Naar inhoud springen

James Webb-ruimtetelescoop: verschil tussen versies

Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie
Interactief door geschiedenis bladeren
← Oudere bewerking
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
VisueelWikitekst
Geen bewerkingssamenvatting
Labels: Bewerking via mobiel Bewerking via mobiele website
k via daartoe bestemd sjabloon
 
(38 tussenliggende versies door 14 gebruikers niet weergegeven)
Regel 13: Regel 13:
| snelheid =
| snelheid =
| acceleratie =
| acceleratie =
| lancering = 25 december 2021<br/> 12:20 UTC<ref name="ESA-Webb">{{Citeer web |url=https://www.esa.int/Science_Exploration/Space_Science/Webb/Webb_liftoff_on_Ariane_5_to_unlock_secrets_of_the_Universe|titel=Webb liftoff on Ariane 5 to unlock secrets of the Universe |bezochtdatum=2021-12-26 |achternaam= |voornaam= |auteurlink= |medeauteurs= |datum=2021-12-25 |formaat= |werk= |uitgever=ESA.int |paginas= |taal=en |archiefurl=https://web.archive.org/web/20211225212505/https://www.esa.int/Science_Exploration/Space_Science/Webb/Webb_liftoff_on_Ariane_5_to_unlock_secrets_of_the_Universe |archiefdatum=2021-12-25 |citaat= }}</ref>
| lancering = 25 december 2021<br /> 12:20 UTC<ref name="ESA-Webb">{{Citeer web |url=https://www.esa.int/Science_Exploration/Space_Science/Webb/Webb_liftoff_on_Ariane_5_to_unlock_secrets_of_the_Universe|titel=Webb liftoff on Ariane 5 to unlock secrets of the Universe |bezochtdatum=2021-12-26 |achternaam= |voornaam= |auteurlink= |medeauteurs= |datum=2021-12-25 |formaat= |werk= |uitgever=ESA.int |paginas= |taal=en |archiefurl=https://web.archive.org/web/20211225212505/https://www.esa.int/Science_Exploration/Space_Science/Webb/Webb_liftoff_on_Ariane_5_to_unlock_secrets_of_the_Universe |archiefdatum=2021-12-25 |citaat=}}</ref>
| lanceerplaats = [[Centre Spatial Guyanais|Kourou]] ELA-3
| lanceerplaats = [[Centre Spatial Guyanais|CSG]] ELA-3
| lanceervoertuig = [[Ariane 5|Ariane 5-ECA]]
| lanceervoertuig = [[Ariane 5|Ariane 5-ECA]]
| missieduur = 5 jaar (plan)<br /> 10 jaar (doel)
| missieduur = 5 jaar (plan)<br /> 10 jaar (doel)
| terugkeer =
| terugkeer =
Regel 25: Regel 25:
| brandpuntafstand = 131,4 m
| brandpuntafstand = 131,4 m
| instrument_1_naam = NIRCam
| instrument_1_naam = NIRCam
| instrument_1_eigenschappen = Waarneming licht [[sterrenstelsel|sterrenstelsels]] gevormd na de [[oerknal]].
| instrument_1_eigenschappen = Waarneming licht [[sterrenstelsel|sterrenstelsels]] gevormd na de [[oerknal]]
| instrument_2_naam = NIRSpec
| instrument_2_naam = NIRSpec
| instrument_2_eigenschappen = NIRCam met een [[Spectrograaf|spectroscoop]]
| instrument_2_eigenschappen = NIRCam met een [[Spectrograaf|spectroscoop]]
Regel 38: Regel 38:
[[Bestand:JWST's Golden Mirror Revealed (26629435941).jpg|thumb|Hoofdspiegel]]
[[Bestand:JWST's Golden Mirror Revealed (26629435941).jpg|thumb|Hoofdspiegel]]
[[Bestand:James Webb Space Telescope Launch (NHQ202112250009).jpg|thumb|De lancering]]
[[Bestand:James Webb Space Telescope Launch (NHQ202112250009).jpg|thumb|De lancering]]
[[Bestand:JWST as seen from the ESC-D Cryotechnic upper stage.png|thumb|JWST kort na de lancering met rechtsboven de Aarde ([[Golf van Aden]])<ref>{{Citeer web |url=https://youtu.be/dRqHlta6lr8 |titel=Webb separation from Ariane 5 |bezochtdatum=2021-12-31 |achternaam= |voornaam= |auteurlink= |medeauteurs= |datum=2021-12-30 |formaat=Video |werk=Youtube.com |uitgever=ESA.int |paginas= |taal=en |archiefurl= |archiefdatum= |citaat= }}</ref> ]]
[[Bestand:JWST as seen from the ESC-D Cryotechnic upper stage.png|thumb|De JWST kort na de lancering met rechtsboven de Aarde ([[Golf van Aden]])<ref>{{Citeer web |url=https://youtu.be/dRqHlta6lr8 |titel=Webb separation from Ariane 5 |bezochtdatum=2021-12-31 |achternaam= |voornaam= |auteurlink= |medeauteurs= |datum=2021-12-30 |formaat=Video |werk=Youtube.com |uitgever=ESA.int |paginas= |taal=en |archiefurl= |archiefdatum= |citaat=}}</ref>]]
[[Bestand:JWST-at-L2-Lagragian-Point.jpg|thumb|De geplande locatie van de telescoop in [[Lagrangepunt]] L2]]
[[Bestand:JWST-at-L2-Lagragian-Point.jpg|thumb|De locatie van de telescoop in [[Lagrangepunt]] L2]]
[[Bestand:Main image deep field smacs0723.png|miniatuur|Eerste vrijgegeven wetenschappelijke opname van de James Webb-ruimtetelescoop gepubliceerd op 11 juli 2022. Het toont de [[cluster (astronomie)|cluster]] [[SMACS J0723.3-7327]]]]
De '''James Webb-[[ruimtetelescoop]]''' ('''James Webb Space Telescope''', '''JWST''') is een [[Zichtbaar spectrum|optische]] en [[infraroodastronomie|infrarood]]telescoop die gelanceerd is op 25 december 2021 en met de [[Ruimtetelescoop Hubble|Hubble-ruimtetelescoop]] gaat samenwerken. [[National Aeronautics and Space Administration|NASA]] heeft in samenwerking met [[Europese Ruimtevaartorganisatie|ESA]] en [[Canadian Space Agency|CSA]] de telescoop gebouwd en gezamenlijk draagt men zorg voor het onderhoud. De telescoop is vernoemd naar de voormalige [[Administrator of NASA|voorzitter van NASA]], [[James Edwin Webb|James Webb]].
De '''James Webb-[[ruimtetelescoop]]''' ('''James Webb Space Telescope''', '''JWST''' of kortweg '''de Webb''') is een [[Zichtbaar spectrum|optische]] en [[infraroodastronomie|infrarood]]telescoop die gelanceerd is op 25 december 2021 en de opvolger is van de [[Ruimtetelescoop Hubble|Hubble-ruimtetelescoop]] en de [[Spitzer Space Telescope]]. [[National Aeronautics and Space Administration|NASA]] heeft de telescoop samen met [[Europese Ruimtevaartorganisatie|ESA]] en [[Canadian Space Agency|CSA]] gebouwd en gezamenlijk draagt men zorg voor het onderhoud. De telescoop is vernoemd naar de voormalige [[Administrator of NASA|bewindvoerder van NASA]], [[James Edwin Webb|James Webb]].


== Chronologie ==
== Chronologie ==

=== Ontwikkeling ===
=== Ontwikkeling ===
De ontwikkeling van de JWST begon in 1996 en de lancering was aanvankelijk gepland in 2007 met een budget van US $500 miljoen.<ref>{{Citeer web |url=https://www.newsweek.com/james-webb-telescope-launch-date-facts-cost-orbit-nasa-esa-ariane-5-1627332 |titel=James Webb Telescope Facts Including Cost, Orbit As Launch Date Set |bezochtdatum=2021-12-12 |achternaam=Lea |voornaam=Robert |auteurlink= |medeauteurs= |datum=2021-09-09 |formaat= |werk= |uitgever=Newsweek.com |paginas= |taal=en |archiefurl= |archiefdatum= |citaat= }}</ref> Het project liep echter tegen meerdere vertragingen en kostenoverschrijdingen aan en het onderging een groot herontwerp in 2005. <ref>{{Citeer web |url=https://webb.nasa.gov/resources/ssb_2006/mather_sciencesummary.pdf |titel=James Webb Space Telescope (JWST) Science Summary for SSB |bezochtdatum=2021-12-12 |achternaam=Mather |voornaam=John |auteurlink= |medeauteurs= |datum=2006-06-13 |formaat=pdf |werk= |uitgever=NASA/GSFC |paginas=23 |taal=en |archiefurl= |archiefdatum= |citaat= }}</ref>
De ontwikkeling van de JWST begon in 1996 en de lancering was aanvankelijk gepland voor 2007 met een budget van US $500 miljoen.<ref>{{Citeer web |url=https://www.newsweek.com/james-webb-telescope-launch-date-facts-cost-orbit-nasa-esa-ariane-5-1627332 |titel=James Webb Telescope Facts Including Cost, Orbit As Launch Date Set |bezochtdatum=2021-12-12 |achternaam=Lea |voornaam=Robert |auteurlink= |medeauteurs= |datum=2021-09-09 |formaat= |werk= |uitgever=Newsweek.com |paginas= |taal=en |citaat=|archiefurl=https://web.archive.org/web/20211212125340/https://www.newsweek.com/james-webb-telescope-launch-date-facts-cost-orbit-nasa-esa-ariane-5-1627332|archiefdatum=2021-12-12}}</ref> Het project liep echter meerdere vertragingen en kostenoverschrijdingen op en het onderging een groot herontwerp in 2005.<ref>{{Citeer web |url=https://webb.nasa.gov/resources/ssb_2006/mather_sciencesummary.pdf |titel=James Webb Space Telescope (JWST) Science Summary for SSB |bezochtdatum=2021-12-12 |achternaam=Mather |voornaam=John |auteurlink= |medeauteurs= |datum=2006-06-13 |formaat=pdf |werk= |uitgever=NASA/GSFC |paginas=23 |taal=en |citaat=|archiefurl=https://web.archive.org/web/20211226014238/https://webb.nasa.gov/resources/ssb_2006/mather_sciencesummary.pdf|archiefdatum=2021-12-26}}</ref>


