Veire la font de Forèst

{{1000 fondamentals}}
{{Confusion|Bòsc}}
[[Fichièr:Vegetation-no-legend.PNG|vinheta|Tipes de forèstes dins lo monde: {{Legenda|#B9B9B9|[[Indlandsis]] e desèrts polars}} {{Legenda|#96D1C3|[[Tondra]]}} {{Legenda|#006259|[[Taiga]] ò [[forèst boreala]]}} {{Legenda|#9BDC52|[[Forèst temperada caducifolia|Forèstes temperadas caducifolias]]}} {{Legenda|#F6EA64|Pradas}} {{Legenda|#097309|Forèstes subtropicalas de fuèlha perenne}} {{Legenda|#866B90|Forèstes mediterranèas de fuèlha perenne}} {{Legenda|#648B64|Forèstes de monson}} {{Legenda|#8B4D32|Desèrts arides}} {{Legenda|#B26A48|Desèrts e broishagas xeròfitas}} {{Legenda|#927A3D|Estepa arida}} {{Legenda|#DAB17D|Desèrts semi-arides}} {{Legenda|#C7C349|Savanas}} {{Legenda|#A49E13|Savanas et forèstes claras}} {{Legenda|#6B842B|Forèstes tropicalas caducifolias}} {{Legenda|#005100|Forèstes tropicals de fuèlha perenne}} {{Legenda|#9EB6D7|Tondra  alpenca}} {{Legenda|#328D8E|Forèstes de montanha}}]]

[[Fichièr:Swiss National Park 131.JPG|thumb|right|Bòsc de [[conifèr]]s dins los [[Alps]] Soïsses.]]

Una '''forèst''' (var. '''ahorèst''')<ref>Lo Congrès Permanent de la Lenga Occitana, ''Dicod'Òc'', cèrca « forêt », consultat lo 19 de març de [[2021]], [https://web.archive.org/web/20210729034113/https://locongres.org/fr/applications/dicodoc-fr/dicodoc-recherche?option=com_dicodoc&view=search&Itemid=683&type=fr-oc&dic%5B%5D=BASIC&dic%5B%5D=RBVD&dic%5B%5D=ALPC&dic%5B%5D=ATAU&dic%5B%5D=PROV&dic%5B%5D=PNST&dic%5B%5D=OMLH&dic%5B%5D=LAUS&dic%5B%5D=LAGA&dic%5B%5D=LEMO&q=for%C3%AAt&q2=&submit=Rechercher].</ref> o '''selva''' (var. '''seuva''')<ref>'''{{Oc}}''' {{Cite book|cognòm=de Cantalausa|nom=Joan|títol=Diccionari general occitan: a partir dels parlars lengadocians|consulta=|isbn=2-912293-04-9|lenga=|urlcapítol=http://mertyl.free.fr/dico/cantalausa.pdf|paginas=495, 902}}</ref><ref>{{Obratge|isbn=978-84-09-13866-1|primièra_edicion=novembre de 2019|títol=Vocabulari ortografic de l’estandard de la lenga occitana|luòc=Lhèida|url=http://www.institutestudisaranesi.cat/wp-content/uploads/2021/04/Vocabulari-ortogra%CC%80fic-estandard.pdf|url_accès=Liure|lenga=oc|autor=[[Institut d'Estudis Aranesi-Acadèmia Aranesa dera Lengua Occitana|Institut d'Estudis Aranesi-Acadèmia Aranesa dera lengua occitana]]|citacion=Forèst}}</ref> es un espaci boscat relativament grand. Aparegudas i a au mens 380 milions d'ans, lei seuvas son d'[[ecosistèma]]s fòrça importants per la [[biodiversitat]] [[Tèrra|terrèstra]]. An tanben de ròtles importants dins la regulacion dei cicles dau [[carbòni]], de l'[[aiga]] e de divèrsei compausats [[quimia|quimics]], dins la proteccion dei sòus còntra l'[[erosion]] ò dins la fixaxion dei dunas dins lei zònas [[litorau|litoralas]] ò [[desèrt|deserticas]]. Quand l'espaci forestièr es d'extension limitada e subjècte a la [[silvicultura]], s'agís d'un [[bòsc]].

La natura dei seuvas a regularament evolucionat dins lo corrent de l'istòria de la Tèrra. D'efiech, lei seuvas son tocadas per lei transformacions climatcas e an donc tendància de se desplaçar quand lei condicions cambian. De mai, leis [[aubre]]s son generalament especializats per viure dins d'environaments definits. Uei, existís donc quatre tipes principaus de foròst que son la [[taiga]], la [[seuva temperada]], la [[seuva mediterranèa]] e la [[seuva tropicala]]. En [[2015]], aquelei bòscs cubrián aperaquí 31% de la superficia dei [[continent]]s. Aquela part es en regression dempuei la fin de l'[[Edat Mejana]] en causa de l'esplecha tròp importanta dei seuvas.

