Brontekst bekijken van Intercitymaterieel

{{Infobox rollend materieel
| titel = Intercitymaterieel
| afbeelding = NS ICMm Woerden.jpg
| onderschrift = ICMm-IV treinstel 4237 nabij Woerden.
| type = 
| aantal = ICM-III: 94 <br> ICM-IV: 50
| serie = '''''0:''''' 4001-4007 <br />'''''1:''''' 4011-4050 <br />'''''2:''''' 4051-4097 <br />'''''3:''''' 4201-4230 <br />'''''4:''''' 4231-4250
| fabrikant = [[Waggonfabrik Talbot|Talbot]] (mechanisch deel)<br />CEM [[Oerlikon Contraves|Oerlikon]], [[Holec]] (elektrisch deel)
| product = 
| bouwjaar = 
| vervoerder = NS
| indienst = '''''0:''''' {{0}} 1977 <br> '''''1/2:''''' 1983-1990 <br> '''''3/4:''''' 1990-1994
| uitdienst = 2022-2029 <br> '''''1/2:''''' 2020-2026 <br> '''''3/4:''''' 2022-2029
| lengte = '''''0/1/2:''''' 80,6 m <br />'''''3/4:'''''{{0}}107,1 m
| breedte = 2,844 m<ref name="OdR 1976-04">{{Citeer tijdschrift|achternaam=Broers|voornaam=J.H.|medeauteurs=|taal=|url=https://www.nvbs.com/zoekresultaten/#/d/library-odr-digital/OdR1976%2FOdR1976083-088.pdf|titel=Nieuw Intercitymaterieel voor de NS|jaargang=1976-04|tijdschrift=Op de Rails|datum=april 1976|archiefurl=https://web.archive.org/web/20201205135646/https://www.nvbs.com/zoekresultaten/#/d/library-odr-digital/OdR1976%2FOdR1976083-088.pdf|dodeurl=no}}</ref>
| hoogte = 4,65 m<ref name="OdR 1976-04" /><ref name="OdR 1984-11">{{Citeer tijdschrift|achternaam=Broers|voornaam=J.H.|medeauteurs=|taal=|url=https://www.nvbs.com/zoekresultaten/#/d/library-odr-digital/OdR1984%2FOdR1984307-309.pdf|titel=De NS-treinstellen 4011-4050|jaargang=1984-11|tijdschrift=Op de Rails|datum=november 1984|archiefurl=https://web.archive.org/web/20201205135646/https://www.nvbs.com/zoekresultaten/#/d/library-odr-digital/OdR1984%2FOdR1984307-309.pdf|dodeurl=no}}</ref>
| vloerhoogte = 1,23 m
| spoorwijdte = [[Normaalspoor|1435 mm]]
| samenstelling = van de [[Bak (trein)|bakken]]
'''''0:'''''{{0}} {{0}} mBk + AB + sBk <br /> '''''1/2:''''' mBFk + AB + sBk<br /> '''''3/4:''''' mBFk + mB + A + sBk<ref>{{Citeer boek|titel=Elektrische Treinen in Nederland deel 3|auteurlink=|auteur=Carel van Gestel|medeauteurs=Bert van Reems, Peter van der Welle|taal=|url=|uitgever=De Alk bv, Alkmaar|datum=1997|pagina's=164, 166-169, 190|ISBN=90 6013 057 X}}</ref>
| deuren = Pneumatische zwenk-zwaaideuren
'''''0/1/2:''''' 6 per zijde <br />'''''3/4:''''' {{0}} 8 per zijde
| deurbreedte = 1300 mm en 900 mm<ref>{{Citeer tijdschrift |achternaam=Venemans |voornaam=D.W. |titel=De Intercity-treinstellen ICM-1 |jaargang=15 |tijdschrift=Het Matblad |datum=1983-04 |nummer=4 |pagina's=4-7}}</ref>
| asindeling = '''''0/1/2:''''' Bo'Bo' + 2'2' + 2'2' <br />'''''3/4:''''' {{0}} Bo'Bo' + Bo'2' + 2'2' + 2'2'
| assen = '''''0/1/2:''''' 12 <br />'''''3/4:''''' {{0}} 16
| gewicht = '''''0/1/2:''''' 144 ton <br />'''''3/4:''''' {{0}} 192 ton
| stroomsysteem = 1,5 kV [[gelijkstroom]]
| vermogen = '''''0/1/2:''''' 4 x 315 = 1260&nbsp;kW <br />'''''3/4:''''' 6 x 315 = 1890&nbsp;kW<ref name="Elektrische Treinen in Nederland deel 3 pagina 190">{{Citeer boek|titel=Elektrische Treinen in Nederland deel 3|auteurlink=|auteur=Carel van Gestel|medeauteurs=Bert van Reems, Peter van der Welle|taal=|url=|uitgever=De Alk bv, Alkmaar|datum=1997|pagina's=190|ISBN=90 6013 057 X}}</ref>
| voeding = 
| snelheid = 160&nbsp;km/h<ref name="Elektrische Treinen in Nederland deel 3 pagina 190" />
| dienstsnelheid = 140&nbsp;km/h
| zitplaatsen = (totaal)
'''''0:''''' 205 <br> '''''1:''''' 225 <br> '''''2:''''' 226 <br> '''''3:''''' 300 <br> '''''4:''''' 301
| staanplaatsen = 
| treinbeinvloeding = [[ATB-EG]]
| treinradio = [[GSM-Rail|GSM-R]]
| koppeling = [[Scharfenbergkoppeling|Scharfenberg]]
| zitplaatsen1 = '''''0/1/2:''''' 35 <br> '''''3/4:''''' {{0}} 59
| zitplaatsen2 = '''''0:''''' {{0}} 155 <br> '''''1/2:''''' 163 <br> '''''3/4:''''' 211
| klapzittingen = '''''0:''''' 15 <br> '''''1:''''' 27 <br> '''''2:''''' 28 <br> '''''3:''''' 30 <br> '''''4:''''' 31|bakken='''''0/1/2:''''' 3 <br />'''''3/4:''''' {{0}} 4|motoren=4/6× [[Traction Cem-Oerlikon|TCO]] 4 EKO 3250<ref name=TCO>{{Citeer boek |titel=RAMES INTERCITY Chemins de Fer Neerlandais ( Pays-Bas ) |achternaam=Traction Cem-Oerlikon |taal=fr |datum=december 1979}}</ref>|aandrijving=[[Gelijkstroommotor|Gelijkstroom]]:<br>'''''0/1:''''' [[Elektrische_tractie#Rijweerstanden|weerstanden]]<br>'''''2/3/4:''''' [[Elektrische_tractie#Choppers|chopper]]}}

