Tekst źródłowy strony Białoruś

{{Państwo infobox
 |nazwa                  = Republika Białorusi{{r|ksng}}
 |nazwa oryginalna       = {{k|be|Рэспубліка Беларусь}}<br />{{k|ru|Республика Беларусь}}<br />Respublika Bielarus’
 |dopełniacz nazwy       = Białorusi
 |lata istnienia         = 
 |herb                   = 
 |godło                  = Coat of arms of Belarus (2020).svg
 |flaga                  = Flag of Belarus.svg
 |dewiza                 = 
 |hymn                   = [[Hymn Białorusi|{{J|be|Дзяржаўны гімн Рэспублікі Беларусь}}]]<br />trb. Dziarżauny himn Respubliki Biełaruś
 |hymn audio             = My Belarusy vocal.ogg
 |ustrój polityczny      = [[system prezydencki|republika prezydencka]]{{u|uwaga4}}
 |konstytucja            = [[Konstytucja Białorusi]] z 1994
 |stolica                = [[Mińsk]]
 |data powstania         = 25 sierpnia 1991
 |data likwidacji        = 
 |władca                 = 
 |prezydent              = [[Alaksandr Łukaszenka]]
 |premier                = [[Raman Hałouczenka]]
 |powierzchnia           = 207 595 km²
 |wysokość               = 
 |rok                    = 2023
 |liczba ludności        = 9 200 617<ref name="Spis 2023">[https://www.belstat.gov.by/upload-belstat/upload-belstat-pdf/oficial_statistika/2023/Naselenie_2022_en.pdf Dane Spisu Narodowego Białorusi 2023].</ref>
 |gęstość zaludnienia    = 45,3 os./km²
 |ISO 3166               = BY
 |waluta                 = 1 [[rubel białoruski]] = 100 [[kopiejka|kopiejek]] (BYN)
 |numer kierunkowy       = +375
 |domena                 = [[.бел]] [[.by]]
 |kod samochodowy        = BY
 |kod samolotowy         = EW
 |strefa czasowa         = [[Uniwersalny czas koordynowany|UTC]] +3{{r|czas}}
 |narodowości            = [[Białorusini]]: 84,9%<br />[[Rosjanie]]: 7,5%<br />[[Polacy]]: 3,1%<br />[[Ukraińcy]]: 1,7%
 |język urzędowy         = [[język białoruski|białoruski]], [[język rosyjski|rosyjski]]{{r|konstytucja}}
 |religia dominująca     = [[prawosławie]] (82%){{r|mfa.gov-religion-eng}}
 |terytoria zależne      = 
 |terytoria autonomiczne = 
 |pkb rok                = 2023
 |pkb                    = 73,54 mld{{r|IMF}} [[dolar amerykański|USD]]
 |pkb na osobę           = 7 945{{r|IMF}} [[dolar amerykański|USD]]
 |pkb psn rok            = 2023
 |pkb psn                = 217,04 mld{{r|IMF}} [[Dolar międzynarodowy|dolarów międzynar.]]
 |pkb psn na osobę       = 23 447{{r|IMF}} [[Dolar międzynarodowy|dolarów międzynar.]]
 |mapa                   = Belarus CIA map PL.png
 |alt mapy               = 
 |opis mapy              = 
 |lokalizacja mapa       = Europe-Belarus.svg
 |nazwa lokalizacji      = 
 |opis lokalizacji       = 
 |kod mapy               = 
 |współrzędne            = 
 |opis miejsca           = 
 |commons                = Category:Belarus
 |wikinews               = Kategoria:Białoruś
 |wikicytaty             = Białoruś
 |wikisłownik            = Białoruś
}}
'''Białoruś''', '''Republika Białorusi'''{{u|uwaga1}}{{r|ksng}} ([[język białoruski|biał.]] {{wymowa|Be-Belarus.oga|{{k|be|Беларусь}}}}, {{wymowa|Be-Republic of Belarus.oga|{{k|be|Рэспубліка Беларусь}}}}, ''Bielarus’'', ''Respublika Bielarus''; {{ros.|Белоруссия}} lub {{k|ru|Беларусь}}<ref group="uwaga">Formą oficjalnie stosowaną jest według białoruskiego prawodawstwa Беларусь, natomiast Белоруссия to nazwa tradycyjnie stosowana w Rosji i uznawana za poprawną przez tamtejszych językoznawców.</ref>, {{k|ru|Республика Беларусь}}) – [[państwo]] w [[Europa Wschodnia|Europie Wschodniej]]. Graniczy z [[Polska|Polską]] (ze strony zachodniej), [[Litwa|Litwą]], [[Łotwa|Łotwą]] (na północy), [[Rosja|Rosją]] i [[Ukraina|Ukrainą]]. W odróżnieniu od swoich sąsiadów nie ma dostępu do morza. Jest największym pod względem powierzchni [[państwo śródlądowe|państwem śródlądowym]] w [[Europa|Europie]].

[[Plik:Belarus in Europe.svg|thumb|Położenie Białorusi w Europie]]

[[Białoruska Socjalistyczna Republika Radziecka|Białoruska SRR]] była członkiem założycielem [[Organizacja Narodów Zjednoczonych|ONZ]] i członkiem 8 [[Organizacje wyspecjalizowane ONZ|organizacji wyspecjalizowanych ONZ]]{{r|Osmańczyk1982}}; obok [[Rosyjska Federacyjna Socjalistyczna Republika Radziecka|Rosyjskiej FSRR]] i [[Ukraińska Socjalistyczna Republika Radziecka|Ukraińskiej SRR]] była jedną z trzech [[republiki ZSRR|republik radzieckich]] będących [[podmiot prawa międzynarodowego|podmiotem prawa międzynarodowego]]. W 1991 Białoruś ogłosiła niepodległość. Jest członkiem organizacji regionalnych i subregionalnych, tj. [[Wspólnota Niepodległych Państw|WNP]], [[Euroazjatycka Unia Gospodarcza|EUG]], [[Związek Rosji i Białorusi|ZBiR]] i [[Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie|OBWE]].

== Historia ==
{{osobny artykuł|Historia Białorusi}}
[[Plik:Magni Ducatus Lithuaniae Main.jpg|thumb|upright=1.3|„[[Mapa radziwiłłowska]]” Wielkiego Księstwa Litewskiego, rys. [[Tomasz Makowski (kartograf)|Tomasz Makowski]], wyd. [[Willem Blaeu]], 1635]]
[[Plik:Magnus ducatus Lithuania, 1780.jpg|thumb|upright=1.3|Mapa Wielkiego Księstwa Litewskiego po [[I rozbiór Polski|I rozbiorze]], rys. Tobias Lotter, 1780]]
[[Plik:Polish-Lithuanian Commonwealth (1619) compared with today's borders PL.png|thumb|upright=1.3|Zasięg terytorialny Rzeczypospolitej Obojga Narodów w 1619 na tle współczesnej mapy Europy (w tym Białorusi).
<br />'''Legenda''':
{{Legenda|#ffaec9|[[Korona Królestwa Polskiego]]}}
{{Legenda|#ffc90e|[[Prusy Królewskie|Prusy]] – lenno Królestwa Polskiego}}
{{Legenda|#dab9f4|[[Wielkie Księstwo Litewskie]]}}
{{Legenda|#bccacb|[[Inflanty]] – posiadłość Korony i Litwy}}
{{Legenda|#efe4b0|[[Kurlandia]] – lenno Rzeczypospolitej}}]]
[[Plik:BNR (Ruthienie Blanche) Map 1918.jpg|thumb|upright=1.3|Granice deklarowane przez rząd [[Białoruska Republika Ludowa|Białoruskiej Republiki Ludowej]] na uchodźstwie w 1919 r.]]
W IX wieku powstały księstwa wschodniosłowiańskie m.in. [[Księstwo połockie]], [[Księstwo Turowskie|Turowskie]], [[Pińsk]]ie i [[Książęta smoleńscy|Smoleńskie]]. W X wieku rozpoczęła się chrystianizacja [[Słowianie wschodni|Słowian wschodnich]], zakończona w XV–XVI wieku. Ludność wschodniosłowiańska mówiąca [[język ruski|językiem ruskim]] stanowiła większość w [[Wielkie Księstwo Litewskie|Wielkim Księstwie Litewskim]]. Na państwo księcia [[Witold Kiejstutowicz|Witolda]] składała się [[Ruś Biała]] i [[Ruś Czarna|Czarna]], jak również częściowo [[Ruś Włodzimiersko-Suzdalska|Zaleska]]. [[Język ruski]] był w okresie panowania [[Giedyminowicze|Giedyminowiczów]] językiem państwowym, zanim wyparty został przez język polski (oficjalnie w 1696 roku).

W roku 1579 w wyniku [[Unia lubelska|unii lubelskiej]], południowe ziemie podległe Litwinom (ziemie ukrainne) przeszły pod panowanie [[Korona Królestwa Polskiego|Korony Królestwa Polskiego]]. W ten sposób ukształtowało się terytorium Wielkiego Księstwa Litewskiego, które przetrwało do rozbiorów, a które obejmowało współczesną Białoruś i Litwę. W tym okresie ukształtowała się również odrębność etniczna [[Białorusini|Białorusinów]] i [[Ukraińcy|Ukraińców]] oraz tożsamość [[Litwini w znaczeniu historycznym|Litwinów w znaczeniu historycznym]].

W konsekwencji [[Rozbiory Polski|rozbiorów Rzeczypospolitej]] (lata 1793–1795) tereny na których istnieje współczesne państwo Białoruś przeszły pod władanie [[Imperium Rosyjskie|Rosji]]. Tłumiono wówczas wszelkie oznaki niezależności Rusinów – zaczynając od języka, poprzez likwidację [[unia brzeska|unii brzeskiej]] na terenach wcielonych do Cesarstwa aż po odbieranie majątków szlachcie ruskiej.

Rusini wzięli udział w polskich powstaniach: listopadowym i styczniowym. Główni działacze polityczni tacy jak [[Konstanty Kalinowski]] i [[Zygmunt Sierakowski]] opowiadali się za wskrzeszeniem unii polsko-litewskiej. Za działalność patriotyczną spotykały ich represje ze strony carów (m.in. Zygmunt Sierakowski został powieszony w 1863, a Konstanty Kalinowski w 1864).

Koniec XIX wieku i początek XX to okres, w którym kształtuje się [[elita]] kulturalna i polityczna rozpowszechniająca ideę narodu białoruskiego. W roku 1902 [[Wacłau Iwanouski|Wacław Iwanowski]] powołuje [[Białoruska Rewolucyjna Gromada|Białoruską Partię Rewolucyjną]], a rok później bracia Iwan i Anton Łuckiewiczowie powołują [[Białoruska Rewolucyjna Gromada|Białoruską Rewolucyjną Hromadę]]. Pierwsza legalna gazeta białoruska pod nazwą ''[[Nasza Dola]]'' wychodzi 1 września 1906 i jest nieoficjalnym pismem BSH.