Dich [[desforestacion]], aqueu fenomèn de disparicion progressiva dei seuvas es principalament causat per lo besonh de fusta ò per l'eissartatge [[agricultura|agricòla]]. D'efiech, lei seuvas son la fònt principala de [[fusta]] e d'autrei produchs forestiers pòdon aver un interès economic (plantas medicinalas, [[mycota|bolet]]s, [[animau]]s...). Pasmens, l'emergéncia de l'[[ecologia]] politica e lei trèbols environamentaus grèus entraïnats per la disparicion dei bòscs ([[erosion]], desertificacion, vengudas deis aigas...) menèt a l'adopcion de legislacions estrictas per reglementar la [[silvicultura]] ò limitar la destruccion d'estendudas boisadas. Dins aquò, se de succès son enregistrats dins lei regions desvolopadas, la situacion dins lei regions tropicalas es generalament marrida, especialament dempuei lo començament dau sègle XXI e lo desvolopament deis [[agrocarburant]]s ò de l'[[òli de palma]]. Ansin, de [[1990]] a [[2015]], la superficia totala dau cubèrt forestier mondiau demeniguèt de 3%.

== Evolucion e istòria recenta ==

=== Istòria evolutiva ===

[[Fichièr:Marriott Falls Vegetation.jpg|thumb|right|[[Fotografia]] d'una seuva [[Austràlia|australiana]] de feuses arborescentas que dòna una idèa de l'aspècte generau dei seuvas dau [[Carbonifèr]].]]

Segon lei donadas [[paleontologia|paleontologicas]] disponiblas en [[2021]], lei seuvas son probablament aparegudas rapidament après l'adaptacion dei [[vegetal|vegetaus]] ai condicions de [[vida]] [[Tèrra|terrèstras]]. D'efiech, lo [[fossil]] pus vièlh de [[vegetal|vegetau]] data de 460 milions d'[[annada|ans]] e la pus anciana [[Seuva de Gilboa|seuva fossilizada]] identificada de 370 a 385 milions d'ans<ref>'''[[anglés|(en)]]''' W. Goldring, « The oldest known petrified forest », ''Sci. Mthly'', 1927, '''24''' : 514–529.</ref>. Pasmens, aquela seuva èra ja un [[ecosistèma]] complèx e diversificat<ref>'''[[anglés|(en)]]'''  W. E.Stein e F.M Hueber, « The anatomy of Pseudosporochnus: P.hueberi from the Devonian of New York », ''Rev. Palaeobot. Palynol.'', vol. 60, n° 3-4,‎ 25 de setembre 1989, pp. 311–359.</ref> e es ansin possible de supausar que la premiera seuva es ben pus anciana.

La competicion per l'accès a la [[lutz]] necessària a la [[fotosintèsi]] sembla un factor important de l'evolucion e dau desvolopament dei seuvas. Menèt a l'aparicion d'[[espècia (biologia)|espècias]] [[lignina|lignosas]] mai e mai autas ([[aubre]]s, [[Cyatheales|feuses arborescentas]], [[Equisetidae|consòuda]]s... etc.). Durant lo [[Triassic]] (252-201 Ma), lei [[conifèr]]s, apareguts i a 300 milions d'ans<ref>'''[[anglés|(en)]]'''  A.C. Scott e W.G. Chaloner, « The earliest fossil conifer from the Westphalian B of Yorkshire », ''Proceedings of the Royal Society of London'', 220B, 1983, pp. 163-182.</ref>, prenguèron l'avantatge sus leis autrei tipes de vegetaus vascularizats e formèron la màger part dei seuvas dau [[Jurassic]] (201-145 Ma). A partir dau [[Cretacèu]], deguèron faciar la concurréncia dei [[fuelhós]] que s'impausèron pauc a pauc dins lei [[Clima|regions caudas e temperadas]]. Una coevolucion amb leis [[insècte]]s es probablament la causa d'aqueu succès deis aubres, especialament aqueu dei [[fuelhós]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Nicolas Sauvion, Paul-André Calatayud, Denis Thiéry e Frédéric Marion-Poll, ''Interactions insectes-plantes'', Éditions Quae, 2013, p. 556.</ref>.

Aquelei seuvas evolucionèron e migrèron amb lei transformacions [[clima]]ticas (taus de [[dioxid de carbòni]] dins l'[[atmosfèra]], [[temperatura]] globala...). Aqueu desplaçament es un aspècte major de la vida dei seuvas mondialas. Durant lei periòdes de [[glaciacion]], entraïna la migracion vèrs l'[[eqüator terrèstre|eqüator]] deis [[ecosistèma]]s adaptats ai condicions temperadas e l'expansion dei seuvas caracteristicas dei zònas frejas. Dins lo sens invèrs, leis epòcas marcadas per un rescaufament dau clima mondiau veson una regression dei seuvas frejas, un desplaçament vèrs lei pòls deis aubres de clima temperat e una extension deis [[ecosistèma]]s cauds. Aquelei movements entraïnan un apauriment [[gèn|genetic]] car la recolonizacion deis espacis es principamament assegurada per leis espècias pus rapidas mentre que lei pus lentas pòdon disparéisser se la zòna refugi es tocada per de cambiaments importants. Aquela tendància es generalament compensada per l'emergéncia d'espècias novèlas mai de cas de desforestacion generalizada existiguèron coma durant lo [[Afondrament de la seuva tropicala dau Carbonifèr|periòde finau dau Carbonifèr]] i a 305 milions d'ans<ref>'''[[anglés|(en)]]''' S. Sahney, M.J Benton e H.J Falcon-Lang, « Rainforest collapse triggered Pennsylvanian tetrapod diversification in Euramerica », ''Geology'', vol. 38, n°12,‎ 2010, pp. 1079–1082.</ref>.