In december 2015 maakte de [[Europese Ruimtevaartorganisatie|ESA]] bekend dat de James Webb Space Telescope in oktober 2018 zou worden gelanceerd met een [[Ariane 5]]-raket vanaf de [[Centre Spatial Guyanais|Europese ruimtebasis in Kourou]], [[Frans-Guyana]].<ref>{{Citeer web| url = http://www.esa.int/Our_Activities/Space_Science/ESA_confirms_James_Webb_telescope_Ariane_launch| titel = ESA confirms James Webb telescope Ariane launch | bezochtdatum = 2015-12-30| datum = 2015-12-17| uitgever = ESA.int| taal = En}}</ref><ref>{{citeer web| url= http://www.arianespace.com/press-release/esa-and-arianespace-ink-james-webb-space-telescope-jwst-launch-contract/ | titel= ESA and Arianespace ink James Webb Space Telescope (JWST) launch contract | bezochtdatum = 2015-12-30 | datum= 2015-12-17 | uitgever = Arianespace | taal = En
In december 2015 maakte [[Europese Ruimtevaartorganisatie|ESA]] bekend dat de James Webb-ruimtetelescoop in oktober 2018 zou worden gelanceerd met een [[Ariane 5]]-raket vanaf de [[Centre Spatial Guyanais|Europese ruimtebasis in Kourou]], [[Frans-Guyana]].<ref>{{Citeer web| url = https://www.esa.int/Our_Activities/Space_Science/ESA_confirms_James_Webb_telescope_Ariane_launch| titel = ESA confirms James Webb telescope Ariane launch | bezochtdatum = 2015-12-30| datum = 2015-12-17| uitgever = ESA.int| taal = en}}</ref><ref>{{Citeer web| url= https://www.arianespace.com/press-release/esa-and-arianespace-ink-james-webb-space-telescope-jwst-launch-contract/ | titel= ESA and Arianespace ink James Webb Space Telescope (JWST) launch contract | bezochtdatum = 2015-12-30 | datum= 2015-12-17 | uitgever = Arianespace | taal = En
}}</ref>
}}</ref>


De bouw van de JWST werd eind 2016 voltooid, waarna de uitgebreide testfase begon maar in maart 2018 stelde NASA de lancering verder uit nadat het zonnescherm van de telescoop scheurde tijdens testwerkzaamheden.<ref>{{Citeer web |url=https://www.aerospacetestinginternational.com/news/environmental-testing/test-challenges-blamed-for-james-webb-space-telescope-delay.html |titel=Test challenges blamed for James Webb Space Telescope delay |bezochtdatum=2021-12-12 |achternaam=Sampson |voornaam=Ben |auteurlink= |medeauteurs= |datum=2018-03-05 |formaat= |werk= |uitgever=Aerospacetestinginternational.com |paginas= |taal= |archiefurl= |archiefdatum= |citaat= }}</ref>
De bouw van de JWST werd eind 2016 voltooid waarna de uitgebreide testfase begon. Tijdens de testwerkzaamheden scheurde het zonnescherm en in maart 2018 stelde NASA de lancering verder uit.<ref>{{Citeer web |url=https://www.aerospacetestinginternational.com/news/environmental-testing/test-challenges-blamed-for-james-webb-space-telescope-delay.html |titel=Test challenges blamed for James Webb Space Telescope delay |bezochtdatum=2021-12-12 |achternaam=Sampson |voornaam=Ben |auteurlink= |medeauteurs= |datum=2018-03-05 |formaat= |werk= |uitgever=Aerospacetestinginternational.com |paginas= |taal= |citaat=|archiefurl=https://web.archive.org/web/20211212125350/https://www.aerospacetestinginternational.com/news/environmental-testing/test-challenges-blamed-for-james-webb-space-telescope-delay.html|archiefdatum=2021-12-12}}</ref>


Op [[28 september]] [[2017]] communiceerde de [[National Aeronautics and Space Administration|NASA]] dat de lancering pas voorzien zal zijn voor de lente van [[2019]].<ref>{{citeer web| url= https://www.nasa.gov/feature/nasa-s-james-webb-space-telescope-to-be-launched-spring-2019 | titel= NASA’s James Webb Space Telescope to be Launched Spring 2019 | bezochtdatum = 2017-10-16 | datum= 2017-09-28 | uitgever = [[National Aeronautics and Space Administration|NASA]] | taal = En}}</ref> De integratie van de verschillende instrumenten nam meer tijd in beslag dan eerst ingeschat. Op 27 maart 2018 werd de lancering wederom uitgesteld naar mei 2020<ref>{{en}}{{Aut|Jeff Foust}}[http://spacenews.com/nasa-delays-jwst-launch-to-2020/ NASA delays JWST launch to 2020] SpaceNews.com, 27 maart 2018</ref> en op 27 juni 2018 nogmaals naar 30 maart 2021<ref>{{en}}{{aut|Chris Gebhardt}}[https://www.nasaspaceflight.com/2018/06/james-webb-slips-year-2021-irb-report/ James Webb launch slips another year to 2021 after Independent Review Board report] NSF, 27 juni 2018</ref>.
Op [[28 september]] [[2017]] communiceerde [[National Aeronautics and Space Administration|NASA]] dat de lancering voorzien werd voor de lente van [[2019]].<ref>{{Citeer web| url= https://www.nasa.gov/feature/nasa-s-james-webb-space-telescope-to-be-launched-spring-2019 | titel= NASA’s James Webb Space Telescope to be Launched Spring 2019 | bezochtdatum = 2017-10-16 | datum= 2017-09-28 | uitgever = [[National Aeronautics and Space Administration|NASA]] | taal = en|archiefurl=https://web.archive.org/web/20171001054507/https://www.nasa.gov/feature/nasa-s-james-webb-space-telescope-to-be-launched-spring-2019/|archiefdatum=2017-10-01}}</ref> <!-- De volgorde van deze zin en de laatste zin van de vorige alinea is niet logisch. -->De integratie van de verschillende instrumenten nam meer tijd in beslag dan eerst ingeschat. Op 27 maart 2018 werd de lancering wederom uitgesteld naar mei 2020<ref>{{en}}{{Aut|Jeff Foust}}[https://spacenews.com/nasa-delays-jwst-launch-to-2020/ NASA delays JWST launch to 2020] SpaceNews.com, 27 maart 2018</ref> en op 27 juni 2018 nogmaals naar 30 maart 2021.<ref>{{en}}{{aut|Chris Gebhardt}}[https://www.nasaspaceflight.com/2018/06/james-webb-slips-year-2021-irb-report/ James Webb launch slips another year to 2021 after Independent Review Board report] NSF, 27 juni 2018. [https://web.archive.org/web/20230606003955/https://www.nasaspaceflight.com/2018/06/james-webb-slips-year-2021-irb-report/ Gearchiveerd] op 6 juni 2023.</ref>


Een onafhankelijk onderzoeksteam dat de vertragingen in 2018 heeft onderzocht verweet aannemer [[Northrop Grumman]] eerder een onrealistisch optimistisch beeld van de verwachte voortgang van de bouw te hebben geschetst waarin pech, menselijk falen en extra tijd voor vinden van oplossingen niet waren meegenomen.<ref>{{Citeer web |url=
Een onafhankelijk onderzoeksteam dat de vertragingen in 2018 heeft onderzocht verweet aannemer [[Northrop Grumman]] een onrealistisch optimistisch beeld van de verwachte voortgang van de bouw te hebben geschetst waarin pech, menselijk falen en extra tijd voor vinden van oplossingen niet waren meegenomen.<ref>{{Citeer web |url=
https://www.theverge.com/2018/8/1/17627560/james-webb-space-telescope-cost-estimate-nasa-northrop-grumman |titel=Why NASA is struggling to get its most powerful space telescope of the ground|bezochtdatum=2021-12-12 |achternaam=Grush |voornaam=Loren |auteurlink= |medeauteurs= |datum=2018-08-01 |formaat= |werk= |uitgever=The Verge |paginas= |taal=en |archiefurl= |archiefdatum= |citaat= }}</ref>
https://www.theverge.com/2018/8/1/17627560/james-webb-space-telescope-cost-estimate-nasa-northrop-grumman |titel=Why NASA is struggling to get its most powerful space telescope of the ground|bezochtdatum=2021-12-12 |achternaam=Grush |voornaam=Loren |auteurlink= |medeauteurs= |datum=2018-08-01 |formaat= |werk= |uitgever=The Verge |paginas= |taal=en |citaat=|archiefurl=https://web.archive.org/web/20211212130350/https://www.theverge.com/2018/8/1/17627560/james-webb-space-telescope-cost-estimate-nasa-northrop-grumman|archiefdatum=2021-12-12}}</ref>