25 marca 1918 Białoruś po raz pierwszy w historii (na krótko) ogłosiła niezależność – na części terytorium Białorusi okupowanym wówczas przez Niemcy ogłoszono państwo białoruskie pod nazwą [[Białoruska Republika Ludowa]], które zakończyło swoje istnienie po wycofaniu się armii niemieckiej i proklamowaniu [[Białoruska Socjalistyczna Republika Radziecka|Białoruskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej]] w styczniu 1919 roku. Miesiąc później, 27 lutego 1919 powołana została sowiecka [[Litewsko-Białoruska Socjalistyczna Republika Rad|Litewsko-Białoruska Republika Rad]], która upadła 1 września 1919 roku.

23 lutego 1920 w [[Ryga|Rydze]] przedstawiciele [[Polska|Polski]] oraz rządu na emigracji Białoruskiej Republiki Ludowej podpisali umowę o charakterze konwencji wojskowej mówiącej o wspólnej walce z bolszewikami [[Wojsko Polskie (II RP)|Wojska Polskiego]] i [[Białoruska Armia Narodowa|Białoruskiej Armii Narodowej]] (którą dowodził gen. [[Stanisław Bułak-Bałachowicz]]). 18 marca 1921 na mocy [[Traktat ryski (1921)|pokoju ryskiego]] tereny obecnej Białorusi podzielone zostały między [[Polska|Polskę]] a [[Rosyjska Federacyjna Socjalistyczna Republika Radziecka|Rosję Radziecką]]. Głównym ośrodkiem kulturalnym inteligencji białoruskiej stało się [[Wilno]] oraz w niewielkim stopniu [[Białystok]].

Po sowieckiej stronie kordonu dokonano reaktywacji Białoruskiej Republiki Radzieckiej ([[Białoruska Socjalistyczna Republika Radziecka|BSRR]]) początkowo ograniczoną terytorialnie do [[Mińsk]]a i okolic. W 1924 i 1926 r. przeniesiono spod jurysdykcji Rosyjskiej FSRR do Białoruskiej SRR: Połock, Witebsk, Homel i Mohylew.

W wyniku [[Agresja ZSRR na Polskę|agresji radzieckiej na Polskę 17 września 1939]] do Białoruskiej SRR przyłączono wschodnią część [[Mazowsze|Mazowsza]], część [[Podlasie|Podlasia]], [[Polesie|Polesia]] i [[Grodno]]. W latach 1941–1944 Białoruś była okupowana przez wojska niemieckie. W okresie II wojny światowej kilka milionów Białorusinów walczyło w Armii Czerwonej (w tym ok. 400 tys. – w partyzantce). Próby tworzenia struktur państwowych pod patronatem niemieckim nie znalazły szerszego poparcia. [[Zagłada Żydów na Białorusi|Niemcy wymordowali bardzo licznych na Białorusi Żydów]], a także co najmniej 750 tys. białoruskiej ludności cywilnej. Po zakończeniu wojny znaczna część Polaków została wysiedlona w nowe granice Polski. Łączne straty wojenne Białorusi należą do największych w Europie: 2,5 mln zabitych i zamordowanych (ok. 28% ludności); kraj poniósł także duże straty w majątku narodowym{{r|Eugeniusz Mironowicz}}. W 1945 r. Ziemia Białostocka powróciła do Polski na mocy [[Umowa graniczna pomiędzy Polską a ZSRR z 16 sierpnia 1945 roku|porozumienia z ZSRR]].
<center>'''Zmiany terytorialne BSRR'''<br /><gallery>
Plik:Białoruś 1940 polski.png|[[Białoruska Socjalistyczna Republika Radziecka|BSRR]] po 17 września 1939
Plik:Bssr1944.PNG|BSRR w 1944
</gallery></center>

W celu zrównoważenia sił pomiędzy państwami zachodnimi a blokiem wschodnim w [[Organizacja Narodów Zjednoczonych|ONZ]] [[Białoruska Socjalistyczna Republika Radziecka|Białoruska SRR]] stała się pełnoprawnym członkiem ONZ, obok [[Rosyjska Federacyjna Socjalistyczna Republika Radziecka|Rosyjskiej FSRR]] i [[Ukraińska Socjalistyczna Republika Radziecka|Ukraińskiej SRR]]. Sytuacja ta wynikała z faktu przyznania członkostwa w ONZ dominiom brytyjskim.

26 kwietnia 1986 w ukraińskiej elektrowni atomowej w [[Czarnobyl]]u doszło do jednej z największych na świecie [[Katastrofa w Czarnobylskiej Elektrowni Jądrowej|katastrof atomowych]], w wyniku której został poważnie skażony fragment Białorusi.

[[Deklaracja suwerenności Białorusi|Deklaracja suwerenności]] została uchwalona przez Radę Najwyższą 27 lipca 1990 roku. 8 grudnia 1991 zawarto ''[[Porozumienie białowieskie|Układ białowieski]]'', który głosił, że ZSRR jako podmiot [[Prawo międzynarodowe|prawa międzynarodowego]] i byt geopolityczny przestał istnieć, a na jego miejsce już suwerenne kraje powołują Wspólnotę Niepodległych Państw. Układ podpisali ze strony Białorusi – [[Stanisłau Szuszkiewicz]], Rosji – [[Borys Jelcyn]] i Ukrainy – [[Łeonid Krawczuk|Leonid Krawczuk]]{{r|Rafał Czachor2011}}.

System polityczny Białorusi po 1994 przerodził się w republikę prezydencką, z wyraźnymi cechami państwa [[Autorytaryzm (ustrój)|autorytarnego]]. Prezydentem niezmiennie pozostaje [[Alaksandr Łukaszenka]], który oskarżany jest przez wielu obywateli i społeczność międzynarodową o łamanie praw człowieka{{r|osw.waw-}}. Przez lata adwokatem białoruskich interesów na arenie międzynarodowej pozostawała Rosja, jednak po 2000 roku stosunki białorusko-rosyjskie weszły w fazę regularnych napięć i konfliktów, zwłaszcza na gruncie dostaw rosyjskich nośników energii{{u|uwaga3}}.

=== Terytorium ===
Pierwsze wzmianki o ziemiach określanych jako ''Biała Ruś'' pojawiły się w średniowieczu, lecz nazwę tę, w odniesieniu do terytorium, stosowano niekonsekwentnie. [[Janko z Czarnkowa|Jan z Czarnkowa]] określił tym mianem [[Księstwo połockie]] i takie same określenia pojawiają się w późniejszych kronikach [[Zakon krzyżacki|krzyżackich]]. W Rzeczypospolitej w XVI wieku tą nazwą określano ziemie utracone na rzecz [[Carstwo Rosyjskie|Moskwy]] w [[Wojna litewsko-moskiewska (1558–1570)|wojnie w latach 1558–1570]] ([[Połock]] z zamkiem [[Turowla (wieś)|Turowla]], część ziemi witebskiej z zamkami Ozierzyszcze i Uświat), a od początku XVII w. także wschodnie województwa Wielkiego Księstwa Litewskiego. Według ''Leksykonu Geograficznego'' Hilariona Karpińskiego z 1766 roku, Białoruś pod względem geograficznym obejmowała [[województwo mścisławskie]], [[Województwo smoleńskie|smoleńskie]] i [[Województwo połockie|połockie]]. W 1860 roku w [[Encyklopedia Orgelbranda|Encyklopedii Powszechnej]] [[Samuel Orgelbrand|Orgelbranda]] pod pojęciem ''Białoruś'' wzmiankowano 5 województw I Rzeczypospolitej. Oprócz wymienionych wcześniej, były to także [[województwo witebskie]] oraz [[Województwo mińskie|mińskie]] (bez [[Powiat rzeczycki|powiatu rzeczyckiego]] i [[Powiat mozyrski|mozyrskiego]]{{r|Ziemia}}). Od początku XX wieku terminem „Białoruś” zaczęto określać także, położone na zachód, tereny [[Ruś Czarna|Czarnej Rusi]], Grodzieńszczyzny oraz [[Polesie|Polesia]].

=== Symbole historyczne z lat 1918–1995 ===
Ilustracje poniżej przedstawiają historyczne symbole Białorusi. [[Godło Białoruskiej SRR]] zawierało typowe elementy zawarte w godłach republik radzieckich: w centralnym miejscu umieszczony był sierp i młot – symbol sojuszu robotniczo-chłopskiego oraz najważniejszy element godła Związku Radzieckiego, a także wschodzące słońce – mające wyrażać świt, początek nowej ery w życiu kraju. Wcześniej (1927–1950) używano godeł, których wygląd był zbliżony, ale z kilkoma różnicami, m.in.: napis ''„Proletariusze wszystkich krajów, łączcie się!”'' umieszczony był w czterech wersjach językowych: poza językiem białoruskim i rosyjskim, także w [[jidysz]] oraz po polsku. Na godle i fladze Białoruskiej SRR opierają się obecnie obowiązujące symbole kraju.

<gallery perrow="6">
Plik:Flag of Belarus (1991-1995).svg|Flaga Białoruskiej Republiki Ludowej<br />z lat 1918–1919
Plik:Flag of the Byelorussian Soviet Socialist Republic (1919-1927).svg|[[Flaga Białoruskiej SRR]]<br />z roku 1919
Plik:Flag of the Byelorussian SSR (1937).svg|Flaga Białoruskiej SRR<br />z roku 1937
Plik:Flag of the Byelorussian SSR (1940).svg|Flaga Białoruskiej SRR<br />z roku 1940
Plik:Flag of Byelorussian SSR.svg|Flaga Białoruskiej SRR<br />z lat 1951–1991
Plik:Flag of Belarus (1991-1995).svg|Flaga Białorusi<br />z lat 1991–1995<br />(''identyczna jak w latach 1918–1919'')
</gallery>

<gallery>
Plik:Godło Litwy Środkowej.svg|Herb Litwy Środkowej<br />z roku 1920
Plik:Герб Социалистической Советской Республики Белоруссии.svg|Godło Białoruskiej SRR<br />z lat 1919–1927
Plik:Emblem of the Byelorussian SSR (1926-1937).svg|Godło Białoruskiej SRR<br />z lat 1937–1950
Plik:Emblem of the Byelorussian SSR (1981-1991).svg|Godło Białoruskiej SRR<br />z lat 1951–1991
Plik:Coat of Arms of Belarus (1991).svg|Pogoń białoruska<br />(biał. {{J|be|Пагоня}}, ''Pahonia''), herb państwowy w latach 1918–1919 i 1991–1995
</gallery>

Biało-czerwono-biała flaga oraz herb [[Pogoń (herb)|Pogoń]] (biał. {{J|be|Пагоня}}) używane były przez [[Białoruska Republika Ludowa|Białoruską Republikę Ludową]] (1918–1919) oraz od momentu uzyskania niepodległości w 1991 do referendum w sprawie symboli narodowych w 1995. Herb nawiązuje do historycznej Pogoni Wielkiego Księstwa Litewskiego, które obejmowało swoim terytorium m.in. dzisiejszą Białoruś. Stąd podobieństwo do [[Herb Litwy|Pogoni – herbu Litwy]] ([[język litewski|lit.]] ''Vytis'').