=== Evolucions dempuei l'Edat Mejana ===

Se leis episòdis de [[desforestacion]] e de cambiaments prefonds dei seuvas mondialas son pas rars dins l'[[istòria de la Tèrra]], aqueu iniciat dempuei lo sègle XV es particular car es principalament liat ais activitats de l'[[Homo sapiens|èsser uman]]. Menèt a la disparicion de la màger part dei [[seuva temperada|seuvas temperadas]] dei dos [[emisfèri]]s. Aquela esplecha intensiva de la seuva entraïnèt la definicion dei premierei [[politica]]s [[silvicultura|silvicòlas]]. Puei, la [[Revolucion Industriala]] demeniguèt l'importància de la [[lenha]] coma [[combustible]], çò que permetèt de demenir la pression sus lei seuvas. Conjugat amb l'emergéncia de l'[[ecologia]] politica dins lo corrent de la segonda mitat dau sègle XX, favorizèt la restauracion d'un important cubèrt forestier, especialament en [[Euròpa]].

En revènge, dempuei lo començament dau sègle XX, lei seuvas tropicalas, demoradas relativament intactas, son vengudas l'objècte d'una esplecha intensiva tant per produrre de [[fusta]] que per liberar d'espacis necessaris a l'[[agricultura]] ò au [[norrigatge]]. De mai, dempuei leis [[ans 2000]], l'aumentacion de la demanda mondiala d'[[agrocarburant]]s e d'[[òli de palma]] agravan lo fenomèn en [[Brasil]], en [[Africa Centrala]] e dins lo Sud-Èst Asiatic onte lei seuvas primàrias conoisson de regressions importantas.

== Estructura  d'una seuva ==

=== Aubre ===

{{veire|Aubre}}

S'es pas l'unic compausant d'una seuva, l'[[aubre]] n'es un constituent indispensable. Es un [[vegetal|vegetau]] [[lignina|lignós]] qu'a una durada de vida lònga, sovent superiora a un sègle, e una autor de mai de 5 mètres<ref>L'[[Organizacion dei Nacions Unidas per l'alimentacion e l'agricultura]] a fixat lo limit a 5 m dins lei país en desvolopament e a 7 m dins lei país desvolopats.</ref>. Es organizat a l'entorn d'un aisse vegetau fòrça [[lignina|lignificat]] que pòrta lei brancas, lei ramèus e lei brots e que permet de lei mantenir en autor per captar lo raionament [[Solelh|solar]]<ref>'''[[anglés|(en]]''' V. Lowman, H. Rinker e H. Bruce, ''Forest Canopies'', Academic Press, 2004, p. 119.</ref>. Aquela competicion per l'accès a la [[lutz]] es un element fondamentau de l'organizacion d'una seuva car a dictat l'evolucion e la reparticion deis [[espècia (biologia)|espècias]] entraïnant la formacion de mai d'un [[ròdol ecologic]].

=== Organizacion orizontala ===

L'organizacion orizontala d'una seuva va de l'auriera a la seuva prefonda. Aquelei mitans son caracterizats per una aumentacion progressiva de l'autor dau cubèrt vegetau. Varian segon la natura de la seuva e de la [[topografia]] locala. Pasmens, se lei condicions o permèton, se tròban lei zònas seguentas :
* l'[[ausiera]] es lo limit entre la seuva e lo mitan exterior ([[pradariá]], [[savana]]...). L'accès a la [[lutz]] i es sovent aisat, çò que permet lo desvolopament d'una vegetacion bassa facha de boissons, d'aubrilhons e d'aubres joves.
* la zòna deis aubres de creissença rapida vèn normalament après l'ausiera se la seuva es en extension. Assosta d'aubres relativament joves que son encara dins una fasa de desvolopament rapid. La competicion per l'accès a la [[lutz]] es fòrça violenta entre lei diferenteis vegetaus e lo mitan es en cors de sarradura.
* la [[seuva prefonda]] (ò [[seuva interiora]]) es definida per l'alunchament de l'ausiera e per la preséncia d'aubres maturs formant una [[canopèa]]. Es lo mitan de vida dei [[espècia (biologia)|espècias]] forestieras. La preséncia d'una vegetacion bassa i es possibla mai pas sistematica.

<gallery>
Fichièr:Platbos Reserve Forest Edge By Bass Lake.JPG|[[Fotografia]] de l'ausiera d'una seuva amb sa vegetacion bassa.
Fichièr:Pohled z Hazmburku, koruny stromů pod kopcem (001).JPG|[[Fotografia]] de l'ausiera d'una seuva amb un grop d'aubres en creissença.
Fichièr:Forest (195).jpg|[[Fotografia]] d'una zòna assostant d'aubres joves en cors de desvolopament.
Fichièr:Taman-Negara.jpg|[[Fotografia]] de la canopèa d'una seuva prefonda.
Fichièr:Spruce forest at Holma.jpg|[[Fotografia]] d'una seuva prefonda dempuei lo sòu.
Fichièr:Pohled z Hazmburku, koruny stromů pod kopcem (002).JPG|[[Fotografia]] d'una seuva prefonda.
</gallery>

=== Organizacion verticala ===

L'organizacion verticala d'una seuva compren dos espacis ben distints que son lo sector sosterranh e lo sector aerian. Lo premier es generalament de divèrsei jaç d'[[umús]] que recuebron lo substrat [[ròca|rocassós]]. Es lo mitan d'expansion dei rets de racinas e dei [[micèli]]s [[mycota|fongics]]. Son espessor varia fòrça segon la richessa [[quimia organica|organica]] de la seuva e la topografia. Lei jaç d'[[umús]] son ansin pus espés dins lei regions eqüatorialas e dins lei vaus.

