Pieter van Musschenbroeck: verschil tussen versies

Pieter van Musschenbroeck
	Pieter van Musschenbroeck
Persoonlijke gegevens
Geboortedatum	14 maart 1692
Geboorteplaats	Leiden
Overlijdensdatum	19 september 1761
Overlijdensplaats	Leiden
Academische achtergrond
Alma mater	Universiteit Leiden
Promotor	Herman Boerhaave
Wetenschappelijk werk
Vakgebied	natuurkunde
Bekend van	Leidse fles
	Dbnl-profiel
Portaal	Wetenschap & Technologie

Interactief door geschiedenis bladeren

← Oudere bewerking

Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud

VisueelWikitekst

In de regel

Huidige versie van 29 jan 2024 om 13:31

Petrus (Pieter) van Musschenbroeck (Leiden, 14 maart 1692 – aldaar, 19 september 1761) was een Nederlandse medicus, wis- en natuurkundige, meteoroloog en astronoom. Hij was de zoon van Johannes Joosten van Musschenbroek (1660-1707) die in de Nederlanden allerlei nieuwe technische instrumenten vervaardigde, zoals telescopen en microscopen.

Biografie

Hij was een lid van de patricische familie van Musschenbroek.^[1] Na de Latijnse school studeerde hij aan de universiteit van Leiden als leerling en vriend van professor Willem Jacob 's Gravesande, om in 1715 te promoveren tot doctor in de medicijnen. Aansluitend op zijn studie bezocht hij Engeland waar hij de lezingen van John Theophilus Desaguliers en Isaac Newton bijwoonde. Na zijn terugkeer in Nederland introduceerde hij Newtons ideeën en denkbeelden en schreef een aantal lesboeken erover.

Van 1719 tot 1723 was hij hoogleraar in Duisburg waar hij heeft samengewerkt met Gabriel Fahrenheit. In 1723 werd hij benoemd tot hoogleraar aan de universiteit van Utrecht. Daar was hij in 1729 en 1730 rector magnificus. In 1734 werd hij gekozen tot Fellow of the Royal Society en werd hij lid van de Franse Académie des Sciences. In 1739 keerde hij terug naar Leiden waar hij zijn leermeester 's Gravesande opvolgde als hoogleraar wiskunde en wijsbegeerte. In de periode 1743-1744 was hij ook rector van de Universiteit Leiden. Ondanks diverse aanbiedingen van universiteiten uit verscheidene landen bleef hij tot aan zijn overlijden in 1761 verbonden aan deze universiteit.

Werk

Van Musschenbroeck hield zich vooral empirisch bezig met de leer van de elektriciteit en capillaire werkingen. Verder deed hij proefnemingen om de juiste verdeling van krachten te kunnen bepalen. Hierbij maakte hij gebruik van katrollen en weegschalen. Hij is ook bekend om zijn meteorologische metingen (Utrechtse Smeetoren tussen 1725 en 1740).

Hij was de uitvinder van verschillende natuurkundige instrumenten zoals de tribometer (om de kracht van wrijving te kunnen meten), de atmometer (verdampingsmeter), de pyrometer (een instrument om de uitzetting van metalen door verwarming aan te tonen) en de Leidse fles (de voorloper van de condensator). Deze laatste uitvinding had hij samen met Andreas Cunaeus ontwikkeld. Tijdens zijn experimenten met statische elektriciteit merkte hij op dat geladen voorwerpen in de open lucht hun lading verloren. In een poging om de vonken en lichtflitsen te verzamelen verbond hij een met water gevulde glazen fles aan de elektriseermachine. De keuze voor een fles was niet zo vreemd omdat men in die tijd geloofde dat 'elektriciteit' een onzichtbare vloeistof was die van de ene plaats naar de andere plaats stroomde. Een fles was dus een geschikt middel om deze 'vloeistof' op te slaan. Naderhand bleek dat de Duitser Georg von Kleist ongeveer gelijktijdig een soortgelijke uitvinding had gedaan.

Van Musschenbroeck is waarschijnlijk de eerste persoon die kunstmatig een elektrische schok heeft gekregen. Aan zijn vriend René-Antoine Ferchault de Réaumur schreef hij: "Plotseling begon mijn rechterhand heftig te schudden en heel mijn lichaam trilde als bij liefde op het eerste gezicht."^[2]

Gezinsleven

Op 16 juli 1724 trad Van Musschenbroeck in het huwelijk met Adriana van de Water (1694-1732), de dochter van Willem en Maria Ouzeel. Na haar overlijden hertrouwde hij in 1738 met Helena Alstorphius (1692-1760). Uit zijn eerste huwelijk werden twee kinderen geboren: Maria (1725-1767) en Jan Willem van Musschenbroek (1729-1807).