In februari 2020 was de JWST inmiddels afgebouwd en was het ontplooiingsmechaniek van het zonnescherm meermaals getest.<ref>{{Citeer web |url=https://www.planetary.org/articles/ready-for-launch |titel=The James Webb Space Telescope is almost ready for launch |bezochtdatum=2021-12-11 |achternaam=Atkinson |voornaam=Nanc |auteurlink= |medeauteurs= |datum= |formaat= |werk= |uitgever=Planetary.org |paginas= |taal=en |archiefurl= |archiefdatum= |citaat= }}</ref> Het werk aan de integratie en het testen van de telescoop werd in maart 2020 opgeschort vanwege de [[Coronapandemie|COVID-19-pandemie]] waardoor extra vertragingen ontstonden.<ref>{{Citeer web |url=https://spacenews.com/coronavirus-pauses-work-on-jwst/ |titel=Coronavirus pauses work on JWST |bezochtdatum=2021-12-12 |achternaam=Foust|voornaam=Jeff |auteurlink= |medeauteurs= |datum=2020-03-20 |formaat= |werk= |uitgever=Spacenews.com |paginas= |taal=en |archiefurl= |archiefdatum= |citaat= }}</ref>
In februari 2020 was de JWST afgebouwd en het ontplooiingsmechaniek van het zonnescherm meermaals getest.<ref>{{Citeer web |url=https://www.planetary.org/articles/ready-for-launch |titel=The James Webb Space Telescope is almost ready for launch |bezochtdatum=2021-12-11 |achternaam=Atkinson |voornaam=Nanc |auteurlink= |medeauteurs= |datum= |formaat= |werk= |uitgever=Planetary.org |paginas= |taal=en |citaat=|archiefurl=https://web.archive.org/web/20211211204120/https://www.planetary.org/articles/ready-for-launch|archiefdatum=2021-12-11}}</ref> Het werk aan de integratie en het testen van de telescoop werd in maart 2020 opgeschort vanwege de [[Coronapandemie|COVID-19-pandemie]] waardoor extra vertragingen ontstonden.<ref>{{Citeer web |url=https://spacenews.com/coronavirus-pauses-work-on-jwst/ |titel=Coronavirus pauses work on JWST |bezochtdatum=2021-12-12 |achternaam=Foust|voornaam=Jeff |auteurlink= |medeauteurs= |datum=2020-03-20 |formaat= |werk= |uitgever=Spacenews.com |paginas= |taal=en |citaat=|archiefurl=https://web.archive.org/web/20230813143740/https://spacenews.com/coronavirus-pauses-work-on-jwst/|archiefdatum=2023-08-13}}</ref> In juli 2020 werd de lancering opnieuw uitgesteld, nu naar 31 oktober 2021.<ref>{{Citeer web|url=https://www.scientias.nl/nasa-stelt-lancering-van-james-webb-telescoop-opnieuw-uit/|titel=NASA stelt lancering van James Webb-telescoop opnieuw uit|bezochtdatum=2021-07-17|datum=2020-07-17|werk=Scientias.nl|taal=nl|archiefurl=https://web.archive.org/web/20210717182207/https://www.scientias.nl/nasa-stelt-lancering-van-james-webb-telescoop-opnieuw-uit/|archiefdatum=2021-07-17}}</ref> Dit was de vroegst haalbare richtdatum en was alleen houdbaar wanneer er geen verdere tegenslagen zouden volgen.
In juli 2020 werd de lancering opnieuw uitgesteld, nu naar 31 oktober 2021.<ref>{{Citeer web|url=https://www.scientias.nl/nasa-stelt-lancering-van-james-webb-telescoop-opnieuw-uit/|titel=NASA stelt lancering van James Webb-telescoop opnieuw uit|bezochtdatum=2021-07-17|datum=2020-07-17|werk=Scientias.nl|taal=nl}}</ref> Dit was de vroegst haalbare richtdatum en deze was alleen houdbaar wanneer er geen verdere tegenslagen volgen.


=== Kosten ===
=== Kosten ===
Het project is inmiddels tien procent boven het budget geraakt en zal naar verwachting zo’n 8,8 miljard dollar kosten.<ref>{{Citeer web |url=https://www.pbs.org/newshour/science/james-webb-space-telescope-hubbles-8-8-billion-successor-faces-lengthy-delay |titel=James Webb Space Telescope, Hubble’s $8.8 billion successor, faces lengthy delay |bezochtdatum=2021-12-11 |achternaam=Billings |voornaam=Lee |auteurlink= |medeauteurs= |datum=2018-03-27 |formaat= |werk= |uitgever=PBS.org |paginas= |taal=en |archiefurl= |archiefdatum= |citaat= }}</ref>
Toen [[National Aeronautics and Space Administration|NASA]] in 2002 het bedrijf [[Northrop Grumman|Norhtrop Grumman]] koos om de bouw van de JWST te leiden, verwachtten de missieleiders dat het project tussen US $1 en 3,5 miljard zou kosten.<ref name=":0">{{Citeer web|url=https://www.nytimes.com/2021/12/25/science/webb-telescope-cost.html|titel=A costly and difficult path to the launchpad.|bezochtdatum=2022-01-26|achternaam=Roulette|voornaam=Joey|datum=2021-12-25|werk=[[The New York Times]]|taal=en|archiefurl=https://web.archive.org/web/20220126220457/https://www.nytimes.com/2021/12/25/science/webb-telescope-cost.html|archiefdatum=2022-01-26}}</ref>

De JWST kost ongeveer 10 miljard over een periode van 24 jaar.<ref name=":0">{{Citeer web|url=https://www.nytimes.com/2021/12/25/science/webb-telescope-cost.html|titel=A costly and difficult path to the launchpad.|bezochtdatum=2022-01-26|achternaam=Roulette|voornaam=Joey|datum=2021-12-25|werk=[[The New York Times]]|taal=en|archiefurl=https://web.archive.org/web/20220126220457/https://www.nytimes.com/2021/12/25/science/webb-telescope-cost.html|archiefdatum=2022-01-26}}</ref><ref name=":1">{{Citeer web|url=https://www.planetary.org/articles/cost-of-the-jwst|titel=How much does the James Webb Space Telescope cost?|bezochtdatum=2022-01-26|werk=The Planetary Society|taal=en|archiefurl=https://web.archive.org/web/20220127174730/https://www.planetary.org/articles/cost-of-the-jwst|archiefdatum=2022-01-27}}</ref> Van dat bedrag is US $8,8 miljard besteed aan de ontwikkeling van de telescoop (tussen 2003 en 2021) en is US $861 miljoen voorzien voor de operationele kosten voor vijf jaar. Door inflatie wordt verwacht dat de totale kosten over de gehele levensduur van de James Webb-ruimtetelescoop US $10,8 miljard zullen bedragen.<ref name=":1" />


=== Lancering ===
=== Lancering ===
Op 8 september 2021 stelde [[Arianespace]] 18 december 2021 vast als doeldatum voor de lancering van Ariane-vlucht VA256 met de James Webb-ruimtetelescoop aan boord. Eind november liep men vier dagen uit op dat schema door een probleem met een klem van de vrachtadapter van de Ariane 5 dat extra testactiviteiten vereiste.<ref>{{Citeer web |url=https://arstechnica.com/science/2021/11/james-webb-space-telescope-cleared-for-late-december-launch/ |titel=James Webb Space Telescope cleared for late December launch |bezochtdatum=2021-12-12 |achternaam=Berger |voornaam=Eric |auteurlink= |medeauteurs= |datum=2021-11-29 |formaat= |werk= |uitgever=Arstechnica.com |paginas= |taal=en |archiefurl= |archiefdatum= |citaat= }}</ref> Uiteindelijk werd JWST met een Ariane 5-raket gelanceerd op 25 december 2021.<ref name="ESA-Webb"></ref><ref>{{Citeer web |url=https://nos.nl/artikel/2410858-geslaagde-lancering-van-ruimtetelescoop-die-vroegste-sterren-moet-gaan-zien |titel=Geslaagde lancering van ruimtetelescoop die vroegste sterren moet gaan zien |bezochtdatum=2021-12-25 |achternaam= |voornaam= |auteurlink= |medeauteurs= |datum=2021-12-26 |formaat= |werk= |uitgever=NOS.nl |paginas= |taal=nl |archiefurl=https://web.archive.org/web/20211226111050/https://nos.nl/artikel/2410858-geslaagde-lancering-van-ruimtetelescoop-die-vroegste-sterren-moet-gaan-zien |archiefdatum=2021-12-26 |citaat= }}</ref><ref>{{Citeer web |url=https://youtu.be/pVzFaQAZc5M|titel=Arianespace Flight VA256 - Webb Space Telescope |bezochtdatum=2021-12-26 |achternaam= |voornaam= |auteurlink=https://www.arianespace.com/ |medeauteurs=|datum=2021-12-25|formaat=Video |werk=Youtube.com |uitgever=Arianespace|paginas= |taal=en |archiefurl= |archiefdatum= |citaat= }}</ref>
Op 8 september 2021 stelde [[Arianespace]] 18 december 2021 vast als doel voor de lancering van Ariane-vlucht VA256 met de James Webb-ruimtetelescoop aan boord. Eind november liep men vier dagen uit op dat schema door een probleem met een klem van de vrachtadapter van de Ariane 5 dat extra testactiviteiten vereiste.<ref>{{Citeer web |url=https://arstechnica.com/science/2021/11/james-webb-space-telescope-cleared-for-late-december-launch/ |titel=James Webb Space Telescope cleared for late December launch |bezochtdatum=2021-12-12 |achternaam=Berger |voornaam=Eric |auteurlink= |medeauteurs= |datum=2021-11-29 |formaat= |werk= |uitgever=Arstechnica.com |paginas= |taal=en |citaat=|archiefurl=https://web.archive.org/web/20211212125342/https://arstechnica.com/science/2021/11/james-webb-space-telescope-cleared-for-late-december-launch/|archiefdatum=2021-12-12}}</ref> Uiteindelijk werd de JWST met een Ariane 5-raket gelanceerd op 25 december 2021.<ref name="ESA-Webb"></ref><ref>{{Citeer web |url=https://nos.nl/artikel/2410858-geslaagde-lancering-van-ruimtetelescoop-die-vroegste-sterren-moet-gaan-zien |titel=Geslaagde lancering van ruimtetelescoop die vroegste sterren moet gaan zien |bezochtdatum=2021-12-25 |achternaam= |voornaam= |auteurlink= |medeauteurs= |datum=2021-12-26 |formaat= |werk= |uitgever=NOS.nl |paginas= |taal=nl |archiefurl=https://web.archive.org/web/20211226111050/https://nos.nl/artikel/2410858-geslaagde-lancering-van-ruimtetelescoop-die-vroegste-sterren-moet-gaan-zien |archiefdatum=2021-12-26 |citaat=}}</ref><ref>{{Citeer web |url=https://youtu.be/pVzFaQAZc5M|titel=Arianespace Flight VA256 - Webb Space Telescope |bezochtdatum=2021-12-26 |achternaam= |voornaam= |auteurlink=https://www.arianespace.com/ |medeauteurs=|datum=2021-12-25|formaat=Video |werk=Youtube.com |uitgever=Arianespace|paginas= |taal=en |archiefurl= |archiefdatum= |citaat=}}</ref>