== Geografia ==
[[Plik:Brama smolenska.jpg|thumb|upright=1.2|[[Rzeki na Białorusi|Rzeki Białorusi]], dorzecza i wododział bałtycko-czarnomorski oraz [[Brama Smoleńska]].]]
[[Plik:Belarus satellite image MODIS Terra true color 2010-06-29.jpg|thumb|upright=1.2|Białoruś na zdjęciu satelitarnym, [[Moderate Resolution Imaging Spectroradiometer|MODIS Terra]], 29 czerwca 2010]]
{{osobny artykuł|Geografia Białorusi|Regionalizacja fizycznogeograficzna Białorusi}}
[[Plik:Victory-square.jpg|thumb|[[Mińsk]]]]
Białoruś graniczy od zachodu z Polską, od północy z [[Litwa|Litwą]] i [[Łotwa|Łotwą]], od wschodu z Rosją i od południa z Ukrainą. Nie ma [[Państwo śródlądowe|dostępu do morza]].
* Całkowita granica lądowa: 2986&nbsp;km
* Długość granic z sąsiadującymi państwami: Łotwa 143&nbsp;km, Litwa 462&nbsp;km, Polska 418&nbsp;km, Rosja 990&nbsp;km, Ukraina 975&nbsp;km
* Najwyższy punkt: [[Dzierżyńska Góra|Góra Dzierżyńska]] (Święta Góra) 346 m n.p.m.
* Najniższy punkt: [[Niemen]] 90 m n.p.m.

Największe miasta: [[Mińsk]] (stolica) – ponad 1,9 mln mieszkańców, [[Homel]], [[Grodno]], [[Witebsk]], [[Mohylew]], [[Bobrujsk]], [[Brześć|Brześć nad Bugiem]], [[Baranowicze]], [[Borysów]], [[Pińsk]], [[Orsza]], [[Nowopołock]], [[Mozyrz]], [[Lida]], [[Mołodeczno]].

Na Białorusi kryteria przyznania statusu miasta precyzuje zarządzenie z 5 maja 1998 r. (''Закон Республики Беларусь от 5 мая 1998 г. №154-З «Об административно-территориальном делении и порядке решения вопросов административно-территориального устройства Республики Беларусь»''). Miasta podzielone są na kategorie:
* stolica – [[Mińsk]]
* miasta na prawach obwodu (города областного подчинения)
* miasta na prawach rejonu (города районного подчинения).

W 2008 status miasta miało 112 miejscowości.

Na podstawie Zarządzenia Republiki Białorusi z 5 maja 1998 (''Закон Республики Беларусь от 5 мая 1998 г. №154-З «Об административно-территориальном делении и порядке решения вопросов административно-территориального устройства Республики Беларусь»'') na Białorusi do kategorii osiedli typu miejskiego zalicza się:
* osiedla miejskie (''городские посёлки'') – powyżej 2000 mieszkańców, z działalnością przemysłową i komunalną, udogodnieniami kulturalno-socjalnymi, działalnością handlową, obsługą mieszkańców;
* osiedla wypoczynkowe (''курортные посёлки'', nazywane też osiedlami kurortowymi) – nie mniej niż 2000 mieszkańców, na terenie których znajdują się sanatoria, domy wypoczynkowe, pensjonaty, udogodnienia kulturalno-socjalne, działalność handlowa, obsługa mieszkańców;
* osiedla robocze (''рабочие посёлки'', nazywane też osiedlami fabrycznymi) – nie mniej niż 500 mieszkańców, położone w obszarach działalności przemysłowej, elektrowniach, budowach, stacjach kolejowych i innych.

Na dzień 1 lutego 2008 status ten ma:
* 87 osiedli miejskich
* 7 osiedli roboczych
* 1 osiedle wypoczynkowe.
[[Plik:Belarus population pyramid 2005.png|thumb|upright=1.8|Piramida płci i wieku ludności Białorusi]]

== Demografia ==
[[Plik:Belarus population.svg|thumb|upright=1.3|Zmiana populacji Białorusi w latach 1960–2010 (w tysiącach)]]
{{osobny artykuł|Demografia Białorusi}}
{| class="wikitable"
!colspan=9| ''Według spisu ludności z 1999, 2009 i 2019 roku struktura narodowościowa/etniczna na Białorusi przedstawia się następująco{{u|uwaga2}}{{r|census|Spis 2019}}:''
|-
!width=4%| Narodowość
!width=6%| Liczba w 1999
!width=2%| Udział<br />%
!width=6%| Liczba w 2009
!width=2%| Udział<br />%
!width=5%| Różnica z 1999 r.
!width=6%| Liczba w 2019
!width=2%| Udział<br />%
!width=5%| Różnica z 2009 r.
|-
| [[Białorusini]] || 8 159 073 || 81,2% || 7 957 252 || 83,7% || {{zmiana|spadek}} 201 821 || 7 990 719 || 84,9% || {{zmiana|wzrost}} 33 467
|-
| [[Rosjanie]] || 1 141 731 || 11,4% || 785 084 || 8,3% || {{zmiana|spadek}} 356 647 || 706 992 || 7,5% || {{zmiana|spadek}} 78 092
|-
| [[Polacy]] || 395 712 || 3,9% || 294 549 || 3,1% || {{zmiana|spadek}} 101 163 || 287 693 || 3,1% || {{zmiana|spadek}} 6856
|-
| [[Ukraińcy]] || 237 014 || 2,4% || 158 723 || 1,7% || {{zmiana|spadek}} 78 291 || 159 656 || 1,7% || {{zmiana|wzrost}} 933
|-
| Inni || 110 900 || 1,1% || 308 199 || 3,2% || {{zmiana|wzrost}} 196 482 || 268 386 || 2,9% || {{zmiana|spadek}} 39 813
|-
| '''Ludność ogółem''' || '''10 045 237''' || '''100%''' || '''9 503 807''' || '''100%''' || {{zmiana|spadek}} 541 393 || '''9 413 446''' || '''100%''' || {{zmiana|spadek}} 90 361
|}
[[Plik:Poles in communes of Belarus (2009).png|mały|upright=1.2|Polacy na Białorusi w 2009 r.]]
[[Plik:Polska1912.jpg|mały|upright=1.2|Polacy na Białorusi w 1912 r.]]
[[Plik:Mapa rozsiedlenia ludności polskiej z uwzględnieniem spisów z 1916 roku.jpg|alt=|mały|upright=1.2|Polacy na Białorusi w 1916 r.]]
Białoruś ma dwa oficjalne języki urzędowe – [[język białoruski|białoruski]] i [[język rosyjski|rosyjski]]. Według spisów z 2009 i 2019 roku tak Białorusini, jak i mniejszości narodowe w domu mówią najczęściej po rosyjsku. W 2009 z 9,5 mln populacji Białorusi tylko 2,2 mln mówi w domu po białorusku, natomiast po rosyjsku trzy razy więcej – 6,7 mln{{r|Spis2009}}. W 2019 liczba posługujących się w domu językiem białoruskim wzrosła do 2,4 mln (przy jednoczesnym spadku populacji do 9,4 mln)<ref name="Spis 2019">[https://belstat.gov.by/upload/iblock/471/471b4693ab545e3c40d206338ff4ec9e.pdf Dane Spisu Narodowego Białorusi 2019].</ref>. Polacy według statystyk oficjalnych są grupą etniczną na Białorusi z najwyższym odsetkiem (46,0%) mówiących w domu po białorusku{{r|Spis2009|Spis 2019}}.

{{Zobacz też|Rusyfikacja Białorusi}}

{| class="wikitable" style="text-align:center;"
|+ Ludność Białorusi według narodowości i języka (spis 1999){{r|statis}}
|-
!rowspan=2| Narodowość
!rowspan=2| tys. osób
!rowspan=2| zaznaczyli jako [[język ojczysty]]<br />język swej narodowości
!colspan=3| zaznaczyli język, w którym zwykle rozmawiają w domu
|-
! białoruski
! rosyjski
! inne
|-
! Białorusini
|8 159
|85,6%
|41,3%
|58,6%
|0,1%
|-
! Rosjanie
|1 142
|90,7%
|4,3%
|95,7%
| –
|-
! Polacy
|396
|16,5%
|57,6%
|37,7%
|4,7%
|-
! Ukraińcy
|237
|42,9%
|10,2%
|83,6%
|6,2%
|-
! Żydzi
|28
|5,4%
|3,8%
|95,7%
|0,5%
|-
! Razem
|10 045
|81,9%
|36,7%
|62,8%
|0,5%
|}

{| class="wikitable" style="text-align:center;"
|+ Ludność Białorusi według narodowości i języka (spis 2019){{r|Spis 2019}}
|-
!rowspan=2| Narodowość
!rowspan=2 width=12%| osób
!rowspan=2| zaznaczyli jako [[język ojczysty]]<br />język swej narodowości
!colspan=3| zaznaczyli język, w którym zwykle rozmawiają w domu
|-
! białoruski
! rosyjski
! język<br />swej<br />narodowości
|-
! Białorusini
|7 990 719
|61,2%
|28,5%
|71,0%
|
|-
! Rosjanie
|706 992
|96,8%
|2,5%
|97,2%
|
|-
! Polacy
|287 693
|6,7%
|46,0%
|52,4%
|1,2%
|-
! Ukraińcy
|159 656
|29,1%
|6,5%
|89,1%
|4,0%
|-
! Żydzi
|13 705
|3,2%
|2,1%
|96,6%
|0,2%
|-
! Razem
|9 413 446
|60,3%
|26,0%
|71,4%
|
|}

Według statystyk późniejszych, z roku 2009, po polsku mówiło w domu niespełna około 3,8 tys. spośród 294 tys. Polaków{{r|Jezyk}}. Według spisu z roku 2019 liczba ta spadła do 3590 spośród 287 693 Polaków{{r|Spis 2019}}.

Białoruś ma gęstość zaludnienia ok. 50 osób na kilometr kwadratowy (127 mil na ha); 77.6% całkowitej populacji jest skoncentrowane na obszarach miejskich. W [[Mińsk]]u, stolicy kraju i największym mieście, mieszka 2 020,6 tys. osób. W [[Homel|Homlu]] mieszka 510,3 tys. osób, a samo miasto jest drugim co do wielkości na Białorusi. Inne duże miasta to [[Witebsk]] (364,8 tys.), [[Mohylew]] (357,1 tys.), [[Grodno]] (356,9 tys.) i [[Brześć]] (339,7 tys.)<ref name="Miasta 2020">[https://belstat.gov.by/upload/iblock/e6f/e6f80e95b0b19ac31f3c6931e2359502.pdf Liczba ludności Białorusi stanem 1 stycznia 2020 r. według obwodów, rejonów, miast oraz osiedli typu miejskiego].</ref>.

Podobnie jak wiele innych krajów europejskich, Białoruś ma negatywny wskaźnik wzrostu liczby ludności i ujemny przyrost naturalny. W 2007 r. 69,7% populacji było w wieku od 14 do 64; 16% było poniżej 14, 14,6% populacji jest w wieku 65 lat lub więcej, średnia wieku to 37.

