Retrofleksja (fonetyka): Różnice pomiędzy wersjami

Retrofleksja
	◌̣
Jednostka znakowa	◌̣
Unikod	◌ U+0323
UTF-8 (hex)	◌ cc a3
	◌̢
Jednostka znakowa	◌̢
Unikod	◌ U+0322
UTF-8 (hex)	◌ cc a2
	Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Przeglądaj historię interaktywnie

[wersja przejrzana]

← poprzednia edycja

Usunięta treść Dodana treść

WizualnieWikikod

Jednokolumnowy

Aktualna wersja na dzień 13:17, 1 kwi 2022

Retrofleksja (z łac. retrō „wstecz” i flexio „zginanie” od flectere „zgiąć”) – rodzaj artykulacji spółgłosek (też samogłosek). Retrofleksja polega na wygięciu przodu języka ku górze i zbliżeniu (ew. zwarciu) jego koniuszka w okolicy zadziąsłowej (postalweolarno-prepalatalnej), co zasadniczo odróżnia ten typ artykulacji od pozostałych spółgłosek zadziąsłowych i podniebiennych o artykulacji laminalnej.

Spółgłoski z retrofleksją zalicza się do spółgłosek przedniojęzykowych podniebiennych. W transkrypcji IPA symbolem spółgłoski z retrofleksją jest modyfikacja w postaci ogonka w prawo pod symbolem spółgłoski o artykulacji dziąsłowej (zębowej): [ʈ, ɖ, ʂ, ʐ, ɳ, ɭ, ɽ].

Artykulacja

Można wyróżnić zasadniczo dwa typy retrofleksji:

artykulację apikalno-postalweolarną – koniuszek języka zostaje uniesiony ku górze i zbliża się (ew. styka) z obszarem tuż za dziąsłami,
artykulację subapikalno-prepalatalną – przód języka wygina się ku górze i do tyłu, tak że spodnia część języka zbliża się (ew. styka) z początkowym odcinkiem podniebienia twardego.

Często za retrofleksję uznaje się tylko drugą z opisanych powyżej artykulacji i dla niej rezerwuje się znaki [ʈ, ɖ, ʂ, ʐ, ɳ, ɭ, ɽ] występujące w transkrypcji międzynarodowej IPA. Spółgłoski o artykulacji apikalno-postalweolarnej transkrybowane są za pomocą kropki pod literą lub przy pomocy symboli dla głosek zadziąsłowych: [ʃ, ʒ, ʧ, ʤ].

Przykłady

Odsłuchaj

wymowa [ɻ]

Spółgłoska półotwarta z retrofleksją [ɻ ]

wymowa [ɽ]

Spółgłoska uderzeniowa z retrofleksją [ɽ ]

W języku polskim sybilanty zadziąsłowe są retrofleksyjne [ʂ], [ʐ], co wykazują najnowsze badania artykulograficzne^[1]^[2] i akustyczne^[3]^[4]^[5].

Spółgłoski z retrofleksją (apikalno-postalweolarne) występują w języku norweskim i szwedzkim (nie we wszystkich dialektach).

Spółgłoski z retrofleksją rozpowszechnione są w językach indoaryjskich, drawidyjskich i językach australijskich Aborygenów. W sanskrycie i języku hindi apikalno-postalweolarne spółgłoski zapisywane są w transliteracji zwykle przy pomocy kropki pod literą. Język toda (i inne języki drawidyjskie) kontrastuje ze sobą spółgłoski o artykulacji lamino-postalweolarnej i subapikalno-prepalatalnej.

W angielszczyźnie amerykańskiej r wymawiane jest jako spółgłoska półotwarta z retrofleksją [ɻ]. Następujące po niej spółgłoski dziąsłowe pod wpływem upodobnienia są również wymawiane z retrofleksją.