Van drie van de spiegels was het volautomatische uitlijningssysteem al voor de lancering defect. Het uitlijnen kan echter ook handmatig worden aangestuurd. Het team koos ervoor om het defect zo te laten en voor de handmatige optie te kiezen waardoor verdere vertraging werd voorkomen. Reparatie had betekend dat de reeds ingevouwen sonde weer had moeten worden geopend met alle bijkomende risico’s.
Van twee van de spiegels was voor de lancering al duidelijk dat het volautomatische uitlijningssysteem niet zou werken als gevolg van een defecte sensor. Het uitlijnen kan echter ook handmatig worden aangestuurd. Het team koos ervoor om het defect te laten en voor de handmatige optie te kiezen waardoor verdere vertraging werd voorkomen. Reparatie had betekend dat de reeds ingevouwen sonde weer had moeten worden geopend met alle bijkomende risico’s.<ref>{{en}} [https://youtu.be/DaCdVJ7ghk8 Spaceflight kills your blood cells, SpaceX’s big balls and other deep space updates, January 18th] va. 12:23 minuten, YouTubekanaal Scott Manley, 18 januari 2022</ref>


=== Operationalisering ===
=== Operationalisering ===
Doordat tijdens de initiële koerscorrecties direct na het lanceren van de JWST voor het bereiken van het [[Lagrangepunt|L2 Lagrangepunt]] minder brandstof werd verbruikt dan oorspronkelijk berekend zal de telescoop waarschijnlijk langer dan 10 jaar operationeel kunnen blijven.<ref>{{Citeer web |url=https://www.nu.nl/tech/6175635/james-webb-ruimtetelescoop-gaat-waarschijnlijk-langer-mee-dan-verwacht.html |titel=James Webb-ruimtetelescoop gaat waarschijnlijk langer mee dan verwacht |bezochtdatum=2022-01-09 |achternaam= |voornaam= |auteurlink= |medeauteurs= |datum=2021-12-30 |formaat= |werk= |uitgever=NU.nl |paginas= |taal=nl |citaat=|archiefurl=https://web.archive.org/web/20220109125501/https://www.nu.nl/tech/6175635/james-webb-ruimtetelescoop-gaat-waarschijnlijk-langer-mee-dan-verwacht.html|archiefdatum=2022-01-09}}</ref><ref>{{Citeer web |url=https://www.space.com/james-webb-space-telescope-fuel-lifetime |titel=James Webb Space Telescope has enough fuel for way more than 10 years of science |bezochtdatum=2022-01-09 |achternaam=Bartels |voornaam=Meghan|auteurlink= |medeauteurs= |datum=2021-12-30 |formaat= |werk= |uitgever=Space.com|paginas= |taal=en|archiefurl=https://web.archive.org/web/20220109124218/https://www.space.com/james-webb-space-telescope-fuel-lifetime |archiefdatum=2022-01-09 |citaat=}}</ref>


Doordat tijdens de initiële koerscorrecties direct na het lanceren van de JWST voor het bereiken van het [[Lagrangepunt|L2 Lagrangepunt]] minder brandstof werd verbruikt dan oorspronkelijk berekend zal de telescoop waarschijnlijk langer dan 10 jaar operationeel kunnen blijven.<ref>{{Citeer web |url=https://www.nu.nl/tech/6175635/james-webb-ruimtetelescoop-gaat-waarschijnlijk-langer-mee-dan-verwacht.html |titel=James Webb-ruimtetelescoop gaat waarschijnlijk langer mee dan verwacht |bezochtdatum=2022-01-09 |achternaam= |voornaam= |auteurlink= |medeauteurs= |datum=2021-12-30 |formaat= |werk= |uitgever=NU.nl |paginas= |taal=nl |archiefurl= |archiefdatum= |citaat= }}</ref><ref>{{Citeer web |url=https://www.space.com/james-webb-space-telescope-fuel-lifetime |titel=James Webb Space Telescope has enough fuel for way more than 10 years of science |bezochtdatum=2022-01-09 |achternaam=Bartels |voornaam=Meghan|auteurlink= |medeauteurs= |datum=2021-12-30 |formaat= |werk= |uitgever=Space.com|paginas= |taal=en|archiefurl=https://web.archive.org/web/20220109124218/https://www.space.com/james-webb-space-telescope-fuel-lifetime |archiefdatum=2022-01-09 |citaat= }}</ref>
Na de lancering is de JWST begonnen zich gereed te maken voor gebruik. Er waren 344 ''critical points of failure'' bekend die de missie zouden kunnen doen mislukken.<ref>{{Citeer web |url=https://www.inverse.com/science/whats-the-roadmap-for-james-webb-telescope-now|titel=What happens after the James Webb telescoop is launched? A six-month roadmap. |bezochtdatum=2022-01-09 |achternaam=Kelvey |voornaam=Jon |auteurlink= |medeauteurs= |datum=2021-12-23 |formaat= |werk= |uitgever=Inverse.com |paginas= |taal=en |archiefurl=https://web.archive.org/web/20220109121446/https://www.inverse.com/science/whats-the-roadmap-for-james-webb-telescope-now |archiefdatum=2022-01-09 |citaat=}}</ref><ref>{{Citeer web |url=https://youtu.be/uUAvXYW5bmI |titel=29 Days on the Edge |bezochtdatum=2022-01-09 |achternaam= |voornaam= |auteurlink= |medeauteurs= |datum=2021-10-18 |formaat=Video |werk=Youtube.com |uitgever=James Webb Space Telescope (JWST) |paginas= |taal=en |archiefurl= |archiefdatum= |citaat=}}</ref> Kort na de afkoppeling van de raket ontvouwden de zonnepanelen zich. In de eerste week van januari 2022 werd het zonnescherm ontvouwen en op 8 januari werden de spiegels en instrumenten in hun positie gebracht.<!-- De derde zin van deze alinea lijkt te kunnen vervallen omdat de inhoud ook in de vierde zin staat. --> Daarmee begon de fase van testen en waren er nog 49 ''critical points of failure'' over.''<ref>{{en}}{{aut|Jeff Foust}}, [https://spacenews.com/nasa-completes-major-jwst-deployments/ NASA completes major JWST deployments], SpaceNews, 8 januari 2022</ref>''


