Retrofleksja (fonetyka): Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
lit. |
m MalarzBOT: WP:CHECK#3: wstawiam brakujący szablon {{Przypisy}} |
||
| (Nie pokazano 33 wersji utworzonych przez 24 użytkowników) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
{{inne znaczenia|2=[[Retrofleksja|inne znaczenia słowa „retrofleksja”]]}} |
|||
{{Klasyfikacja spółgłosek}} |
|||
{{IPA infobox |
|||
| ⚫ | '''Retrofleksja''' (z |
||
|nazwa = Retrofleksja |
|||
|numer IPA = |
|||
|1. zapis = ̣ |
|||
|2. zapis = ◌̢ |
|||
|X-SAMPA = |
|||
|Kirshenbaum = |
|||
|dźwięk = |
|||
}} |
|||
| ⚫ | '''Retrofleksja''' (z {{łac.|retrō}} „wstecz” i {{k|la|flexio}} „zginanie” od {{k|la|flectere}} „zgiąć”) – rodzaj artykulacji [[spółgłoska|spółgłosek]] (też [[samogłoska|samogłosek]]). Retrofleksja polega na wygięciu przodu języka ku górze i zbliżeniu (ew. zwarciu) jego koniuszka w okolicy zadziąsłowej ([[spółgłoska zadziąsłowa|postalweolarno]]-[[spółgłoska podniebienna|prepalatalnej]]), co zasadniczo odróżnia ten typ artykulacji od pozostałych spółgłosek zadziąsłowych i podniebiennych o artykulacji [[Spółgłoski apikalne i laminalne|laminalnej]]. |
||
Spółgłoski z retrofleksją zalicza się do [[spółgłoska przedniojęzykowa|spółgłosek przedniojęzykowych]] [[spółgłoska podniebienna|podniebiennych]]. W transkrypcji [[Międzynarodowy alfabet fonetyczny|IPA]] symbolem spółgłoski z retrofleksją jest modyfikacja w postaci [[ogonek|ogonka]] w prawo pod symbolem spółgłoski o artykulacji dziąsłowej (zębowej): [{{IPA|ʈ}}, {{IPA|ɖ}}, {{IPA|ʂ}}, {{IPA|ʐ}}, {{IPA|ɳ}}, {{IPA|ɭ}}, {{IPA|ɽ}}]. |
|||
==Artykulacja== |
== Artykulacja == |
||
Można wyróżnić zasadniczo dwa typy retrofleksji: |
Można wyróżnić zasadniczo dwa typy retrofleksji: |
||
* artykulację |
* artykulację [[Spółgłoski apikalne i laminalne|apikalno]]-[[spółgłoska zadziąsłowa|postalweolarną]] – koniuszek języka zostaje uniesiony ku górze i zbliża się (ew. styka) z obszarem tuż za dziąsłami, |
||
* artykulację |
* artykulację subapikalno-[[Spółgłoska dziąsłowo-podniebienna|prepalatalną]] – przód języka wygina się ku górze i do tyłu, tak że spodnia część języka zbliża się (ew. styka) z początkowym odcinkiem podniebienia twardego. |
||
Często za retrofleksję uznaje się tylko drugą z opisanych powyżej artykulacji i dla niej rezerwuje się znaki {{IPA| |
Często za retrofleksję uznaje się tylko drugą z opisanych powyżej artykulacji i dla niej rezerwuje się znaki [{{IPA|ʈ}}, {{IPA|ɖ}}, {{IPA|ʂ}}, {{IPA|ʐ}}, {{IPA|ɳ}}, {{IPA|ɭ}}, {{IPA|ɽ}}] występujące w transkrypcji międzynarodowej [[Międzynarodowy alfabet fonetyczny|IPA]]. Spółgłoski o artykulacji apikalno-postalweolarnej transkrybowane są za pomocą kropki pod literą lub przy pomocy symboli dla głosek zadziąsłowych: [{{IPA|ʃ}}, {{IPA|ʒ}}, {{IPA|ʧ}}, {{IPA|ʤ}}]. |
||
==Przykłady== |
== Przykłady == |
||
{{Listen |
|||
W [[język polski|języku polskim]] nie ma spółgłosek z retrofleksją, choć polskie [[spółgłoska zadziąsłowa|spółgłoski zadziąsłowe]] [[spółgłoska szczelinowa zadziąsłowa bezdźwięczna|{{unicode|[ʃ]}}]], [[spółgłoska szczelinowa zadziąsłowa dźwięczna|{{unicode|[ʒ]}}]] są często uznawane za '''spółgłoski laminalne z retrofleksją''' [[spółgłoska szczelinowa z retrofeksją bezdźwięczna|{{unicode|[ʂ]}}]], [[spółgłoska szczelinowa z retrofeksją dźwięczna|{{unicode|[ʐ]}}]]. W języku polskim mamy jednak do czynienia z artykulacją z płaskim językiem, więc używanie tego terminu ma na celu podkreślenie różnicy między polskimi twardymi spółgłoskami zadziąsłowymi a ich czeskimi czy angielskimi odpowiednikami, wymawianymi [[palatalizacja|miękko]]. |
|||
| filename = Retroflex_approximant.ogg |
|||
| title = wymowa [ɻ] |
|||
| alt = |
|||
| description = [[Spółgłoska półotwarta z retrofleksją]] {{IPA|[ɻ]}} |
|||
| filename2 = Retroflex flap.ogg |
|||
| title2 = wymowa [ɽ] |
|||
| alt2 = |
|||
| description2 = [[Spółgłoska uderzeniowa z retrofleksją]] {{IPA|[ɽ]}} |
|||
| plain = yes |
|||
| style = float:right |
|||
}} |
|||