'''Intercitymaterieel''' (kortweg '''ICM''' met de [[Rollend materieel|materieelnaam]] '''Plan Z''') is een type [[treinstel]] van [[Nederlandse Spoorwegen|NS Reizigers]] dat voornamelijk gebruikt wordt in [[intercity]]treindiensten. De trein heeft de bijnaam '''Koploper''' vanwege de [[doorloopkop]] onder de verhoogde machinistencabine, waarmee een loopverbinding tussen de treinstellen is ontstaan (uniek voor Nederlandse treinstellen). De doorloopkop bleek storingsgevoelig te zijn en is bij de modernisering van 137 van de 144 treinstellen in de jaren 2005-2011 verwijderd. De gereviseerde treinstellen worden ook wel ''Intercitymaterieel modern'' ('''ICMm''') genoemd. ICMm wordt sinds 2022 buiten dienst gesteld. Het is de bedoeling dat alle treinstellen in 2030 terzijde zullen zijn.

Het model is ontworpen door Evert Endt van het designbureau van ontwerper [[Raymond Loewy]].<ref>[https://www.nicospilt.com/index_Treinstellen_Koplopers.htm Koplopers (IC-III, plan Z, ICM, ICMm)], ''De doorloopkop, met de daarop geplaatste cabine, is ontworpen door Evert Endt van het bureau CEI-Raymond Loewy, naar een idee van de heer Zeevenhoven van NS.'', geraadpleegd op 2024-01-15.</ref> De eerste zeven (prototype) treinstellen kwamen in 1977 in dienst. Het merendeel van de tussen 1983 en 1994 gebouwde treinen reed in 2023 nog dagelijks over het Nederlandse spoorwegnet.<ref name=icm>[https://web.archive.org/web/20220719153727/https://treinposities.nl/materieel/NS/icm Treinposities NS ICM] Geraadpleegd 19 juli 2022</ref> De ICMm's vormen samen met het [[Dubbeldeksinterregiomaterieel|VIRM]] en de [[Dubbeldekker Zonering|DDZ]] het belangrijkste materieel op de verbindingen tussen de [[Randstad (gebied)|Randstad]] en het noorden en oosten van het land.

==Driewagenstellen==
===ICM-0===
[[Bestand:Koploper 4005 Stator.jpg|thumb|left|De kopbakken van stel 4005 zijn in gebruik geweest als oefenobject bij Falck BHV in Utrecht. Inmiddels zijn ze gesloopt.<ref>{{Citeer web |url=https://treinposities.nl/voertuig/ns_icm_4005/details |titel=NS 4005: Details |auteur=KRuesink |datum=2018-11-14 |bezochtdatum=2023-09-26 |werk=treinposities.nl |taal=nl}}</ref>]]
[[Bestand:ICM Groningen.jpg|thumb|De gemoderniseerde 4013 (ICMm) naast een nog niet gemoderniseerde Koploper (ICM). Bij de 4013 is de doorloopkop verwijderd, te zien aan het ontbreken van de naad in het midden.]]
In 1977 zijn de 4001-4007 als prototypes gebouwd door [[Waggonfabrik Talbot|Talbot]] te [[Aken (stad)|Aken]]. Destijds werden ze aangeduid als IC3 en later als ICM-0 om ze te kunnen onderscheiden van de latere seriebouw. Ze werden aanvankelijk ingezet tussen [[Station Eindhoven Centraal|Eindhoven]] en [[Station Venlo|Venlo]], dit baanvak was speciaal geschikt gemaakt voor 160 kilometer per uur. Later werden ze ingezet tussen [[Station Amsterdam Centraal|Amsterdam]] en [[Station Nijmegen|Nijmegen]].<ref name=wegenwerken>[https://web.archive.org/web/20221022081438/https://www.commissiemer.nl/docs/mer/p01/p0141/141-0114weg-en-werken79.pdf Weg en Werken 1979] Geraadpleegd 19 juli 2022</ref>

Vanaf 1983 kwam de vervolgserie 4011-4097. Bij deze nieuwere stellen werden diverse zaken anders uitgevoerd dan bij de prototypes. Onder meer de indeling van de ramen (sommige bakken van de prototypes hadden bijvoorbeeld [[Stadsgewestelijk Materieel|SGM]]-ramen), vormgeving van bagagerekken (met luchtdouches onder het bagagerek), de binnendeuren (automatische schuifdeuren in plaats van klapdeuren bij de bakovergang), de nieuwe serie kreeg dezelfde oranje banken als in de ICR-rijtuigen.<ref name=icm /> Later{{Wanneer?||2019|11|16}} kregen ook de prototypes deze banken; voordat dit gebeurde hadden de prototypes ook in de tweede klas individuele stoelen met een rode kleur, zoals bij de verbouwde [[Mat '54|Hondenkoppen]]{{Bron?||2019|11|16}}). In ICM-0 4001 werd bij wijze van proef een [[thyristor]]-[[Elektrische tractie#Choppers|chopper]] van de firma [[Holec]] ingebouwd in plaats van [[Elektrische tractie#Rijweerstanden|rijweerstanden]]. Het treinstel heeft hiermee dienstgedaan van 1 maart 1982 tot maart 1983.<ref>{{Citeer tijdschrift |achternaam=Bok |voornaam=J.H. |titel=Chopperinstallatie op proef in ICM |jaargang=14 |tijdschrift=Het Matblad |datum=1982-05 |nummer=5 |pagina's=1-8}}</ref> De doorloopkoppen van de prototypes werden in het najaar van 1984 zodanig aangepast dat ze koppelbaar waren met die van de seriebouw.<ref>Door de aanwezigheid van [[Scharfenbergkoppeling]]en kunnen alle ICM-varianten met elkaar in [[treinschakeling]] rijden, maar niet met andere materieeltypen.</ref><ref>{{Citeer tijdschrift |achternaam=Boon |voornaam=W.J. |titel=De doorloopkop van de vervolgseries ICM |jaargang=14 |tijdschrift=Het Matblad |datum=1982-09 |nummer=8 |pagina's=14-23}}</ref><ref>{{Citeer tijdschrift |achternaam=Jongepier |voornaam=P. |titel=Wijzigingen aan ICM-0 bij de eerste revisie (R2) |jaargang=15 |tijdschrift=Het Matblad |datum=1983-11 |nummer=9 |pagina's=10-13}}</ref> ICM-0 is voorzien van Wegmann-draaistellen; dit in tegenstelling tot de vervolgseries ICM, die voorzien zijn van draaistellen van [[Schweizerische Industrie-Gesellschaft|SIG]], type GSG 4.<ref>{{Citeer tijdschrift |achternaam=Schoester |voornaam=A.H.W. |titel=De draaistellen van ICM-1 en SGM-2 |jaargang=14 |tijdschrift=Het Matblad |datum=1982-07 |nummer=6 |pagina's=4-11}}</ref> 