=== Miasta ===
{{osobny artykuł|Miasta na Białorusi|Osiedla typu miejskiego na Białorusi}}
Najludniejsze miasta Białorusi (powyżej 100 tysięcy mieszkańców w 2020):
{| class="wikitable"
!width=20%| Miasto
! Liczba<br />ludności{{r|Miasta 2020}}
! Powierzchnia<br />km²
! Region
|-
|[[Plik:Coat of arms of Minsk.svg|30px]] [[Mińsk]]
|2 020 600
|348,84&nbsp;km²
|[[Mińsk]]
|-
|[[Plik:Coat of Arms of Homiel, Belarus.svg|30px]] [[Homel]]
|510 300
|139,77&nbsp;km²
|[[Obwód homelski|Homelski]]
|-
|[[Plik:Coat of Arms of Viciebsk, Belarus.svg|30px]] [[Witebsk]]
|364 800
|134,60&nbsp;km²
|[[Obwód witebski|Witebski]]
|-
|[[Plik:Coat of Arms of Mahiloŭ, Belarus.svg|30px]] [[Mohylew]]
|357 100
|118,50&nbsp;km²
|[[Obwód mohylewski|Mohylewski]]
|-
|[[Plik:Coat of arms of Hrodna.svg|25px]] [[Grodno]]
|356 900
|141,98&nbsp;km²
|[[obwód grodzieński|Grodzieński]]
|-
|[[Plik:Coat of Arms of Brest, Belarus.svg|30px]] [[Brześć]]
|339 700
|146,12&nbsp;km²
|[[Obwód brzeski|Brzeski]]
|-
|[[Plik:Coat of Arms of Babruisk, Belarus.svg|25px]] [[Bobrujsk]]
|212 200
|96,40&nbsp;km²
|[[Obwód mohylewski|Mohylewski]]
|-
|[[Plik:Coat of arms Baranavičy.svg|25px]] [[Baranowicze]]
|175 000
|84,96&nbsp;km²
|[[obwód brzeski|Brzeski]]
|-
|[[Plik:Coat of arms of Barysaŭ.png|25px]] [[Borysów]]
|140 700
|46,00&nbsp;km²
|[[Obwód miński|Miński]]
|-
|[[Plik:Coat of Arms of Pinsk, Belarus.svg|30px]] [[Pińsk]]
|126 300
|47,36&nbsp;km²
|[[Obwód brzeski|Brzeski]]
|-
|[[Plik:Coat of Arms of Vorsza, Belarus.svg|30px]] [[Orsza]]
|108 100
|38,90&nbsp;km²
|[[Obwód witebski|Witebski]]
|-
|[[Plik:Coat of Arms of Mazyr, Belarus.svg|25px]] [[Mozyrz]]
|105 700
|44,18&nbsp;km²
|[[Obwód homelski|Homelski]]
|-
|[[Plik:Coat of Arms of Lidy, Belarus.svg|25px]] [[Lida]]
|102 700
|45,79&nbsp;km²
|[[obwód grodzieński|Grodzieński]]
|-
|[[Plik:Coat of Arms of Salihorsk, Belarus.svg|25px]] [[Soligorsk]]
|101 400
|15,00&nbsp;km²
|[[Obwód miński|Miński]]
|}

=== Mniejszość polska ===
{{osobny artykuł|Polacy na Białorusi|Związek Polaków na Białorusi|Represje wobec Polaków na Białorusi po 2020 roku}}
Według oficjalnych statystyk liczba Polaków na Białorusi szybko się zmniejsza: spis narodowy z 1989 roku naliczył 418 tys. Polaków, spis z 1999 roku – 396 tys., spis z 2009 roku 295 tys., spis z 2019 roku 288 tys.{{r|Spis2009|Spis 2019}}

Mniejszość polska w poszczególnych obwodach według spisu z 2019:
* miasto Mińsk – 19 397 (0,96%)
* brzeski – 14 893 (1,10%)
* witebski – 9806 (0,86%)
* homelski – 2572 (0,19%)
* grodzieński – 223 119 (21,73%)
* miński – 15 785 (1,07%)
* mohylewski – 2121 (0,21%)

Głównym skupiskiem Polaków na Białorusi jest [[obwód grodzieński]], w którym mieszka 78% białoruskich Polaków. Wielu Polaków mieszka w [[Suwalszczyzna Sopoćkińska|Suwalszczyźnie Sopoćkińskiej]].

=== Religie i wyznania ===
{{osobny artykuł|Religia na Białorusi}}

==== 2010 ====
Struktura religijna kraju w 2010 roku według ''Pew Research Center''{{r|relig|Christian}} wyglądała następująco:
* [[prawosławie]] – 61,5%,
* brak religii – 28,6%,
* [[kościół łaciński|katolicyzm]] – 8,7%,
* [[protestantyzm]] – 1,0%,
* [[islam]] – 0,2%.

==== 2012 ====
Struktura religijna kraju według badań przeprowadzonych przez ''Centrum Informacyjno-analityczne przy administracji Prezydenta Republiki Białorusi''{{r|lustro}} w 2012 roku wskazywała, że przynależność do religii deklaruje 94,5%, w tym:
* [[prawosławie]] – 83%,
* [[kościół łaciński|katolicyzm]] – 10%,
* inne wyznania – 1,5%,
* brak przynależności do religii – 5,5%.

Mimo wysokiego poziomu przynależności wyznaniowej tylko 71,5% badanych wierzy w Boga, dalsze 3% wierzy w „siły nadprzyrodzone”; 18% badanych nie mogło określić swojego stosunku do wiary, a 7,5% to [[Ateizm|niewierzący]].

Większość (60,5%) badanych obchodzi niektóre święta religijne (wśród prawosławnych 65%, katolików – 35%), 17% uczestniczy w niektórych obrzędach i przystępuje do sakramentów (wśród prawosławnych 15%, katolików – 36%), a 13% badanych podziela przekonania swojego wyznania, ale osobiście nie bierze udziałów w obrzędach i nie przystępuje do sakramentów (wśród prawosławnych 13%, katolików – 12%), regularnie bierze udział w nabożeństwach 4% (wśród prawosławnych 3%, katolików – 10%), 3% uczestniczy we wszystkich obrzędach i przystępuje do sakramentów 3% (wśród prawosławnych 3%, katolików – 6%).

==== 2020 ====
Struktura religijna kraju w 2020 roku, według ''The Association of Religion Data Archives''{{r|ARDA}}, wskazywała:
* [[prawosławie]] – 59,8%,
* brak religii – 21,8%,
* [[kościół łaciński|katolicyzm]] – 10,6%,
* niestowarzyszeni chrześcijanie – 4,5%
* [[protestantyzm]] i niezależne kościoły – 3,1% (głównie [[Pentekostalizm|zielonoświątkowcy]]),
* [[islam]] – 0,26%,
* [[judaizm]] – 0,1%.

=== Statystyki demograficzne ===
Białoruś posiada dodatnie saldo migracji.
{| class="wikitable" width=300 style="margin: 0 0 1em 1em; font-size: 95%;" width=50%
|colspan=2 align=center| '''2010'''
|-
|'''Liczba ludności'''
|9 612 632
|-
|colspan=2| '''Ludność według wieku'''
|-
|0 – 14 lat
|14,3%
|-
|15 – 64 lat
|71,3%
|-
|ponad 64 lata
|14,5%
|-
|colspan=2| '''Średni wiek'''
|-
|W całej populacji
|38,8 lat
|-
|Mężczyzn
|35,8 lat
|-
|Kobiet
|41,8 lat
|-
|colspan=2| '''[[Przyrost naturalny]]'''
|-
|'''Współczynnik urodzeń'''
|9,76 urodzin/1000 mieszkańców
|-
|'''Współczynnik zgonów'''
|13,81 zgonów/1000 mieszkańców
|-
|'''Współczynnik migracji'''
|0,38 imigrantów/1000 mieszkańców
|-
|colspan=2| '''Ludność według płci'''
|-
|przy narodzeniu
|1,062 mężczyzn/kobiet
|-
|poniżej 15 lat
|1,06 mężczyzn/kobiet
|-
|15 – 64 lat
|0,94 mężczyzn/kobiet
|-
|powyżej 64 lat
|0,47 mężczyzn/kobiet
|-
|colspan=2| '''Umieralność noworodków'''
|-
|W całej populacji
|6,34 śmiertelnych/1000 żywych
|-
|płci męskiej
|7,34 śmiertelnych/1000 żywych
|-
|płci żeńskiej
|5,27 śmiertelnych/1000 żywych
|-
|colspan=2| '''Oczekiwana długość życia'''
|-
|W całej populacji
|70,92 lat
|-
|Mężczyzn
|65,26 lat
|-
|Kobiet
|76,93 lat
|-
|'''Rozrodczość'''
|1,25 urodzeń/kobietę
|-
|'''Współczynnik dorosłych z HIV/AIDS'''
|0,2% (2007)
|-
|'''Liczba osób żyjących z HIV/AIDS'''
|13 000 (2007)
|-
|'''Liczba zmarłych na HIV/AIDS'''
|1 100 (2007)
|}

== Polityka ==
{{osobny artykuł|Ustrój polityczny Białorusi}}
System polityczny na Białorusi jest autorytarny{{r|Rafał Czachor2016}}. Władzy [[Alaksandr Łukaszenka|Łukaszenki]] i jego zwolenników przeciwstawiają się organizacje opozycyjne. Wśród organizacji opozycyjnych najsilniej działają [[Białoruski Front Ludowy]] oraz kampania społeczna [[Mów prawdę!]] Inne opozycyjne wobec rządów Łukaszenki siły to: [[Karta'97]], [[Zjednoczona Partia Obywatelska]], [[Białoruska Socjaldemokratyczna Partia (Hramada)]], [[Białoruska Socjaldemokratyczna Hramada]], [[Białoruska Chrześcijańska Demokracja]], [[Młody Front]], [[Białoruska Partia Lewicy „Sprawiedliwy Świat”|Białoruska Partia Lewicy Sprawiedliwy Świat]], ruch [[Za Wolność]], [[Konserwatywno-Chrześcijańska Partia – BNF]]. Organizacje opozycyjne głównie domagają się respektowania [[prawa człowieka|praw człowieka]], wolności słowa oraz możliwości używania w życiu publicznym [[język białoruski|języka białoruskiego]], mimo że oficjalnie ma być używany na równi z rosyjskim (art. 17 [[Konstytucja Białorusi|Konstytucji Białorusi]]) a też ''„każdy ma prawo używania języka ojczystego, wybierania języka komunikacji”'' (art. 50){{r|pravo-konst}}.

