Pil og boge: Skilnad mellom versjonar
s r2.7.1) (robot la til: mr:धनुष्य |
sInkje endringssamandrag |
||
| (22 mellomliggjande versjonar av 15 brukarar er ikkje viste) | |||
| Line 1: | Line 1: | ||
{{om|||boge}} |
|||
:''Sjå òg [[boge]]'' |
|||
[[Fil:Recurveshootklein.jpg|mini|upright|Skyting med pil og boge.]] |
[[Fil:Recurveshootklein.jpg|mini|upright|Skyting med pil og boge.]] |
||
'''Pil og boge''' er eit særs gamalt og utbreidd [[våpen]] som har vorte brukt til [[jakt]] og [[krig]]føring. I dag blir bogen ofte brukt som fritids- og konkurranseaktivitet, men det finst framleis folkegrupper som nyttar boge til jakt. |
'''Pil og boge''' er eit særs gamalt og utbreidd [[våpen]] som har vorte brukt til [[jakt]] og [[krig]]føring. I dag blir bogen ofte brukt som fritids- og konkurranseaktivitet, men det finst framleis folkegrupper som nyttar boge til jakt. |
||
==Historie== |
== Historie == |
||
[[ |
[[Fil:Wu Fu Portrait.jpg|mini|upright|Kinesisk bogeskytar frå 1700-talet.]] |
||
Bogen vart funne opp i [[steinalderen]]. Dei eldste teikna på bruk, steinar forma som [[pilspiss]]ar, er funne i Afrika og er rundt 60 000 år gamle.<ref>{{Harvard|Viegas|2008}}</ref> Dei eldste restane av både pil og boge som er funne er frå [[Stellmoor]], nord for [[Hamburg]] i [[Tyskland]], og stammar frå den paleolittiske kulturen som var der (ca. 9000-8000 f.Kr.). Pilene vart laga av [[furu]], og var 15-20 tommar lange og hadde pilspiss av flint. |
Bogen vart funne opp i [[steinalderen]]. Dei eldste teikna på bruk, steinar forma som [[pilspiss]]ar, er funne i Afrika og er rundt 60 000 år gamle.<ref>{{Harvard|Viegas|2008}}</ref> Dei eldste restane av både pil og boge som er funne er frå [[Stellmoor]], nord for [[Hamburg]] i [[Tyskland]], og stammar frå den paleolittiske kulturen som var der (ca. 9000-8000 f.Kr.). Pilene vart laga av [[furu]], og var 15-20 tommar lange og hadde pilspiss av flint. |
||
Desse restane blei øydelagde under andre verdskrigen. Dei eldste kjente bogane som er kjend i dag, kjem frå [[Holmegårdmyrene]] i [[Danmark]], der det i 1940-åra vart funne to boger. Dei var laga av [[alm]], hadde flate armar og ein D-forma midtseksjon, mens den midterste delen var bikonveks. Bogen var 1,50 m lang. Desse bogane vart brukt fram til [[bronsealderen]]; konveksiteten av midtseksjonen slutta med tida. |
Desse restane blei øydelagde under andre verdskrigen. Dei eldste kjente bogane som er kjend i dag, kjem frå [[Holmegårdmyrene]] i [[Danmark]], der det i 1940-åra vart funne to boger. Dei var laga av [[alm]], hadde flate armar og ein D-forma midtseksjon, mens den midterste delen var bikonveks. Bogen var 1,50 m lang. Desse bogane vart brukt fram til [[bronsealderen]]; konveksiteten av midtseksjonen slutta med tida. |
||
==Konstruksjon== |
== Konstruksjon == |
||
Bogen er tradisjonelt laga av ein sterk, men fleksibel tresort, til dømes [[asketre|ask]]. I moderne tid er dette ofte erstatta av glasfiber. Ei sterk snor blir spent på, gjerne i eit hakk i kvar ende. |
