Regeerakkoord

Een regeerakkoord of coalitieakkoord is in Nederland een reeks beleidsafspraken die de Tweede Kamerfracties van politieke partijen maken die samen een regering willen gaan vormen. Het akkoord is het resultaat van besprekingen en onderhandelingen voorafgaand aan de kabinetsformatie en er worden meestal de gezamenlijke uitgangspunten en doelstellingen op verschillende terreinen in vastgelegd. Het is een meerjarige agenda voor het kabinetsbeleid, met de manier waarop de deelnemende partijen denken de onderwerpen het beste samen aan te kunnen gaan pakken. Het is geen juridische overeenkomst die in rechte kan worden afgedwongen, maar een beleidsdokument, het gaat om maatregelen die men zou willen nemen. Nederland kent regeerakkoorden sinds 1918.

Een bijzondere vorm van een regeringsakkoord is het gedoogakkoord, waarin afspraken en vaak ook de meninsgverschillen staan met partijen die niet in de regering zullen zijn vertegenwoordigd.

Totstandkoming

De besprekingen worden deels begeleid door een informateur, die als faciliterend en coördinerend kan worden gezien. Er kan ook worden gesproken met partijen die in deze fase niet lijken te gaan deelnemen in een te vormen kabinet om standpunten over bepaalde onderwerpen af te tasten.

Over een regeerakkoord wordt soms langdurig onderhandeld en daaraan voorafgaand soms ook lang tussen partijen gesproken. Dat gebeurt lang niet altijd in het openbaar omdat men zonder publiek vaak vrijer kan spreken, mede afhankelijk van hoeveel vertrouwen er onderling is. Dit is nodig omdat de betrokken partijen doorgaans verschillende doelen nastreven, verschillende oplossingen denken te hebben voor maatschappelijke en geo-politieke problemen, soms tegenstrijdige standpunten en belangen hebben, de verkiezingsprogramma's van elkaar verschillen en er verschillende beloftes zijn gedaan aan achterban en kiezers. Afhankelijk van de mate waarin partijen in staat waren compromissen te sluiten, kan een regeerakkoord meer of minder gedetailleerd zijn.

Mogelijke inhoud

In een regeerakkoord worden doorgaans geregeld:

• De uitgangspunten voor de rijksbegroting, de begrotingsdiscipline (hoe om te gaan met meevallers en tegenvallers), bezuinigingen en uitgavenverhogingen.
• Belangrijke wetgeving die wordt voorzien, bijvoorbeeld over medisch-ethische kwesties.
• De positie die de regering wil kiezen in internationale conflicten en internationale organisaties (Europese Unie, NAVO, Verenigde Naties).
• De oplossingsrichting voor grote maatschappelijke problemen.
• Andere belangrijke onderwerpen die in één of meer regeringsfracties gevoelig zouden kunnen liggen.

Het regeerakkoord is een politiek-inhoudelijk document. De verdeling van ministersposten en staatssecretariaten wordt er in de regel niet in opgenomen. Dat wil echter niet zeggen dat er niet over is gesproken. Als men weet dat bepaalde personen interesse hebben in het vervullen van een bepaalde functie, kan beter worden ingeschat of bepaalde "lastige punten" uit een regeerakkoord kans van slagen hebben in de praktijk. Officieel komen de bewindspersonen echter pas aan de orde in de fase van de kabinetsformatie, gecoördineerd en georganiseerd door een formateur.

In Nederland legt de minister-president na het aantreden van een nieuw kabinet in de regeringsverklaring namens de Nederlandse regering verantwoording af aan de Tweede Kamer over de kabinetsformatie en over het regeerprogramma, dat bestaat uit het regeerakkoord met eventuele aanvullingen van de bewindspersonen in nieuwe kabinet.

Regeerakkoorden worden onder meer gepubliceerd als bijlage van een brief van de informateur(s) aan de Tweede Kamer, in als Kamerstuk.

Staatsrechtelijk

De kracht en waarde van een regeerakkoord is betrekkelijk, omdat de politieke omstandigheden snel kunnen veranderen nadat het akkoord is gesloten. Het regeerakkoord is als zodanig staatsrechtelijk zonder betekenis, het is geen voorwaarde of verplichting, integendeel, staatsrechtelijk beschouwd kunnen en mogen Tweede Kamerleden geheel naar eigen inzicht stemmen, dat heet stemmen zonder last of ruggespraak. Een regeerakkoord kan daarom officieel niet bij de Tweede Kamerleden worden afgedwongen. In de praktijk zullen toch veel Kamerleden om verschillende redenen meestemmen in de partijlijn, dit verschijnsel wordt fractiediscipline genoemd.

Sommigen vinden dat het sluiten van een regeerakkoord op gespannen voet staat met de grondwettelijke taakverdeling tussen volksvertegenwoordiging en bestuur, het dualisme, omdat het de tendens heeft fractieleden van de coalitiepartijen te binden aan politieke keuzes waarover zij dan niet meer geheel vrij en onafhankelijk kunnen oordelen en stemmen. De Raad voor het Openbaar Bestuur pleit voor een mengvorm: het regeerakkoord zou niet in beton gegoten moeten zijn, maar prioriteiten moeten stellen en waarden en doelen benoemen. Met afspraken over het proces en de randvoorwaarden voor het vormgeven en inkleuren van het behalen van de doelen. Een opzet die ruimte geeft om het (gehele) parlement en de samenleving bij het regeren te betrekken.

Bronnen, noten en/of referenties