Gotisch schrift

Gotisch schrift, Beatrijs, Brabant ca.1374, Koninklijke Bibliotheek, Collectie Jacob Visser, 1809. - 76 E 5, fol. 47v

Overzicht van de verschillen tussen zogenaamde “gebroken” schrifttypes.

Gotisch schrift is een verzamelnaam voor alle boekschriften gebruikt na de Karolingische minuskel (1200) en voor het humanistisch schrift (ca. 1500). Het Gotische schrift overleefde in de Gotische drukletter die werd gebruikt in Duitsland tot in de twintigste eeuw.

Ontstaan

In de twaalfde en dertiende eeuw ontstonden in Europa de eerste universiteiten. Wetenschap, literatuur en kunst verlaten de kloosters en gaan binnen de stedelijke omgeving openbloeien. Via de contacten met de Arabieren in Spanje herontdekt men de Griekse wetenschap en de Griekse Filosofen. Door de universiteiten, de handel en de opkomende steden ontstaat een klasse van geletterden buiten de kerk en de kloosters. De vraag naar boeken neemt toe, maar ook de vraag naar boeken met profane onderwerpen zoals wetteksten, studieboeken, geschiedenis en wetenschappelijke werken en ook de roman maakt zijn entree. Men beschikt weliswaar over de goed leesbare Karolingische minuskel, maar die is tijdrovend bij het schrijven en met zijn brede lettervormen neemt het schrift veel plaats op het dure perkament. Men zoekt dus naar oplossingen en hieruit ontstaat het Gotische boekschrift.

Het Gotische boekschrift ontwikkelt zich langzaam uit de Karolingische minuskel. De handschriften uit het eerste kwart van de twaalfde eeuw verschillen niet echt van die uit de vorige eeuw. Alleen de letters worden langzaam aan wat dikker en robuuster geschreven en er worden steeds meer abbreviaturen gebruikt. Het schrift wordt regelmatiger en hoekiger. De letters worden soms verbonden met dunne opgaande schuine lijnen en in de letters m en n wordt de bovenste boog vervangen door een hoek. Dit schrift noemt men het protogotisch en het komt voor het eerst voor in het kanselarij schrift.

Protogotisch, De tekst van een conversen professie tussen 1138 en 1165

Gedurende de dertiende eeuw gaat het boekschrift evolueren naar wat men wat men de littera textualis (letterlijk: boekschrift) noemt. Men maakt de Karolingische letters steeds hoekiger en vormt ze als een reeks van gebroken schachten.

Littera textualis, voorbeeld uit de Luttrell Psalter (1320-1340)

Op het einde van de 13e, begin 14e eeuw, kan men door het opkomende staatsnationalisme een verdere diversificatie van de Gotische schrifttypes vaststellen, er ontstaat een ganse waslijst van Gotische schriften en vele van die versies hebben dan nog een aantal regionale varianten.

De bijzonderste gotische schriften zijn:

• Het protogotishe schrift
• De gothica textura (of littera textualis)
• De gothica textualis formata; de best verzorgde littera textualis
• De gothica cursiva
• De gothica rotunda
• De littera hybrida of bastarda

De eerste drukkers namen de letters uit het Gotische boekschrift over. Johannes Gutenberg gebruikte de textualis voor zijn eerste bijbel. Ook hier ontstonden snel andere varianten zoals de schwabacher.

Zie ook

• Voor het artikel over de Gotische drukletter zie Gotisch (drukletter).
• Voor een overzicht van de geschiedenis van het schrift, zie Geschiedenis van het Romeinse schrift.

Bronnen, noten en/of referenties