=== Podział administracyjny ===
{{Białoruś Obwody|float=right}}
{{osobny artykuł|Podział administracyjny Białorusi}}
Białoruś w roku 1960, jeszcze za czasów [[Białoruska Socjalistyczna Republika Radziecka|Białoruskiej SRR]], podzielona została na jedno miasto wydzielone [[Mińsk]] (biał. {{J|be|Мінск}}, ''Minsk'' lub {{J|be|Менск}}, ''Miensk'') oraz [[Obwód (administracja)|obwody]] (biał. {{J|be|вобласць}}, ''wobłasć''), które dzielą się [[rejon]]y (biał. {{J|be|раён}}, ''rajon''). Ten podział administracyjny obowiązuje do dziś. Aktualnie istnieje jedno miasto wydzielone (Mińsk, który jest zarazem stolicą [[Obwód miński|obwodu mińskiego]]{{r|belarus-minsk}} i ''de facto'' tworzy oddzielny obwód) oraz 6 [[Obwód (administracja)|obwodów]], które dzielą się na 118 rejonów.
* [[Plik:Coat of Arms of Brest Region.svg|17px|Herb obwodu brzeskiego]] [[obwód brzeski]]
* [[Plik:Coat of Arms of Hrodna Voblasts.svg|20px|Herb obwodu grodzieńskiego]] [[obwód grodzieński]]
* [[Plik:Coat of arms of Homyel Voblast.svg|20px|Herb obwodu homelskiego]] [[obwód homelski]]
* [[Plik:Coat of Arms of Minsk province.svg|17px|Herb obwodu mińskiego]] [[obwód miński]]
* [[Plik:Coat of arms of Minsk.svg|17px|Herb Mińska]] miasto [[Mińsk]]
* [[Plik:Escut Oblast Mohilev.png|17px|Herb obwodu mohylewskiego]] [[obwód mohylewski]]
* [[Plik:Coat of Arms of Vitsebsk Voblasts.svg|20px|Herb obwodu witebskiego]] [[obwód witebski]]

=== Siły zbrojne ===
{{Osobny artykuł|Siły Zbrojne Republiki Białorusi}}
Białoruś, z racji braku dostępu do morza, dysponuje dwoma [[rodzaj sił zbrojnych|rodzajami sił zbrojnych]]: wojskami lądowymi oraz [[Siły Powietrzne Republiki Białorusi|siłami powietrznymi]]{{r|Global}}. Uzbrojenie sił lądowych Białorusi składało się w 2014 roku z: 1756 czołgów, 2321 opancerzonych pojazdów bojowych, 601 [[działo samobieżne|dział samobieżnych]], 20 [[Wieloprowadnicowa wyrzutnia rakietowa|wieloprowadnicowych wyrzutni rakietowych]] oraz 350 zestawów [[artyleria|artylerii]] holowanej{{r|Global}}. Białoruskie siły powietrzne z kolei posiadały w 2014 roku uzbrojenie w postaci m.in. 38 [[Samolot myśliwski|myśliwców]], 36 [[Samolot transportowy|samolotów transportowych]], 16 [[Samolot szkolno-bojowy|samolotów szkolno-bojowych]], 56 [[Śmigłowiec|śmigłowców]] oraz 20 [[śmigłowiec szturmowy|śmigłowców szturmowych]]{{r|Global}}.

Wojska białoruskie w 2014 roku liczyły 62 tys. żołnierzy zawodowych oraz 290 tys. rezerwistów. Według rankingu ''[[Global Firepower]]'' (2023) białoruskie siły zbrojne stanowią 60. siłę militarną na świecie, z rocznym budżetem na cele obronne w wysokości 723 mln dolarów ([[Dolar amerykański|USD]]){{r|Global}}.
{{Kategoria główna|Wojsko białoruskie}}

== Gospodarka ==
{{osobny artykuł|Gospodarka Białorusi}}
{| class="wikitable" style="font-size: 90%; float: right; margin: 0 0 1em 1em; width: 35%"
|-
!colspan=2 align=center| Dane statystyczne za lata 2003–2006
|-
| [[struktura zatrudnienia]]:
| – [[rolnictwo]] 14%<br />– [[przemysł]] 34,7%<br />– [[usługi]] 51,3%
|-
| [[Produkt krajowy brutto]] ważony [[Parytet siły nabywczej|parytetem siły nabywczej]] (PKB):
| 82,94 mld USD
|-
| wzrost PKB:
| 9,9%
|-
| [[Produkt krajowy brutto per capita|PKB na jednego mieszkańca]]:
| 8100 USD
|-
| udział w strukturze PKB:
| – rolnictwo 9,3%<br />– przemysł 31,6%<br />– usługi 59,1%
|-
| '''[[budżet]]''':
| – dochody: 6,578 mld USD<br />– wydatki: 7,164 mld USD
|-
| [[inflacja]]:
| 40,9% (szacowana za rok 2011{{r|infl}})
|-
| [[Dług zewnętrzny|dług zagraniczny]]:
| 5,498 mld USD
|-
| rezerwy złota<br />i dewizy:
| 1,329 mld USD
|-
| [[siła robocza]]:
| 4,3 miliona ludzi
|-
| ludność żyjąca poniżej progu [[Ustawowa granica ubóstwa|ubóstwa]]:
| 27,1%
|-
| [[bezrobocie]]:
| 1,6%
|-
| inwestycje:
| 25,9% PKB
|-
| [[elektryczność]]:
| – produkcja: 29,33 mld kWh<br />– konsumpcja: 31,05 mld kWh
|-
| [[ropa naftowa]]:
| – produkcja: 34 260 bar/d<br />– konsumpcja: 165 000 bar/d
|-
| [[gaz ziemny]]:
| – produkcja: 180 mln m³<br />– konsumpcja: 20,5 mld m³
|-
| import:
| 21,12 mld USD
|-
| eksport:
| 19,61 mld USD
|-
| [[eksport]] (najważniejsi partnerzy):
| [[Rosja]]: 35,8%<br />[[Holandia]]: 15,1%<br />[[Wielka Brytania]]: 7%<br />[[Ukraina]]: 5,7%<br />[[Polska]]: 5,3%<br />[[Niemcy]]: 4,4%
|-
| [[import]] (najważniejsi partnerzy):
| [[Rosja]]: 60,6%<br />[[Niemcy]]: 6,7%<br />[[Ukraina]]: 5,4%
|}

[[System gospodarczy]] Białorusi określany jest jako [[socjalizm rynkowy]]{{r|polskieradio-}}. Pod względem rozwoju gospodarczego, Białoruś uważana była za jedną z lepiej rozwiniętych republik radzieckich. Po [[Rozpad ZSRR|rozpadzie ZSRR]] gospodarka białoruska przeżyła okres silnej [[Recesja gospodarcza|recesji]]. W roku 1996 regres został powstrzymany i rozpoczął się [[wzrost gospodarczy]]. W latach 2000–2003 gospodarka Białorusi rozwijała się w tempie 4,7–6,8% rocznie. Głównym czynnikiem wzrostu PKB Białorusi była stymulująca rozwój polityka rządowa, wspierana kredytami bankowymi. Pomimo wzrostu udokumentowanego przez oficjalne statystyki gospodarkę białoruską nadal cechuje brak reform rynkowych, bariery biurokratyczne, wysokie koszty świadczeń socjalnych ponoszone przez białoruskie przedsiębiorstwa oraz utrzymywanie systemu administracyjno-nakazowego.

Głównym partnerem handlowym pozostaje Rosja, na którą przypada 32% eksportu i 66% importu. Rozszerzenie Unii Europejskiej nie przyniosło negatywnych skutków w sferze handlu i współpracy gospodarczej Białorusi z państwami, które od 1 maja 2004 roku weszły w skład tej organizacji. Obniżenie się eksportu Białorusi do tych państw było m.in. efektem przyjęcia przez nowych członków UE unijnej taryfy celnej i unijnego systemu preferencji. Później jednak, w 2007 roku, Białoruś została z tego systemu wykluczona{{r|minsk.trade.gov-}}.

Sektor państwowy wypracowuje 80% PKB. Gospodarka oparta jest na rolnictwie i przemyśle i pozostaje w dużej zależności gospodarczej od Rosji. [[Dochód narodowy]] wynosi 79,13 mld USD, 7700 USD na 1 mieszkańca (2005); inflacja: 40,9% (2011){{r|infl}}. Wzrost [[Produkt krajowy brutto|PKB]]: 6,4% (2010). [[Stopa bezrobocia]]: 1% (oficjalne dane 2010). Według portalu [[Karta'97]] realne bezrobocie wyniosło 30% (2009). [[Rezerwy walutowe]] Białorusi w 2011 r. wyniosły 5,03 mld USD. Zadłużenie zagraniczne: 8,5 mld USD (2010). [[Struktura zatrudnienia]]: przemysł (41,9%), usługi (40,2%), rolnictwo (18,9%). [[Handel zagraniczny]]: eksportuje się gł. maszyny (45%), artykuły konsumpcyjne (17,8%), natomiast importuje się maszyny (31,1%), artykuły konsumpcyjne (13,7%). Głównymi partnerami handlowymi są kraje byłego ZSRR. Obroty handlowe z zagranicą – eksport: 15,9 mld USD (2005) z czego do Rosji 5,7 mld $. Import: 11,09 mld USD (2003).

Według raportu OECD na 2003 rok Białoruś jako jedyny, obok [[Uzbekistan]]u, kraj byłego [[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|ZSRR]] uzyskał PKB większe niż w 1991 roku, tuż przed rozpadem.

=== Rolnictwo ===
{{osobny artykuł|Rolnictwo na Białorusi}}
Ziemie uprawne zajmują 9,11 mln ha, czyli około 44% powierzchni kraju. Uprawia się głównie zboża (jęczmień, żyto, pszenicę, pszenżyto), ziemniaki, buraki cukrowe, warzywa i len, hoduje bydło, trzodę chlewną i drób. Największy areał upraw stanowią zboża (42,3%) oraz rośliny pastewne (41,8%), uprawy ziemniaków zajmują 8,5% obszaru upraw.
Większość produkcji przypada na gospodarstwa państwowe. Z około 2500 państwowych i kolektywnych gospodarstw istniejących na początku lat dziewięćdziesiątych w ciągu ostatnich 15 lat zreorganizowano lub przekształcono w różnego rodzaju spółki i przedsiębiorstwa rolne, zaledwie kilka procent ogólnej liczby tych podmiotów.
Według białoruskiego urzędu statystycznego Belstat, na początku stycznia 2020 r. na Białorusi działało 3265 prywatnych gospodarstw rolnych. W porównaniu do poziomu sprzed dziewięciu lat liczba ta wzrosła o jedną trzecią.
Sektor ten obejmował około 213 900 hektarów ziemi rolnej w całym kraju, co stanowi 2,5 proc. całkowitej powierzchni użytków rolnych w kraju. W ostatnich latach indywidualni rolnicy odnotowali znacznie wyższy wzrost produkcji niż wspólnie zarządzane firmy rolnicze. Podczas gdy udział indywidualnych rolników w krajowej produkcji rolnej brutto wyniósł 1 proc. w 2010 r., w ubiegłym roku było to 2,7 proc.
Ponad 90 proc. wszystkich towarów wytwarzanych przez indywidualnych rolników to warzywa. Udział prywatnych gospodarstw w krajowej produkcji zbóż i buraków cukrowych wynosił odpowiednio 2,7 i 2,5 proc., ale w przypadku warzyw 20,5 proc. i 7,3 proc. w przypadku ziemniaków.