Desondanks bleven de verschillen groot en mede daardoor werd de ICM-0 door [[Nederlandse Spoorwegen|NS Reizigers]] te duur bevonden in het onderhoud.{{Bron?||2019|11|16}}

In 2003 zijn deze zeven Koplopers terzijde gesteld. Enkele treinstellen zijn gesloopt door Dotremont in [[Maastricht]].<ref>{{Citeer web |url=https://www.treinenweb.nl/materieel/ICM/intercitymaterieel-icm.html |titel=Intercitymaterieel (ICM) |datum=2023-04-11 |bezochtdatum=2023-09-26 |werk=treinenweb.nl |taal=nl |citaat=De stellen werden in Onnen aan de kant gezet waar ze enige tijd hebben gestaan, velen ervan zijn op een gegeven moment naar de sloper Dotremont in Maastricht gegaan, een enkele is overgebleven om als oefenobject dienst te doen en staat op een afgesloten terrein in Arnhem.}}</ref><ref>{{Citeer web |url=https://treinposities.nl/materieel/NS/icm/icm0 |titel=Materieeloverzicht ICM-0 van Nederlandse Spoorwegen |bezochtdatum=2023-09-26 |werk=treinposities.nl |taal=nl}}</ref> Treinstel 4001 stond lange tijd op [[Arnhem Goederen]]. In 2018 is de combinatie naar industrieterrein Kleefse Waard overgebracht waar het als oefenobject door de brandweer wordt gebruikt. De tussenbak is verwijderd en ligt ca. 300 meter verder op zijn kant. Treinstel 4004 is als oefenobject in [[Ossendrecht]] in gebruik bij de politieacademie, zij het dat een kopbak gescheiden is van de rest. De AB 4007 is verbouwd tot AB 4044 ter vervanging van een uitgebrande AB.<ref>{{Citeer web |url=https://treinposities.nl/voertuig/ns_icm0_4007/opmerkingen |titel=Nederlandse Spoorwegen 4007 |auteur=KRuesink |datum=2018-11-14 |bezochtdatum=2023-09-23 |werk=treinposities.nl |taal=nl}}</ref><ref>{{Citeer web |url=https://treinposities.nl/voertuig/ns_icm_4044/opmerkingen |titel=Details NS ICM 4044 |auteur=kilometerkampioen4011 |datum=2021-02-02 |bezochtdatum=2023-09-26 |werk=treinposities.nl |taal=nl}}</ref><ref>{{Citeer web |url=https://www.treinenweb.nl/nieuws/240/icm-4044-in-de-revisie-geschiedenis-icm-4044.html |titel=ICM 4044 in de revisie; Geschiedenis ICM 4044 |auteur=Ariën |datum=2008-10-01 |bezochtdatum=2023-09-26 |werk=treinenweb.nl |taal=nl |citaat=n mei 2002 werd er in de orginele AB-bak van deze trein een flinke brand aangestoken toen de trein bij Anna-Paulowna was. Herstel van deze bak bleek achteraf niet meer mogelijk.

Om alsnog een tussenbak te verkrijgen voor de 4044 werd er gekeken naar de inmiddels terzijde gezette ICM-0 treinstellen (4001-4007), hiervan bleek bij de 4007 dat de AB-bak als enige SIG-draaistellen had tegenover de andere ICM-0 treinstellen. De SIG-draaistellen worden al een hele tijd in de hele actieve ICM serie gebruikt.

En zodoende werd de 4007 AB-bak naar de werkplaats Haarlem gestuurd voor een ombouw tot AB-bak voor de 4044. Dit herstel heeft dan ook enkele jaren geduurd, maar sinds eind 2006 is het dan eindelijk op de baan gekomen, met enkele donor-onderdelen uit een ICR bak (bagagerekken o.a).}}</ref>

De rijtuigen van het type [[Intercityrijtuig|ICR]] zijn voor een groot deel gebaseerd op het middenrijtuig van ICM-0.<ref>{{Citeer web |url=https://www.treinenweb.nl/materieel/ICR/intercity-rijtuig-icr.html |titel=InterCity Rijtuig (ICR) |datum=2023-04-16 |bezochtdatum=2023-09-26 |werk=treinenweb.nl |taal=nl |citaat=De ICR-rijtuigen zijn ontwikkeld uit de middenbak van de ICM Intercity-treinstellen.}}</ref>

===ICM-1 en ICM-2===
Tussen 1983 en 1990 zijn de Koplopers 4011-4097 gebouwd. Het eerste treinstel werd op 11 december 1983 officieel door [[Waggonfabrik Talbot|Talbot]] overgedragen aan NS; de overdrachtsrit zelf vond plaats op 10 januari 1984. Met ingang van de zomerdienstregeling 1984 kwamen de eerste vier ICM-1's in dienst, op de verbinding [[Station Amsterdam Centraal|Amsterdam]] - [[Station Zwolle|Zwolle]] - [[Station Groningen|Groningen]]/[[Station Leeuwarden|Leeuwarden]].<ref>{{Citeer tijdschrift |achternaam=Maas |voornaam=P. |titel=Intercity Materieel (ICM-1) |jaargang=18 |tijdschrift=Het Matblad |datum=1986-02 |nummer=1 |pagina's=1-5}}</ref> 

Deze treinstellen hebben twee motordraaistellen (vier aangedreven assen) onder een van de koprijtuigen. De ICM-1's (4011-4050) hebben geen [[chopper (elektronica)|choppers]], maar [[Elektrische tractie#Rijweerstanden|rijweerstanden]] voor het aansturen van de motoren.<ref>{{Citeer web |url=https://www.maerklin.de/en/lp/2022/koploper |titel=Class ICM-1 "Koploper" Electric Rail Car Train Art.No. 39425 |datum= |bezochtdatum=2023-09-26 |werk= |taal=en |citaat=Chopper control was added starting with road number 4051 and the class changed to ICM-2.}}</ref> 

