Retrofleksja (fonetyka): Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
drobne redakcyjne |
m MalarzBOT: WP:CHECK#3: wstawiam brakujący szablon {{Przypisy}} |
||
| (Nie pokazano 3 wersji utworzonych przez 3 użytkowników) | |||
| Linia 4: | Linia 4: | ||
|numer IPA = |
|numer IPA = |
||
|1. zapis = ̣ |
|1. zapis = ̣ |
||
|2. zapis = ◌̢ |
|||
|X-SAMPA = |
|X-SAMPA = |
||
|Kirshenbaum = |
|Kirshenbaum = |
||
| Linia 32: | Linia 33: | ||
| style = float:right |
| style = float:right |
||
}} |
}} |
||
W języku polskim sybilanty zadziąsłowe są retrofleksyjne [{{IPA|ʂ}}], [{{IPA|ʐ}}], co wykazują najnowsze badania artykulograficzne<ref>{{Cytuj |autor = Anita Lorenc |tytuł = Articulatory Characteristics of Polish Retroflex Sibilants. Analysis Using Electromagnetic Articulography |czasopismo = Logopedia |data = 2018 |issn = 0459-6935 |wolumin = 47-2}}</ref><ref>{{Cytuj |autor = Łukasz Mik; Anita Lorenc; Daniel Pape; Marzena Żygis |tytuł = Articulatory and acoustic variation in the realization of Polish retroflexes |data = 2018 |opis = LabPhon16 (Lisbona, Portugalia)}}</ref> i akustyczne<ref>{{Cytuj |autor = Marzena Żygis |tytuł = Dlaczego polskie sybilanty š i ž są retrofleksami? |czasopismo = Logopedia |data = 2004-01 |wolumin = 33:119-132}}</ref><ref>{{Cytuj |autor = Marzena Żygis; Daniel Pape; Luis M.T. Jesus; Marek Jaskuła |tytuł = The effects of intonation on acoustic properties of fricatives |data = 2015-08 |kropka = 18th International Congress of Phonetic Sciences}}</ref><ref>{{Cytuj |autor = Marzena Żygis; Daniel Pape |tytuł = The puzzle of two major spectral peaks in Polish sibilants: Acoustic Analysis and Articulatory Synthesis |data = 2016 |kropka = poster LabPhon15 (Ithaca, USA)}}</ref>. |
|||
W [[język polski|języku polskim]] nie ma spółgłosek z retrofleksją, choć polskie [[spółgłoska zadziąsłowa|spółgłoski zadziąsłowe]] [{{IPA|ʃ}}] [{{IPA|ʒ}}] są często uznawane za spółgłoski laminalne z retrofleksją [{{IPA|ʂ}}], [{{IPA|ʐ}}]. W języku polskim mamy jednak do czynienia z artykulacją z płaskim językiem, więc używanie tego terminu ma na celu podkreślenie różnicy między polskimi twardymi spółgłoskami zadziąsłowymi a ich czeskimi czy angielskimi odpowiednikami, wymawianymi [[palatalizacja|miękko]]. |
|||
Spółgłoski z retrofleksją (apikalno-postalweolarne) występują w [[język norweski|języku norweskim]] i [[język szwedzki|szwedzkim]] (nie we wszystkich dialektach). |
Spółgłoski z retrofleksją (apikalno-postalweolarne) występują w [[język norweski|języku norweskim]] i [[język szwedzki|szwedzkim]] (nie we wszystkich dialektach). |
||
| Linia 42: | Linia 43: | ||
== Terminologia == |
== Terminologia == |
||
Spółgłoski z retrofleksją to inaczej ''spółgłoski cerebralne'' (od łac. {{k|la|cerebrum}} „mózg”) lub ''spółgłoski szczytowe''. Określenia te używane są w szczególności w kontekście [[sanskryt]]u i innych języków indoaryjskich. |
Spółgłoski z retrofleksją to inaczej ''spółgłoski cerebralne'' (od łac. {{k|la|cerebrum}} „mózg”) lub ''spółgłoski szczytowe''. Określenia te używane są w szczególności w kontekście [[sanskryt]]u i innych języków indoaryjskich. |
||
== Przypisy == |
|||
{{Przypisy}} |
|||
== Linki zewnętrzne == |
== Linki zewnętrzne == |
||
* [http://www.phonetics.ucla.edu/appendix/languages/toda/toda.html#Anchor-Fricatives-47857 Spółgłoski szczelinowe, boczne i drżące z retrofleksją w języku toda] |
* [http://www.phonetics.ucla.edu/appendix/languages/toda/toda.html#Anchor-Fricatives-47857 Spółgłoski szczelinowe, boczne i drżące z retrofleksją w języku toda] |
||
* [http://www.phonetics.ucla.edu/vowels/chapter12/hindi.html Spółgłoski zwarte z retrofleksją w języku hindi] |
* [http://www.phonetics.ucla.edu/vowels/chapter12/hindi.html Spółgłoski zwarte z retrofleksją w języku hindi] |
||
{{Kontrola autorytatywna}} |
|||
[[Kategoria:Miejsce artykulacji]] |
[[Kategoria:Miejsce artykulacji]] |
||
Aktualna wersja na dzień 13:17, 1 kwi 2022
| ◌̣ | |
| Jednostka znakowa |
◌̣ |
|---|---|
| Unikod |
◌ U+0323 |
| UTF-8 (hex) |
◌ cc a3 |
| ◌̢ | |
| Jednostka znakowa |
◌̢ |
| Unikod |
◌ U+0322 |
| UTF-8 (hex) |
◌ cc a2 |
| Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu. | |
Retrofleksja (z łac. retrō „wstecz” i flexio „zginanie” od flectere „zgiąć”) – rodzaj artykulacji spółgłosek (też samogłosek). Retrofleksja polega na wygięciu przodu języka ku górze i zbliżeniu (ew. zwarciu) jego koniuszka w okolicy zadziąsłowej (postalweolarno-prepalatalnej), co zasadniczo odróżnia ten typ artykulacji od pozostałych spółgłosek zadziąsłowych i podniebiennych o artykulacji laminalnej.
