Argila : Diferéncia entre lei versions

Argila
Tipe	produit intermediari
Material	minerals argeloses
Categoria	mineral
Soscategoria	fillosilicats

Navigar dins l'istoric

← Cambiament precedent

Contengut suprimit Contengut apondut

VisualWikitext

En linha

Version actuala en data del 10 mai de 2024 a 11.33

L'argila^[1] (var. argela, argiela, argiala) es un material granular natural eissit de la decomposicion de las ròcas feldespaticas, compausat subretot de silicats d'alumini idratat:

Al₂O₃ · 2 SiO₂ · 2 H₂O

Las particulas d'argila, inferioras a 4 micromètres de diamètre, pòdon constituir un sòl omogenèu (tanben nomenat argila) o ben far partida d'un sòl eterogenèu (e dins aquel cas l'argila es la partida pus fina del sòl). Los sòls argeloses son fòrça impermeables. Las ròcas formadas a partir de l'argila son las argelitas.

Caracteristicas geologicas

Dins los espacis entre los grans d'argila i a sempre d'aiga, amb d'ions dissolguts. La concentracion e valéncias d'aqueles ions contraròtlan la distància entre las particulas. Atal se passa perque las particulas, normalament en forma de disc, son polarizadas del biais que las cargas negativas s'acumulan a les basas del disc. Atal, los cations de l'aiga son atirats a s'acumulan a las basas del disc, enebissent que d'autres particulas se'n apròchan. A son torn, la distància entre las particulas contrarotladas lo comportament macroscopic del sòl:

Se las particulas se tòcan, se crèa una estructura floculada, fòrça rigida.
Se al contrari, se tòcan pas, se crèa una estructura non floculada, fòrça mens rigida.
- Se la distància es pichona, l'estructura ven agregada e las argilas, pauc desformablas.
- Se al contrari, la distància entre las particulas es mens petita, l'estructura vendrà fòrça mai dispersa, fòrça desformabla.

Los minerals pus comuns dins los argilas son:

la caolinita, de formula Si2O5Al2(OH)4;
la montmorillonita, de formula Si4O10Al5/3Mg1/3Na1/3(OH)2;
l'illita, de formula KAl2(AlSi3O10)(OH)2.

L'argila a doas proprietats basicas:

Aquerís plasticitat quand se mescla amb d'aiga
Durcís quand se calfa dins un forn al delà de 750 °C

Usatges de l'argila per l'òme

L'argila, venent del sòl o ròca sedimentària, es plastica quand se mescla amb d'aiga, mas dura e resistenta quand es cuècha dins un forn. Aquò a permés a l'òme dempuèi l'Antiquitat de ne far diferents usatges, que lo pus important es la fabricacion de recipients.

Primièrs usatges de l'argila

Al Neolitic, abans de descobrir la terralha qu'elabòra de pèças de fanga cuèchas, los umans ja utilizavan la fanga (argila banhada e pastada) per ne far d'aisinas per sos besonhs, coma manjar produches secs (cerealas), o liquids, pasmens èran pas restancas. Mas en observar las pèças que sortissián del encendis dels poblats, e vesent que sortissiín entièra, mas solidas e estancas, perque avian cuèit. foguèt atal que descobriguèron la terralha que li permetèt de gardar los liquids.

Los primièrs usatges de l'argila foguèron la fabricacion de totes modèls de restancs per contenir de produches necessaris a las installacions umanas: plats, gòts, padenas, caçairòlas, etc. Aquelas aisinas foguèron subretot utilas per gardar de provisions, coma: l'aiga, los legums, los fruches, etc.

Dempuèi lo Neolitic fins a l'Edat Mejana, l'argila s'utilizèt per construire las parets dels ostals.

Los romans admiravan la ceramica dels grècs, que lor tecnica èra de trempar la pèça dins una preparacion amb de particulas d'argila de nauta dòsi e d'elements especials, aquò rendiá una melhora brilhància al polir. Mai tard, la coguèron dins un forn de granda oxigenacion. Las pèças se fasián amb de mòtles qu'avian de motius decoratius repetits qu'aprèp demoravan reprodusits en relèu sus la superfícia de la pèça.

Lo procèssus artesanal d'elaboracion de las pèças d'argila a subit pauc de variacions fins ara.

La ceramica uèi

Al sègle XIX en Anglatèrra e en Euròpa foguèt lo am dels objèctes de decoracion produsits en seria e de prètz bas.