Na de lancering moest de James Webb telescoop beginnen zich gereed te maken voor gebruik. Er waren 344 ''critical points of failure'' bekend waarbij als het mis zou gaan de missie zou mislukken.<ref>{{Citeer web |url=https://www.inverse.com/science/whats-the-roadmap-for-james-webb-telescope-now|titel=What happens after the James Webb telescoop is launched? A six-month roadmap. |bezochtdatum=2022-01-09 |achternaam=Kelvey |voornaam=Jon |auteurlink= |medeauteurs= |datum=2021-12-23 |formaat= |werk= |uitgever=Inverse.com |paginas= |taal=en |archiefurl=https://web.archive.org/web/20220109121446/https://www.inverse.com/science/whats-the-roadmap-for-james-webb-telescope-now |archiefdatum=2022-01-09 |citaat= }}</ref><ref>{{Citeer web |url=https://youtu.be/uUAvXYW5bmI |titel=29 Days on the Edge |bezochtdatum=2022-01-09 |achternaam= |voornaam= |auteurlink= |medeauteurs= |datum=2021-10-18 |formaat=Video |werk=Youtube.com |uitgever=James Webb Space Telescope (JWST) |paginas= |taal=en |archiefurl= |archiefdatum= |citaat= }}</ref> Kort na de afkoppeling van de raket ontvouwden de zonnepanelen zich. in de eerste week van januari 2022 werd het zonnescherm ontplooid en op 8 januari werden de spiegels en instrumenten in hun positie gebracht. Daarmee begon de fase van testen en waren er nog 49 ''critical points of failure over.<ref>{{en}}{{aut|Jeff Foust}}, [https://spacenews.com/nasa-completes-major-jwst-deployments/ NASA completes major JWST deployments], SpaceNews, 8 januari 2022</ref>
Op 24 januari 2022 om 14.00 [[Eastern Standard Time|EST]] heeft de JWST 297 seconden lang zijn stuwraketten afgevuurd om de laatste koerscorrectie uit te voeren na de lancering, de zogenaamde MCC2 burn. Deze tussentijdse correctie bracht de JWST in zijn uiteindelijke baan rond [[Lagrangepunt|L2]].<ref>{{Citeer web |url=https://www.theverge.com/2022/1/24/22895050/nasa-jwst-space-telescope-final-orbit-lagrange-point |titel=NASA’s revolutionary James Webb Space Telescope reaches final orbit in space |bezochtdatum=2022-01-24 |achternaam=Grush |voornaam=Loren|auteurlink= |medeauteurs= |datum=2022-01-24 |formaat= |werk= |uitgever=TheVerge |paginas= |taal=en |citaat=|archiefurl=https://web.archive.org/web/20220125003507/https://www.theverge.com/2022/1/24/22895050/nasa-jwst-space-telescope-final-orbit-lagrange-point|archiefdatum=2022-01-25}}</ref><ref name=":2">{{Citeer web|url=https://blogs.nasa.gov/webb/2022/01/24/orbital-insertion-burn-a-success-webb-arrives-at-l2/|titel=Orbital Insertion Burn a Success, Webb Arrives at L2 – James Webb Space Telescope|bezochtdatum=2022-01-26|werk=blogs.nasa.gov|taal=en}}</ref>


Daarna moesten de meetinstrumenten afkoelen. Toen ze voldoende waren afgekoeld, werden ze aangezet om getest en gekalibreerd te worden. De uitlijning en ijking van de hoofdspiegel (tot een [[nanometer]] nauwkeurig) begonnen ook toen de temperatuur genoeg gedaald was en duurde zo'n drie maanden.<ref name=":2" /><ref>{{Citeer web|url=https://jwst.nasa.gov/content/webbLaunch/deploymentExplorer.html|titel=Deployment Explorer Webb/NASA|bezochtdatum=2022-01-26|werk=jwst.nasa.gov|taal=en|archiefurl=https://web.archive.org/web/20220128114145/https://jwst.nasa.gov/content/webbLaunch/deploymentExplorer.html|archiefdatum=2022-01-28}}</ref> De eerste beelden werden verwacht in de zomer van 2022.<ref name=":2" />
Op 24 januari 2022 voerde de Webb met zijn hoofdmotor een manoeuvre uit om stabiel in Aarde-Zon L2 te geraken.

In februari 2022 stuurde de JWST de eerste foto van een ster, HD 84406, uit de [[Grote Beer]] naar de aarde. De kwaliteit van de foto was niet optimaal omdat de spiegels nog niet waren uitgelijnd.<ref>{{Citeer web |url=https://nos.nl/artikel/2416904-nasa-publiceert-eerste-beelden-nieuwe-ruimtetelescoop|titel=NASA publiceert eerste beelden nieuwe ruimtetelescoop|bezochtdatum=2022-02-20|achternaam= |voornaam= |auteurlink= |medeauteurs= |datum=2022-02-12 |formaat= |werk= |uitgever=NOS.nl|paginas= |taal=nl|archiefurl=https://web.archive.org/web/20220212061325/https://nos.nl/artikel/2416904-nasa-publiceert-eerste-beelden-nieuwe-ruimtetelescoop|archiefdatum=2022-02-12|citaat=}}</ref> Eind februari 2022 werd de derde van zeven geplande stappen om de 18 zeshoekige segmenten van Webbs spiegel uit te lijnen afgerond.<ref>{{Citeer web |url=https://www.space.com/jwst-nearly-halfway-through-mirror-alignment |titel=James Webb Space Telescope is nearly halfway through its mirror alignment stages |bezochtdatum=2022-02-26 |achternaam=Howell|voornaam=Elizabeth|auteurlink= |medeauteurs= |datum=2022-02-25|formaat= |werk= |uitgever=Space.com|paginas= |taal=en |archiefurl=https://web.archive.org/web/20220226101500/https://www.space.com/jwst-nearly-halfway-through-mirror-alignment |archiefdatum=2022-02-26|citaat=}}</ref>

Eind april 2022 waren de instrumenten van de JWST uitgelijnd en konden de werkzaamheden voor de laatste fase, de operationalisering, in gang worden gezet.<ref>{{Citeer web |url=https://blogs.nasa.gov/webb/2022/02/03/photons-incoming-webb-team-begins-aligning-the-telescope|titel=Photons Incoming: Webb Team Begins Aligning the Telescope |bezochtdatum=2022-04-30 |achternaam=Fisher |voornaam=Alise |auteurlink= |medeauteurs= |datum=2022-02-03 |formaat= |werk= |uitgever=NASA.gov |paginas= |taal=en |archiefurl=https://web.archive.org/web/20220430083322/https://blogs.nasa.gov/webb/2022/02/03/photons-incoming-webb-team-begins-aligning-the-telescope/ |archiefdatum=2022-04-30|citaat=}}</ref><ref>{{Citeer web |url=https://blogs.nasa.gov/webb/2022/04/28/nasas-webb-in-full-focus-ready-for-instrument-commissioning/ |titel=NASA’s Webb In Full Focus, Ready for Instrument Commissioning |bezochtdatum=2022-04-30 |achternaam=Cesari |voornaam=Thaddeus|auteurlink= |medeauteurs= |datum= 2022-04-28|formaat= |werk= |uitgever=NASA.gov |paginas= |taal=en |archiefurl=https://web.archive.org/web/20220430082912/https://blogs.nasa.gov/webb/2022/04/28/nasas-webb-in-full-focus-ready-for-instrument-commissioning/ |archiefdatum=2022-04-30|citaat=}}</ref>

=== Operationeel ===
Op 11 juli 2022 werd de eerste foto gepubliceerd.<ref>{{Citeer web |url=https://nos.nl/artikel/2436419-haarscherpe-foto-s-van-heelal-alsof-je-een-nieuwe-bril-opzet |titel=Haarscherpe foto's van heelal: 'Alsof je een nieuwe bril opzet'|bezochtdatum=2022-07-12|achternaam= |voornaam= |auteurlink= |medeauteurs= |datum=2022-07-12|formaat= |werk= |uitgever=[[Nederlandse Omroep Stichting|NOS]] |paginas= |taal=nl |archiefurl=https://web.archive.org/web/20220712183915/https://nos.nl/artikel/2436419-haarscherpe-foto-s-van-heelal-alsof-je-een-nieuwe-bril-opzet |archiefdatum=2022-07-12|citaat=}}</ref><ref>{{Citeer web |url=https://blogs.nasa.gov/webb/2022/07/11/nasas-webb-telescope-is-now-fully-ready-for-science|titel=NASA’s Webb Telescope Is Now Fully Ready for Science |bezochtdatum=2022-07-12 |achternaam=Cesari |voornaam=Thaddeus|auteurlink= |medeauteurs= |datum= |formaat= |werk= |uitgever=[[National Aeronautics and Space Administration|NASA]] |paginas= |taal=en |archiefurl=https://web.archive.org/web/20220712185918/https://blogs.nasa.gov/webb/2022/07/11/nasas-webb-telescope-is-now-fully-ready-for-science |archiefdatum=2022-07-11 |citaat=}}</ref> Op 23 augustus werden foto’s van [[Jupiter (planeet)|Jupiter]] gepubliceerd waarbij door filtering details als de ring van Jupiter zichtbaar werden.<ref> [https://nos.nl/l/2441739 James Webb-telescoop maakt 'ongelofelijke' beelden van Jupiter], NOS, 23 augustus 2022</ref> Op 2 september 2022 volgde de eerste foto met daarop een [[exoplaneet]].<ref>[https://nos.nl/l/2442991 Voor het eerst duidelijke foto's gemaakt van exoplaneet], NOS, 2 september 2022</ref>


== Missie ==
== Missie ==
De doelen van de James Webb-ruimtetelescoop zijn:
De doelen van de James Webb-ruimtetelescoop zijn:
# Het opvangen van [[licht]] van [[ster (hemellichaam)|sterren]] en [[sterrenstelsel]]s die kort na de [[oerknal]] werden gevormd
# Het opvangen van [[licht]] van [[ster (hemellichaam)|sterren]] en [[sterrenstelsel]]s die kort na de [[oerknal]] werden gevormd.
# Bepalen hoe deze oudste sterrenstelsels zijn geëvolueerd
# Bepalen hoe deze oudste sterrenstelsels zijn geëvolueerd.
# De [[Ontstaan en evolutie van sterrenstelsels|vorming van nieuwe sterrenstelsels]] observeren
# De [[Ontstaan en evolutie van sterrenstelsels|vorming van nieuwe sterrenstelsels]] observeren.
# De [[Natuurkunde|fysische]] en [[Scheikunde|chemische]] samenstelling van verre [[sterrenstelsel]]s meten en de mogelijkheid van het bestaan van leven onderzoeken.
# De [[Natuurkunde|fysische]] en [[Scheikunde|chemische]] samenstelling van verre [[sterrenstelsel]]s meten en de mogelijkheid van het bestaan van leven onderzoeken.