Terminologia

Spółgłoski z retrofleksją to inaczej spółgłoski cerebralne (od łac. cerebrum „mózg”) lub spółgłoski szczytowe. Określenia te używane są w szczególności w kontekście sanskrytu i innych języków indoaryjskich.

Przypisy

↑ AnitaA. Lorenc AnitaA., Articulatory Characteristics of Polish Retroflex Sibilants. Analysis Using Electromagnetic Articulography, „Logopedia”, 47-2, 2018, ISSN 0459-6935 .
↑ ŁukaszŁ. Mik ŁukaszŁ. i inni, Articulatory and acoustic variation in the realization of Polish retroflexes, LabPhon16 (Lisbona, Portugalia), 2018 .
↑ MarzenaM. Żygis MarzenaM., Dlaczego polskie sybilanty š i ž są retrofleksami?, „Logopedia”, 33:119-132, styczeń 2004 .
↑ MarzenaM. Żygis MarzenaM. i inni, The effects of intonation on acoustic properties of fricatives, sierpień 2015 , 18th International Congress of Phonetic Sciences.
↑ MarzenaM. Żygis MarzenaM., DanielD. Pape DanielD., The puzzle of two major spectral peaks in Polish sibilants: Acoustic Analysis and Articulatory Synthesis, 2016 , poster LabPhon15 (Ithaca, USA).

Linki zewnętrzne

[1] AnitaA. Lorenc AnitaA., Articulatory Characteristics of Polish Retroflex Sibilants. Analysis Using Electromagnetic Articulography, „Logopedia”, 47-2, 2018, ISSN 0459-6935 .

[2] ŁukaszŁ. Mik ŁukaszŁ. i inni, Articulatory and acoustic variation in the realization of Polish retroflexes, LabPhon16 (Lisbona, Portugalia), 2018 .

[3] MarzenaM. Żygis MarzenaM., Dlaczego polskie sybilanty š i ž są retrofleksami?, „Logopedia”, 33:119-132, styczeń 2004 .

[4] MarzenaM. Żygis MarzenaM. i inni, The effects of intonation on acoustic properties of fricatives, sierpień 2015 , 18th International Congress of Phonetic Sciences.

[5] MarzenaM. Żygis MarzenaM., DanielD. Pape DanielD., The puzzle of two major spectral peaks in Polish sibilants: Acoustic Analysis and Articulatory Synthesis, 2016 , poster LabPhon15 (Ithaca, USA).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

