Sint-juttemis

Beeld van sint-juttemis in Breda

Wanneer men spreekt van 'met' of 'op' sint-juttemis bedoelt men gewoonlijk nooit, omdat deze heilige niet bestaat (en er daarom ook geen feestdag is met die naam). Met 'wachten tot sint-juttemis' wordt om diezelfde reden bedoeld: eindeloos wachten.

Mogelijke oorsprong

De volledige uitdrukking is met sint-juttemis, als de kalveren op het ijs dansen. Jutte zou een koosvorm zijn van Judith, de Bijbelse heldin, van wie de naamdag op 17 augustus zou vallen. In augustus ligt er uiteraard geen ijs, en kalveren kunnen niet dansen, vandaar de betekenis nooit. Deskundigen op het gebied van volkscultuur menen dat dit verhaal uit de lucht gegrepen is en wijzen erop dat de feestdagen van de heilige Judith op 24 maart en 7 september vallen. Vanuit het Meertensinstituut wordt erop gewezen dat Judith een personage in de Hebreeuwse Bijbel en geen Rooms-Katholieke heilige is en dan ook geen naamdag heeft.

Op 17 augustus wordt wel de naamdag van Guda, of Guida of Jutta, van Arnstein gevierd. Verder bestaat er een heilige Jutta van Sangerhausen (5 mei). Zij kwam uit een adellijke familie in Thüringen en overleed in 1260 op weg naar het Heilige Land. Hoe een lokale Duitse heilige terechtkomt in een Nederlandse zegswijze is echter niet te verklaren.

Volgens een andere variant zou de naam een verbastering zijn van "jodenmis"; dat is dus nooit, want joden kennen geen mis.

De uitdrukking wordt in 1577 voor het eerst vermeld in de Kroniek van Roermond. De uitdrukking komt ook voor in de Dictionaire français-hollandais uit 1738 door Pieter Marin.

In de Nederlandse stad Breda staat een standbeeld van het fictieve figuur 'Sinte-Juttemis'. Begin 1900 werd carnaval verboden door de Katholieke Kerk in Breda. Wanneer Bredanaars aan de Kerk vroegen wanneer hun geliefde feest zou wederkeren, kreeg men altijd hetzelfde antwoord: “Met Sint Juttemis.” Vanaf 1936 werd Carnaval opnieuw geïntroduceerd in de stad. Het standbeeld werd geplaatst in 1991, ter ere van het 55-jarige jubileum van het Bredase Carnavalsfeest.

Varianten

• Er is nog een andere niet-bestaande dag (die echter wat in de vergetelheid is geraakt): Sinternuit. Uit te spreken als : "Sinter-Noe-wit" of "Sinter-Noe-wèt" en betekent eigenlijk Sinter-nooit. Het Schip van Sinternuit komt zo aan zijn naam.
• Als de klaver uit 't veld is
• Te Pruimpaschen, als de kalveren op 't ijs dansen (Limburg)
• Als de catte ganzen eyer leggen (F.A. Stoett)
• Als daer twee sondagen in een week comen (ook F.A. Stoett)
• Als de kiekens tanden krijgen (Vlaanderen)
• Als de paus een geus wordt
• Als Pasen en Pinksteren op één dag vallen is eveneens een uitdrukking voor nooit.
• Als de politie weer per varken komt

Spelling

Het woord sint-juttemis wordt met een streepje en kleine letters geschreven, omdat niet (meer) wordt verwezen naar een bestaande heilige. Het Groene Boekje kent het als sint-jutmis en sint-juttemis.

In andere talen

• Bulgaars: На куково лято (Na koekowo ljato), in de zomer van een/de koekoek, verwijzend naar het verhaal dat de koekoek in de zomer verandert in een havik of sperwer, wat betekent dat er 's zomers geen koekoeken zijn
• Engels: Saint Glinglin, een denkbeeldige Franse heilige
• Frans: Saint Glinglin of Cela arrivera si le Carême dure sept ans (Dit zal gebeuren als de vasten zeven jaar duurt) of la Semaine des trois Jeudis (de week van drie donderdagen).
• Latijn: ad Kalendas Graecas, toegeschreven aan Suetonius, naar de Griekse kalendae, maar de Kalendae duidde een dag in de Romeinse kalender aan, niet de Griekse
• Luxemburgs: Päifenneijoerschdag (päifen=fluiten, neijoerschdag=nieuwjaarsdag, nadere verklaring onbekend)
• Roemeens: Sfântul Aşteaptă ("Sint Wacht")

In de volgende talen wordt verwezen naar "Sint Nooit":

• Duits: Sankt Nimmerlein
• Portugees: São Nunca
• Esperanto: Sankta Neniamo
• Pools: Na świętego nigdy of Na Święty Nigdy

Bronnen, noten en/of referenties