Chronologie

1708 Voltooide zijn studie aan de Latijnse School
1719 Hoogleraar in de wiskunde en de wijsbegeerte (Duisburg)
1721 Buitengewoon hoogleraar in de medische wetenschappen (Duisburg)
1723 Hoogleraar in Utrecht
1726 Schreef zijn in veel talen vertaalde Elementa Physicæ
1729 Publiceerde Dissertationes physicae experimentalis et geometricae de magnete
1732 Gaf ook lessen in de astronomie (Utrecht)
1736 Zijn boek Beginselen der Natuurkunde, beschreven ter dienste der landgenooten, door Petrus van Musschenbroek, waarbij gevoegd is eene beschrijving der nieuwe en onlangs uytgevonden luchtpompen, met haar gebruik tot veele proefnemingen door J.v.M wordt uitgegeven. (J.v.M is Jan van Musschenbroek, zijn broer)
1740 Hoogleraar in de wiskunde (Leiden)
1746 Uitvinder van de Leidse fles (met Cunaeus en Kleist)
1754 Kreeg een ereprofessoraat aan de Keizerlijke Academie van Wetenschappen in Sint-Petersburg.

Portret uit 1741
Afbeelding uit 1751.
Van Musschenbroeck op een litho, gemaakt tussen 1830 en 1845.

Werken

Naast zijn beroemdste werk, met de volledige titel Elementa Physicæ Consripta in uses Academicos, was van Musschenbroeck ook de auteur van de volgende werken:^[3]

Elementa physico-mathematica ad usus academicos (1726)
Tentamina experimentorum naturalium in Accademia del Cimento (1731)
De Aeris praestantia in humoribus corporis humani (1739)
Institutiones physicæ (1748)
Compendium physicae experimentalis (1762)
Institutiones logicæ (1764)

Externe links

Bronnen, noten en/of referenties

↑ Nederland's Patriciaat 11 (1920), p. 151-156.
↑ Herman de Lang, Vincent Icke, e.a. (2009). Canon van de Natuurkunde. Veen Magazines, blz. 47. ISBN 978-90-857-1235-0.
↑ A.J. van der Aa, Biografie Petrus van Musschenbroek, Biographisch woordenboek der Nederlanden (Deel 12, 2e deel) (Bezocht 6 november 2009)

Zie de categorie Pieter van Musschenbroek van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.

[1] Nederland's Patriciaat 11 (1920), p. 151-156.

[2] Herman de Lang, Vincent Icke, e.a. (2009). Canon van de Natuurkunde. Veen Magazines, blz. 47. ISBN 978-90-857-1235-0.

[3] A.J. van der Aa, Biografie Petrus van Musschenbroek, Biographisch woordenboek der Nederlanden (Deel 12, 2e deel) (Bezocht 6 november 2009)

[1]

[2]

[3]