@@ Linia 1: / Linia 1: @@
+{{inne znaczenia|2=[[Retrofleksja|inne znaczenia słowa „retrofleksja”]]}}
-{{Klasyfikacja spółgłosek}}
+{{IPA infobox
-'''Retrofleksja''' (z [[łacina|łac.]] ''retrō'' ‘wstecz’ i ''flexio'' ‘zginanie’ od czasownika ''flectere'' ‘zgiąć’) to rodzaj artykulacji [[spółgłoska|spółgłosek]] (też [[samogłoska|samogłosek]]). Retrofleksja polega na wygięciu przodu języka ku górze i zbliżeniu (ew. zwarciu) jego koniuszka w okolicy zadziąsłowej ([[spółgłoska zadziąsłowa|postalweolarno]]-[[spółgłoska podniebienna|prepalatalnej]]), co zasadniczo odróżnia ten typ artykulacji od pozostałych spółgłosek zadziąsłowych i podniebiennych o artykulacji [[spółgłoska laminalna|laminalnej]].
+ |nazwa       = Retrofleksja
+ |numer IPA   =
+ |1. zapis    = ̣
+ |2. zapis    = ◌̢
+ |X-SAMPA     =
+ |Kirshenbaum =
+ |dźwięk      =
+}}
+'''Retrofleksja''' (z {{łac.|retrō}} „wstecz” i {{k|la|flexio}} „zginanie” od {{k|la|flectere}} „zgiąć”) – rodzaj artykulacji [[spółgłoska|spółgłosek]] (też [[samogłoska|samogłosek]]). Retrofleksja polega na wygięciu przodu języka ku górze i zbliżeniu (ew. zwarciu) jego koniuszka w okolicy zadziąsłowej ([[spółgłoska zadziąsłowa|postalweolarno]]-[[spółgłoska podniebienna|prepalatalnej]]), co zasadniczo odróżnia ten typ artykulacji od pozostałych spółgłosek zadziąsłowych i podniebiennych o artykulacji [[Spółgłoski apikalne i laminalne|laminalnej]].
-'''Spółgłoski z retrofleksją''' zalicza się do [[spółgłoska przedniojęzykowa|spółgłosek przedniojęzykowych]] [[spółgłoska podniebienna|podniebiennych]]. W transkrypcji [[Międzynarodowy alfabet fonetyczny|IPA]] symbolem spółgłoski z retrofleksją jest modyfikacja w postaci ogonka w prawo pod symbolem spółgłoski o artykulacji dziąsłowej (zębowej): [{{IPA|ʈ}}, {{IPA|ɖ}}, {{IPA|ʂ}}, {{IPA|ʐ}}, {{IPA|ɳ}}, {{IPA|ɭ}}, {{IPA|ɽ}}].
+Spółgłoski z retrofleksją zalicza się do [[spółgłoska przedniojęzykowa|spółgłosek przedniojęzykowych]] [[spółgłoska podniebienna|podniebiennych]]. W transkrypcji [[Międzynarodowy alfabet fonetyczny|IPA]] symbolem spółgłoski z retrofleksją jest modyfikacja w postaci [[ogonek|ogonka]] w prawo pod symbolem spółgłoski o artykulacji dziąsłowej (zębowej): [{{IPA|ʈ}}, {{IPA|ɖ}}, {{IPA|ʂ}}, {{IPA|ʐ}}, {{IPA|ɳ}}, {{IPA|ɭ}}, {{IPA|ɽ}}].
 == Artykulacja ==
 Można wyróżnić zasadniczo dwa typy retrofleksji:
-* artykulację '''[[spółgłoska apikalna|apikalno]]-[[spółgłoska zadziąsłowa|postalweolarną]]''' – koniuszek języka zostaje uniesiony ku górze i zbliża się (ew. styka) z obszarem tuż za dziąsłami,
+* artykulację [[Spółgłoski apikalne i laminalne|apikalno]]-[[spółgłoska zadziąsłowa|postalweolarną]] – koniuszek języka zostaje uniesiony ku górze i zbliża się (ew. styka) z obszarem tuż za dziąsłami,
-* artykulację '''subapikalno-[[spółgłoska przedniopodniebienna|prepalatalną]]''' – przód języka wygina się ku górze i do tyłu, tak że spodnia część języka zbliża się (ew. styka) z początkowym odcinkiem podniebienia twardego.
+* artykulację subapikalno-[[Spółgłoska dziąsłowo-podniebienna|prepalatalną]] – przód języka wygina się ku górze i do tyłu, tak że spodnia część języka zbliża się (ew. styka) z początkowym odcinkiem podniebienia twardego.