En Espanha èra lo vam de las jarras de tèmas antics e mitologics (fabricas de El buen retiro (Madrid), Sargadelos (Galícia) o La Cartuja (Sevilha)).

La ceramica industriala aprèp 1890 foguèt de granda qualitat. Coma amb l'Art Nouveau a París o lo Bauhaus creèron una granda influéncia dins la ceramica industriala, encara que la ceramica artesanala e individuala se manten viva fins a uèi.

Uèi, segon los elements minerals contenguts dins l'argila, trobarem argilas de diferentas colors: roja, blanca, negra, etc. Tanben i a diferents tipes d'argilas segon l'usatge que se vòl donar (teules, aisina de cosina, etc.).

Lo futur de l'argila

Las perspectivas del futur per l'argila se trapan dins la construccion (dins sos aspèctes classics coma l'elaboracion de bricas e malons, o derivats de tecnicas de construccion pus modèrnas). Tanben existisson de perspectivas dins l'usatge medecinal com los banhs dins las installacions balneàrias.

Nòtas e referéncias

↑ Institut d'Estudis Aranesi-Acadèmia Aranesa dera lengua occitana. Vocabulari ortografic de l’estandard de la lenga occitana (en occitan) [1a. ed. novembre de 2019]. ISBN 978-84-09-13866-1. «argila f.»

Ligams extèrnes

(es) Istòria del modelatge de l'argila

[1] Institut d'Estudis Aranesi-Acadèmia Aranesa dera lengua occitana. Vocabulari ortografic de l’estandard de la lenga occitana (en occitan) [1a. ed. novembre de 2019]. ISBN 978-84-09-13866-1. «argila f.»

[1]

