Tekst źródłowy strony II Rzeczpospolita

== Terytorium i granice ==
=== Powierzchnia kraju ===
* 386 273 km² (1928 r.){{r|wbc.poznan-directory-djvu}}
* 388 634 km² (1 stycznia 1938)
* 389 720 km² (po zajęciu [[Zaolzie|Zaolzia]] w październiku 1938)

=== Długość granic ===
Całkowita długość granic Polski – 5529 km

Granice z sąsiednimi państwami według długości
* [[granica polsko-niemiecka|z Niemcami]] – 1912 km
* [[granica polsko-radziecka|z ZSRR]] – 1412 km
* [[granica polsko-czechosłowacka|z Czechosłowacją]] – 984 km
* [[granica polsko-litewska|z Litwą]] – 507 km
* [[granica polsko-rumuńska|z Rumunią]] – 349 km
* [[granica polsko-gdańska|z Wolnym Miastem Gdańsk]] – 121 km
* [[granica polsko-łotewska|z Łotwą]] – 109 km
* granica morska – 71 km (z Mierzeją Helską 147 km){{u|uwaga2}}{{r|tvn24}}

=== Ustalenie granic ===
{{Osobny artykuł|Kształtowanie się granic II Rzeczypospolitej}}
Granice II Rzeczypospolitej zostały ustalone traktatowo poprzez: [[traktat wersalski]], [[Traktat w Saint-Germain-en-Laye (1919)|traktat w Saint Germain]], [[Traktat ryski (1921)|traktat ryski]], [[traktat w Trianon]] i rozstrzygnięcia międzysojuszniczej [[Rada Ambasadorów|Rady Ambasadorów]]{{u|uwaga3}}. W 1921 r. w następstwie [[traktat wersalski|traktatu wersalskiego]], wyników [[Plebiscyt na Górnym Śląsku|plebiscytu]] i trzech [[powstania śląskie|powstań śląskich]] do Polski przyłączono wschodnią część terytorium plebiscytowego na [[Górny Śląsk|Górnym Śląsku]].

=== Sąsiedzi ===
* [[III Rzesza|Niemcy]] – [[prowincje pruskie]] (graniczące): [[Prusy Wschodnie]], [[Pomorze (prowincja)|Pomorze]], [[Górny Śląsk (prowincja)|Górny Śląsk]], [[Dolny Śląsk (prowincja)|Dolny Śląsk]], [[Brandenburgia (prowincja)|Brandenburgia]], [[Marchia Graniczna Poznańsko-Zachodniopruska|Marchia Graniczna Poznań-Prusy Zachodnie]],
* [[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|ZSRR]] – [[Republiki ZSRR|republiki związkowe]] (graniczące): [[Ukraińska Socjalistyczna Republika Radziecka|Ukraińska SRR]] i [[Białoruska Socjalistyczna Republika Radziecka|Białoruska SRR]],
* [[Pierwsza Republika Czechosłowacka|Czechosłowacja]], następnie [[Druga Republika Czechosłowacka|Czecho-Słowacja]] od 15 marca 1939 do [[III Rzesza|Niemiec]] jako [[Protektorat Czech i Moraw]],
* [[Republika Słowacka (1939–1945)|Słowacja]] od 15 marca 1939, zależna od [[III Rzesza|Niemiec]],
* [[Republika Litewska (1918–1940)|Litwa]], w 1940 r. [[aneksja|anektowana]] przez ZSRR
* [[Republika Łotewska (1918–1940)|Łotwa]], w 1940 r. anektowana przez ZSRR
* [[Karpato-Ukraina]] od 14 do 18 marca 1939 (anektowana przez [[Królestwo Węgier|Węgry]], 18 marca 1939)
* [[Królestwo Rumunii|Rumunia]],
* [[Królestwo Węgier|Węgry]] – od 18 marca 1939 (po aneksji [[Karpato-Ukraina|Karpato-Ukrainy]] przez Węgry 18 marca 1939)