 Często za retrofleksję uznaje się tylko drugą z opisanych powyżej artykulacji i dla niej rezerwuje się znaki [{{IPA|ʈ}}, {{IPA|ɖ}}, {{IPA|ʂ}}, {{IPA|ʐ}}, {{IPA|ɳ}}, {{IPA|ɭ}}, {{IPA|ɽ}}] występujące w transkrypcji międzynarodowej [[Międzynarodowy alfabet fonetyczny|IPA]]. Spółgłoski o artykulacji apikalno-postalweolarnej transkrybowane są za pomocą kropki pod literą lub przy pomocy symboli dla głosek zadziąsłowych: [{{IPA|ʃ}}, {{IPA|ʒ}}, {{IPA|ʧ}}, {{IPA|ʤ}}].
 == Przykłady ==
+{{Listen
-W [[język polski|języku polskim]] nie ma spółgłosek z retrofleksją, choć polskie [[spółgłoska zadziąsłowa|spółgłoski zadziąsłowe]] [{{IPA|ʃ}}] [{{IPA|ʒ}}] są często uznawane za '''spółgłoski laminalne z retrofleksją''' [{{IPA|ʂ}}], [{{IPA|ʐ}}]. W języku polskim mamy jednak do czynienia z artykulacją z płaskim językiem, więc używanie tego terminu ma na celu podkreślenie różnicy między polskimi twardymi spółgłoskami zadziąsłowymi a ich czeskimi czy angielskimi odpowiednikami, wymawianymi [[palatalizacja|miękko]].
+| filename     = Retroflex_approximant.ogg
+| title        = wymowa [ɻ]
+| alt          =
+| description  = [[Spółgłoska półotwarta z retrofleksją]] {{IPA|[ɻ]}}
+| filename2    = Retroflex flap.ogg
+| title2       = wymowa [ɽ]
+| alt2         =
+| description2 = [[Spółgłoska uderzeniowa z retrofleksją]] {{IPA|[ɽ]}}
+| plain        = yes
+| style        = float:right
+}}
+W języku polskim sybilanty zadziąsłowe są retrofleksyjne [{{IPA|ʂ}}], [{{IPA|ʐ}}], co wykazują najnowsze badania artykulograficzne<ref>{{Cytuj |autor = Anita Lorenc |tytuł = Articulatory Characteristics of Polish Retroflex Sibilants. Analysis Using Electromagnetic Articulography |czasopismo = Logopedia |data = 2018 |issn = 0459-6935 |wolumin = 47-2}}</ref><ref>{{Cytuj |autor = Łukasz Mik; Anita Lorenc; Daniel Pape; Marzena Żygis |tytuł = Articulatory and acoustic variation in the realization of Polish retroflexes |data = 2018 |opis = LabPhon16 (Lisbona, Portugalia)}}</ref> i akustyczne<ref>{{Cytuj |autor = Marzena Żygis |tytuł = Dlaczego polskie sybilanty š i ž są retrofleksami? |czasopismo = Logopedia |data = 2004-01 |wolumin = 33:119-132}}</ref><ref>{{Cytuj |autor = Marzena Żygis; Daniel Pape; Luis M.T. Jesus; Marek Jaskuła |tytuł = The effects of intonation on acoustic properties of fricatives |data = 2015-08 |kropka = 18th International Congress of Phonetic Sciences}}</ref><ref>{{Cytuj |autor = Marzena Żygis; Daniel Pape |tytuł = The puzzle of two major spectral peaks in Polish sibilants: Acoustic Analysis and Articulatory Synthesis |data = 2016 |kropka = poster LabPhon15 (Ithaca, USA)}}</ref>.
 Spółgłoski z retrofleksją (apikalno-postalweolarne) występują w [[język norweski|języku norweskim]] i [[język szwedzki|szwedzkim]] (nie we wszystkich dialektach).