Per la partida aeriana, se destria normalament quatre estancis :
* la superficia dau sòu es lo domeni dei [[Bryophyta|mossas]]. [[Organisme]]s simples, son adaptadas ai mitans umids mai son capablas de subreviure a de periòdes de secaressa lòngs.
* lo premier [[mètre]] au dessüs dau sòu es la zòna de desvolopament deis èrbas. Dins mai d'una seuva, aquel estanci es reduch car leis aubres capitan d'eliminar la concurréncia deis èrbas (accès limitat a la [[lutz]], [[acid]]ificacion dau sòu...).
* au dessüs deis èrbas, se tròba l'estanci dei boissons e deis aubrilhons. Coma lo nivèu deis èrbes, sa preséncia es pas sistematica car leis aubres capitan sovent de l'eliminar.
* lo nivèu deis aubres es caracterizat per l'establiment d'un important cubèrt vegetau, format per lei brancas e lei fuelhas, dich [[canopèa]]. Permet ais aubres d'obtenir l'[[energia solara]] necessària a son foncionament. 

<gallery>
Fichièr:Dystric cambisol.JPG|[[Fotografia]] d'un jaç d'[[umús]] forestier.
Fichièr:Hyphae.JPG|[[Fotografia]] d'un [[micèli]] dins un jaç d'[[umús]].
Fichièr:Moss.jpg|[[Fotografia]] d'un jaç de [[mossa]].
Fichièr:Morasko leg.jpg|[[Fotografia]] dau nivèu deis èrbas.
Fichièr:Forest on San Juan Island.jpg|[[Fotografia]] dau nivèu deis èrbas dins una seuva de [[conifèr]]s.
Fichièr:Beech Forest (AU), Great Otway National Park, Californian Redwoods -- 2019 -- 1404.jpg|[[Fotografia]] de la partida bassa de la canopèa.
Fichièr:Forest on Barro Colorado.png|[[Fotografia]] de la canopèa d'una [[seuva pluviala]].
</gallery>

=== Evolucion dins lo temps ===

Una seuva evoluís dins lo temps en causa de factors multiples mai ò mens liats entre elei. La durada d'aqueu fenomèn varia segon lei regions e lei tipes de seuva. La premiera causa de transformacion es liada a la creissença deis [[aubre]]s. Una competicion acarnada mena a l'eliminacion deis individús pus febles. Lei subrevivents vènon pus gròs e dominan son environament fins a sa [[mòrt]]. 

L'afondrament deis aubres pus importants entraïna de duberturas dins lo cubèrt vegetau. Aquò autoriza la creissença de vegetaus novèus. Ben sovent, l'espècia iniciala es remplaçada per una autra que sa creissença es pus lònga. En [[Occitània]], un exemple caracteristic es lo remplaçament progressiu dei [[pin]]s per de [[Quercus petraea|rove]]s dins la [[seuva mediterranèa]]. Aquò es la consequéncia de la resisténcia dei granas deis aubres que pòdon subreviure de decennis dins lo sòu. Aqueu cicle se perseguís generalament amb doas ò tres espècias avans de tornar començar.

Dins aquò, de factors exteriors pòdon l'influenciar. Per exemple, lei [[tempèsta]]s favorizan la casuda deis aubres, çò que favoriza generalament la creissença de la generacion d'aubres seguentas. Dins lo sens invèrs, d'aubres assaian d'empachar lo debanament normau dau cicle. Totjorn dins la [[seuva mediterranèa]], es lo cas dau [[pin d'Alèp]] que favoriza leis [[incendi]]s que li permèton de colonizar lo mitan gràcias a sa creissença rapida<ref>Per resistir a aquela estrategia, d'autreis espècias an desvolopat de mejans de defensa còntra lo [[fuòc]] (rusca dau [[suvrier]], retsde racinas sosterranhas...).</ref>. Enfin, de [[malautiá]]s ([[virús]], [[mycota|bolets]]... etc.) son de còps susceptiblas de trebolar l'evolucion normala d'una seuva en demenissent una populacion vegetala donada.

== Ecosistèmas forestiers e ròtle ecologic dei seuvas ==

=== Una resèrva de biodiversitat ===

[[Fichièr:Fungi of Saskatchewan.JPG|thumb|right|[[Fotografia]] d'una recòlta de [[mycota|bolets]] dins una seuva de [[Saskatchewan]] realizada en [[2008]], illustracion de la [[biodiversitat]] fòrça richa dei mitans forestiers.]]