Deze objecten zijn goed waarneembaar in het [[infrarood]], vandaar dat de telescoop geschikt is gemaakt voor waarnemingen met [[golflengte]]s van 0,6 tot 28 [[Micrometer (eenheid)|micrometer]]. Omdat de zon en de aarde ook infrarood[[straling]] uitzenden moet de telescoop afgeschermd worden van deze straling. Zo zal hij geplaatst worden op het tweede zon-aarde-[[Lagrangepunt]] L2. Hij zal altijd van de zon en aarde afgewend blijven. Zijn [[hitteschild]] is zodanig ontworpen dat het aan de koude kant -223&nbsp;°C kan zijn terwijl aan de andere kant stikstof gekookt kan worden (-196&nbsp;°C).
Deze objecten zijn goed waarneembaar in het [[infrarood]]. Daarom is de telescoop geschikt gemaakt voor waarnemingen met [[golflengte]]s van 0,6 tot 28 [[Micrometer (eenheid)|micrometer]]. Omdat de zon en de aarde ook infrarood[[straling]] uitzenden moet de telescoop afgeschermd worden van deze straling. Zo zal hij geplaatst worden op het tweede zon-aarde-[[Lagrangepunt]] L2. Hij zal altijd van de zon en aarde afgewend blijven. Zijn [[hitteschild]] is zodanig ontworpen dat het aan de koude kant -223 °C kan zijn terwijl aan de andere kant stikstof gekookt kan worden (-196&nbsp;°C).


De primaire spiegel bestaat uit 18 elementen uit [[beryllium]], gecoat met een laag [[goud]]. Beryllium is robuust en licht en kan inslagen van micrometeorieten weerstaan. De goudlaag dient om maximale [[Reflectie (straling)|reflectie]] voor infrarood te krijgen.
De primaire spiegel bestaat uit 18 elementen uit [[beryllium]], gecoat met een laag [[goud]]. Beryllium is robuust en licht en kan inslagen van micrometeorieten weerstaan. De goudlaag dient om maximale [[Reflectie (straling)|reflectie]] voor infrarood te krijgen.
Regel 89: Regel 98:
== Instrumenten ==
== Instrumenten ==
De telescoop omvat vier wetenschappelijke instrumenten die op een [[chassis]] zijn gemonteerd, de zogenaamde ISIS-module (Integrated Science Instrument Module):
De telescoop omvat vier wetenschappelijke instrumenten die op een [[chassis]] zijn gemonteerd, de zogenaamde ISIS-module (Integrated Science Instrument Module):
* NIRCam: nabije-[[infrarood]]-camera van de [[universiteit van Arizona]]. NIRCam neemt het licht waar van de eerste [[sterrenstelsel]]s die gevormd werden na de [[oerknal]]. Hij is geoptimaliseerd om dit "eerste licht" waar te nemen. Hij wordt ook aangewend om de vorming van sterren in de [[Melkweg (sterrenstelsel)|melkweg]] waar te nemen en ook voor het observeren van [[planeet|planeten]] rond andere [[ster (hemellichaam)|sterren]].
* NIRCam: nabije-[[infrarood]]-camera (0,6 - 5 micron) van de [[universiteit van Arizona]]. NIRCam neemt het licht waar van de eerste [[sterrenstelsel]]s die gevormd werden na de [[oerknal]]. Hij is geoptimaliseerd om dit "eerste licht" waar te nemen. Hij wordt ook gebruikt om de vorming van sterren in de [[Melkweg (sterrenstelsel)|Melkweg]] waar te nemen en om [[planeet|planeten]] rond andere [[ster (hemellichaam)|sterren]] te observeren.
* NIRSpec: nabije-infrarood-[[spectrograaf]] van de [[Europese Ruimtevaartorganisatie|ESA]] met onderdelen geleverd door [[NASA]]/[[GSFC]]. Doet dezelfde waarnemingen als NIRCam maar dan met een [[spectroscoop]]. Dit wil zeggen dat hij de aard van het materiaal kan bestuderen.
* NIRSpec: nabije-infrarood-[[spectrograaf]] van [[Europese Ruimtevaartorganisatie|ESA]] met onderdelen geleverd door [[NASA]]/[[GSFC]]. Deze doet dezelfde waarnemingen als de NIRCam maar dan met een [[spectroscoop]]. Dit wil zeggen dat hij de aard van het materiaal kan bestuderen.
* MIRI: midden-infrarood-instrument geleverd door de ESA en de NASA/[[Jet Propulsion Laboratory|JPL]]. Dit instrument is ontwikkeld door een internationaal consortium van instituten met deelname van de [[Nederlandse Onderzoekschool voor Astronomie|Nederlandse Onderzoekschool voor Astronomie (NOVA)]] en leent zich vooral tot het waarnemen van warme [[exoplaneten]] en de [[spectrometrie]] van hun [[atmosfeer (astronomie)|atmosfeer]]. Hij zal ook gebruikt worden voor de identificatie van sterren met een [[roodverschuiving]] van z>7. Daarnaast zal hij ook het warme stof en moleculair gas waarnemen in jonge sterren en protoplaneten ([[planetesimaal|planetesimalen]]).<ref>{{Citeer web |url=https://www.spaceoffice.nl/nl/nieuws/509/nederlandse-bijdrage-aan-ruimtetelescoop-jwst-zet-wetenschappers-op-voorsprong.html |titel=Nederlandse bijdrage aan ruimtetelescoop JWST zet wetenschappers op voorsprong |bezochtdatum=2021-12-27 |achternaam= |voornaam= |auteurlink= |medeauteurs= |datum=2021-10-14|formaat= |werk= |uitgever=Spaceoffice.nl |paginas= |taal=nl|archiefurl=https://web.archive.org/web/20211227111807/https://www.spaceoffice.nl/nl/nieuws/509/nederlandse-bijdrage-aan-ruimtetelescoop-jwst-zet-wetenschappers-op-voorsprong.html |archiefdatum=2021-12-27|citaat= }}</ref><ref>{{Citeer web|url=https://www.universiteitleiden.nl/nieuws/2021/12/de-lancering-van-een-nieuw-tijdperk-leiden-en-de-james-webb-telescoop-deel-i |titel=De lancering van een nieuw tijdperk: Leiden en de James Webb telescoop (deel I) |bezochtdatum=2021-12-27 |achternaam= |voornaam= |auteurlink= |medeauteurs= |datum=2021-12-17|formaat= |werk= |uitgever=Universiteit Leiden |paginas= |taal=nl |archiefurl=https://web.archive.org/web/20211227115110/https://www.universiteitleiden.nl/nieuws/2021/12/de-lancering-van-een-nieuw-tijdperk-leiden-en-de-james-webb-telescoop-deel-i |archiefdatum=2021-12-27 |citaat= }}</ref>
* MIRI: midden-infrarood-instrument geleverd door ESA en NASA/[[Jet Propulsion Laboratory|JPL]]. Dit instrument is ontwikkeld door een internationaal consortium van instituten met deelname van de [[Nederlandse Onderzoekschool voor Astronomie|Nederlandse Onderzoekschool voor Astronomie (NOVA)]] en leent zich vooral voor het waarnemen van warme [[exoplaneten]] en de [[spectrometrie]] van hun [[atmosfeer (astronomie)|atmosfeer]]. Hij zal ook gebruikt worden voor de identificatie van sterren met een [[roodverschuiving]] van z>7. Daarnaast zal hij het warme stof en moleculair gas waarnemen in jonge sterren en protoplaneten ([[planetesimaal|planetesimalen]]).<ref>{{Citeer web |url=https://www.spaceoffice.nl/nl/nieuws/509/nederlandse-bijdrage-aan-ruimtetelescoop-jwst-zet-wetenschappers-op-voorsprong.html |titel=Nederlandse bijdrage aan ruimtetelescoop JWST zet wetenschappers op voorsprong |bezochtdatum=2021-12-27 |achternaam= |voornaam= |auteurlink= |medeauteurs= |datum=2021-10-14|formaat= |werk= |uitgever=Spaceoffice.nl |paginas= |taal=nl|archiefurl=https://web.archive.org/web/20211227111807/https://www.spaceoffice.nl/nl/nieuws/509/nederlandse-bijdrage-aan-ruimtetelescoop-jwst-zet-wetenschappers-op-voorsprong.html |archiefdatum=2021-12-27|citaat=}}</ref><ref>{{Citeer web|url=https://www.universiteitleiden.nl/nieuws/2021/12/de-lancering-van-een-nieuw-tijdperk-leiden-en-de-james-webb-telescoop-deel-i |titel=De lancering van een nieuw tijdperk: Leiden en de James Webb telescoop (deel I) |bezochtdatum=2021-12-27 |achternaam= |voornaam= |auteurlink= |medeauteurs= |datum=2021-12-17|formaat= |werk= |uitgever=Universiteit Leiden |paginas= |taal=nl |archiefurl=https://web.archive.org/web/20211227115110/https://www.universiteitleiden.nl/nieuws/2021/12/de-lancering-van-een-nieuw-tijdperk-leiden-en-de-james-webb-telescoop-deel-i |archiefdatum=2021-12-27 |citaat=}}</ref>
* FGS/NIRISS: precisie-positionering en nabije-infrarood-spectrograaf geleverd door het [[Canadian Space Agency|Canadees ruimteagentschap]]. Dit zijn twee instrumenten in dezelfde behuizing maar zij werken onafhankelijk van elkaar. FGS betekent Fine Guidance Sensor (fijne besturings[[sensor]]). Hij dient voor de nauwkeurige positionering van de satelliet. De NIRISS is een spectrograaf die niet werkt met de klassieke fijne opening. Hij neemt een gans spectrum tegelijk waar. Deze kan dan ook alleen maar werken waar weinig bronnen aanwezig zijn omdat hij het licht van elke bron uitsmeert over gans zijn spectrum. Als de objecten dicht bij elkaar staan zouden de diverse spectra elkaar overlappen.
* FGS/NIRISS: precisie-positionering en nabije-infrarood-spectrograaf geleverd door het [[Canadian Space Agency|Canadees ruimteagentschap]]. Dit zijn twee instrumenten in dezelfde behuizing maar zij werken onafhankelijk van elkaar. FGS betekent Fine Guidance Sensor (fijne besturings[[sensor]]). Hij dient voor de nauwkeurige positionering van de satelliet. De NIRISS is een spectrograaf die niet werkt met de klassieke fijne opening maar die een gans spectrum tegelijk waarneemt. Omdat hij het licht van elke bron uitsmeert over heel zijn spectrum, functioneert hij alleen als er weinig bronnen zijn: als objecten dicht bij elkaar staan overlappen hun spectra elkaar.
[[Bestand:Deepfieldscomparison.jpg|miniatuur|Vergelijking tussen hoe ver de JWST kan terugkijken in de tijd met andere ruimtetelescopen.]]
Er wordt gebruikgemaakt van infrarood-instrumenten omdat het [[Metrische uitdijing van de ruimte|universum uitdijt]]. Dit wil zeggen hoe verder we kijken in het universum, hoe sneller deze objecten weg bewegen van ons. Volgens het [[dopplereffect]] zal de golflengte van licht dat weg beweegt van ons een lagere golflengte krijgen. Dit betekent dat uitgezonden [[Ultraviolet|UV]]-licht of zichtbaar licht meer naar de rodere golflengten wordt verschoven ([[roodverschuiving]]) en naar het nabije en midden-infrarode deel van het [[elektromagnetisch spectrum]] voor heel hoge roodverschuiving. Om de vroegste vorming van [[Ster (hemellichaam)|sterren]] en [[Sterrenstelsel|sterrenstelsels]] te kunnen waarnemen moeten de telescoop en de instrumenten dus geoptimaliseerd worden voor dit soort licht.<ref name=":2" />