Bogen er tradisjonelt laga av ein sterk, men fleksibel tresort, til dømes [[asketre|ask]]. I moderne tid er dette ofte erstatta av glasfiber. Ei sterk snor blir spent på, gjerne i eit hakk i kvar ende. Opphavleg brukte ein dyresener; på moderne bogar er det vanleg med [[kevlar]] eller eit anna kunstig material med stor slitekraft. Pilene er laga av rette greiner, ikkje tjukkare enn 1 cm i diameter. Den eine enden av pila vert spissa, eller sett ein spiss på av t.d. metall, og i den andre enden vert det laga eit hakk, slik at pila kan setjast på snora. Dette hakket er i nyare tid ofte laga av plast som ein sett på som spissen. Denne plast delen vert kalla [[nock]]. Det er gjerne styrefjær på pila. |
||
Allereie i [[antikken]] byrja ein å laga [[komposittbogar]], der skaftet er laga av fleire material. Den |
Allereie i [[antikken]] byrja ein å laga [[komposittbogar]], der skaftet er laga av fleire material. Den tidlegaste kombinasjonen var tre og bein. Moderne komposittbogar er gjerne av metall og glasfiber. Slike bogar får ein langt større spennkraft, og dermed større penetrasjonsevne og rekkjevidd. Fordi komposittbogar kan vera svært tunge å spenna, brukar ein på moderne bogar ofte eit trinsesystem som gjer det mogleg å spenna dei. Desse moderne trinsebogane heiter [[compoundbogar]]. |
||
Trekkrafta til bogar blir målt i pund. Dagens bogar har ei trekkraft frå 20-50 pund. Meir trengst ikkje for å treffa blink på etter måten korte avstandar. Dei engelske langbogane kunne ha opp mot 200 pund trekkraft. |
Trekkrafta til bogar blir målt i pund. Dagens bogar har ei trekkraft frå 20-50 pund. Meir trengst ikkje for å treffa blink på etter måten korte avstandar. Dei engelske langbogane kunne ha opp mot 200 pund trekkraft. |
||
==Kjelder== |
== Kjelder == |
||
{{fotnoteliste}} |
{{fotnoteliste}} |
||
===Bibliografi=== |
=== Bibliografi === |
||
*{{citation| |
* {{citation|title=Early Weapon Evidence Reveals Bloody Past|first=Jennifer|last=Viegas|journal=Discovery News|year=2008|url=http://dsc.discovery.com/news/2008/03/31/earliest-weapon-human.html}} |
||
==Bakgrunnsstoff== |
== Bakgrunnsstoff == |
||
{{ |
{{Commonskat|Archery}} |
||
| ⚫ | |||
{{Autoritetsdata}} |
|||
<!--interwiki (no, sv, da first; then other languages alphabetically by name)--> |
|||
| ⚫ | |||
[[no:Bue (våpen)]] |
|||
[[sv:Pilbåge]] |
|||
[[da:Bue (våben)]] |
|||
[[ang:Boga]] |
|||
[[ar:قوس (سلاح)]] |
|||
[[zh-min-nan:Keng (bú-khì)]] |
|||
[[bg:Лък]] |
|||
[[ca:Arc compost]] |
|||
[[cv:Ухă]] |
|||
[[cs:Luk]] |
|||
[[de:Bogen (Waffe)]] |
|||
[[et:Vibu]] |
|||
[[el:Τόξο (όπλο)]] |
|||
[[en:Bow and arrow]] |
|||
[[es:Arco (arma)]] |
|||
[[eo:Arko (armilo)]] |
|||
[[fa:کمان (جنگافزار)]] |
|||
[[fr:Arc (arme)]] |
|||
[[gd:Bogha is saighead]] |
|||
[[gan:弓]] |
|||
[[xal:Нумн]] |
|||
[[ko:활]] |
|||
[[hr:Luk (oružje)]] |
|||
[[it:Arco (arma)]] |
|||
[[he:חץ וקשת]] |
|||
[[kv:Ньӧввуж]] |
|||
[[la:Arcus (arma)]] |
|||
[[lt:Lankas (ginklas)]] |
|||
[[hu:Íj]] |
|||
[[ml:വില്ല്]] |
|||
[[mr:धनुष्य]] |
|||
[[ms:Busur]] |
|||
[[mwl:Arco (arma)]] |
|||
[[nl:Boog (wapen)]] |
|||
[[nds-nl:Pieleboge]] |
|||
[[ja:弓 (武器)]] |
|||
[[oc:Arc]] |
|||
[[pl:Łuk (broń)]] |
|||
[[pt:Arco (arma)]] |
|||
[[ro:Arc (armă)]] |
|||
[[qu:T'iwka]] |
|||
[[ru:Лук (оружие)]] |
|||
[[sah:Ох саа]] |
|||
[[simple:Bow (weapon)]] |
|||
[[sk:Luk]] |
|||
[[sl:Lok (orožje)]] |
|||
[[so:Qaanso]] |
|||
[[sr:Ратни лук (оружје)]] |
|||
[[sh:Luk (oružje)]] |
|||
[[fi:Jousi (ase)]] |
|||
[[ta:வில்]] |
|||
[[tr:Yay (silah)]] |
|||
[[uk:Лук]] |
|||
[[vi:Cung (vũ khí)]] |
|||
[[zh:弓]] |
|||
Siste versjonen frå 11. juli 2022 kl. 21:24
- For andre tydingar av oppslagsordet, sjå boge.