W języku polskim sybilanty zadziąsłowe są retrofleksyjne [{{IPA|ʂ}}], [{{IPA|ʐ}}], co wykazują najnowsze badania artykulograficzne<ref>{{Cytuj |autor = Anita Lorenc |tytuł = Articulatory Characteristics of Polish Retroflex Sibilants. Analysis Using Electromagnetic Articulography |czasopismo = Logopedia |data = 2018 |issn = 0459-6935 |wolumin = 47-2}}</ref><ref>{{Cytuj |autor = Łukasz Mik; Anita Lorenc; Daniel Pape; Marzena Żygis |tytuł = Articulatory and acoustic variation in the realization of Polish retroflexes |data = 2018 |opis = LabPhon16 (Lisbona, Portugalia)}}</ref> i akustyczne<ref>{{Cytuj |autor = Marzena Żygis |tytuł = Dlaczego polskie sybilanty š i ž są retrofleksami? |czasopismo = Logopedia |data = 2004-01 |wolumin = 33:119-132}}</ref><ref>{{Cytuj |autor = Marzena Żygis; Daniel Pape; Luis M.T. Jesus; Marek Jaskuła |tytuł = The effects of intonation on acoustic properties of fricatives |data = 2015-08 |kropka = 18th International Congress of Phonetic Sciences}}</ref><ref>{{Cytuj |autor = Marzena Żygis; Daniel Pape |tytuł = The puzzle of two major spectral peaks in Polish sibilants: Acoustic Analysis and Articulatory Synthesis |data = 2016 |kropka = poster LabPhon15 (Ithaca, USA)}}</ref>. |
|||
Spółgłoski z retrofleksją (apikalno-postalweolarne) występują w [[język norweski|języku norweskim]] i [[język szwedzki|szwedzkim]] (nie we wszystkich dialektach). |
Spółgłoski z retrofleksją (apikalno-postalweolarne) występują w [[język norweski|języku norweskim]] i [[język szwedzki|szwedzkim]] (nie we wszystkich dialektach). |
||
Spółgłoski z retrofleksją rozpowszechnione są w [[ |
Spółgłoski z retrofleksją rozpowszechnione są w [[Języki indoaryjskie|językach indoaryjskich]], [[języki drawidyjskie|drawidyjskich]] i [[języki australijskie|językach australijskich Aborygenów]]. W [[sanskryt|sanskrycie]] i [[język hindi|języku hindi]] apikalno-postalweolarne spółgłoski zapisywane są w [[transliteracja|transliteracji]] zwykle przy pomocy kropki pod literą. [[Język toda]] (i inne [[języki drawidyjskie]]) kontrastuje ze sobą spółgłoski o artykulacji [[Spółgłoski apikalne i laminalne|lamino]]-postalweolarnej i subapikalno-prepalatalnej. |
||
W [[amerykańska odmiana języka angielskiego|amerykańskiej |
W [[amerykańska odmiana języka angielskiego|angielszczyźnie amerykańskiej]] ''r'' wymawiane jest jako [[spółgłoska półotwarta z retrofleksją]] [{{IPA|ɻ}}]. Następujące po niej spółgłoski dziąsłowe pod wpływem [[Asymilacja fonetyczna|upodobnienia]] są również wymawiane z retrofleksją. |
||
==Terminologia== |
== Terminologia == |
||
Spółgłoski z retrofleksją to inaczej ''spółgłoski cerebralne'' (od łac. |
Spółgłoski z retrofleksją to inaczej ''spółgłoski cerebralne'' (od łac. {{k|la|cerebrum}} „mózg”) lub ''spółgłoski szczytowe''. Określenia te używane są w szczególności w kontekście [[sanskryt]]u i innych języków indoaryjskich. |
||
== |
== Przypisy == |
||
{{Przypisy}} |
|||
| ⚫ | |||
| ⚫ | |||
== Linki zewnętrzne == |
|||
| ⚫ | |||
| ⚫ | |||
| ⚫ | |||
{{Kontrola autorytatywna}} |
|||
[[ar:ارتدادي]] |
|||
[[br:Kensonenn tro-gil]] |
|||
| ⚫ | |||
[[cs:Retroflexní souhláska]] |
|||
[[de:Retroflex]] |
|||
[[en:Retroflex consonant]] |
|||
[[eo:Retroflekso]] |
|||
[[fr:Consonne rétroflexe]] |
|||
[[ko:권설음]] |
|||
[[id:Konsonan tarik-belakang]] |
|||
[[it:Consonante retroflessa]] |
|||
[[he:עיצורים מהופכים]] |
|||
[[nl:Retroflex]] |
|||
[[ja:そり舌音]] |
|||
[[sv:Retroflex konsonant]] |
|||
[[zh:捲舌音]] |
|||
Aktualna wersja na dzień 13:17, 1 kwi 2022
| ◌̣ | |
| Jednostka znakowa |
◌̣ |
|---|---|
| Unikod |
◌ U+0323 |
| UTF-8 (hex) |
◌ cc a3 |
| ◌̢ | |
| Jednostka znakowa |
◌̢ |
| Unikod |
◌ U+0322 |
| UTF-8 (hex) |
◌ cc a2 |
| Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu. | |
Retrofleksja (z łac. retrō „wstecz” i flexio „zginanie” od flectere „zgiąć”) – rodzaj artykulacji spółgłosek (też samogłosek). Retrofleksja polega na wygięciu przodu języka ku górze i zbliżeniu (ew. zwarciu) jego koniuszka w okolicy zadziąsłowej (postalweolarno-prepalatalnej), co zasadniczo odróżnia ten typ artykulacji od pozostałych spółgłosek zadziąsłowych i podniebiennych o artykulacji laminalnej.