Lei seuvas son de resèrvas importantas de [[biodiversitat]]. En particular, lei seuvas tropicalas umidas concentrarián 80% de la biodiversitat [[Tèrra|terrèstra]] recensada<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Dominique Louppe e Gilles Mille, ''Mémento du forestier tropical'', Quae, 2015, p. 359.</ref>. De mai, dins leis autrei regions, assostan sovent la màger part de la fauna e de la flòra locala. Aquela richessa s'explica per la produccion de [[vegetal|vegetaus]], gràcias a la [[fotosintèsi]], que mena a la formacion d'una gròssa quantitat de [[quimia organica|matèria organica]] que sèrv de supòrts a d'[[ecosistèma]]s fòrça diversificats<ref>Per exemple, sus un [[ectara]] de seuva temperada de [[fuelhós]], tomban cada an entre doas e tres tonas de fuelhas mòrtas qu'alimentan leis [[ecosistèma]]s sosterranhs.</ref>. La multiplicacion dei ròdols ecologics permesa per leis organizacions orizontalas e verticalas dau mitan ò per son evolucion dins lo temps es tanben un factor de diversificacion dau vivent.

=== Fixacion dau carbòni ===

Dins lo quadre de la regulacion dau [[clima]] mondiau, l'ensemble dei seuvas tèn un ròtle important de fixacion d'una importanta quantitat de [[carbòni]]. D'efiech, durant sa creissença, un [[vegetal|vegetau]] utiliza lo [[dioxid de carbòni]] atmosferic per trobar lo [[carbòni]] necessari a la fabricacion dei teissuts organics<ref>En mejana, 1 m<sup>3</sup> de [[fusta]] contèn l'equivalent de 1,5 t de [[dioxid de carbòni]].</ref>. Ansin, un [[aubre]] en creissença capta dau [[dioxid de carbòni]] qu'es, per la perseguida, liberat durant sa decomposicion. Pasmens, se lo bilanç carbòni d'aqueu mecanisme es teoricament neutre, la deforestacion en cors trebola l'equilibri en permetent a una partida dau [[dioxid de carbòni]] normalament present dins lei vegetaus de renfòrçar lo [[rescaufament climatic]]. Dins lo sens invèrs, la reconstitucion de seuvas disparegudas es vista coma un mejan per fixar una fraccion dau [[dioxid de carbòni]] e alentir l'aumentacion dei [[temperatura]]s (concèpte dau  « potz de carbòni »<ref>Pasmens,  l'eficacitat de l'idèa es pas encara ben clara. D'efiech, se la creissença d'una seuva absorbís de quantitats importantas de [[dioxid de carbòni]], lo cubèrt vegetau es sovent pus sorn que lo sòu. Òr, aquela caracteristica favoriza l'absorpcion dau raionament solar, çò qu'es una autra causa dau rescaufament. Un autre problema es lo nombre, ben sovent tròp reduch, d'espècias inicialament integradas dins aquelei seuvas.</ref>).

=== Accion sus lo cicle de l'aiga ===

Lei seuvas an una accion regulatritz sus lo [[cicle de l'aiga]], principalament gràcias ai jaç d'[[umús]] que son capables de retenir de quantitats fòrça importantas d'[[aiga]]. En particular, dins lei vaus, lei pendís boscats pòdon limitar la formacion deis [[inondacion]]s. Per exemple, en [[Occitània]], la desforestacion dins la vau de [[Durença]] i entraïnèt de vengudas deis aigas fòrça grèvas durant lo sègle XIX. Un autre efiech major deis espacis forestiers sus l'[[aiga]] es sa capacitait de la purificar gràcias a la fixacion ò a l'absorpcion de certaneis [[element quimic|elements quimics]] per lo teissut vegetau ò lei microorganismes sosterranhs. Enfin, dins lei regions somesas a de tombadas de [[nèu]], lei fulhatges alentisson la fonda, çò que permet ai [[riu]]s e ai [[fònt]]s d'aver un [[debit]] pus regular.

=== Proteccion dei sòus còntra l'erosion ===

En causa de son accion sus lo rajament de l'[[aiga]], lei seuvas an un ròtle important dins la proteccion dei sòus còntra l'[[erosion]]. Dins lei regions [[montanha|montanhosas]] ò valonadas, permèton de redurre lei riscs de colada de fanja ò de casuda de blòts [[ròca|rocassós]]. D'[[ivèrn]], dins lei meteissei zònas, leis [[aubre]]s pòdon tanben permetre d'estabilizar lei jaç de [[nèu]]s e donc de demenir lo risc d'[[avalanca]]s.

Dins lei regions de dunas, l'existéncia ò la plantacion de seuvas fan partida dei mejans tradicionaus per fixar l'[[arena]]. Aqueu metòde es fòrça utilizat en [[Sahèl]] per protegir leis [[oasís]] ò assaiar de blocar l'avançada dau [[desèrt]] vèrs lo [[sud]]. En [[Occitània]], es de còps utilizat per estabilizar lei dunas [[litorau|litoralas]] dins lei parçans [[Ocean Atlantic|atlantics]].