== Zie ook ==
== Zie ook ==
* [[Ruimtetelescoop Hubble]]
* [[Ruimtetelescoop Herschel]]
* [[Ruimtetelescoop Herschel]]
* [[Northrop Grumman Space Systems]] - de in 2020 opgerichte bedrijfsdivisie van Northrop Grumman waarin ook het JWST-team is ondergebracht
* [[Northrop Grumman Space Systems]] - de in 2020 opgerichte bedrijfsdivisie van Northrop Grumman waarin ook het JWST-team is ondergebracht


{{Appendix|2=
{{Appendix|2=
;Externe links
'''Externe links'''
* [https://jwst.nasa.gov/instruments.html JWST's Instruments ]
* [https://jwst.nasa.gov/instruments.html JWST's Instruments ]
** [http://jwst.nasa.gov/content/observatory/instruments/nircam.html Near-Infrared Camera (NIRCam)]
** [https://jwst.nasa.gov/content/observatory/instruments/nircam.html Near-Infrared Camera (NIRCam)]
** [https://jwst.nasa.gov/content/observatory/instruments/nirspec.html Near InfraRed Spectrograph (NIRSpec)]
** [https://jwst.nasa.gov/content/observatory/instruments/nirspec.html Near InfraRed Spectrograph (NIRSpec)]
** [https://jwst.nasa.gov/content/observatory/instruments/miri.html Mid-Infrared Instrument (MIRI)]
** [https://jwst.nasa.gov/content/observatory/instruments/miri.html Mid-Infrared Instrument (MIRI)]
Regel 109: Regel 121:
* [https://jwst.stsci.edu/instrumentation Observing Modes with JWST]
* [https://jwst.stsci.edu/instrumentation Observing Modes with JWST]
* [https://www.flickr.com/photos/nasawebbtelescope/32545900953/ James Webb Space Telescope via Flickr]
* [https://www.flickr.com/photos/nasawebbtelescope/32545900953/ James Webb Space Telescope via Flickr]
* [https://en.wikipedia.org/wiki/Slitless_spectroscopy Slitless spectroscopy]
* {{Bronvermelding anderstalige Wikipedia|taal=en|titel=Slitless spectroscopy}}
* [https://www.astronomie.nl Nederlandse Onderzoekschool voor Astronomie (NOVA)]
* [https://www.astronomie.nl Nederlandse Onderzoekschool voor Astronomie (NOVA)]
;Referenties
'''Referenties'''
{{References||2}}
{{References||2}}
}}
}}

{{Commonscat|James Webb Space Telescope}}
{{Commonscat|James Webb Space Telescope}}
⚫
{{Navigatie missies en projecten van de Europese Ruimtevaartorganisatie}}

⚫
{{Navigatie Missies en projecten van de Europese Ruimtevaartorganisatie}}


[[Categorie:Ruimtetelescoop]]
[[Categorie:Ruimtetelescoop]]
[[Categorie:Infraroodtelescoop]]
[[Categorie:Infraroodtelescoop]]
[[Categorie:Northrop Grumman Space Systems]]
[[Categorie:Northrop Grumman Space Systems]]
[[Categorie:Ruimtevaart in 2021]]

Huidige versie van 1 mei 2024 om 18:24

James Webb-ruimtetelescoop
James Webb-ruimtetelescoop
Algemene informatie
Andere namen James Webb Space Telescope
JWST
NSSDC ID 2021-130A
Organisatie NASA, ESA, CSA
Aannemers Northrop Grumman
Lancering 25 december 2021
12:20 UTC[1]
Lanceerplaats CSG ELA-3
Gelanceerd met Ariane 5-ECA
Missielengte 5 jaar (plan)
10 jaar (doel)
Massa 6.161,4 kg incl. stuwstoffen (167,5 kg hydrazine en 132,5 kg distikstoftetraoxide)
Omloopduur 1 jaar
Type telescoop Korsch telescoop
Golflengte waarnemingen 0,6 - 28,3 μm (Optisch, infrarood
Telescoop diameter 6,5 m
Omvang oppervlak 25 m2
Brandpuntsafstand 131,4 m
Instrumenten
NIRCam Waarneming licht sterrenstelsels gevormd na de oerknal
NIRSpec NIRCam met een spectroscoop
MIRI Waarneming warme exoplaneten en de spectrometrie van hun atmosfeer
FGS/NIRISS Positionering van de satelliet
Website
Portaal  Portaalicoon   Astronomie
Hoofdspiegel
De lancering
De JWST kort na de lancering met rechtsboven de Aarde (Golf van Aden)[2]
De locatie van de telescoop in Lagrangepunt L2
Eerste vrijgegeven wetenschappelijke opname van de James Webb-ruimtetelescoop gepubliceerd op 11 juli 2022. Het toont de cluster SMACS J0723.3-7327

De James Webb-ruimtetelescoop (James Webb Space Telescope, JWST of kortweg de Webb) is een optische en infraroodtelescoop die gelanceerd is op 25 december 2021 en de opvolger is van de Hubble-ruimtetelescoop en de Spitzer Space Telescope. NASA heeft de telescoop samen met ESA en CSA gebouwd en gezamenlijk draagt men zorg voor het onderhoud. De telescoop is vernoemd naar de voormalige bewindvoerder van NASA, James Webb.

Chronologie

[bewerken | brontekst bewerken]

Ontwikkeling

[bewerken | brontekst bewerken]

De ontwikkeling van de JWST begon in 1996 en de lancering was aanvankelijk gepland voor 2007 met een budget van US $500 miljoen.[3] Het project liep echter meerdere vertragingen en kostenoverschrijdingen op en het onderging een groot herontwerp in 2005.[4]

In december 2015 maakte ESA bekend dat de James Webb-ruimtetelescoop in oktober 2018 zou worden gelanceerd met een Ariane 5-raket vanaf de Europese ruimtebasis in Kourou, Frans-Guyana.[5][6]

De bouw van de JWST werd eind 2016 voltooid waarna de uitgebreide testfase begon. Tijdens de testwerkzaamheden scheurde het zonnescherm en in maart 2018 stelde NASA de lancering verder uit.[7]

Op 28 september 2017 communiceerde NASA dat de lancering voorzien werd voor de lente van 2019.[8] De integratie van de verschillende instrumenten nam meer tijd in beslag dan eerst ingeschat. Op 27 maart 2018 werd de lancering wederom uitgesteld naar mei 2020[9] en op 27 juni 2018 nogmaals naar 30 maart 2021.[10]

Een onafhankelijk onderzoeksteam dat de vertragingen in 2018 heeft onderzocht verweet aannemer Northrop Grumman een onrealistisch optimistisch beeld van de verwachte voortgang van de bouw te hebben geschetst waarin pech, menselijk falen en extra tijd voor vinden van oplossingen niet waren meegenomen.[11]

In februari 2020 was de JWST afgebouwd en het ontplooiingsmechaniek van het zonnescherm meermaals getest.[12] Het werk aan de integratie en het testen van de telescoop werd in maart 2020 opgeschort vanwege de COVID-19-pandemie waardoor extra vertragingen ontstonden.[13] In juli 2020 werd de lancering opnieuw uitgesteld, nu naar 31 oktober 2021.[14] Dit was de vroegst haalbare richtdatum en was alleen houdbaar wanneer er geen verdere tegenslagen zouden volgen.