=== Terytoria zależne i autonomiczne ===
* [[Województwo śląskie (II Rzeczpospolita)|Województwo śląskie]] – polska część [[Górny Śląsk|Górnego Śląska]] z włączonym [[Śląsk Cieszyński|Śląskiem Cieszyńskim]]
* [[Wolne Miasto Gdańsk]] – [[Gdańsk]] i okolice
* [[Litwa Środkowa]] – Wileńszczyzna

=== Punkty krańcowe granic ===
* Północ: {{Współrzędne|55_51_8_N 27_9_8_E}} – wieś [[Somino (obwód witebski)|Somino]] nad rzeką [[Przeświata|Przeświatą]] na wysokości łotewskiego [[Droryszcz]]a, [[Powiat brasławski (II Rzeczpospolita)|powiat brasławski]], [[Województwo wileńskie (II Rzeczpospolita)|województwo wileńskie]].
* Południe: {{Współrzędne|47_43_28_N 24_52_59_E}} – okolice południowego źródła potoku [[Menczil]], [[powiat kosowski (województwo stanisławowskie)|powiat kosowski]], [[województwo stanisławowskie]].
* Wschód: {{Współrzędne|55_20_58_N 28_21_32_E}} – wieś [[Spasibionki]] (1) (słup graniczny nr 173) przy linii kolejowej na [[Połock]], [[powiat dziśnieński]], [[Województwo wileńskie (II Rzeczpospolita)|województwo wileńskie]].
* Zachód: {{Współrzędne|52_37_7_N 15_47_4_E}} – osada [[Muchocinek]] nad [[Warta|Wartą]] niedaleko jeziora [[Jezioro Meszyn|Meszyn]], [[powiat międzychodzki]], [[województwo poznańskie (II Rzeczpospolita)|województwo poznańskie]].

=== Losy granic II Rzeczypospolitej ===
{{Galeria
|Nazwa            = Ziemie Rzeczypospolitej w okresie okupacji
|wielkość         = 258
|pozycja          = right
|Plik:Polska 1939-1941.png|Podział administracyjny okupowanych ziem polskich w latach 1939–1941
|Plik:Polska okupacja 1944.png|Podział administracyjny okupowanych ziem polskich po 1941
}}
Po [[Agresja ZSRR na Polskę|zbrojnej agresji ZSRR na Polskę 17 września 1939]], [[okupacja wojenna|okupacji wojskowej]] wschodnich terenów II Rzeczypospolitej przez [[Armia Czerwona|Armię Czerwoną]] i ustaleniu w dniu 28 września 1939 przez [[III Rzesza|III Rzeszę]] i [[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|ZSRR]] w zawartym w Moskwie [[s:Traktat o granicach i przyjaźni III Rzesza-ZSRR 28 września 1939 r. z tajnymi protokołami|pakcie o granicach i przyjaźni]] niemiecko-sowieckiej linii granicznej na okupowanych wojskowo przez [[Wehrmacht]] i Armię Czerwoną terenach Polski mieszkańcy obu okupowanych części państwa polskiego poddani zostali represjom przez okupantów.

Do Rzeszy bezpośrednio zostały wcielone: województwo pomorskie ([[Gdańsk-Prusy Zachodnie]]), śląskie, poznańskie ([[Kraj Warty]]), część łódzkiego z [[Łódź|Łodzią]], [[Suwalszczyzna]], północna i zachodnia część [[Mazowsze|Mazowsza]] oraz zachodnie części województw krakowskiego i kieleckiego.

Z terytorium Rzeczypospolitej pomiędzy linią granicy niemiecko-sowieckiej z 28 września 1939 a określoną w dekrecie wschodnią granicą ziem polskich wcielonych bezpośrednio do Niemiec (określoną jako nowa wschodnia granica Rzeszy) [[Adolf Hitler]] utworzył odrębny twór administracyjny podporządkowany Rzeszy – [[Generalne Gubernatorstwo]].

W wyniku umowy między Niemcami i [[Republika Słowacka (1939–1945)|Słowacją]], w listopadzie 1939 r. włączono do niej 52 przygraniczne gminy{{r|Juliusz Bardach Bogusław2005-s584}} na [[Spisz]]u i [[Orawa (region)|Orawie]].