@@ Regel 1: / Regel 1: @@
+{{Infobox wetenschapper
-[[Bestand:Pieter van Musschenbroek.jpeg|thumb|Pieter van Musschenbroeck]]
+| naam           = Pieter van Musschenbroeck
-'''Petrus (Pieter) van Musschenbroeck''' ([[Leiden]], [[14 maart]] [[1692]] – aldaar, [[19 september]] [[1761]]) was een Nederlands [[medicus]], [[wiskunde|wis-]] en [[natuurkunde|natuurkundige]] en [[astronoom]]. Hij was de zoon van [[Johann Joosten van Musschenbroeck]] (1660-1707) die in de Nederlanden toentertijd allerlei nieuwe technische instrumenten vervaardigde, zoals telescopen en microscopen.
+| afbeelding     = Pieter van Musschenbroek.jpeg
+| onderschrift   = Pieter van Musschenbroeck
+| volledigenaam  =
+| geboortedatum  = [[14 maart]] [[1692]]
+| geboorteplaats = [[Leiden]]
+| sterfdatum     = [[19 september]] [[1761]]
+| sterfplaats    = [[Leiden]]
+| vakgebied      =
+| onderzoek1     =
+| onderzoek2     =
+| publicaties    =
+| bekendvan      =
+| promotor       =
+| religie        =
+| hobby          =
+| handtekening   =
+| handtekeningpx =
+| website        =
+| portaal        = Wetenschap & Technologie
+| extra portaal  =
+| extra portaal2 =
+}}
+'''Petrus (Pieter) van Musschenbroeck''' ([[Leiden]], [[14 maart]] [[1692]] – aldaar, [[19 september]] [[1761]]) was een [[Nederland]]se [[medicus]], [[wiskunde|wis-]] en [[natuurkunde|natuurkundige]], [[meteoroloog]] en [[astronoom]]. Hij was de zoon van [[Johannes Joosten van Musschenbroek]] (1660-1707) die in de Nederlanden allerlei nieuwe technische instrumenten vervaardigde, zoals telescopen en microscopen.
 == Biografie ==
-Na de Latijnse school studeerde hij aan de universiteit van Leiden als leerling en vriend van professor [[Willem Jacob 's Gravesande]], om in 1715 te promoveren tot doctor in de medicijnen. Aansluitend op zijn studie bezocht hij Engeland waar hij de lezingen van [[John Theophilus Desaguliers]] en [[Isaac Newton]] bijwoonde. Na zijn terugkeer in Nederland introduceerde hij Newtons ideeën en denkbeelden en schreef een aantal lesboeken erover.
+Hij was een lid van de patricische familie [[van Musschenbroek]].<ref>''[[Nederland's Patriciaat]]'' 11 (1920), p. 151-156.</ref> Na de [[Latijnse school]] studeerde hij aan de [[Universiteit Leiden|universiteit van Leiden]] als leerling en vriend van professor [[Willem Jacob 's Gravesande]], om in 1715 te promoveren tot doctor in de medicijnen. Aansluitend op zijn studie bezocht hij Engeland waar hij de lezingen van [[John Theophilus Desaguliers]] en [[Isaac Newton]] bijwoonde. Na zijn terugkeer in Nederland introduceerde hij Newtons ideeën en denkbeelden en schreef een aantal lesboeken erover.
-Van 1719 tot 1723 was hij hoogleraar in Duisberg waar hij heeft samengewerkt met [[Gabriel Fahrenheit]]. In 1723 werd hij benoemd tot hoogleraar aan de universiteit van Utrecht. In 1739 keerde hij terug naar Leiden waar hij zijn leermeester 's Gravesande opvolgde als hoogleraar wiskunde en wijsbegeerte.
+Van 1719 tot 1723 was hij hoogleraar in [[Duisburg]] waar hij heeft samengewerkt met [[Gabriel Fahrenheit]]. In 1723 werd hij benoemd tot hoogleraar aan de [[universiteit van Utrecht]]. Daar was hij in 1729 en 1730 [[rector magnificus]]. In 1734 werd hij gekozen tot [[Fellow of the Royal Society]] en werd hij lid van de Franse [[Académie des Sciences]]. In 1739 keerde hij terug naar Leiden waar hij zijn leermeester 's Gravesande opvolgde als hoogleraar wiskunde en wijsbegeerte. In de periode 1743-1744 was hij ook rector van de Universiteit Leiden. Ondanks diverse aanbiedingen van universiteiten uit verscheidene landen bleef hij tot aan zijn overlijden in 1761 verbonden aan deze universiteit.
-== Werk ==
+=== Werk ===
-Van Musschenbroeck hield zich vooral empirisch bezig met de leer van de [[elektriciteit]] en [[capillaire werking]]en. Verder deed hij proefnemingen om de juiste verdeling van [[kracht]]en te kunnen bepalen. Hierbij maakte hij gebruik van katrollen en weegschalen. Hij is ook bekend om zijn [[meteorologie|meteorologische]] metingen.