Kosten

[bewerken | brontekst bewerken]

Toen NASA in 2002 het bedrijf Norhtrop Grumman koos om de bouw van de JWST te leiden, verwachtten de missieleiders dat het project tussen US $1 en 3,5 miljard zou kosten.[15]

De JWST kost ongeveer 10 miljard over een periode van 24 jaar.[15][16] Van dat bedrag is US $8,8 miljard besteed aan de ontwikkeling van de telescoop (tussen 2003 en 2021) en is US $861 miljoen voorzien voor de operationele kosten voor vijf jaar. Door inflatie wordt verwacht dat de totale kosten over de gehele levensduur van de James Webb-ruimtetelescoop US $10,8 miljard zullen bedragen.[16]

Lancering

[bewerken | brontekst bewerken]

Op 8 september 2021 stelde Arianespace 18 december 2021 vast als doel voor de lancering van Ariane-vlucht VA256 met de James Webb-ruimtetelescoop aan boord. Eind november liep men vier dagen uit op dat schema door een probleem met een klem van de vrachtadapter van de Ariane 5 dat extra testactiviteiten vereiste.[17] Uiteindelijk werd de JWST met een Ariane 5-raket gelanceerd op 25 december 2021.[1][18][19]

Van twee van de spiegels was voor de lancering al duidelijk dat het volautomatische uitlijningssysteem niet zou werken als gevolg van een defecte sensor. Het uitlijnen kan echter ook handmatig worden aangestuurd. Het team koos ervoor om het defect te laten en voor de handmatige optie te kiezen waardoor verdere vertraging werd voorkomen. Reparatie had betekend dat de reeds ingevouwen sonde weer had moeten worden geopend met alle bijkomende risico’s.[20]

Operationalisering

[bewerken | brontekst bewerken]

Doordat tijdens de initiële koerscorrecties direct na het lanceren van de JWST voor het bereiken van het L2 Lagrangepunt minder brandstof werd verbruikt dan oorspronkelijk berekend zal de telescoop waarschijnlijk langer dan 10 jaar operationeel kunnen blijven.[21][22]

Na de lancering is de JWST begonnen zich gereed te maken voor gebruik. Er waren 344 critical points of failure bekend die de missie zouden kunnen doen mislukken.[23][24] Kort na de afkoppeling van de raket ontvouwden de zonnepanelen zich. In de eerste week van januari 2022 werd het zonnescherm ontvouwen en op 8 januari werden de spiegels en instrumenten in hun positie gebracht. Daarmee begon de fase van testen en waren er nog 49 critical points of failure over.[25]

Op 24 januari 2022 om 14.00 EST heeft de JWST 297 seconden lang zijn stuwraketten afgevuurd om de laatste koerscorrectie uit te voeren na de lancering, de zogenaamde MCC2 burn. Deze tussentijdse correctie bracht de JWST in zijn uiteindelijke baan rond L2.[26][27]

Daarna moesten de meetinstrumenten afkoelen. Toen ze voldoende waren afgekoeld, werden ze aangezet om getest en gekalibreerd te worden. De uitlijning en ijking van de hoofdspiegel (tot een nanometer nauwkeurig) begonnen ook toen de temperatuur genoeg gedaald was en duurde zo'n drie maanden.[27][28] De eerste beelden werden verwacht in de zomer van 2022.[27]

In februari 2022 stuurde de JWST de eerste foto van een ster, HD 84406, uit de Grote Beer naar de aarde. De kwaliteit van de foto was niet optimaal omdat de spiegels nog niet waren uitgelijnd.[29] Eind februari 2022 werd de derde van zeven geplande stappen om de 18 zeshoekige segmenten van Webbs spiegel uit te lijnen afgerond.[30]

Eind april 2022 waren de instrumenten van de JWST uitgelijnd en konden de werkzaamheden voor de laatste fase, de operationalisering, in gang worden gezet.[31][32]

Operationeel

[bewerken | brontekst bewerken]

Op 11 juli 2022 werd de eerste foto gepubliceerd.[33][34] Op 23 augustus werden foto’s van Jupiter gepubliceerd waarbij door filtering details als de ring van Jupiter zichtbaar werden.[35] Op 2 september 2022 volgde de eerste foto met daarop een exoplaneet.[36]

Missie

[bewerken | brontekst bewerken]

De doelen van de James Webb-ruimtetelescoop zijn:

  1. Het opvangen van licht van sterren en sterrenstelsels die kort na de oerknal werden gevormd.
  2. Bepalen hoe deze oudste sterrenstelsels zijn geëvolueerd.
  3. De vorming van nieuwe sterrenstelsels observeren.
  4. De fysische en chemische samenstelling van verre sterrenstelsels meten en de mogelijkheid van het bestaan van leven onderzoeken.

Deze objecten zijn goed waarneembaar in het infrarood. Daarom is de telescoop geschikt gemaakt voor waarnemingen met golflengtes van 0,6 tot 28 micrometer. Omdat de zon en de aarde ook infraroodstraling uitzenden moet de telescoop afgeschermd worden van deze straling. Zo zal hij geplaatst worden op het tweede zon-aarde-Lagrangepunt L2. Hij zal altijd van de zon en aarde afgewend blijven. Zijn hitteschild is zodanig ontworpen dat het aan de koude kant -223 °C kan zijn terwijl aan de andere kant stikstof gekookt kan worden (-196 °C).

De primaire spiegel bestaat uit 18 elementen uit beryllium, gecoat met een laag goud. Beryllium is robuust en licht en kan inslagen van micrometeorieten weerstaan. De goudlaag dient om maximale reflectie voor infrarood te krijgen.

Instrumenten

[bewerken | brontekst bewerken]

De telescoop omvat vier wetenschappelijke instrumenten die op een chassis zijn gemonteerd, de zogenaamde ISIS-module (Integrated Science Instrument Module):

  • NIRCam: nabije-infrarood-camera (0,6 - 5 micron) van de universiteit van Arizona. NIRCam neemt het licht waar van de eerste sterrenstelsels die gevormd werden na de oerknal. Hij is geoptimaliseerd om dit "eerste licht" waar te nemen. Hij wordt ook gebruikt om de vorming van sterren in de Melkweg waar te nemen en om planeten rond andere sterren te observeren.
  • NIRSpec: nabije-infrarood-spectrograaf van ESA met onderdelen geleverd door NASA/GSFC. Deze doet dezelfde waarnemingen als de NIRCam maar dan met een spectroscoop. Dit wil zeggen dat hij de aard van het materiaal kan bestuderen.
  • MIRI: midden-infrarood-instrument geleverd door ESA en NASA/JPL. Dit instrument is ontwikkeld door een internationaal consortium van instituten met deelname van de Nederlandse Onderzoekschool voor Astronomie (NOVA) en leent zich vooral voor het waarnemen van warme exoplaneten en de spectrometrie van hun atmosfeer. Hij zal ook gebruikt worden voor de identificatie van sterren met een roodverschuiving van z>7. Daarnaast zal hij het warme stof en moleculair gas waarnemen in jonge sterren en protoplaneten (planetesimalen).[37][38]
  • FGS/NIRISS: precisie-positionering en nabije-infrarood-spectrograaf geleverd door het Canadees ruimteagentschap. Dit zijn twee instrumenten in dezelfde behuizing maar zij werken onafhankelijk van elkaar. FGS betekent Fine Guidance Sensor (fijne besturingssensor). Hij dient voor de nauwkeurige positionering van de satelliet. De NIRISS is een spectrograaf die niet werkt met de klassieke fijne opening maar die een gans spectrum tegelijk waarneemt. Omdat hij het licht van elke bron uitsmeert over heel zijn spectrum, functioneert hij alleen als er weinig bronnen zijn: als objecten dicht bij elkaar staan overlappen hun spectra elkaar.
Vergelijking tussen hoe ver de JWST kan terugkijken in de tijd met andere ruimtetelescopen.

Er wordt gebruikgemaakt van infrarood-instrumenten omdat het universum uitdijt. Dit wil zeggen hoe verder we kijken in het universum, hoe sneller deze objecten weg bewegen van ons. Volgens het dopplereffect zal de golflengte van licht dat weg beweegt van ons een lagere golflengte krijgen. Dit betekent dat uitgezonden UV-licht of zichtbaar licht meer naar de rodere golflengten wordt verschoven (roodverschuiving) en naar het nabije en midden-infrarode deel van het elektromagnetisch spectrum voor heel hoge roodverschuiving. Om de vroegste vorming van sterren en sterrenstelsels te kunnen waarnemen moeten de telescoop en de instrumenten dus geoptimaliseerd worden voor dit soort licht.[27]

Zie ook

[bewerken | brontekst bewerken]
Zie de categorie James Webb Space Telescope van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.
Overgenomen van "https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=James_Webb-ruimtetelescoop&oldid=67466846"