamsachoerdia]], 'Georgianisering', de burgeroorlogen maar ook een actief remigratiebeleid.<ref name=doukhobors /> 
 
== Demografie ==
Begin 2024 had Dmanisi 3.050 inwoners,<ref name=geostatpop>{{Citeer web | url=https://www.geostat.ge/en/modules/categories/41/population | titel=Population and Demography - Population by cities and boroughs (daba), as of 1 January | datum=2023-01-01 | bezochtdatum=2023-07-22 | werk=National Statistics Office of Georgia, Geostat | taal=en }}</ref> een groei van bijna 13% sinds de volkstelling van 2014. 
{| class="wikitable" style="text-align:right;font-size:90%;"
|-
! Jaar
! 1897 !! 1923 !! 1939 !! 1959 !! 1970 !! 1979 !! 1989 !! 2002 !! 2014 !! 2020 !! 2024
|-
! Aantal
| - || 670 || {{winst}} 1.871 || {{winst}} 4.778 || {{verlies}} 4.076 || {{winst}} 4.530 || {{winst}} 8.650 || {{verlies}} 3.427 || {{verlies}} 2.661 || {{winst}} 2.873 || {{winst}} 3.050
|-
|colspan=15 class="wikitable" style="align:left;text-align:left;background-color:#eaecf0"|Verantwoording data: Bevolkingsstatistiek Georgië 1897 tot heden<ref name="inwplaatsen">{{Citeer web | url=http://pop-stat.mashke.org/georgia-cities.htm | titel=Population cities & towns of Georgia | bezochtdatum=2022-03-04 | werk=Population Statistics Eastern Europe and former USSR | taal=en }}</ref><ref name="etn1923">{{Citeer web | url=http://pop-stat.mashke.org/georgia-ethnic-loc1923.htm | titel=Ethnic composition rural Georgia 1923 | bezochtdatum=2022-03-04 | werk=Population Statistics Eastern Europe and former USSR | taal=en }}</ref>{{refn|name="nootcensus2002"|Bij de volkstelling van 2014 werd een onverklaarbaar gat ten opzichte van de data van het nationaal statistisch bureau Geostat gevonden. Uit VN begeleid onderzoek is gebleken dat de volkstelling van 2002 ongeveer 8-9 procent te hoog was. Zie<ref name=retro2017>{{Citeer web | url=https://geostat.ge/media/20624/3.-Population-Dynamics_ENGL-_print_F.pdf | titel=Population Dynamics in Georgia - An Overview Based on the 2014 General Population Census Data | datum=2017-11-29 | bezochtdatum=2022-01-01 | werk=National Statistics Office of Georgia, Geostat | taal=en |formaat=pdf }}</ref>, "1. Introduction", Pagina 1.}}
|}

=== Etniciteit ===
De bevolking van Dmanisi bestond in 2014 voor 81% uit [[Georgiërs]]/[[Adzjaren]] en voor 14,5% uit [[Azerbeidzjanen in Georgië|Azerbeidzjanen]]. Daarnaast wonen er enkele tientallen [[Armeniërs in Georgië|Armeniërs]] (1,8%), [[Russen (volk)|Russen]] (1,7%) en [[Pontische Grieken]] (0,7%).<ref name="etn14">{{Citeer web | url=http://pop-stat.mashke.org/georgia-ethnic-loc2014.htm | titel=Ethnic composition of Georgia 2014 | bezochtdatum=2022-03-07 | werk=Population Statistics Eastern Europe and former USSR | taal=en }}</ref>

In 1979 bestond de bevolking van Dmanisi nog in meerderheid uit Azerbeidzjanen (65,5%). Andere bevolkingsgroepen waren [[Russen (volk)|Russen]] (12,3%), Pontische Grieken (11,0%), Georgiërs (7,5%), Armeniërs (3,2%). Deze cijfers zijn illustratief voor de sterk gewijzigde demografie in de regio na het [[uiteenvallen van de Sovjet-Unie]] en de economische malaise en etnische conflicten in de jaren daarna.<ref name="etn1979">{{Citeer web | url=http://pop-stat.mashke.org/georgia-ethnic1979.htm | titel=Ethnic composition of Georgia 1979 | bezochtdatum=2022-03-04 | werk=Population Statistics Eastern Europe and former USSR | taal=en | dodeurl=nee }}</ref> 

==Bezienswaardigheden ==
In Dmanisi zelf zijn geen bijzondere bezienswaardigheden. De archeologische vindplaats van de [[Dmanisi-mensen]] ligt 10 kilometer naar het oosten in Patara Dmanisi, langs de [[S6 (Georgië)|hoofdweg S6]]. Hier zijn een museum, enkele middeleeuwse kerken en fortificaties te zien.<ref>{{Citeer web | url=https://museum.ge/index.php?lang_id=ENG&sec_id=51 | titel=Dmanisi Museum-Reserve | bezochtdatum=2022-03-06 | werk=Georgian National Museum | taal=en }}</ref><ref>{{Citeer web | url=https://georgiantravelguide.com/en/dmanisi-museum-reserve | titel=Dmanisi Museum-Reserve | bezochtdatum=2022-03-06 | werk=Georgian Travel Guide | taal=en }}</ref> 

== Vervoer ==
De [[Lijst van Georgische hoofdwegen#1-50|nationale route Sh68]] verbindt Dmanisi met de [[S6 (Georgië)|S6]] ([[Europese weg 117|E117]]) bij Didi Dmanisi / Vardisoebani en in noordelijke richting met [[Bediani]], [[Trialeti (plaats)|Trialeti]] en [[Tsalka (stad)|Tsalka]]. De S6 is een secundaire internationale verbinding vanaf [[Tbilisi]] naar de Georgisch - [[Armenië|Armeense]] grensovergang [[Goegoeti]] - [[Gogovan]] in de gemeente Dmanisi.

Sinds de sluiting van de spoorlijn [[Marneoeli (stad)|Marneoeli]] - [[Bolnisi (stad)|Bolnisi]] - [[Kazreti]] voor passagiersvervoer is het dichtstbijzijnde spoorwegstation in Marneoeli.

== Externe links ==
* [https://dmanisi.gov.ge/ Website Dmanisi]

== Referenties ==
{{Appendix||2=
{{References}}
}}
{{Commonscat}}

{{Coor title dms|41|19|56|N|44|12|16|E|region:GE_type:city}}

[[Categorie:Stad in Georgië]]
[[Categorie:Kvemo Kartli]]