+Van Musschenbroeck hield zich vooral empirisch bezig met de leer van de [[elektriciteit]] en [[capillaire werking]]en. Verder deed hij proefnemingen om de juiste verdeling van [[kracht]]en te kunnen bepalen. Hierbij maakte hij gebruik van katrollen en weegschalen. Hij is ook bekend om zijn [[meteorologie|meteorologische]] metingen (Utrechtse [[Smeetoren]] tussen 1725 en 1740).
-Hij was de [[uitvinder]] van verschillende natuurkundige instrumenten zoals de [[wrijvingsmeter]] (om de kracht van wrijving te kunnen meten), de [[pyrometer]] (een thermometer voor het meten van hoge temperaturen) en de [[Leidse fles]] (de voorloper van de [[condensator]]). Deze laatste uitvinding had hij samen met [[Cunaeus]] ontwikkeld. [[Georg von Kleist]] had echter al eerder een soortgelijke uitvinding gedaan.
+Hij was de uitvinder van verschillende natuurkundige instrumenten zoals de [[tribometer]] (om de kracht van [[wrijving]] te kunnen meten), de [[atmometer]] ([[verdampingsmeter]]), de [[Vuurmeter|pyrometer]] (een instrument om de uitzetting van metalen door verwarming aan te tonen) en de [[Leidse fles]] (de voorloper van de [[condensator]]). Deze laatste uitvinding had hij samen met Andreas Cunaeus ontwikkeld. Tijdens zijn experimenten met [[statische elektriciteit]] merkte hij op dat geladen voorwerpen in de open lucht hun lading verloren. In een poging om de vonken en lichtflitsen te verzamelen verbond hij een met water gevulde glazen fles aan de [[elektriseermachine]]. De keuze voor een fles was niet zo vreemd omdat men in die tijd geloofde dat 'elektriciteit' een onzichtbare vloeistof was die van de ene plaats naar de andere plaats stroomde. Een fles was dus een geschikt middel om deze 'vloeistof' op te slaan. Naderhand bleek dat de Duitser [[Georg von Kleist]] ongeveer gelijktijdig een soortgelijke uitvinding had gedaan.
-Van Musschenbroeck is waarschijnlijk de eerste persoon die kunstmatig een elektrische schok heeft gekregen. Aan zijn vriend [[René-Antoine Ferchault de Réaumur]] schreef hij: "Plotseling begon mijn rechterhand heftig te schudden en heel mijn lichaam trilde als bij liefde op het eerste gezicht."<ref>{{citeer boek
+Van Musschenbroeck is waarschijnlijk de eerste persoon die kunstmatig een elektrische schok heeft gekregen. Aan zijn vriend [[René-Antoine Ferchault de Réaumur]] schreef hij: "Plotseling begon mijn rechterhand heftig te schudden en heel mijn lichaam trilde als bij liefde op het eerste gezicht."<ref>{{Citeer boek
-| Achternaam = Herman de Lang, Vincent Icke, e.a.
+| achternaam = Herman de Lang, Vincent Icke, e.a.
-| Datum = 2009
+| datum = 2009
-| Titel = Canon van de Natuurkunde
+| titel = Canon van de Natuurkunde
-| Uitgever = Veen Magazines
+| uitgever = Veen Magazines
 | ISBN = 978-90-857-1235-0
-| Bladzijdes = blz. 47
+| pagina's = blz. 47
-| Taal = nl
+| taal = nl
 }}</ref>
 === Gezinsleven ===
-Op 16 juli 1724 trad Van Musschenbroeck in het huwelijk met Adriana van de Water (1694-1732), de dochter van Willem en Maria Ouzeel. Na haar overlijden hertrouwde hij in 1738 met Helena Alstorphius (1692-1760). Uit dit laatste huwelijk werden twee kinderen geboren: Maria (1725-1767) en [[Jan Willem van Musschenbroek]] (1729-1807).
+Op 16 juli 1724 trad Van Musschenbroeck in het huwelijk met Adriana van de Water (1694-1732), de dochter van Willem en Maria Ouzeel. Na haar overlijden hertrouwde hij in 1738 met Helena Alstorphius (1692-1760). Uit zijn eerste huwelijk werden twee kinderen geboren: Maria (1725-1767) en [[Jan Willem van Musschenbroek]] (1729-1807).
 === Chronologie ===
@@ Regel 30: / Regel 53: @@
 *1721 [[Buitengewoon hoogleraar]] in de [[medische wetenschappen]] (Duisburg)
 *1723 Hoogleraar in Utrecht
-*1726 Schreef zijn in veel talen vertaalde ''Elementa Physicae''
+*1726 Schreef zijn in veel talen vertaalde ''Elementa Physicæ''
 *1729 Publiceerde ''Dissertationes physicae experimentalis et geometricae de magnete''