Spółgłoski z retrofleksją zalicza się do spółgłosek przedniojęzykowych podniebiennych. W transkrypcji IPA symbolem spółgłoski z retrofleksją jest modyfikacja w postaci ogonka w prawo pod symbolem spółgłoski o artykulacji dziąsłowej (zębowej): [ʈ, ɖ, ʂ, ʐ, ɳ, ɭ, ɽ].
Artykulacja
[edytuj | edytuj kod]Można wyróżnić zasadniczo dwa typy retrofleksji:
- artykulację apikalno-postalweolarną – koniuszek języka zostaje uniesiony ku górze i zbliża się (ew. styka) z obszarem tuż za dziąsłami,
- artykulację subapikalno-prepalatalną – przód języka wygina się ku górze i do tyłu, tak że spodnia część języka zbliża się (ew. styka) z początkowym odcinkiem podniebienia twardego.
Często za retrofleksję uznaje się tylko drugą z opisanych powyżej artykulacji i dla niej rezerwuje się znaki [ʈ, ɖ, ʂ, ʐ, ɳ, ɭ, ɽ] występujące w transkrypcji międzynarodowej IPA. Spółgłoski o artykulacji apikalno-postalweolarnej transkrybowane są za pomocą kropki pod literą lub przy pomocy symboli dla głosek zadziąsłowych: [ʃ, ʒ, ʧ, ʤ].
Przykłady
[edytuj | edytuj kod]
OdsłuchajW języku polskim sybilanty zadziąsłowe są retrofleksyjne [ʂ], [ʐ], co wykazują najnowsze badania artykulograficzne[1][2] i akustyczne[3][4][5].
Spółgłoski z retrofleksją (apikalno-postalweolarne) występują w języku norweskim i szwedzkim (nie we wszystkich dialektach).
Spółgłoski z retrofleksją rozpowszechnione są w językach indoaryjskich, drawidyjskich i językach australijskich Aborygenów. W sanskrycie i języku hindi apikalno-postalweolarne spółgłoski zapisywane są w transliteracji zwykle przy pomocy kropki pod literą. Język toda (i inne języki drawidyjskie) kontrastuje ze sobą spółgłoski o artykulacji lamino-postalweolarnej i subapikalno-prepalatalnej.
W angielszczyźnie amerykańskiej r wymawiane jest jako spółgłoska półotwarta z retrofleksją [ɻ]. Następujące po niej spółgłoski dziąsłowe pod wpływem upodobnienia są również wymawiane z retrofleksją.
Terminologia
[edytuj | edytuj kod]Spółgłoski z retrofleksją to inaczej spółgłoski cerebralne (od łac. cerebrum „mózg”) lub spółgłoski szczytowe. Określenia te używane są w szczególności w kontekście sanskrytu i innych języków indoaryjskich.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Anita Lorenc, Articulatory Characteristics of Polish Retroflex Sibilants. Analysis Using Electromagnetic Articulography, „Logopedia”, 47-2, 2018, ISSN 0459-6935.
- ↑ Łukasz Mik i inni, Articulatory and acoustic variation in the realization of Polish retroflexes, LabPhon16 (Lisbona, Portugalia), 2018.
- ↑ Marzena Żygis, Dlaczego polskie sybilanty š i ž są retrofleksami?, „Logopedia”, 33:119-132, styczeń 2004.
- ↑ Marzena Żygis i inni, The effects of intonation on acoustic properties of fricatives, sierpień 2015, 18th International Congress of Phonetic Sciences.
- ↑ Marzena Żygis, Daniel Pape, The puzzle of two major spectral peaks in Polish sibilants: Acoustic Analysis and Articulatory Synthesis, 2016, poster LabPhon15 (Ithaca, USA).