== Tipes e reparticion mondiala dei seuvas ==

=== Tipes principaus de seuva ===

==== Seuvas primàrias e segondàrias ====

Existís diferents tipes de seuva que son definits segon lei caracteristicas generalas de la vegetacion e segon l'influéncia de l'accion [[Homo sapiens|umana]] sus lo foncionament deis [[ecosistèma]]s forestiers. Regardant aqueu segond ponch, lei seuvas pauc, ò jamai, treboladas per l'òme son dichas [[seuva primària|primàrias]]. Principalament situadas dins lei regions tropicalas e subpolaras, son de resèrvas importantas de [[biodiversitat]]. Pasmens, son fòrça menaçadas per la desforestacion. Leis autrei seuvas son dichas segondàrias. Foguèron plantadas après la fin de l'[[Edat  Mejana]]. Se son de còps tornadas venir d'espacis ben diversificats, an pasmens una richessa environamentala pus febla<ref>Per exemple, en [[Occitània]], dominan totjorn d'[[espècia (biologia)|espècias]] d'[[aubre]]s selecionnadas per son potenciau economic ò estrategic.</ref>.

==== La seuva boreala ====

[[Fichièr:Siberian autumn in taiga..JPG|thumb|right|[[Fotografia]] de la [[taiga]] en [[Siberia]].]]

{{veire|Taiga}}

La [[seuva boreala]] (ò [[taiga]]) es un tipe de bòscs liats ai [[clima subartic|climas subartics]] que se tròban principalament en [[Siberia]], en [[Canadà]] e en [[Alaska]] au nòrd dau 60{{e}} parallèl. Es principalament compausada de [[conifèr]]s adaptats ai condicions frejas e ai sòus [[acid]]s coma de [[mèuse]]s, de [[serenta]]s, de [[pin]]s e de [[sap]]s. Dins aquò, lei [[fuelhós]] pòdon tanben s'i desvolopar a proximitat dei [[riu]]s ò dins lei [[tombadís]].

En causa de son implantacion dins de regions pauc pobladas, una partida non negligiblas de la [[taiga]] èra pas encara estada esplechada per l'[[Homo sapiens|óme]]. Pasmens, aqueu mitan es fòrça vulnerable au [[rescaufament climatic]] que favoriza leis [[incendi]]s. Per exemple, lei [[taiga|seuvas borealas]] [[Russia|russas]] aurián perdut en mejana 1,4 milions d'[[ectara]]s cada an entre [[2000]] e [[2013]].

==== Seuvas temperadas ====

{{veire|Seuva temperada}}

[[Fichièr:Autumn in Cansiglio.jpg|thumb|right|[[Fotografia]] d'una [[seuva temperada mixta]] en [[Itàlia]].]]

Lei [[seuva temperada|seuvas temperadas]] son un ensemble de bòscs situats dins lei regions temperadas. Lei fuelhós predominan generalament dins aquelei [[biòma]]s car l'[[evapotranspiracion]] i es un mejan fòrça util de refrejament durant la sason cauda. Una autra caracteristica d'aquelei seuvas es l'influéncia de l'[[Homo sapiens|òme]] sus son organizacion. D'efiech, entre lei sègles XVI e XIX, la màger part sei seuvas temperadas primàrias foguèron destruchas per produrre de [[fusta]] ò de [[lenha]].

Lo tipe de bòsc pus caracteristic dei zònas temperadas es probablament la [[seuva temperada de fuelhós]]. Principalament presenta en [[Euròpa]], dins la mitat orientala deis [[USA|Estats Units]] e en [[Republica Populara de China|China Orientala]], es formada d'[[aubre]]s que perdon sei fuelhas cada [[ivèrn]]. La [[Selvas temperadas de conifèrs|seuva temperada de resinós]] es un [[biòma]] pus rar que s'observa principalament dins lei regions [[montanha|montanhosas]], especialament dins lei [[Montanhas Rocosas]], dins certanei regions d'[[Imalaia]], en [[Siberia]], dins leis [[Aups]] e dins lei [[Carpats]]. De còps, de mesclas entre [[conifèr]]s e [[fuelhós]] pòdon formar de [[seuva temperada mixta|seuvas temperadas mixtas]].

==== Seuva mediterranèa ====

[[Fichièr:Massif-des-Maures-3.JPG|thumb|right|[[Fotografia]] d'una [[seuva mediterranèa]] en [[Provença]].]]

{{veire|Seuva mediterranèa}}

La [[seuva mediterranèa]] se tròba principalament dins lo [[Mar Mediterranèa|bacin mediterranèu]] e dins lo sud-oèst d'[[Austràlia]]. Es formada d'una vegetacion relativament bassa qu'es adaptada ai dificultats dau [[clima mediterranèu]] (calors fòrtas, secaressa, precipitacions irregularas, [[vent]]s... etc.). Lei [[conifèr]]s e lei fuelhós adaptats a l'[[ariditat]] ([[euse]], [[olivièr]]...) i predominan. La màger part d'aqueleis espècias presentan d'adaptacions ais [[incendi]]s li permetent de tornar colonizar rapidament lo mitan ([[pin]]s, [[Quercus coccifera|avaus]]...) ò de resistir ai flamas ([[suvrier]]...).

==== Seuvas tropicalas ====

[[Fichièr:Guyane fr savane-roche virginie.jpg|thumb|right|[[Fotografia]] d'una [[selva pluviala|seuva tropicala umida]] en [[Guaiana]].]]