==Vierwagenstellen==
===ICM-3 en ICM-4===
Tussen 1990 en 1994 zijn vijftig vierdelige Koplopers gebouwd (4201-4250). Het is tegenstrijdig, maar de langere treinstellen werden juist besteld in verband met een bezuinigingsoperatie: ''Snoeien om te Groeien''.{{Bron?||2019|11|16}} Eerst wilde NS alleen nog materieel inzetten van driedelige stellen,{{Bron?||2019|11|16}} maar dit beperkte de mogelijkheid om flexibel in te spelen op de vervoersvraag. De enige baklengtes die mogelijk zijn met driewagenstellen zijn: 3, 6, 9, 12 of 15 bakken, dit laatste is de maximumlengte van een ICM-trein. Met een combinatie van drie- en vierwagenstellen zijn veel meer combinaties van bakken mogelijk door het aantal drie- en vierwagenstellen te laten verschillen. Bijvoorbeeld: 3 (1x3), 4 (1x4), 6 (2x3), 7 (3+4), 8 (2x4), 9 (3x3). Door deze meer flexibele inzet kon het aantal lege kilometers beperkt worden, een bezuiniging die niet ten koste is gegaan van de reiziger of van het personeel.{{Bron?||2019|11|16}}

Deze treinstellen hebben zes aangedreven assen (drie motordraaistellen). De vierdelige Koplopers hadden oorspronkelijk al [[magneetrem]]men. De driedelige Koplopers kregen ze in het najaar van 2012 ingebouwd.{{Bron?||2019|11|16}} Van treinstel 4231 was van 1996 tot en met 2007 een tweedeklas rijtuig verbouwd naar eerste klas.{{Bron?||2019|11|16}} Het stel werd daarbij vernummerd in 4444. Dit treinstel deed tot eind 2006 voornamelijk dienst in de '[[Ambtenarentrein]]' 501/502 [[Station Groningen|Groningen]] – [[Station Den Haag Centraal|Den Haag]]. Nadat het treinstel weer de normale verhouding 1e/2e klas teruggekregen had, droeg het nog steeds het speciale nummer 4444 tot aan zijn revisie in 2011, toen het zijn nummer 4231 weer terugkreeg.<ref>{{Citeer web|url=https://www.treinenweb.nl/news/1439|titel='Ambtenarentrein' uit dienst voor modernisering|bezochtdatum=2020-02-26|werk=Treinenweb|taal=nl|archiefurl=https://web.archive.org/web/20200226084957/https://www.treinenweb.nl/news/1439|archiefdatum=26 februari 2020|dodeurl=nee}}</ref>

==Doorloopkop==
{{Zie hoofdartikel|Doorloopkop}}
[[Bestand:ICM Doorloopkop tijdens koppelen.jpg|miniatuur|ICM tijdens het koppelen van de doorloopkoppen.]]
Dit type trein heeft de officiële bijnaam ''Koploper'' gekregen van een winnaar van een prijsvraag.<ref>{{Citeer web |url=https://www.marktplaats.nl/v/verzamelen/spoorwegen-en-tramwegen/m1904928937-ns-brochure-geef-die-trein-een-naam?correlationId=a16fea7a-9e8d-4aaf-8690-6f834f1836b8 |titel=NS brochure "Geef die trein een naam" te koop op Marktplaats |bezochtdatum=2022-11-20 |archiefdatum=2022-11-20 |archiefurl=https://web.archive.org/web/20221120212458/https://www.marktplaats.nl/v/verzamelen/spoorwegen-en-tramwegen/m1904928937-ns-brochure-geef-die-trein-een-naam?correlationId=a16fea7a-9e8d-4aaf-8690-6f834f1836b8 |dodeurl=unfit }}</ref> Het woord verwijst naar de karakteristieke [[doorloopkop]] van de trein. Deze constructie, bedacht door prof. ir. [[N.H.C.E. Zeevenhooven]], maakte het reizigers, [[catering]]personeel en [[conducteur]]s mogelijk om tijdens de rit van treinstel te wisselen. Reizigers konden zo van treinstel wisselen als ze in het verkeerde deel waren ingestapt of omdat het treinstel waar ze waren ingestapt te vol was. [[Zwartrijden|Zwartreizigers]] hadden in deze treinen geen mogelijkheid meer om de conducteur te ontlopen, waar dat bij andere gekoppelde treinen betrekkelijk eenvoudig is door het treinstel zonder conducteur te selecteren vlak voor vertrek.

De doorloopkoppen werden sinds 31 oktober 2005 niet meer gebruikt.<ref name=":0">{{Citeer web |url=https://www.treinenweb.nl/materieel/ICM/intercitymaterieel-icm.html |titel=Intercitymaterieel (ICM) |datum=2023-04-11 |bezochtdatum=2023-09-26 |werk=treinenweb.nl |taal=nl |citaat=De bekende doorloopkop die de NS in 2005 afschafte om onderhoudskosten te besparen en vertragingen (bij het doorkoppelen van de doorloopkop) terug te brengen, werd verwijderd en voorzien van een grote kopplaat,}}</ref> Als reden werd gegeven dat er door reizigers en treinpersoneel te weinig gebruik van werd gemaakt.{{Bron?||2019|11|16}} Door het afschaffen van de catering in 2003 was geen doorloopmogelijkheid meer nodig. Bovendien waren de doorloopkoppen een ingewikkelde constructie, die onderhevig was aan slijtage. De storingen bij koppelen en ontkoppelen, met vertragingen als gevolg, waren mede reden om ze buiten werking te stellen.{{Bron?||2019|11|16}}

NS was bij de revisie op zoek naar bezuinigingen en besloot de doorloopkoppen eerst onbruikbaar te maken en bij de latere modernisering zelfs te verwijderen.<ref name=":0" /> De zware deuren aan beide koppen van de trein zijn hierbij verwijderd en vervangen door een lichtere [[polyester]] plaat. Door het verwijderen van de doorloopkoppen is de trein lichter geworden. Dit levert een kostenbesparing op door een lager energieverbruik en lagere onderhoudskosten.<ref name=":1" /> Het nadeel is dat de conducteur tijdens de rit bij gekoppelde treinstellen niet in de gehele trein kan komen. Dit verlaagt de dienstverlening tussen ver van elkaar gelegen stations, zoals [[Station Zwolle|Zwolle]] en [[Station Amersfoort Centraal|Amersfoort]] of Zwolle en [[Station Assen|Assen]], en zou bij calamiteiten problemen kunnen opleveren.