@@ Linha 1 : / Linha 1 : @@
+{{Infobox Ròca
-[[Imatge:Clay-ss-2005.jpg|thumb|300px|Argila del [[quaternari]] en [[Estònia]] (fa {{formatnum:400000}} ans)]]
+|categoria=[[mineral]]
-L''''argila''' es un [[material]] granular natural eissit de la decomposicion de las [[feldespat|ròcas feldespaticas]], compausat subretot de [[silicat]]s d'[[alumini]] idratat:
+|soscategoria=[[Fillosilicat|fillosilicats]]|legenda=Argila del quaternari en [[Estònia]] (fa 400 000 ans).|nom=Argila}}
+L''''argila'''<ref>{{Obratge|isbn=978-84-09-13866-1|primièra_edicion=novembre de 2019|títol=Vocabulari ortografic de l’estandard de la lenga occitana|luòc=Lhèida|url=http://www.institutestudisaranesi.cat/wp-content/uploads/2021/04/Vocabulari-ortogra%CC%80fic-estandard.pdf|url_accès=Liure|lenga=oc|autor=[[Institut d'Estudis Aranesi-Acadèmia Aranesa dera Lengua Occitana|Institut d'Estudis Aranesi-Acadèmia Aranesa dera lengua occitana]]|citacion=argila ''f.''}}</ref> (var. '''argela''', '''argiela, argiala''') es un [[material]] granular natural eissit de la decomposicion de las [[feldespat|ròcas feldespaticas]], compausat subretot de [[silicat]]s d'[[alumini]] idratat:
 ::::Al<sub>2</sub>O<sub>3</sub> · 2 SiO<sub>2</sub> · 2 H<sub>2</sub>O
-Las particulas d'argila, inferioras a 4 [[Micròmetre (unitat)|micromètres]] de [[diamètre]], pòdon constituir un [[sol]] omogenèu (tanben nomenat argila) o ben far partida d'un sol eterogenèu (e dins aquel cas l'argila es la partida pus fina del sol). Los sols argiloses son fòrça impermeables. Las [[ròca]]s formadas a partir de l'argila son los [[argilita]]s.
+Las particulas d'argila, inferioras a 4 [[Micròmetre (unitat)|micromètres]] de [[diamètre]], pòdon constituir un [[sòl]] omogenèu (tanben nomenat ''argila'') o ben far partida d'un sòl eterogenèu (e dins aquel cas l'argila es la partida pus fina del sòl). Los sòls argeloses son fòrça impermeables. Las [[ròca]]s formadas a partir de l'argila son las [[argilita|argelita]]s.
 == Caracteristicas geologicas ==
-Dins los espacis entre los grans d'argila i a totjorn sempre d'aiga, amb d'[[ion]]s dissolguts. La [[concentracion]] e [[valéncia (quimia)|valéncias]] d'aqueles ions contraròtlan la distància entre las particulas. Atal se passa perque las particulas, normalament en forma de disc, son polarizadas del biais que las cargas negativas s'acumulan a les basas del disc. Atal, los cations de l'aiga son atirats a s'acumulan a las basas del disc, enebissent que d'autres particulas se'n apròchan. A son torn, la distància entre las particulas contrarotladas lo comportament macroscopic del sol:
+Dins los espacis entre los grans d'argila i a sempre d'aiga, amb d'[[ion]]s dissolguts. La [[concentracion]] e [[valéncia (quimia)|valéncias]] d'aqueles ions contraròtlan la distància entre las particulas. Atal se passa perque las particulas, normalament en forma de disc, son polarizadas del biais que las cargas negativas s'acumulan a les basas del disc. Atal, los cations de l'aiga son atirats a s'acumulan a las basas del disc, enebissent que d'autres particulas se'n apròchan. A son torn, la distància entre las particulas contrarotladas lo comportament macroscopic del sòl:
 * Se las particulas se tòcan, se crèa una estructura floculada, fòrça rigida.
 * Se al contrari, se tòcan pas, se crèa una estructura non floculada, fòrça mens rigida.
-** Se la distància es pichona, l'estructura ven agregada e los argilas, pauc desformables.
+** Se la distància es pichona, l'estructura ven agregada e las argilas, pauc desformablas.
-** Se al contrari, la distància entre las particulas es mens petita, l'estructura vendrà fòrça mai dispersa, fòrça desformable.
+** Se al contrari, la distància entre las particulas es mens petita, l'estructura vendrà fòrça mai dispersa, fòrça desformabla.
-Los [[mineral]]s mas comuns dins los argilas son:
+Los [[mineral]]s pus comuns dins los argilas son:
 * la [[caolinita]], de formula Si2O5Al2(OH)4;
 * la [[montmorillonita]], de formula Si4O10Al5/3Mg1/3Na1/3(OH)2;
@@ Linha 20 : / Linha 23 : @@
 L'argila a doas proprietats basicas:
 * Aquerís [[plasticitat]] quand se mescla amb d'[[aiga]]
-* Durcís quand se escalfe dins un [[forn]] al dela de 750 [[°C]]
+* Durcís quand se calfa dins un [[forn]] al delà de {{unitat|750|[[°C]]}}
 == Usatges de l'argila per l'òme ==