{{veire|Seuva tropicala}}

Lei [[seuva tropicala|seuvas tropicalas]] son caracteristicas de la zòna situada entre lei dos tropics. Son capables de resistir a de condicions fòrça umidas mai aquelei que se tròban dins de regions somesas a de [[clima tropicau|climas tropicaus]] dèvon egalament passar una lònga [[sason eissucha]]. Lei dos tipes principaus de [[seuva tropicala|seuvas tropicalas]] son donc la [[selva pluviala|seuva tropicala umida]] e la [[seuva tropicala eissucha]]. La premiera se tròba dins lei regions eqüatorialas onte lei [[temperatura]]s e lei [[precipitacion (meteorologia)|precipitacions]] son importantas tota l'annada. Sempervirenta, constituís la premiera resèrva de [[biodiversitat]] de la [[planeta]]. Lo segond creis dins lei regions somesas a una alternància marcada entre de sasons umidas e secas, especialament aquelei onte s'observan de fenomèns de [[monson]]. Es frequent en [[America Centrala]], dins lo centre de l'[[America dau Sud]], dins la [[Peninsula Indiana]] e en [[Asia dau Sud-Èst]].

En mai d'aquelei doas familhas majoras de bòsc, lei regions tropicalas assostan dos autrei tipes de seuva que son pus rars. Lo premier es la [[seuva tropicala de resinós]] que se tròba subretot en [[America Centrala]] e en [[Imalaia]]. Es caracteristic dei regions [[clima tropicau|tropicalas]] d'[[altitud]]. Lo segond es la [[mangròva]] (ò seuva inondada). Es definit per la preséncia fòrça importanta d'[[aiga]] dins lo mitan, çò qu'a necessitat lo desvolopament d'evolucions especificas de part deis [[aubre]]s (racinas aerianas, resisténcia a la salinitat... etc.). Se desvolopa generalament dins lei regions [[litorau|litoralas]] ò lòng dei [[riu]]s.

=== Reparticion mondialas dei seuvas ===

[[Fichièr:Forest covert.jpg|thumb|right|Carta dei seuvas en [[2009]].]]

Au començament dau sègle XXI, lei seuvas mondialas cubrián aperaquí 31% de la superficia dei [[continent]]s. Pasmens, lor implantacion es fòrça inegala e dins 64 país, lo cubèrt forestier aviá una estenduda inferiora a 10% dau territòri [[nacion]]au. De mai, la superficia ocupada per de seuvas es en regression en causa de la desforestacion dins lei regions tropicalas.

D'una maniera generala, lei seuvas pus importantas se tròban dins lei regions subarticas e [[Clima tropicau|tropicalas]]. Lei pus estendudas son ansin la [[taiga]] de [[Siberia]] e la [[Seuva Amazonica]]. L'evolucion dei cubèrts forestiers varia fòrça segon lei regions. Es en aumentacion fòrta en [[Asia Orientala]] e estable dins lei regions temperadas. En revènge, conoís una regression importanta en [[America Latina]], en [[Africa]] e en [[Asia dau Sud-Èst]]. Au nivèu mondiau, la regression dei bòscs es donc relativament limitada (-3% entre [[1990]] e [[2005]]). Dins aquò, aquela chifra permet pas de representar la destruccion de zònas primàrias dins lei regions tropicalas e lor remplaçamebt per de seuvas monoespècias destinadas a la [[silvicultura]].

{| class="wikitable" style="margin-left: auto; margin-right: auto; text-align:center; border: none;"
|+ '''Superficia dei seuvas segon la [[FAO]] (milions d'ectaras)'''
|-
|'''Region'''
|'''1990'''
|'''2000'''
|'''2005'''
|'''2010'''
|'''2015'''
|'''Evolucion 1990-2015'''
|-
|[[America dau Nòrd]]
|{{formatnum:720487}}
|{{formatnum:719197}}
|{{formatnum:719419}}
|{{formatnum:722523}}
|{{formatnum:723207}}
| +0,4%
|-
|[[America Centrala]]
|{{formatnum:26995}}
|{{formatnum:23448}}
|{{formatnum:22193}}
|{{formatnum:21010}}
|{{formatnum:20250}}
| -25,0%
|-
|[[Caribas]]
|{{formatnum:5017}}
|{{formatnum:5913}}
|{{formatnum:6341}}
|{{formatnum:6745}}
|{{formatnum:7195}}
| +43,4%
|-
|[[America dau Sud]]
|{{formatnum:930814}}
|{{formatnum:890917}}
|{{formatnum:868611}}
|{{formatnum:852133}}
|{{formatnum:842011}}
| -9,5%
|-
|[[Euròpa]]
|{{formatnum:994271}}
|{{formatnum:1002302}}
|{{formatnum:1004147}}
|{{formatnum:1013572}}
|{{formatnum:1015482}}
| +2,1%
|-
|[[Africa dau Nòrd]]
|{{formatnum:39374}}
|{{formatnum:37692}}
|{{formatnum:37221}}
|{{formatnum:37055}}
|{{formatnum:36217}}
| -8,0%
|-
|[[Africa Orientala]] e [[Africa Australa|Australa]]
|{{formatnum:319785}}
|{{formatnum:300723}}
|{{formatnum:291712}}
|{{formatnum:282519}}
|{{formatnum:274786}}
| -14,1%
|-
|[[Africa Centrala]] e [[Africa Occidentala|Occidentala]]
|{{formatnum:346581}}
|{{formatnum:332407}}
|{{formatnum:325746}}
|{{formatnum:318708}}
|{{formatnum:313000}}
| -9,7%
|-
|[[Asia Centrala]]
|{{formatnum:39909}}
|{{formatnum:40452}}
|{{formatnum:42427}}
|{{formatnum:42944}}
|{{formatnum:43511}}
| +9,0%
|-
|[[Asia Orientala]]
|{{formatnum:209198}}
|{{formatnum:226815}}
|{{formatnum:241841}}
|{{formatnum:250504}}
|{{formatnum:257047}}
| +22,9%
|-
|[[Asia dau Sud]]
|{{formatnum:319615}}
|{{formatnum:298645}}
|{{formatnum:296600}}
|{{formatnum:295958}}
|{{formatnum:292804}}
| -8,4%
|-
|[[Oceania]]
|{{formatnum:176825}}
|{{formatnum:177640}}
|{{formatnum:176485}}
|{{formatnum:172002}}
|{{formatnum:173524}}
| -1,9%
|-
|'''TOTAL'''
|'''{{formatnum:4128269}}'''
|'''{{formatnum:4055622}}'''
|'''{{formatnum:4032763}}'''
|'''{{formatnum:4015673}}'''
|'''{{formatnum:3999134}}'''
|''' -3,1%'''
|}