Spółgłoski z retrofleksją zalicza się do spółgłosek przedniojęzykowych podniebiennych. W transkrypcji IPA symbolem spółgłoski z retrofleksją jest modyfikacja w postaci ogonka w prawo pod symbolem spółgłoski o artykulacji dziąsłowej (zębowej): [ʈ, ɖ, ʂ, ʐ, ɳ, ɭ, ɽ].
Artykulacja
[edytuj | edytuj kod]Można wyróżnić zasadniczo dwa typy retrofleksji:
- artykulację apikalno-postalweolarną – koniuszek języka zostaje uniesiony ku górze i zbliża się (ew. styka) z obszarem tuż za dziąsłami,
- artykulację subapikalno-prepalatalną – przód języka wygina się ku górze i do tyłu, tak że spodnia część języka zbliża się (ew. styka) z początkowym odcinkiem podniebienia twardego.
Często za retrofleksję uznaje się tylko drugą z opisanych powyżej artykulacji i dla niej rezerwuje się znaki [ʈ, ɖ, ʂ, ʐ, ɳ, ɭ, ɽ] występujące w transkrypcji międzynarodowej IPA. Spółgłoski o artykulacji apikalno-postalweolarnej transkrybowane są za pomocą kropki pod literą lub przy pomocy symboli dla głosek zadziąsłowych: [ʃ, ʒ, ʧ, ʤ].
Przykłady
[edytuj | edytuj kod]
OdsłuchajW języku polskim sybilanty zadziąsłowe są retrofleksyjne [ʂ], [ʐ], co wykazują najnowsze badania artykulograficzne[1][2] i akustyczne[3][4][5].
Spółgłoski z retrofleksją (apikalno-postalweolarne) występują w języku norweskim i szwedzkim (nie we wszystkich dialektach).
Spółgłoski z retrofleksją rozpowszechnione są w językach indoaryjskich, drawidyjskich i językach australijskich Aborygenów. W sanskrycie i języku hindi apikalno-postalweolarne spółgłoski zapisywane są w transliteracji zwykle przy pomocy kropki pod literą. Język toda (i inne języki drawidyjskie) kontrastuje ze sobą spółgłoski o artykulacji lamino-postalweolarnej i subapikalno-prepalatalnej.
W angielszczyźnie amerykańskiej r wymawiane jest jako spółgłoska półotwarta z retrofleksją [ɻ]. Następujące po niej spółgłoski dziąsłowe pod wpływem upodobnienia są również wymawiane z retrofleksją.
Terminologia
[edytuj | edytuj kod]Spółgłoski z retrofleksją to inaczej spółgłoski cerebralne (od łac. cerebrum „mózg”) lub spółgłoski szczytowe. Określenia te używane są w szczególności w kontekście sanskrytu i innych języków indoaryjskich.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Anita Lorenc, Articulatory Characteristics of Polish Retroflex Sibilants. Analysis Using Electromagnetic Articulography, „Logopedia”, 47-2, 2018, ISSN 0459-6935.
- ↑ Łukasz Mik i inni, Articulatory and acoustic variation in the realization of Polish retroflexes, LabPhon16 (Lisbona, Portugalia), 2018.
- ↑ Marzena Żygis, Dlaczego polskie sybilanty š i ž są retrofleksami?, „Logopedia”, 33:119-132, styczeń 2004.
- ↑ Marzena Żygis i inni, The effects of intonation on acoustic properties of fricatives, sierpień 2015, 18th International Congress of Phonetic Sciences.
- ↑ Marzena Żygis, Daniel Pape, The puzzle of two major spectral peaks in Polish sibilants: Acoustic Analysis and Articulatory Synthesis, 2016, poster LabPhon15 (Ithaca, USA).