Rozwinięte jest [[Gospodarka leśna|leśnictwo]]. Białoruś posiada ogromne obszary leśne, zajmujące 38% powierzchni kraju. Największe zbiorowiska leśne stanowią puszcze: Grodzieńska, Nalibocka i Białowieska, rozciągające się wzdłuż granicy z Polską. Jakość pozyskiwanego drewna, zwłaszcza z drzew iglastych, jest wysoka. Leśnictwo zajmuje ważną pozycję w gospodarce. Oprócz drewna, lasy dostarczają owoców leśnych (jagody, jeżyny, borówki), grzybów, ziół i miodu. Bogaty jest też zwierzostan (łosie, dziki, bobry, żubry, jenoty, wilki). Rocznie pozyskuje się 696,9 tony dziczyzny i dużą liczbę skór.

Wskutek [[Katastrofa w Czarnobylskiej Elektrowni Jądrowej|katastrofy czarnobylskiej]] w 1986 znaczne obszary rolne w południowo-wschodniej części kraju zostały silnie skażone i nie są wykorzystywane rolniczo.

=== Przemysł ===
Przemysł jest rozwinięty, lecz bardzo kosztowny ze względu na przestarzałość technologiczną, w większości poradziecką.

Rozwinięty jest przemysł: [[Przemysł elektromaszynowy|elektromaszynowy]] (produkcja obrabiarek), [[Przemysł środków transportu|środków transportu]] (produkcja samochodów ciężarowych [[MAZ]], [[BiełAZ]], ciągników, rowerów), [[Przemysł chemiczny|chemiczny]] (produkcja nawozów potasowych, włókien syntetycznych), [[Przemysł petrochemiczny|petrochemiczny]] (rafinerie ropy naftowej), [[Przemysł elektrotechniczny i elektroniczny|elektroniczny]] (telewizory, radioodbiorniki, układy scalone), [[Przemysł włókienniczy|włókienniczy]] (lniarski, wełniany), [[Przemysł spożywczy|spożywczy]] (mięsny, mleczarski), [[Przemysł drzewny|drzewny]] (produkcja mebli), [[Przemysł celulozowo-papierniczy|papierniczy]], [[Przemysł materiałów budowlanych|materiałów budowlanych]], [[Przemysł szklarski|szklarski]] (słynna w świecie produkcja kryształów i porcelany), [[Przemysł skórzany|skórzany]]. Liczne zakłady rzemieślnicze (garncarskie, wikliniarskie).

Eksploatacja [[Węgiel kamienny|węgla kamiennego]], [[Ropa naftowa|ropy naftowej]], [[Fosforyty|fosforytów]], [[Halit|soli kamiennej]] i [[Sól potasowa|potasowej]], rud metali, [[torf]]u, [[łupki bitumiczne|łupków bitumicznych]] oraz surowców budowlanych (wapieni, margli, gliny, piasków). Energia elektryczna (31,4 TWh, w 1995, co daje 3045 kWh na 1 mieszkańca) produkowana jest głównie w elektrowniach cieplnych, a największe z nich to: Berezowska (900 MW), Łukomlska (2400), Nowopołocka. Liczne elektrownie opalane przeważnie gazem.

=== Handel i usługi ===
Handel i usługi na Białorusi są jedynym sektorem, w którym przeważa własność prywatna (81,9%). Własność państwową stanowi tu tylko 15,8%, a własność inwestorów zagranicznych 2,3%. Ponad połowa podmiotów handlowych i usługowych na Białorusi zlokalizowana jest w stolicy kraju, Mińsku. Obroty [[Handel detaliczny|handlu detalicznego]] w 2007 roku osiągnęły wartość 38,16 mld BYR i były wyższe o około 22% niż w roku poprzednim. Na koniec 2007 roku działało 36,1 tys. punktów handlu detalicznego. Łączna wartość usług w 2007 roku wyniosła blisko 9988,2 mld BYR.

=== Transport ===
{{osobny artykuł|Transport na Białorusi}}
Białoruś leży na skrzyżowaniu szlaków transportowych (drogowych, kolejowych i [[rurociąg]]ów [[Gazociąg Jamał-Europa|gazowych]] i [[Rurociąg „Przyjaźń”|naftowych]]) wschód-zachód (prowadzących z krajów Europy Zachodniej i Środkowej przez Rosję do Azji) i północ-południe. Przez terytorium tego kraju transportuje się około 80% obrotu towarowego pomiędzy Europą a Rosją.

Transport jest dobrze rozwinięty, największą rolę odgrywa [[transport kolejowy]] (5,5 tys. km [[Linia kolejowa|linii kolejowych]]), gł. linia kolejowa [[Brześć]] – [[Mińsk]] – [[Orsza]], fragment magistrali Berlin – Warszawa – Moskwa, oraz samochodowy (52 tys. km dróg, w tym 36,5 tys. asfaltowych).

Liczne żeglowne rzeki (największe Dniepr, Prypeć, Niemen, Dźwina Zachodnia) oraz [[Kanał Dniepr-Bug|kanał rzeczny Dniepr–Bug]].

Międzynarodowy [[Port lotniczy Mińsk|port lotniczy w Mińsku]]. Rozwinięty jest [[transport rurociągowy]] (2906,1&nbsp;km) przesyłający ropę naftową i gaz ziemny, m.in. do Polski, Niemiec, Czech i Słowacji.

{{Zobacz też|Drogi na Białorusi|Transport kolejowy na Białorusi|Biełaruskaja czyhunka|Transport rurociągowy na Białorusi}}

=== Turystyka ===
{{osobny artykuł|Turystyka na Białorusi}}
[[Plik:Комплекс Мирского замка.JPG|thumb|[[Zamek w Mirze]], jeden z obiektów wpisanych na [[Lista światowego dziedzictwa UNESCO|Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO]]]]
W 2013 roku kraj ten odwiedziło 137 tys. [[Turysta|turystów]] (15,2% więcej niż w roku poprzednim), generując przy tym przychody na poziomie 722 mln [[dolar amerykański|dolarów]]{{r|UNWTO}}. Najwięcej turystów przyjeżdża z Rosji, Polski, Litwy i Ukrainy{{r|tur}}.

Białoruś posiada cztery obiekty wpisane na [[Lista światowego dziedzictwa UNESCO|Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO]]{{r|Belarus}}:
* [[Południk Struvego]] (wraz z 9 krajami)
* [[Puszcza Białowieska]] (wraz z Polską)
* [[Zamek w Mirze]]
* [[Zamek w Nieświeżu]]

{{osobny artykuł|Lista światowego dziedzictwa UNESCO na Białorusi}}

=== Emisja gazów cieplarnianych ===
Emisja [[równoważnik dwutlenku węgla|równoważnika dwutlenku węgla]] z [[Białoruska Socjalistyczna Republika Radziecka|Białoruskiej SRR]] wyniosła w 1990 roku 162,88 Mt, z czego 109,016 Mt stanowił dwutlenek węgla. Zauważalny był wówczas udział emisji innych gazów cieplarnianych – zwłaszcza [[metan]] i w mniejszym stopniu podtlenku azotu. W przeliczeniu na mieszkańca emisja wyniosła wówczas 10,67 t dwutlenku węgla, a w przeliczeniu na 1000 dolarów [[produkt krajowy brutto|PKB]] 1279&nbsp;kg. Głównym źródłem emisji była wówczas energetyka i ta sytuacja nie uległa zmianie. Na przestrzeni lat najmniej zmiennym sektorem pod względem emisji dwutlenku węgla jest transport. Do połowy lat 90. XX wieku emisja dwutlenku węgla wyraźnie spadała, a od tego czasu ulega nieznacznym wahaniom. Jednocześnie emisje metanu i podtlenku azotu nieco rosły, co szczególnie wyraźne było około roku 2010, kiedy poziom emisji dwutlenku węgla był prawie dwukrotnie niższy niż tuż przed [[Rozpad ZSRR|rozpadem ZSRR]], ale całkowita emisja gazów cieplarnianych prawie wróciła do tamtego poziomu. W 2018 emisja dwutlenku węgla pochodzenia kopalnego wyniosła 64,263 Mt, a w przeliczeniu na mieszkańca 6,799 t i w przeliczeniu na 1000 dolarów PKB 382&nbsp;kg<ref>{{Cytuj |autor = F. Monforti-Ferrario, G. Oreggioni, E. Schaaf, D. Guizzardi, J.G.J. Olivier, E. Solazzo, E. Lo Vullo, M. Crippa, M. Muntean, E. Vignati |tytuł = Fossil CO2 and GHG emissions of all world countries. 2019 report – Study |url = https://op.europa.eu/en/publication-detail/-/publication/9d09ccd1-e0dd-11e9-9c4e-01aa75ed71a1/language-en |miejsce = Luksemburg |wydawca = Publications Office of the European Union |data = 2019 |s = 54 |isbn = 978-92-76-11100-9 |doi = 10.2760/687800 |język = en |rozdział = Belarus |typ nośnika = pdf}}</ref>.

=== Białoruś w rankingach ===
[[Plik:500 Belarus 2009 front.jpg|thumb|500 rubli białoruskich]]
* [[Wskaźnik rozwoju społecznego]] 2010, stosowany przez ONZ-owski [[Program Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju]] (''United Nations Development Programme'', UNDP): Białoruś jest zaliczana do najwyższej kategorii krajów rozwijających się, ma wartość wskaźnika 0,732 (wzrost o 0,003) i 61. miejsce na 169{{r|hdr.undp-}}.
* [[Wskaźnik jakości życia]] 2010: 109. miejsce na 194{{r|internationalliving-}}.
* [[Wskaźnik wolności gospodarczej]] 2010: w dorocznym raporcie amerykańskiej Heritage Foundation z 2010 (przygotowanym przy współudziale „Wall Street Journal”), Białoruś została zakwalifikowana do grupy państw o „represjonowanej gospodarce” i zajęła 155. miejsce (na 183), za [[Togo]] i [[Malediwy|Malediwami]], tuż przed [[Lesotho]] i [[Gwinea Równikowa|Gwineą Równikową]]{{r|index-Ranking}}.
* [[Wskaźnik percepcji korupcji]] 2010, opublikowany przez [[Transparency International]], przyznaje Białorusi 2,5 pkt. w 10 stopniowej skali. Daje to Białorusi 127. miejsce na 178 krajów. Kwalifikuje to Białoruś do krajów wysoce skorumpowanych{{r|transparency-2010-results}}.
* [[Współczynnik Giniego]] wyniósł (w 2016 roku) 27, co świadczy o niskich nierównościach majątkowych{{r|GINI}}.