=== Causas de la desforestacion ===

{{veire|Desforestacion}}

La [[desforestacion]] designa una disparicion duradissa d'un espaci boisat. Se pòu aver de causas naturalas dins lo quadre de la migracion dei seuvas ò de lor evolucion dins lo temps, es uei subretot un fenomèn d'origina umana que menaça l'equilibri de mai d'un [[ecosistèma]]. Sei causas son variadas : eissartatge [[agricultura|agricòla]] ò minier, creissença dei zònas urbanas, construccion d'infrastructuras, [[silvicultura]] mau mestrejada, [[pollucion]]... etc. Pasmens, es a s'agravar en causa dau desvolopament deis [[agrocarburant]]s e de l'[[òli de palma]] que demandan de superficias agricòlas  importantas. De mai, dins mai d'un país, la desforestacion es a la basa d'una partida de l'[[economia]] locala, çò que complica la lucha còntra lo fenomèn.

Un exemple illustrant aquela integracion de la desforestacion dins l'[[economia]] pòu s"observar en [[Brasil]]. D'efiech, dins aqueu país, lo norrigatge es una activitat esportatritz importanta, generalament tenguda per de proprietaris influents que fan partida de l'elèit economic ò politic. An donc la possibilitat de cremar de partidas de la seuva per i crear de pasquiers. Pasmens, coma lei sòus locaus son rapidament atacats per l'[[erosion]], lo procès es de repetir regularament. Dins certaneis endrechs, es ajudat per de populacions de païsans paures que s'ocupan de brutlar la seuva per i installar de cultura de brutladis. Puei, après dos ò tres ans, son obligats per l'[[erosion]] de desplaçar sei camps que son remplaçadas per de pasturgatges<ref>Dins certanei regions, lo desplaçament dei païsans es la causa de conflictes sociaus car lei norriguiers esitan pas d'utilizar la violéncia.</ref>.

== Aspèctes economic e juridic ==

=== Esplecha economica ===

Lei seuvas son una ressorsa economica. Lo produch principau qu'es eissit de lor esplecha es la [[fusta]] que demòra una [[matèria premiera]] importanta dins lei sectors de la construccion e de la produccion d'[[energia]]. L'interès deis autrei ressorsas forestieras varia mai segon lei luòcs e leis epòcas. Uei, certanei  plantas medicinalas pòdon aver una valor non negligibla coma fònt de principis actius malaisats de produrre artificialament. En revènge, leis autrei produchs forestiers (caça, [[fruch]]s, [[mycota|bolet]]s...) son venguts de bens mens importants. Enfin, lei caractèrs estetics e [[ecologia|ecologics]] dei bòscs an tanben aquistat una importància novèla dempuei la segonda mitat dau sègle XX amb lo desvolopament dau [[torisme]] de massa.

=== Regim juridic e proteccion ===

En causa de son importància economic, lei seuvas son l'objècte d'una proteccion especiala dempuei l'[[Antiquitat]]. Per exemple, en [[Euròpa Occidentala]], lei [[drech]]s de caça èran estrictament limitats per lo poder senhorau. Dins la societat modèrna, mai d'un país reglementa l'esplecha dei seuvas e a més en plaça de programas de sauvament (creacion de [[pargue nacionau|pargues nacionaus]], classament... etc.). De mai, amb l'agravament dau [[rescaufament public]], la [[desforestacion]] es tanben vista d'un biais fòrça negatiu per l'opinion publica dins un nombre important de país.

== Annèxas ==

=== Liames intèrnes ===
<div style="-moz-column-count:3; column-count:3;">
* [[Aubre]].
* [[Biòma]].
* [[Cellulòsa]].
* [[Conifèr]]s.
* [[Desforestacion]].
* [[Fusta]].
* [[Ecologia]].
* [[Ecosistèma]].
* [[Fuelhós]].
* [[Lenha]].
* [[Lignina]].
* [[Selva tropicala]].
* [[Selva boreala]].
* [[Selva pluviala]].
* [[Silvicultura]].
* [[Umús]].
</div>

=== Bibliografia ===

=== Nòtas e referéncias ===
<div style="-moz-column-count:3; column-count:3;">
<references/>
</div>

[[Categoria:Bòsc|*]]