-Spółgłoski z retrofleksją rozpowszechnione są w [[Języki indoaryjskie|językach indoaryjskich]], [[języki drawidyjskie|drawidyjskich]] i [[języki australijskie|językach australijskich Aborygenów]]. W [[sanskryt|sanskrycie]] i [[język hindi|języku hindi]] apikalno-postalweolarne spółgłoski zapisywane są w [[transliteracja|transliteracji]] zwykle przy pomocy kropki pod literą. [[Język toda]] (i inne [[języki drawidyjskie]]) kontrastuje ze sobą spółgłoski o artykulacji [[spółgłoska laminalna|lamino]]-postalweolarnej i subapikalno-prepalatalnej.
+Spółgłoski z retrofleksją rozpowszechnione są w [[Języki indoaryjskie|językach indoaryjskich]], [[języki drawidyjskie|drawidyjskich]] i [[języki australijskie|językach australijskich Aborygenów]]. W [[sanskryt|sanskrycie]] i [[język hindi|języku hindi]] apikalno-postalweolarne spółgłoski zapisywane są w [[transliteracja|transliteracji]] zwykle przy pomocy kropki pod literą. [[Język toda]] (i inne [[języki drawidyjskie]]) kontrastuje ze sobą spółgłoski o artykulacji [[Spółgłoski apikalne i laminalne|lamino]]-postalweolarnej i subapikalno-prepalatalnej.
-W [[amerykańska odmiana języka angielskiego|amerykańskiej odmianie języka angielskiego]] ''r'' wymawiane jest jako [[spółgłoska półotwarta z retrofleksją]] [{{IPA|ɻ}}]. Następujące po niej spółgłoski dziąsłowe pod wpływem [[upodobnienie|upodobnienia]] są również wymawiane z retrofleksją.
+W [[amerykańska odmiana języka angielskiego|angielszczyźnie amerykańskiej]] ''r'' wymawiane jest jako [[spółgłoska półotwarta z retrofleksją]] [{{IPA|ɻ}}]. Następujące po niej spółgłoski dziąsłowe pod wpływem [[Asymilacja fonetyczna|upodobnienia]] są również wymawiane z retrofleksją.
 == Terminologia ==
-Spółgłoski z retrofleksją to inaczej ''spółgłoski cerebralne'' (od łac. ''cerebrum'' ‘mózg’) lub ''spółgłoski szczytowe''. Nazwy te używane są w szczególności w kontekście [[sanskryt]]u i innych języków indoaryjskich. Termin ''spółgłoska z retrofleksją'' można też uznać za równoważny terminowi ''spółgłoska subapikalna'', chociaż może mieć też szersze znaczenie obejmując również spółgłoski apikalno-prepalatalne. (?)
+Spółgłoski z retrofleksją to inaczej ''spółgłoski cerebralne'' (od łac. {{k|la|cerebrum}} „mózg”) lub ''spółgłoski szczytowe''. Określenia te używane są w szczególności w kontekście [[sanskryt]]u i innych języków indoaryjskich.
+== Przypisy ==
+{{Przypisy}}
 == Linki zewnętrzne ==
@@ Linia 27: / Linia 51: @@
 * [http://www.phonetics.ucla.edu/vowels/chapter12/hindi.html Spółgłoski zwarte z retrofleksją w języku hindi]
+{{Kontrola autorytatywna}}
-[[Kategoria:Miejsce artykulacji]]
-[[Kategoria:Fonetyka i fonologia]]
+[[Kategoria:Miejsce artykulacji]]
-[[ar:صوت ارتدادي]]
-[[bn:মূর্ধন্য ব্যঞ্জনধ্বনি]]
-[[bar:Retroflex]]
-[[br:Kensonenn tro-gil]]
-[[ca:Retroflexa]]
-[[cs:Retroflexní souhláska]]
-[[cy:Cytsain olblyg]]
-[[de:Retroflex]]
-[[en:Retroflex consonant]]
-[[es:Consonante retrofleja]]
-[[eo:Retroflekso]]
-[[fr:Consonne rétroflexe]]
-[[gv:Corockle cooyl-chroymmit]]
-[[ko:권설음]]
-[[id:Konsonan tarik-belakang]]
-[[it:Consonante retroflessa]]
-[[he:עיצורים כפופים]]
-[[lv:Retroflekss līdzskanis]]
-[[ms:Konsonan gelungan]]
-[[nl:Retroflex]]
-[[ja:そり舌音]]
-[[no:Retrofleks]]
-[[pt:Consoante retroflexa]]
-[[ru:Ретрофлексные согласные]]
-[[sv:Retroflex konsonant]]
-[[zh:捲舌音]]