== Kultura ==
Media są w większości upaństwowione i propagują kulturę zgodną z linią rządu. Władze zamknęły Uniwersytet Humanistyczny oraz inne szkoły, gdzie językiem wykładowym był białoruski. Organizacje niezależne najprężniej działają w Polsce. W Białymstoku znajduje się rozgłośnia radiowa, która nadaje audycje dostępne na Białorusi. Nieopodal (w Gródku) co roku z inicjatywy [[Białoruskie Zrzeszenie Studentów|Białoruskiego Zrzeszenia Studentów]] na uroczysku Boryk odbywa się Festiwal Muzyki Młodej Białorusi „[[Basowiszcza]]”.

Jednymi z twórców muzyki białoruskiej są zespoły [[N.R.M.]], [[Gods Tower]], [[Rasta (zespół muzyczny)|Rasta]], St.Mir, Indiga, [[Sciana]], [[BN (zespół muzyczny)|:B:N:]], Krama, [[žygimont VAZA]], [[ULIS (zespół muzyczny)|ULIS]], [[Zet (zespół muzyczny)|Zet]], [[IQ48]], Neuro Dubel oraz muzyk [[Dzmitryj Wajciuszkiewicz]].

=== Literatura ===
{{osobny artykuł|Literatura białoruska}}
[[Plik:National Library of Belarus in Minsk (3), 2014.jpg|thumb|[[Biblioteka Narodowa Białorusi]], 2014.]]
Starobiałoruska literatura zaczęła się rozwijać już w XI w., głównie w dziełach religijnych. W XVI w. [[Franciszek Skaryna]] przetłumaczył Biblię na [[język ruski|język starobiałoruski]]. Okres nowożytnej literatury białoruskiej zaczął kształtować się dopiero pod koniec XIX w., a ważnym pisarzem tego okresu był [[Janka Kupała]]. Jedną z najstarszych białoruskich gazet jest [[Nasza Niwa]], która została po raz pierwszy opublikowana w Wilnie w 1906 roku. Po tym jak Białoruś została włączona do Związku Radzieckiego, rząd radziecki przejął kontrolę nad kulturą. Wolny rozwój literatury następował jedynie na terytorium Polski, aż do okupacji sowieckiej w 1939 roku. Ostatnie poważne ożywienie białoruskiej literatury nastąpiło w 1960 z powieści opublikowanych przez [[Wasil Bykau|Wasyla Bykaua]] i [[Uładzimir Karatkiewicz|Uładzimira Karatkiewicza]].

=== Stroje ludowe ===
{{osobny artykuł|Strój ludowy na Białorusi}}
Tradycyjny strój białoruski pochodzi z Rusi kijowskiej. Ze względu na zimny klimat, ubrania uszyte są zazwyczaj z lnu lub wełny. Zostały tak zaprojektowane, aby utrzymać ciepło ciała. Zdobione są motywami ludowymi, kształtującymi się często pod wpływem sąsiednich kultur: polskiej, litewskiej, łotewskiej, rosyjskiej i innych europejskich. Każdy region Białorusi stworzył własne style. Symbol używany na pierwszych białoruskich strojach zdobi białoruską flagę, przyjętą w referendum w 1995 roku.

=== Kuchnia ===
{{osobny artykuł|Kuchnia białoruska}}
Tradycyjna kuchnia białoruska charakteryzuje się różnorodnością potraw ziemniaczanych (np. [[babka ziemniaczana]], [[kiszka ziemniaczana]], [[placki ziemniaczane|draniki]]) i mącznych ([[naleśnik|bliny]], [[kołduny]], [[kluski (potrawa)|kluski]], [[łazanki]]). Pieczeń z dużego kawałka chudego mięsa jest uważana za narodowy przysmak. Od wieków smaku i zapachu tradycyjnym potrawom dodają owoce runa leśnego i grzyby, cebula i czosnek, oraz zielony koperek i pietruszka. Na Białorusi je się głównie [[zakwas chlebowy|kwaśny]] [[chleb]] [[żyto|żytni]]. Naleśniki, nazywane w języku białoruskim blinami, macza się tradycyjnie w gęstym sosie z kawałkami mięsa o nazwie [[maczanka]]. Żur, krupnik, chłodnik i barszcz, to zupy obecne w tradycyjnym jadłospisie. Już przodkowie Białorusinów popijali jedzenie [[kwas chlebowy|kwasem chlebowym]] i sokiem brzozowym lub klonowym. Na deser podawano [[kułaga|kułagę]], [[syrniki]] lub świeże owoce. Narodowa kuchnia Białorusinów ma regionalne, lokalne, a nawet rodzinne odmiany. Jest przy tym podobna do kuchni sąsiednich narodów. Zarazem elementy tradycyjnej kuchni białoruskiej przeniknęły do kuchni sąsiadów{{r|kuchnie}}.

Współczesna kuchnia białoruska w dalszym ciągu opiera się na kuchni tradycyjnej{{r|Nigel Roberts2008}}, lecz ulega przeobrażeniom pod wpływem kontaktów z kuchniami innych narodów oraz w związku z dostępnością na rynku produktów spożywczych i przypraw z całego świata{{r|Travel Europe Belarus}}. W restauracjach obok dań białoruskich, [[kuchnia rosyjska|rosyjskich i radzieckich]] można też coraz częściej spotkać [[Kuchnia włoska|dania włoskie]], [[Kuchnia chińska|chińskie]] i [[Kuchnia japońska|japońskie]]{{r|Wit Rusland}}.

== Zobacz też ==
{{Portal Wikinews|Białoruś}}
{{ISG|Białoruś}}
{{wikicat|Pliki dotyczące Białorusi}}
* [[Biełaruś]] (biał. {{J|be|Беларусь}}) – miesięcznik

== Uwagi ==
{{Uwagi|
<ref name="uwaga1">Spotykana jest też nazwa ''Republika Białoruś'', np. Rafał Czachor, ''Polityka zagraniczna Republiki Białoruś w latach 1991–2011'', {{ISBN|978-83-61234-72-2}} lub Łukasz Staśkiewicz, ''Ameryka Łacińska w polityce zagranicznej Republiki Białoruś'', {{ISBN|978-83-8019-341-3}}. Formę tę uwzględnia ''Wielki słownik ortograficzny'' pod red. nauk. E. Polańskiego, PWN, Warszawa 2003. {{ISBN|83-01-13832-7}}.</ref>
<ref name="uwaga2">Wyniki spisów są podawane w wątpliwość ze względu na znaczący spadek liczebności mniejszości narodowych w liczbach bezwzględnych, przy niewielkim spadku liczby samych Białorusinów (należy zwrócić uwagę, że we wszystkich krajach byłego ZSRR największy spadek w liczbach bezwzględnych dotyka narodu „głównego”), mimo że takie zjawisko (wzrost odsetku narodowości „głównej” i jednoczesny spadek odsetka mniejszości narodowych) jest nagminne we wszystkich dawnych republikach byłego Związku Radzieckiego.</ref>
<ref name="uwaga3">Pogorszenie stosunków białorusko-rosyjskich od 2000 roku wiązane jest z objęciem władzy w Rosji przez Władimira Putina, który odszedł do polityki preferencji i ulg w stosunkach z poszczególnymi krajami b. ZSRR, w tym z Białorusią. Rafał Czachor, Polityka zagraniczna Republiki Białoruś w latach 1991–2011. Studium politologiczne, Wydawnictwo DWSPiT, Polkowice 2011, s. 172–190, {{ISBN|978-83-61234-72-2}}.</ref>
<ref name="uwaga4">Autorytaryzmem na Białorusi określa się rządy prezydenta [[Alaksandr Łukaszenka|Alaksandra Łukaszenki]], podczas których dochodzi do poważnych i notorycznych przypadków łamania [[prawa człowieka|praw człowieka]] i zasad demokracji, za co jest oskarżany przez białoruską opozycję, liczne białoruskie i zagraniczne organizacje pozarządowe, a także przez wiele rządów państw, przede wszystkim Europy Zachodniej i Stanów Zjednoczonych. Formalnie Białoruś jest państwem [[Demokracja|demokratycznym]], o czym świadczy zapis w artykule 1 [[Konstytucja Białorusi|białoruskiej konstytucji]]: ''Republika Białoruś jest jednolitym demokratycznym socjalnym państwem prawa.'' Źródło: https://web.archive.org/web/20170626043319/http://konstytucja.e-studio.biz.pl/Konstytucja,Bialorusi.html.</ref>
}}