==Indeling van compartiment==
In de Koploper was de eerste Nederlandse trein waar vanaf de bouw behalve het gebruikelijke vis-à-vis (met de banken tegenover elkaar) ook de coachopstelling (met de banken achter elkaar) werd toegepast.{{Bron?||2019|11|16}} Hondenkoppen hadden die opstelling al eerder, maar pas bij renovatie in de jaren zeventig. Bovendien was voor de beenruimte een zogenoemde ''unisteek'' toegepast. De beenruimte in de tweede klas was in de oorspronkelijke uitvoering even groot als in de eerste klas. Voor de unisteek was mede gekozen om de rentabiliteit van de eerste klas te verbeteren (door af te zien van een extra grote beenruimte).{{Bron?||2019|11|16}} De zitplaatsen in de tweede klas stonden daarmee verder uit elkaar dan bij andere treinen.

In niet-gemoderniseerde ICM-treinstellen had elke reiziger de beschikking over een zogeheten luchtdouche. Deze voorziening was in ICM-0 nog niet aanwezig en is in het gemoderniseerde ICMm komen te vervallen omdat daar [[airconditioning]] in zit. Bij al het Intercitymaterieel zijn boven de ramen leeslampen aanwezig die de reizigers zelf kunnen in- en uitschakelen. De eerste klasse is sinds de modernisering tevens voorzien van 230 V-aansluitingen, voor gebruik van bijvoorbeeld laptops.

==Modernisering==
Vanaf maart 2005 werd het Intercitymaterieel gemoderniseerd, te beginnen met de driedelige stellen (serie 4011-4097). In april 2007 werd het eerste treinstel door [[NedTrain]] werkplaats [[Haarlem]] afgeleverd en in de gewone treindienst opgenomen.{{Bron?||2019|11|16}} Ter onderscheiding van de nog niet gemoderniseerde stellen worden de gemoderniseerde treinstellen aangeduid als ICMm. Deze treinstellen kregen een geheel vernieuwd interieur, met ongeveer 13% meer zitplaatsen. Daarnaast werd het onderscheid tussen de eerste en tweede klas visueel verduidelijkt; de eerste klas heeft rode stoelen, de tweede klas blauwe, net als bij ander gemoderniseerd materieel en nieuw gebouwd materieel vanaf 2006. Verder is ICMm voorzien van extra faciliteiten als een rolstoeltoilet, airconditioning, digitale reisinformatie, een digitaal [[koersrol|koersbord]] en een statische omzetter in plaats van de eerdere motorgenerator. De modernisering van de driedelige stellen kostte € 190 miljoen.{{Bron?||2019|11|16}}

Aan de buitenkant was het gemoderniseerde materieel het beste te onderscheiden van het niet-gemoderniseerde materieel door het op een ronding uitlopen van de blauwe balk rond de ramen, in plaats van een recht uiteinde en de dichte ramen in lijn met de zijwand. De ramen kunnen niet meer worden opengedraaid. De treinstelnummers zijn verplaatst naar de [[baanschuiver]]s om ze minder gevoelig te maken voor [[graffiti]].{{Bron?||2019|11|16}} De naam "Koploper" is verdwenen.

De doorloopkoppen werden bij deze revisie bij alle treinen verwijderd; de twee deuren aan de buitenzijde werden vervangen door een gesloten kunststof plaat. De nog niet gemoderniseerde ICM-IV 4206 en 4248 hadden bij herstel van botsschade bij een van de kopdeuren al zo'n plaat gekregen, omdat de kopdeuren bij een aanrijding beschadigd waren geraakt. Het totaalgewicht van een treinstel verminderde met ongeveer 1.000 kilogram na vervanging van beide doorloopkopconstructies door kunststof afdekplaten. Dit heeft een gunstige invloed op het energieverbruik en dus de CO<sub>2</sub>-uitstoot per gereden kilometer.<ref name=":1">[https://web.archive.org/web/20110724172042/http://www.vkcn.nl/showpage.asp?steID=1&item=1285 Nieuwe neus voor koploper NS - Kunststof Composieten Nederland]</ref>

Het interieur van de ICMm is ontworpen door ontwerpbureau Puur|Ruimte<ref>{{Citeer web |url=http://puurruimte.eu/work/de-nieuwe-koploper |titel=De nieuwe Koploper |auteur=Puur{{!}}Ruimte |bezochtdatum=2024-09-05 |archiefurl=https://web.archive.org/web/20201229112646/http://puurruimte.eu/work/de-nieuwe-koploper |archiefdatum=2020-12-29 |dodeurl=ja}}</ref><ref>{{Citeer web |url=https://player.vimeo.com/video/5358838 |titel=Intercity NS |auteur=Puur{{!}}Ruimte |bezochtdatum=2024-09-05 |formaat=video}}</ref> en vormgegeven door kunstenares [[Anna Ostrowska]]<ref>{{Citeer web |url=http://puurruimte.eu/work/po%C3%ABzie-intercity |titel=Poëzie in intercity |auteur=Puur{{!}}Ruimte |bezochtdatum=2024-09-05 |archiefurl=https://web.archive.org/web/20201229112645/http://puurruimte.eu/work/po%C3%ABzie-intercity |archiefdatum=2020-12-29 |dodeurl=ja}}</ref>. 

Bij de modernisering van de Koplopers werd het aantal toiletten gehalveerd. Hier kwam kritiek op van onder andere van mensen met darmziektes en ouders met kinderen. NS gaf geen gehoor aan deze klachten.<ref>[https://web.archive.org/web/20221216131217/https://myprivacy.dpgmedia.nl/consent?siteKey=V9f6VUvlHxq9wKIN&callbackUrl=https%3A%2F%2Fwww.ad.nl%2Fprivacy-gate%2Faccept-tcf2%3FredirectUri%3D%252Fad%252Fnl%252F1012%252FNederland%252Farticle%252Fdetail%252F2218564%252F2007%252F02%252F02%252FWc-s-in-intercity-s-weg-voor-stoelen.dhtml Wc's in intercity's weg voor stoelen], ''[[Algemeen Dagblad]]'', 2 februari 2007 {{dode link}}</ref>

Treinstel 4011 werd in maart 2005 als eerste gemoderniseerd, om na tests in de [[klimaatkast (testen)|klimaatkamer]] in Wenen en een serie proefritten, controles en instructies aan het personeel per 16 april 2007 de dienst in te gaan.{{Bron?||2019|11|16}} De allereerste dienst was in treinserie 1500 (Intercity Amsterdam – Amersfoort – Deventer). Het volgende treinstel, de 4012, was pas in mei 2007 gereed en heeft ook niet meteen, zoals eerst gepland,{{Bron?||2019|11|16}} samen met de 4011 een volledig gemoderniseerde trein gevormd.