Pozostałe terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na wschód od linii granicznej ustalonej na terytorium Polski w układzie pomiędzy III Rzeszą a [[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|ZSRR]] zostało w październiku 1939 [[aneksja|anektowane]] przez ZSRR{{r|Traktat o granicach i przyjaźni}}. Formalną podstawą były [[Wybory do Zgromadzeń Ludowych Zachodniej Ukrainy i Zachodniej Białorusi 1939|pseudoplebiscyty w postaci wyborów w 1939]], a następnie [[aneksja]] w trybie uchwały [[Rada Najwyższa ZSRR|Rady Najwyższej ZSRR]]. Jednocześnie Związek Radziecki przekazał [[Wilno]] wraz z okręgiem [[Republika Litewska (1918–1940)|Litwie]], jednak w sierpniu 1940 r., po aneksji [[Kraje bałtyckie|państw bałtyckich]], również i ten obszar znalazł się w granicach ZSRR.

Były to akty prawne równoległe do dwóch dekretów [[Adolf Hitler|Adolfa Hitlera]] (z 8 i 12 października 1939 r.), którymi jednostronnie wcielił zachodnie terytoria Polski do [[III Rzesza|Rzeszy]] (zobacz: [[Terytoria Polski anektowane przez III Rzeszę]]), tworząc jednocześnie z centralnych ziem II Rzeczypospolitej [[Generalne Gubernatorstwo]].

Wszystkie powyższe akty prawne, rozporządzające jednostronnie [[suwerenność|suwerennym]] i określonym traktatami międzynarodowymi terytorium II Rzeczypospolitej były sprzeczne z ratyfikowaną przez Niemcy i Rosję [[s:Konwencja haska IV (1907)|konwencją haską IV (1907)]]. Były one w konsekwencji nieważne w świetle prawa międzynarodowego i nie były uznawane zarówno przez [[Rząd Rzeczypospolitej Polskiej na uchodźstwie|Rząd RP na uchodźstwie]], jak i państwa sojusznicze wobec Polski, a także państwa trzecie (neutralne) przez cały czas trwania [[II wojna światowa|II wojny światowej]]. Wywodziły się z [[Doktryna polityczna|doktryny]] przyjętej [[s:Traktat o granicach i przyjaźni III Rzesza-ZSRR 28 września 1939 r. z tajnymi protokołami|traktatem o granicach i przyjaźni z 28 września 1939 r.]] wyłącznie przez [[III Rzesza|III Rzeszę]] i [[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|ZSRR]] o zaprzestaniu istnienia państwa polskiego z dniem 28 września 1939, po [[Obrona Warszawy (1939)|kapitulacji Warszawy jako stolicy Polski]].

W wyniku postanowień [[Konferencja teherańska|konferencji w Teheranie]], [[konferencja jałtańska|konferencji jałtańskiej]] i [[konferencja poczdamska|konferencji poczdamskiej]] po zakończeniu [[II wojna światowa|II wojny światowej]], [[Polska Rzeczpospolita Ludowa#Lata 1944–1953|Rzeczpospolita Polska]] (od 1952 r. pod nazwą [[Polska Rzeczpospolita Ludowa]]), objęła centralną i zachodnią część terytorium II Rzeczypospolitej, a także przyznane przez mocarstwa [[Ziemie Odzyskane]] i stała się [[Prawo międzynarodowe|prawnomiędzynarodowym]] [[Sukcesja (prawo)|sukcesorem]] II Rzeczypospolitej. Natomiast ziemie na wschód od [[Bug]]u, [[Kresy Wschodnie]], czyli województwa [[województwo wileńskie (II Rzeczpospolita)|wileńskie]], [[województwo nowogródzkie (II Rzeczpospolita)|nowogrodzkie]], [[województwo poleskie|poleskie]], [[województwo wołyńskie (II Rzeczpospolita)|wołyńskie]], [[województwo tarnopolskie|tarnopolskie]] i [[województwo stanisławowskie|stanisławowskie]], a także część województwa [[województwo białostockie (II Rzeczpospolita)|białostockiego]] i [[województwo lwowskie|lwowskiego]], zostały [[Inkorporacja terytorium|wcielone]] do [[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|ZSRR]].