 *1732 Gaf ook lessen in de [[astronomie]] (Utrecht)
 *1736 Zijn boek ''Beginselen der Natuurkunde, beschreven ter dienste der landgenooten, door Petrus van Musschenbroek, waarbij gevoegd is eene beschrijving der nieuwe en onlangs uytgevonden luchtpompen, met haar gebruik tot veele proefnemingen door J.v.M'' wordt uitgegeven. (J.v.M is Jan van Musschenbroek, zijn broer)
-*1740 Hoogleraar in de [[wiskunde]] (Leiden)
+*1740 Hoogleraar in de [[wiskunde]] ([[Rijksuniversiteit Leiden|Leiden]])
 *1746 Uitvinder van de [[Leidse fles]] (met Cunaeus en Kleist)
 *1754 Kreeg een ereprofessoraat aan de Keizerlijke Academie van Wetenschappen in Sint-Petersburg.
+<gallery>
+P v Musschenbroek t-E.jpg|Portret uit 1741
+Essai de physique, par Mr. Pierre van Musschenbroek avec une description de nouvelles sortes de machines pneumatiques, et un recueil d'expériences par Mr. J. v(an) M(usschenbroek) Traduit du (14590806687).jpg|Afbeelding uit 1751.
+Pieter van Musschenbroeck 1692-1761 Erfgoedcentrum Rozet 300 191 d 2 A-18.jpg|Van Musschenbroeck op een [[Lithografie|litho]], gemaakt tussen 1830 en 1845.
+</gallery>
 == Werken ==
+[[Bestand:Elementa Physicae.jpg|thumb|120px|Voorblad ''Elementa Physicæ'']]
-Van Musschenbroeck was ook de auteur van de volgende werken:<ref>{{aut|A.J. van der Aa}},
+Naast zijn beroemdste werk, met de volledige titel ''Elementa Physicæ Consripta in uses Academicos'', was van Musschenbroeck ook de auteur van de volgende werken:<ref>{{aut|A.J. van der Aa}},
-[http://www.dbnl.org/tekst/aa__001biog15_01/aa__001biog15_01_0974.htm#m2279 Biografie Petrus van Musschenbroek], Biographisch woordenboek der Nederlanden (Deel 12, 2e deel) (Bezocht 6 november 2009)</ref>
+[https://www.dbnl.org/tekst/aa__001biog15_01/aa__001biog15_01_0974.htm#m2279 Biografie Petrus van Musschenbroek], Biographisch woordenboek der Nederlanden (Deel 12, 2e deel) (Bezocht 6 november 2009)</ref>
 * ''Elementa physico-mathematica ad usus academicos'' (1726)
 * ''Tentamina experimentorum naturalium in Accademia del Cimento'' (1731)
 * ''De Aeris praestantia in humoribus corporis humani'' (1739)
-* ''Institutiones physicae'' (1748)
+* ''Institutiones physicæ'' (1748)
 * ''Compendium physicae experimentalis'' (1762)
-* ''Institutiones logicae'' (1764)
+* ''Institutiones logicæ'' (1764)
+== Externe links ==
-{{bron|bronvermelding=
+* [http://profs.library.uu.nl/index.php/profrec/getprofdata/1449/22/39/0 Profiel Universiteit Utrecht]
-{{references}}
+* {{en}}[http://www.musschenbroek.nl/petrus.htm Van Musschenbroek Family history]
-'''Externe link'''
-*{{en}}[http://www.musschenbroek.nl/petrus.htm Van Musschenbroek Family history]
-}}
+{{Appendix|2=
-{{DEFAULTSORT:Musschenbroek, Pieter van}}
+{{References}}
+}}
 {{Commonscat|Pieter van Musschenbroek}}
+{{Bibliografische informatie}}
+{{DEFAULTSORT:Musschenbroek, Pieter van}}
 [[Categorie:Nederlands astronoom]]
 [[Categorie:Nederlands medicus]]
+[[Categorie:Nederlands meteoroloog]]
 [[Categorie:Nederlands natuurkundige]]
 [[Categorie:Nederlands wiskundige]]
 [[Categorie:Nederlands uitvinder]]
+[[Categorie:Hoogleraar aan de Universiteit Utrecht]]
+[[Categorie:Hoogleraar aan de Universiteit Leiden]]
-[[bg:Питер ван Мусхенбрук]]
+[[Categorie:Rector magnificus van de Universiteit Utrecht]]
-[[ca:Pieter van Musschenbroek]]
+[[Categorie:Rector magnificus van de Universiteit Leiden]]
-[[de:Pieter van Musschenbroek]]
+[[Categorie:Persoon in de Nederlanden in de 18e eeuw]]
-[[en:Pieter van Musschenbroek]]
+[[Categorie:18e-eeuws natuurkundige]]
-[[es:Pieter van Musschenbroek]]
+[[Categorie:18e-eeuws wiskundige]]
-[[fi:Pieter van Musschenbroek]]
-[[fr:Pieter van Musschenbroek]]
-[[ht:Pieter van Musschenbroeck]]
-[[it:Pieter van Musschenbroek]]
-[[ja:ピーテル・ファン・ミュッセンブルーク]]
-[[pl:Pieter van Musschenbroek]]
-[[pt:Pieter van Musschenbroek]]
-[[ru:Мушенбрук, Питер ван]]
-[[sv:Petrus van Musschenbroek]]
-[[tr:Pieter Van Musschenbroek]]