De verbouwing van de driedelige Koplopers (4011-4097) duurde tot het tweede kwartaal van 2010.{{Bron?||2019|11|16}} Treinstel 4205 werd op 22 februari 2009 als eerste vierdelig proefstel binnengehaald in de [[Hoofdwerkplaats Haarlem]] voor modernisering en kwam begin januari voor het eerst in de dienst.{{Bron?||2019|11|16}} Hierna diende de 4203 als tweede proefstel; deze kreeg als eerste de mogelijkheden voor draadloos internet en actuele reisinformatie (het [[On Board Information Services|OBIS-systeem]]).{{Bron?||2019|11|16}} In februari 2010 werd begonnen met de seriematige verbouwing van de vierdelige treinstellen. Opvallend was dat de stellen niet meer op nummervolgorde werden binnengenomen voor revisie.{{Bron?||2019|11|16}} De laatste ICMm - de 4240 - werd op 6 oktober 2011 afgeleverd.<ref>{{Citeer web|url=https://www.treinreiziger.nl/laatste-gerenoveerde-koploper-icmm-rijdt-werkplaats-uit/|titel=Laatste gerenoveerde koploper (ICMm) rijdt werkplaats uit|bezochtdatum=2022-06-18|auteur=treinreiziger.nl|datum=2011-10-06|werk=Treinreiziger.nl|taal=nl|archiefdatum=2022-12-16|archiefurl=https://web.archive.org/web/20221216131217/https://www.treinreiziger.nl/laatste-gerenoveerde-koploper-icmm-rijdt-werkplaats-uit/|dodeurl=no}}</ref>

Begin 2012 is [[NedTrain]] begonnen met de vervanging van de stoelbekleding in de 2e klasse. Deze bleek moeilijk schoon te houden{{Bron?||2019|11|16}} en werd vervangen door een kunststofachtige bekleding.

==Opvallende treinstellen==
[[Bestand:Aankomst station Schiphol, Bestanddeelnr 933-6237.jpg|thumb|Koploper met [[Koninklijke Luchtvaart Maatschappij|KLM]]-uitmonstering in 1986.]]
[[Bestand:ICM in Aegon totaalreclame - Apeldoorn.jpg|thumb|Koploper 4012 met [[AEGON|Aegon]] totaalreclame te [[Station Apeldoorn|Apeldoorn]].]]
[[Bestand:Kinderboekentrein Geheel.jpg|thumb|[[Kinderboeken]]trein 4028 te [[Station Zwolle|Zwolle]].]]
[[Bestand:Olympische Koploper (ICM), Utrecht Centraal.jpg|thumb|[[Olympische Zomerspelen|Olympische]] Koploper 4201; 13 mei 2006.]]
[[Bestand:NS ICM4 4016, Madurodam (15606712401).jpg|thumb|Schaalmodel 1:25 in Miniatuurstad [[Madurodam]]; 2014.]]

===Totaalreclame===
Tussen 1986 en 2002 waren enkele Koplopers voorzien van [[totaalreclame]]. Dit begon als een idee van NS om de opening van de [[Spoorlijn Amsterdam Centraal - Schiphol|Westtak]] van de ringspoorbaan om Amsterdam in 1986 (de verbinding tussen [[Station Amsterdam Centraal|Amsterdam CS]] en [[Station Schiphol Airport|Schiphol]]) luister bij te zetten door twee treinen dezelfde kleuren te geven als vliegtuigen. Hierbij kwam het goed uit dat het treinstel qua vormgeving een beetje leek op een [[Boeing 747]], met aan de voorkant een verhoogde cabine. De 4011 kreeg een [[Koninklijke Luchtvaart Maatschappij|KLM]]-kleurstelling en de 4012 kreeg de kleuren van [[Martinair]]. Die werd later aangepast met een cirkel op de neusdeuren, rood bij Martinair en zwart bij KLM. Later hebben [[AEGON|Aegon]] (treinstel 4024, later gevolgd door de 4011 en 4012), [[Randstad N.V.|Randstad]] (treinstel 4050) en [[DLL (bedrijf)|De Lage Landen]] (eveneens treinstel 4050) NS betaald om een of meer treinstellen in hun huisstijl te laten rondrijden.

Hoewel het treinstel uiterlijk weinig veranderde werd treinstel 4023 in 1999 een rijdend reclameobject voor het [[Groninger Museum]]. Dat jaar werd het interieur van het treinstel door de Italiaanse designer [[Alessandro Mendini]] onder handen genomen. Zo werden de banken in diverse kleuren bekleed, kregen bagagerekken, vloeren en deuren nieuwe kleuren en de tussenwanden werden voorzien van verschillende levensgrote kunstwerken. Deze uitvoering heeft het treinstel behouden tot het in 2007 aan de beurt was voor modernisering. De trein was van buiten te herkennen aan de witte deuren en de tekst "er gaat niets boven Groningen" op de voorzijde.

In het kader van 50 jaar [[Kinderboekenweek]] is in 2004 treinstel 4028 tijdelijk bestickerd als ''[[Jeugdliteratuur|Kinderboekentrein]]''.

Eveneens in 2004 is treinstel 4241 in het kader van de sponsoring door NS van [[NOC*NSF]] geheel in het oranje bestickerd. Vanaf 2005 reden ook treinstellen 4201 en 4240 als Olympisch treinstel. Aan de zijkant van de trein waren sporters in actie te zien. Ook de binnenvloeren van deze twee treinstellen waren hierbij voorzien van bijpassende bestickering. Ook twee [[Dubbeldeksinterregiomaterieel|VIRM]]-treinstellen werden in oranje gehuld.