-L'argila, venent del sol o ròca sedimentària, es plastica quand se mescla amb aiga, mas dura e resistent quand es cuècha dins un [[forn]]. Aquò a permés a l'òme dempuèi l'[[Antiquitat]] de ne far diferents usatges, que lo pus important es la fabricacion de recipients.
+L'argila, venent del sòl o ròca sedimentària, es plastica quand se mescla amb d'aiga, mas dura e resistenta quand es cuècha dins un [[forn]]. Aquò a permés a l'òme dempuèi l'[[Antiquitat]] de ne far diferents usatges, que lo pus important es la fabricacion de recipients.
 === Primièrs usatges de l'argila ===
@@ Linha 32 : / Linha 35 : @@
 Los primièrs usatges de l'argila foguèron la fabricacion de totes modèls de restancs per contenir de produches necessaris a las installacions umanas: plats, gòts, padenas, caçairòlas, etc. Aquelas aisinas foguèron subretot utilas per gardar de provisions, coma: l'aiga, los legums, los fruches, etc.
-Dempuèi lo [[Neolitic]] fins a l'[[Edat Mejana]], l'argila s'utilizèt per a construir los parets dels ostals.
+Dempuèi lo [[Neolitic]] fins a l'[[Edat Mejana]], l'argila s'utilizèt per construire las parets dels ostals.
-Los romans admiravan la [[ceramica]] dels [[Grècia Antica|grècs]], que la tecnica èra de trempar la pèça dins una preparacion amb de particulas d'argila de nauta dòsi e d'elements especials, aquò rendiá una melhora brilhància al [[polir]]. Mai tard, la coguèron dins un forn de granda oxigenacion. Las pèças se fasián amb de mòtles qu'avian de motius decoratius repetits qu'aprèp demoravan reprodusits en relèu sus la superfícia de la pèça.
+Los romans admiravan la [[ceramica]] dels [[Grècia Antica|grècs]], que lor tecnica èra de trempar la pèça dins una preparacion amb de particulas d'argila de nauta dòsi e d'elements especials, aquò rendiá una melhora brilhància al [[polir]]. Mai tard, la coguèron dins un forn de granda oxigenacion. Las pèças se fasián amb de mòtles qu'avian de motius decoratius repetits qu'aprèp demoravan reprodusits en relèu sus la superfícia de la pèça.
 Lo procèssus artesanal d'elaboracion de las pèças d'argila a subit pauc de variacions fins ara.
@@ Linha 45 : / Linha 48 : @@
 La ceramica industriala aprèp [[1890]] foguèt de granda qualitat. Coma amb l'''[[Art Nouveau]]'' a [[París]] o lo [[Bauhaus]] creèron una granda influéncia dins la ceramica industriala, encara que la ceramica artesanala e individuala se manten viva fins a uèi.
-Uèi, segon los elements minerals contenguts dins l'argila, trobarem argilas de diferentas colors: roja, blanca, negra, etc. Tanben i a diferents tipes d'argila segon l'usatge que se vòl donar (teules, aisina de cosina etc.).
+Uèi, segon los elements minerals contenguts dins l'argila, trobarem argilas de diferentas colors: roja, blanca, negra, etc. Tanben i a diferents tipes d'argilas segon l'usatge que se vòl donar (teules, aisina de cosina, etc.).
 === Lo futur de l'argila ===
 Las perspectivas del futur per l'argila se trapan dins la construccion (dins sos aspèctes classics coma l'elaboracion de bricas e malons, o derivats de tecnicas de construccion pus modèrnas). Tanben existisson de perspectivas dins l'usatge medecinal com los banhs dins las installacions [[balneària]]s.
-== Vejatz tanben ==
+== Nòtas e referéncias ==
+<references/>
 == Ligams extèrnes ==
-* {{es}}[http://depixelapixel.blogspot.com/2007/10/historia-del-modelado-en-arcilla.html istòria del modelatge de l'argila]
+* {{es}} [http://depixelapixel.blogspot.com/2007/10/historia-del-modelado-en-arcilla.html Istòria del modelatge de l'argila]
 [[Categoria:Ròca]]
 [[Categoria:Terralha]]
-[[an:Archila (sedimento)]]
-[[ar:صلصال]]
-[[ay:Llink'i laq'a]]
-[[bat-smg:Muolis]]
-[[be:Гліна]]
-[[be-x-old:Гліна]]
-[[bg:Глина]]
-[[bs:Glina]]
-[[ca:Argila]]
-[[cs:Jíl]]
-[[cv:Тăм]]
-[[da:Ler]]
-[[de:Tonminerale]]
-[[el:Άργιλος]]
-[[en:Clay]]
-[[eo:Argilo]]
-[[es:Arcilla]]
-[[et:Savi]]
-[[eu:Buztin]]
-[[fa:رس]]
-[[fi:Savi]]
-[[fr:Argile]]
-[[fy:Klaai]]
-[[gl:Arxila]]
-[[he:חרסית]]
-[[hr:Glina (tlo)]]
-[[ht:Ajil]]
-[[hu:Agyag]]
-[[id:Lempung]]
-[[io:Argilo]]
-[[is:Leir]]
-[[it:Argilla]]
-[[ja:粘土]]
-[[lt:Molis]]
-[[lv:Māls]]
-[[ms:Tanah liat]]
-[[nl:Klei]]
-[[nn:Leire]]
-[[no:Leire]]
-[[pl:Glina]]
-[[pt:Argila]]
-[[qu:Ch'aqu]]
-[[ro:Argilă]]
-[[ru:Глина]]
-[[scn:Argilla]]
-[[sco:Cley]]
-[[sh:Gline]]
-[[simple:Clay]]
-[[sk:Íl]]
-[[sq:Deltina]]
-[[sr:Глина]]
-[[ss:Lubumba]]
-[[sv:Lera]]
-[[th:ดินเหนียว]]
-[[tl:Luwad]]
-[[tr:Kil]]
-[[uk:Глина]]
-[[ur:سفال]]
-[[vec:Crèa]]
-[[vi:Đất sét]]
-[[vls:Klyte]]
-[[zh:黏土]]