== Przypisy ==
<references>
<ref name="ARDA">{{Cytuj |autor = |tytuł = Belarus |data = |data dostępu = 2019-07-19 |opublikowany = The ARDA |url = http://www.thearda.com/internationalData/countries/Country_21_2.asp}}</ref>
<ref name="Belarus">{{cytuj stronę |url = http://whc.unesco.org/en/statesparties/by |tytuł = Belarus |opublikowany = unesco.org |język = en |data dostępu = 2018-04-22}}</ref>
<ref name="belarus-minsk">{{Cytuj stronę |url = http://www.embassybel.ru/belarus/minsk/ |tytuł = O Mińsku |opublikowany = embassybel.ru |archiwum = https://web.archive.org/web/20201124141826/http://www.embassybel.ru/belarus/minsk/ |zarchiwizowano = 2020-11-24}}</ref>
<ref name="census">[https://archive.is/20120526194734/belstat.gov.by/homep/ru/perepic/p5.php Ethnic composition of the population, 1999 Belarus Census].</ref>
<ref name="Christian">{{cytuj stronę |url = http://www.pewforum.org/2011/12/19/table-christian-population-as-percentages-of-total-population-by-country/ |tytuł = Christian Population as Percentages of Total Population by Country |data = |opublikowany = The Pew Research Center |data dostępu = 2014-06-26}}</ref>
<ref name="czas">{{cytuj stronę |url = http://naviny.by/rubrics/society/2011/09/16/ic_articles_116_175144/ |tytuł = Белорусы больше не будут переводить стрелки |data = 2011-09-16 |opublikowany = Naviny.by |język = ru |data dostępu = 2013-01-08}}</ref>
<ref name="Eugeniusz Mironowicz">Eugeniusz Mironowicz: ''Białoruś. Historia państw XX wieku.''</ref>
<ref name="GINI">{{cytuj |url = https://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI?locations=BY |tytuł = GINI index (World Bank estimate) &#124; Data |opublikowany = data.worldbank.org |język = en |data dostępu = 2018-07-23}}</ref>
<ref name="Global">{{cytuj stronę |url = http://www.globalfirepower.com/country-military-strength-detail.asp?country_id=Belarus |tytuł = Belarus |opublikowany = [[Global Firepower]] |język = en |data dostępu = 2014-08-23}}</ref>
<ref name="hdr.undp-">[http://hdr.undp.org/en/media/HDR_2010_EN_Table1.pdf UNDP. Rozwój społeczny. Raport 2010] (w jęz. angielskim).</ref>
<ref name="index-Ranking">[http://www.heritage.org/index/Ranking ''Country rankings for trade, business, fiscal, monetary, financial, labor and investment freedoms.'']</ref>
<ref name="IMF">Dane dotyczące PKB na podstawie szacunków [[Międzynarodowy Fundusz Walutowy|Międzynarodowego Funduszu Walutowego]] na rok 2023: {{cytuj stronę |url = https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2018/01/weodata/weorept.aspx?pr.x=58&pr.y=6&sy=2016&ey=2023&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=913&s=NGDPD%2CPPPGDP%2CNGDPDPC%2CPPPPC%2CLP&grp=0&a= |tytuł = World Economic Outlook Database, April 2023 |autor = International Monetary Fund |język = en |data dostępu = 2023-05-20}}</ref>
<ref name="infl">{{Cytuj stronę |url = https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2092.html#b |tytuł = CIA Factbook (inflation) |opublikowany = cia.gov |archiwum = https://web.archive.org/web/20181024055921/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2092.html#b |zarchiwizowano = 2018-10-24}}</ref>
<ref name="internationalliving-">{{Cytuj stronę |url = http://www1.internationalliving.com/qofl2010/ |tytuł = Quality of Life Index 2010 |opublikowany = www1.internationalliving.com |archiwum = https://web.archive.org/web/20100114054257/http://www1.internationalliving.com/qofl2010/ |zarchiwizowano = 2010-01-14}}</ref>
<ref name="Jezyk">{{Cytuj stronę |url = http://belstat.gov.by/homep/ru/perepic/2009/vihod_tables/5.9-0.pdf |tytuł = Język używany w domu. Spis Narodowy 2009 |opublikowany = belstat.gov.by |archiwum = https://web.archive.org/web/20101031001146/http://belstat.gov.by/homep/ru/perepic/2009/vihod_tables/5.9-0.pdf |zarchiwizowano = 2010-10-31}}</ref>
<ref name="konstytucja">{{cytuj stronę |url = http://pravo.by/main.aspx?guid=2111 |tytuł = КАНСТЫТУЦЫЯ РЭСПУБЛІКІ БЕЛАРУСЬ |data = 1994 |opublikowany = pravo.by |język = be |data dostępu = 2015-03-17}}</ref>
<ref name="ksng">[http://ksng.gugik.gov.pl/pliki/nazwy_panstw.pdf Nazwy państw, Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Polski, GUGiK].</ref>
<ref name="kuchnie">{{cytuj stronę |url = http://vkus.narod.ru/knn/bel/bel00.htm |tytuł = Национальные кухни наших народов. Основные кулинарные направления, их история и особенности, рецептура. Белорусская национальная кухня. Разделы: супы, блюда из мяса и птицы, рыбные блюда, картофельные блюда, мучные блюда, молоко и молочные изделия, сладкие блюда и напитки. С. 82-99. Эл. версия: 2002 |autor = [[Wiliam Pochlebkin]] |język = ru |data dostępu = <!--2017-01--08-->}}</ref>
<ref name="lustro">{{cytuj stronę |url = http://iac.gov.by/sbornik/006.pdf |tytuł = Республика Беларусь в зеркале социологии: сб. материалов социол. исслед. за 2012 год |data = 2014 |opublikowany = Информационно-аналитический центр при Администрации Президента Республики Беларусь |archiwum = https://web.archive.org/web/20140819063715/http://iac.gov.by/sbornik/006.pdf |zarchiwizowano = 2014-08-19 |data dostępu = 2014-06-27}}</ref>
<ref name="mfa.gov-religion-eng">Dane ze strony Ministerstwa Spraw Zagranicznych Białorusi. Źródło: https://web.archive.org/web/20171014085840/http://www.mfa.gov.by/upload/pdf/religion_eng.pdf.</ref>
<ref name="minsk.trade.gov-">{{Cytuj stronę |url = http://minsk.trade.gov.pl/pl/belarus/article/detail,454,Gospodarka_i_glowne_wskazniki_makroekonomiczne.html |tytuł = Gospodarka i główne wskaźniki makroekonomiczne – WPHI Mińsk |opublikowany = minsk.trade.gov.pl |archiwum = https://web.archive.org/web/20150922142815/http://minsk.trade.gov.pl/pl/belarus/article/detail,454,Gospodarka_i_glowne_wskazniki_makroekonomiczne.html |zarchiwizowano = 2015-09-22}}</ref>
<ref name="Nigel Roberts2008">{{cytuj książkę |autor = Nigel Roberts |tytuł = Belarus |url = http://books.google.com/books?id=CsJshOnGFW8C&pg=PA78&dq=%22belarus+cuisine%22&hl=nl&ei=CbwsTYyjN5CdOrKx6PMJ&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CCoQ6AEwAA#v=onepage&q&f=false |wydawca = Bradt Travel Guide |miejsce = USA |rok = 2008 |strony = 77–80 |isbn = 1-841-62-207-9 |język = en}}</ref>
<ref name="Osmańczyk1982">{{cytuj książkę |nazwisko = Osmańczyk |imię = Edmund Jan |autor link = Edmund Osmańczyk |tytuł = Encyklopedia ONZ i stosunków międzynarodowych |wydawca = Wiedza Powszechna |miejsce = Warszawa |rok = 1982 |strony = 64, 94 |isbn = 83-214-0092-2}}</ref>
<ref name="osw.waw-">{{Cytuj stronę |url = http://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/tydzien-na-wschodzie/2011-06-29/pierwsze-unijne-sankcje-gospodarcze-wobec-bialorusi |tytuł = Pierwsze unijne sankcje gospodarcze wobec Białorusi. |archiwum = https://web.archive.org/web/20110711114913/http://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/tydzien-na-wschodzie/2011-06-29/pierwsze-unijne-sankcje-gospodarcze-wobec-bialorusi |zarchiwizowano = 2011-07-11 |data dostępu = 2012-03-23}}</ref>
<ref name="polskieradio-">Rynkowe prawo à la Łukaszenka https://www.polskieradio.pl/75/927/Artykul/602429,Rynkowe-prawo-%C3%A0-la-Lukaszenka.</ref>
<ref name="pravo-konst">[http://www.pravo.by/webnpa/text.asp?RN=V19402875 Konstytucja Republiki Białoruś].</ref>
<ref name="Rafał Czachor2011">Rafał Czachor, Polityka zagraniczna Republiki Białoruś w latach 1991–2011. Studium politologiczne, Wydawnictwo DWSPiT, Polkowice 2011, s. 18, {{ISBN|978-83-61234-72-2}}.</ref>
<ref name="Rafał Czachor2016">{{cytuj |autor = Rafał Czachor |tytuł = Transformacja systemu politycznego Białorusi w latach 1988–2001 |data = 2016 |isbn = 9788361234067 |miejsce = Polkowice |wydawca = Wyd. Uczelni Jana Wyżykowskiego}}</ref>
<ref name="relig">{{cytuj stronę |url = http://www.pewforum.org/2012/12/18/table-religious-composition-by-country-in-percentages/ |tytuł = Religious Composition by Country, in Percentages |data = |opublikowany = The Pew Research Center |data dostępu = 2014-06-26}}</ref>
<ref name="Spis2009">{{Cytuj stronę |url = http://belstat.gov.by/homep/ru/indicators/pressrel/census.php |tytuł = Bielstat. Wyniki Spisu narodowego 2009. |opublikowany = belstat.gov.by |archiwum = https://web.archive.org/web/20100911200139/http://belstat.gov.by/homep/ru/indicators/pressrel/census.php |zarchiwizowano = 2010-09-11 |język = ru}}</ref>
<ref name="statis">[https://archive.is/20120708042051/belstat.gov.by/homep/ru/perepic/p6.php Spis narodowy Białorusi 1999].</ref>
<ref name="transparency-2010-results">[https://www.transparency.org/en/cpi/2010 ''Transparency International – the global coalition against corruption.'']</ref>
<ref name="Travel Europe Belarus">{{cytuj stronę |url = http://www.travelswise.com/belarusfood.htm#103371182 |tytuł = Travel Europe – Belarus |język = en |archiwum = https://web.archive.org/web/20110723082509/http://www.travelswise.com/belarusfood.htm#103371182 |zarchiwizowano = 23 lipca 2011 |data dostępu = 2011-01-12}}</ref>
<ref name="tur">{{cytuj stronę |url = http://www.belstat.gov.by/upload/iblock/7c2/7c2d23796b490702882976660ca7c763.pdf |tytuł = ТУРИЗМ И ТУРИСТИЧЕСКИЕ РЕСУРСЫ В РЕСПУБЛИКЕ БЕЛАРУСЬ |data = 2017 |opublikowany = belstat.gov.by |język = ru |data dostępu = 2018-04-22}}</ref>
<ref name="UNWTO">{{cytuj stronę |url = https://www.e-unwto.org/doi/pdf/10.18111/9789284416226 |tytuł = UNWTO Tourism Highlights, 2014 Edition |autor = |rok = 2014 |opublikowany = [[Światowa Organizacja Turystyki|UNWTO]] |strony = 8 |język = en |data dostępu = 2015-02-17}}</ref>
<ref name="Wit Rusland">{{cytuj stronę |url = http://www.jansimons.nl/relimarkt/bestandenrelimarkt/europeselanden/landenpdf/witrusland.pdf |tytuł = Wit Rusland |autor = Jan Simons |opublikowany = jansimons.nl |język = nl |data dostępu = 2014-04-02}}</ref>
<ref name="Ziemia">{{cytuj pismo |autor = |tytuł = Województwo Nowogródzkie |url = http://ziemia.pttk.pl/Ziemia/Ziemia_NR_10_1925.pdf |czasopismo = Ziemia |wolumin = 10–12 |strony = |data = październik – grudzień 1925 |wydawca = Warszawa |issn =}}</ref>
</references>

== Linki zewnętrzne ==
* {{Wikiatlas|Belarus}}
* [http://www.president.gov.by Prezydent Białorusi]
* [http://www.e-belarus.org/links/egov.html E-Gov w Białorusi]
* {{Cytuj |url = http://web.archive.org/web/20161205184420/http://bialorus.pl:80/ |tytuł = www.bialorus.pl}}
* {{Cytuj stronę |url = http://www.oefre.unibe.ch/law/icl/bo00000_.html |tytuł = Konstytucja Białorusi (wersja z 1994 roku – przed poprawkami Łukaszenki) |opublikowany = oefre.unibe.ch |archiwum = https://web.archive.org/web/20021123181525/http://www.oefre.unibe.ch/law/icl/bo00000_.html |zarchiwizowano = 2002-11-23}}
* [https://archive.is/20130428145437/http://www.world-gazetteer.com/wg.php?x=&men=gcis&lng=en&des=wg&geo=-43&srt=nbpn&col=abcdefghinoq&msz=1500&pt=c&va=&srt=pnbn|World Gazetteer]
* {{SgKP|I|193|Białoruś}}

{{Państwa Europy}}
{{Grupa szablonów
|tytuł = Członkostwo w organizacjach międzynarodowych
|lista =
{{Wspólnota Niepodległych Państw}}
{{Euroazjatycka Wspólnota Gospodarcza}}
{{OBWE}}
{{Inicjatywa Środkowoeuropejska}}
}}

{{Kontrola autorytatywna}}

[[Kategoria:Białoruś| ]]
[[Kategoria:Ruś]]
[[Kategoria:Członkowie Organizacji Narodów Zjednoczonych]]
[[Kategoria:Państwa w Europie Wschodniej]]