===Overige bestickeringen===
Voor de [[Spoorwegjubilea_in_Nederland#Treinen_door_de_Tijd_(1989)|viering van het 150-jarig bestaan van de spoorwegen in Nederland]] werd in 1989 treinstel 4083 voorzien van een vrolijke [[confetti]]bestickering. Daarnaast kreeg het treinstel als eerste stel officieel de naam ''Koploper'' op de zijwanden. Op 1 juli reed het treinstel voor een speciale tv-uitzending tegelijkertijd met een [[Train à Grande Vitesse|TGV]]-treinstel door Nederland om gelijktijdig in Utrecht aan te komen.<ref>{{Citeer web |url=https://zoeken.beeldengeluid.nl/program/urn:vme:default:program:2101608040029406031?ac=dgtl&q=150-jarig+bestaan+van+de+NS |titel=Honderdvijftig jaar Nederlandse Spoorwegen |datum=01-07-1989 |uitgever=NOS}}</ref> Later reed het treinstel nog een speciale jubileumrit op 20 september 1989 tussen Amsterdam en Haarlem (de eigenlijke jubileumdatum). Het treinstel werd in de reguliere treindienst ingezet.

Ter gelegenheid van het [[Wereldkampioenschap voetbal|WK Voetbal]] in 1990 werden in juni dat jaar 25 treinstellen op de koppen voorzien van stickers van grote voetballen en oranje strepen. Nadat het Nederlands elftal was uitgeschakeld, was deze bestickering weer snel verdwenen.

In de zomer van 1995 werden treinstellen 4011-4015 voorzien van stickers met het logo van [[luchthaven Schiphol]]. Vanaf het ingaan van de nieuwe dienstregeling dat jaar werden de treinen uit [[Station Enschede|Enschede]] (net als de treinen uit [[Station Groningen|Groningen]] en [[Station Leeuwarden|Leeuwarden]]) in [[Station Amersfoort Centraal|Amersfoort]] gesplitst in een treindeel voor [[Station Amsterdam Centraal|Amsterdam Centraal]] en een treindeel dat via [[Station Amsterdam Zuid|Amsterdam Zuid]] naar [[Station Schiphol Airport|Schiphol]] reed. Het was de bedoeling{{Bron?||2019|11|16}} dat genoemde treinstellen de vleugeltreinen van de serie 1600 van en naar Schiphol zouden rijden. Door verstoringen kwamen de treinstellen vaak in andere diensten terecht. Daarom werd de bestickering al snel weer ongedaan gemaakt.{{Bron?|Konden ze dat niet voorzien?|2011|03|03}}

In juli 2005 werd treinstel 4210 voorzien van kleine kroontjes met de tekst "[[Alexia der Nederlanden|Prinses Alexia]] Express" en op 13 april 2007 werd treinstel 4051 in [[Station Groningen|Groningen]] voorzien van stickers met de tekst "[[Ariane der Nederlanden|Prinses Ariane]] Express". Hiermee werd de geboorte van de tweede en derde dochter van [[Willem-Alexander der Nederlanden|Prins Willem-Alexander]] en [[Máxima Zorreguieta|Prinses Máxima]] gevierd. Sindsdien heeft tot op heden geen enkel ICM-stel nog bestickering.

==Interieurfoto's==
<gallery widths="150">
Bestand:Interieur-ICM.jpg|Interieur van ICM 4020 ([[tweede klas]]).
Bestand:Interieur 4023.jpg|Interieur van ICM 4023 (tweede klas), ontwerp van [[Alessandro Mendini]].
Bestand:ICM Interieur 1e klas.jpg|Interieur van ICM 4205 ([[Eerste klas (openbaar vervoer)|eerste klas]]).
Bestand:ICM 4444.jpg|Interieur van de afwijkende A-bak van ICM 4444 (eerste klas), ingezet als [[ambtenarentrein]].
Bestand:2016-07-23 NS Treinstel 4209, 1e klas (freddy2001).jpg|Vernieuwd interieur van ICMm 4209 (eerste klas).
Bestand:Interieur 2e klasse ICMm.JPG|Vernieuwd interieur van ICMm (tweede klas).
Bestand:ICMm Balkon viertje.JPG|Balkon.
Bestand:ICMm cabine.JPG|Cabine van de machinist.
Bestand:OBIS-ICMm.JPG|[[On Board Information Services|OBIS]] in een NS-trein.
Bestand:Dichtgemaakte doorloopkop ICMm.jpg|Dichtgemaakte doorloopkop.
Bestand:Cabine conducteur ICMm.jpg|Cabine van de conducteur.
</gallery>

==Inzet==
[[Bestand:ICM 2010 Operating Area.jpg|thumb|Inzetgebied Intercitymaterieel in 2010.]]
[[Bestand:NS 4011 intercity 1533 -- Assel 20180919.jpg|thumb|ICMm 4011 met intercity 1533 Amsterdam Centraal – Deventer passeert Assel.]]
Door de aard van de inzet - vooral de intercity's Rotterdam / Den Haag – Groningen / Leeuwarden, soms voorafgegaan door diensten op het nachtnet, is het de treinsoort die per dag de meeste kilometers aflegt: doorgaans meer dan 1.000 km per dag met pieken van meer dan 1.800.<ref>{{Citeer web |url=https://treinposities.nl/kilometervreter |titel=Treinposities.nl: kilometervreter |bezochtdatum=9 januari 2022 |archiefdatum=9 januari 2022 |archiefurl=https://web.archive.org/web/20220109213100/https://treinposities.nl/kilometervreter |dodeurl=no }}</ref>