Pil og boge er eit særs gamalt og utbreidd våpen som har vorte brukt til jakt og krigføring. I dag blir bogen ofte brukt som fritids- og konkurranseaktivitet, men det finst framleis folkegrupper som nyttar boge til jakt.
Historie
[endre | endre wikiteksten]
Bogen vart funne opp i steinalderen. Dei eldste teikna på bruk, steinar forma som pilspissar, er funne i Afrika og er rundt 60 000 år gamle.[1] Dei eldste restane av både pil og boge som er funne er frå Stellmoor, nord for Hamburg i Tyskland, og stammar frå den paleolittiske kulturen som var der (ca. 9000-8000 f.Kr.). Pilene vart laga av furu, og var 15-20 tommar lange og hadde pilspiss av flint.
Desse restane blei øydelagde under andre verdskrigen. Dei eldste kjente bogane som er kjend i dag, kjem frå Holmegårdmyrene i Danmark, der det i 1940-åra vart funne to boger. Dei var laga av alm, hadde flate armar og ein D-forma midtseksjon, mens den midterste delen var bikonveks. Bogen var 1,50 m lang. Desse bogane vart brukt fram til bronsealderen; konveksiteten av midtseksjonen slutta med tida.
Konstruksjon
[endre | endre wikiteksten]Bogen er tradisjonelt laga av ein sterk, men fleksibel tresort, til dømes ask. I moderne tid er dette ofte erstatta av glasfiber. Ei sterk snor blir spent på, gjerne i eit hakk i kvar ende. Opphavleg brukte ein dyresener; på moderne bogar er det vanleg med kevlar eller eit anna kunstig material med stor slitekraft. Pilene er laga av rette greiner, ikkje tjukkare enn 1 cm i diameter. Den eine enden av pila vert spissa, eller sett ein spiss på av t.d. metall, og i den andre enden vert det laga eit hakk, slik at pila kan setjast på snora. Dette hakket er i nyare tid ofte laga av plast som ein sett på som spissen. Denne plast delen vert kalla nock. Det er gjerne styrefjær på pila.
Allereie i antikken byrja ein å laga komposittbogar, der skaftet er laga av fleire material. Den tidlegaste kombinasjonen var tre og bein. Moderne komposittbogar er gjerne av metall og glasfiber. Slike bogar får ein langt større spennkraft, og dermed større penetrasjonsevne og rekkjevidd. Fordi komposittbogar kan vera svært tunge å spenna, brukar ein på moderne bogar ofte eit trinsesystem som gjer det mogleg å spenna dei. Desse moderne trinsebogane heiter compoundbogar.
Trekkrafta til bogar blir målt i pund. Dagens bogar har ei trekkraft frå 20-50 pund. Meir trengst ikkje for å treffa blink på etter måten korte avstandar. Dei engelske langbogane kunne ha opp mot 200 pund trekkraft.
Kjelder
[endre | endre wikiteksten]Bibliografi
[endre | endre wikiteksten]- Viegas, Jennifer (2008), «Early Weapon Evidence Reveals Bloody Past», Discovery News