===Geschiedenis===
De prototypes werden vanaf 1978 ingezet in de intercitydienst tussen [[Station Amsterdam Centraal|Amsterdam]] en [[Station Nijmegen|Nijmegen]]. De eerste treinstellen ICM-1 werden vanaf 1984 ingezet tussen Amsterdam en [[Station Groningen|Groningen]] / [[Station Leeuwarden|Leeuwarden]]. Vanaf 1986 reden deze treinen van en naar [[Station Hoofddorp (Schiphollijn)|Hoofddorp]]. Hierna volgden de intercity's tussen [[Station Den Haag Centraal|Den Haag]] / [[Station Rotterdam Centraal|Rotterdam]] en [[Station Enschede|Enschede]]. Vervolgens werden in 1990 de laatste treinen tussen beide Zuid-Hollandse steden en Groningen en Leeuwarden van het [[Mat '54|materieel '54]] overgenomen, in 1993 gevolgd door de intercity's tussen Hoofddorp en Enschede. De ICM-treinstellen kregen hiermee, in alle zogenaamde Noordoost-verbindingen vrijwel alleenheerschappij. Op deze diensten waar treinen uit verschillende grote steden gecombineerd werden tot één trein kwamen de meeste combinaties voor van de maximumlengte van 15 bakken, bijvoorbeeld tussen [[Station Utrecht Centraal|Utrecht]] en [[Station Zwolle|Zwolle]]. Om vertragingen te voorkomen past de NS het principe van combineren en splitsen steeds minder toe in haar dienstregeling waardoor lange combinaties minder vaak voorkomen dan vroeger. Bovendien zijn er door de invoering van kwartierdiensten voor Intercity's tussen Rotterdam / Den Haag en Amersfoort, en door de opening van de [[Hanzelijn]] (via [[Station Lelystad|Lelystad]]), meer treinen gaan rijden waardoor reizigers over meer treinen worden verdeeld en de inzet van langere treinen daardoor minder noodzakelijk is. (Bovendien zet de NS sinds de dienstregeling van 2007 ook structureel dubbeldekkers in op de 'Noordoost', zoals [[Dubbeldeksinterregiomaterieel|VIRM]], zodat volstaan kan worden met kortere treinen). Later kwamen de stellen ook tussen Amsterdam en [[Station Vlissingen|Vlissingen]] en in de IC '90-treindiensten te rijden. Tussen Amsterdam en Vlissingen zijn ze eind jaren 90 vervangen door het [[Dubbeldeksinterregiomaterieel|Interregiomaterieel]]. De IC '90-spitsverbinding tussen [[Station Zwolle|Zwolle]] en [[Station Eindhoven Centraal|Eindhoven]] werd een volwaardige Intercityverbinding tussen Schiphol en Eindhoven en ook de spitsverbinding tussen Den Haag en [[Station Arnhem Centraal|Arnhem]] werd een volwaardige halfuurdienst. Beide treinen worden inmiddels gereden door het Interregiomaterieel en getrokken treinen.

===Dienstregeling 2024===
ICMm wordt per 10 december 2023 structureel ingezet in de volgende [[treinserie]]s:

{{Tabel treinseries | treinseries =
{{Tabelrij treinserie 500}} Wordt in combinatie gereden met [[Dubbeldekker Zonering|DDZ]].
{{Tabelrij treinserie 600}} Wordt in combinatie gereden met [[Dubbeldekker Zonering|DDZ]].
{{Tabelrij treinserie 700}} Wordt in combinatie gereden met [[Dubbeldekker Zonering|DDZ]].
{{Tabelrij treinserie 1400}} Wordt in combinatie gereden met [[Dubbeldeksinterregiomaterieel|VIRM]].
{{Tabelrij treinserie 1500}}
{{Tabelrij treinserie 1600}} Wordt in combinatie gereden met [[Dubbeldekker Zonering|DDZ]].
{{Tabelrij treinserie 1700}} Wordt in combinatie gereden met [[Dubbeldekker Zonering|DDZ]].
{{Tabelrij treinserie 1800}} Wordt in combinatie gereden met [[Dubbeldekker Zonering|DDZ]].
{{Tabelrij treinserie 2000}} Wordt in combinatie gereden met [[Sprinter Lighttrain|SLT]].
{{Tabelrij treinserie 2600}}
{{Tabelrij treinserie 2800}} Wordt in combinatie gereden met [[Sprinter Lighttrain|SLT]].
{{Tabelrij treinserie 11400}} Wordt in combinatie gereden met [[Dubbeldeksinterregiomaterieel|VIRM]].
{{Tabelrij treinserie 11600}} Wordt in combinatie gereden met [[Dubbeldekker Zonering|DDZ]].
{{Tabelrij treinserie 11700}} Wordt in combinatie gereden met [[Dubbeldekker Zonering|DDZ]].
{{Tabelrij treinserie 12600}}
{{Tabelrij treinserie 22400}}
{{Tabelrij treinserie 24400}}
}}

=== Buiten dienst ===
[[Bestand:ICMm42084232Amersfoort.jpg|miniatuur|241x241px|Stellen 4208 en 4232 staan terzijde in Amersfoort.]]
Vanaf 2021 zijn de eerste ICMm stellen terzijde gesteld, dit waren vooral de oudste nog rijdende stellen, veelal driedelige stellen uit de eerste serie maar ook enkele vierdelige treinstellen. In 2024 zijn de laatste stellen met weerstanden (4011-4050, serie ICM-1) terzijde gesteld, dit waren de oudste driedelige stellen.<ref>[https://www.martijnvanvulpen.nl/nieuws/eerste-deelserie-icm-buiten-dienst/ Eerste deelserie ICM buiten dienst], www.martijnvanvulpen.nl; 8 mei 2024</ref> Omdat deze stellen op weerstanden werkten en niet op choppers zoals de latere stellen was het onderhoud hieraan afwijkend. De terzijde gestelde treinstellen worden in Hengelo geplukt en de onderdelen worden gerecycled of gebruikt als reserveonderdelen voor de nog rijdende stellen.

Het oudste treinstel (4011) is op 14 juni 2024 overgedragen aan [[Het Spoorwegmuseum]] in Utrecht.<ref>[https://www.treinenweb.nl/nieuws/10642/koploper-4011-overgedragen-aan-het-spoorwegmuseum.html Koploper 4011 overgedragen aan het Spoorwegmuseum], www.treinenweb.nl; 14 juni 2024</ref><ref>[https://www.martijnvanvulpen.nl/nieuws/icm-4011-aangekomen-in-het-spoorwegmuseum/ ICM 4011 aangekomen in het Spoorwegmuseum], www.martijnvanvulpen.nl; 16 juni 2024</ref>

Treinstel 4016 is in april 2022 als proef gesloopt bij HKS Metals in Amsterdam. De bedoeling is dat de ICMm's uit de latere series nog tot uiterlijk 2029 ingezet zullen worden.

== Externe links ==
* [https://www.nicospilt.com/index_Treinstellen_Koplopers.htm Koplopers (IC-III, plan Z, ICM, ICMm)], www.nicospilt.com
* [https://martijnvanvulpen.nl/materieel/elektrische-treinstellen/intercitymaterieel/ Intercitymaterieel], www.martijnvanvulpen.nl
* [https://www.railwiki.nl/index.php?title=ICM(m)_(InterCity_Materieel) ICM(m) (InterCity Materieel)], www.railwiki.nl

{{Appendix|Referenties}}
{{Commonscat|ICM|Intercitymaterieel}}
{{Navigatie treinstellen Nederland}}

[[Categorie:Nederlands treinstel]]
[[Categorie:Treinstel van Talbot|ICM]]