Azydotymidyna: Różnice pomiędzy wersjami

Azydotymidyna
Nazewnictwo
	Nomenklatura systematyczna (IUPAC)
	3′-azydo-3′-deoksytymidyna
	Inne nazwy i oznaczenia
farm.	łac. zidovudinum
inne	AZT, ZDV, zydowudyna (zidowudyna)
	Ogólne informacje
Wzór sumaryczny	C10H13N5O4
Masa molowa	267,24 g/mol
Wygląd	biały lub brunatnawy proszek
	Identyfikacja
Numer CAS	30516-87-1
PubChem	35370
DrugBank	DB00495
SMILES
	CC1=CN(C(=O)NC1=O)C2CC(C(O2)CO)N=[N+]=[N-]
InChI
	InChI=1S/C10H13N5O4/c1-5-3-15(10(18)12-9(5)17)8-2-6(13-14-11)7(4-16)19-8/h3,6-8,16H,2,4H2,1H3,(H,12,17,18)/t6-,7+,8+/m0/s1
	InChIKey
	HBOMLICNUCNMMY-XLPZGREQSA-N
Właściwości
	Rozpuszczalność w wodzie
	20 g/l
	w innych rozpuszczalnikach
	etanol: 71 g/l
Temperatura topnienia	124–125 °C (polimorfizm)
logP	0,05
Niebezpieczeństwa
	Karta charakterystyki: dane zewnętrzne firmy Sigma-Aldrich
	Globalnie zharmonizowany system; klasyfikacji i oznakowania chemikaliów
	Na podstawie podanej karty charakterystyki
Uwaga
Zwroty H	H351
Zwroty P	P281
	Europejskie oznakowanie substancji
	oznakowanie ma znaczenie wyłącznie historyczne
	Na podstawie podanej karty charakterystyki
	Szkodliwy; (Xn)
Zwroty R	R40
Zwroty S	S36/37/39, S45
Numer RTECS	XP2072000
Dawka śmiertelna	LD50 >70 mg/kg (szczur, dożylnie)
	Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą; stanu standardowego (25 °C, 1000 hPa)
	Klasyfikacja medyczna
ATC	J05AF01, J05AR01, J05AR04, J05AR05
Farmakokinetyka
Działanie	przeciwwirusowe (HIV)
Procent wchłaniania	~100% (doustnie)
Biodostępność	65% (doustnie)
Okres półtrwania	0,5–3 h
Wiązanie z białkami; osocza i tkanek	30–38%
Metabolizm	wątrobowy
Wydalanie	z moczem
Uwagi terapeutyczne
Drogi podawania	doustnie, dożylnie
	Multimedia w Wikimedia Commons

Przeglądaj historię interaktywnie

[wersja przejrzana]

← poprzednia edycja

Usunięta treść Dodana treść

WizualnieWikikod

Jednokolumnowy

Aktualna wersja na dzień 00:14, 31 paź 2022

Azydotymidyna (AZT, zydowudyna; 3'-azydo-3'-deoksytymidyna, Zidovudinum) – organiczny związek chemiczny, pochodna tymidyny, w której grupa hydroksylowa w pozycji 3' zastąpiona jest grupą azydową. Stosowana jako lek antyretrowirusowy, zwłaszcza do zwalczania zakażeń wirusem HIV (zespół nabytego niedoboru odporności, AIDS).

AZT to tzw. nukleozydowy inhibitor odwrotnej transkryptazy. Działanie leku polega na przerwaniu procesu replikacji wirusa HIV w zainfekowanej komórce. AZT blokuje syntezę łańcucha DNA na matrycy wirusowego RNA i tym samym spowalnia postęp skutków zakażenia.

Długotrwałe podawanie leku przedłuża życie zakażonym, w czasie terapii poprawie ulega ich samopoczucie, zwiększa się liczba limfocytów. Lek jest skuteczny w otępieniu. Nie jest jednak wolny od działań niepożądanych, może spowodować ciężką niedokrwistość i niewydolność szpiku kostnego z neutropenią i trombocytopenią, a także miopatie oraz zmiany skórne. Stosowany długotrwale, już nawet po 6 miesiącach, powoduje powstanie oporności na AZT, wyrażającą się rozwojem mutantów HIV.

Jedną z metod syntezy AZT jest przeprowadzenie tymidyny (1) w pochodną 2,3'-anhydro z zablokowaną grupą 5'-OH (2) z wykorzystaniem reakcji Mitsunobu. Związek ten poddaje się następnie reakcji z azydkiem litu z wytworzeniem pochodnej AZT (3) i usuwa blokującą grupę estrową w pozycji 5' poprzez metanolizę, co daje docelowy produkt (4)^[4]:

Produkcję leku rozpoczęto w 1987 roku. Początkowo AZT stosowano jako pojedynczy lek. Główną wadą takiej terapii była szybko rozwijająca się lekooporność i rozwój szczepów zdolnych do namnażania w obecności AZT. Zwiększanie dawek leku nasilało działania niepożądane przy jedynie niewielkim wzroście skuteczności.

W połowie lat 90. wprowadzono terapię wielolekową polegającą na przyjmowaniu przez pacjenta jednocześnie nie mniej niż trzech leków antyretrowirusowych z trzech grup: nukleozydowych inhibitorów odwrotnej transkryptazy (np. AZT), nienukleozydowych inhibitorów odwrotnej transkryptazy oraz inhibitorów proteazy.

W leczeniu innych zakażeń AZT kojarzy się też z innymi lekami przeciwwirusowymi, takimi jak np. acyklowir, foskarnet lub interferon.

Działania niepożądane

początkowy etap terapii: nudności, bóle głowy
często: uszkodzenie szpiku
rzadziej: dyzuria, bóle stawów, wykwity skórne

Interakcje

Zwiększają ryzyko uszkodzenia szpiku: paracetamol (zwiększa ryzyko wystąpienia neutropenii)^[5], kwas acetylosalicylowy, indometacyna, probenecyd (zmniejsza wydalanie leku przez nerki)^[5].

Przeciwwskazania

uczulenie na substancję
współistnienie niedokrwistości i neutropenii^[5]

Preparaty

preparaty proste:
- Aziditin (Lachema) tabletki^[5]
- Retrovir (Burroughs) kapsułki^[5]

Przypisy

↑ Zidovudine, [w:] DrugBank [online], University of Alberta, DB00495 (ang.).
↑ Farmakopea Polska VIII, Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne, Warszawa: Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, 2008, s. 3491, ISBN 978-83-88157-53-0 .
↑ Department of Chemistry, The University of Akron: Zidovudine. [dostęp 2012-03-02]. (ang.).
↑ Stanislaw Czernecki, Jean-Marc Valéry. An Efficient Synthesis of 3′-Azido-3′-deoxythymidine (AZT). „Synthesis”, s. 239–240, 1991. DOI: 10.1055/s-1991-26434.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Jan Kazimierz Podlewski: Leki współczesnej terapii. Warszawa: Split Trading Wydawnictwa Fundacji Büchnera, 1995, s. 900. ISBN 83-85632-41-7.

Przeczytaj ostrzeżenie dotyczące informacji medycznych i pokrewnych zamieszczonych w Wikipedii.

[DB-1] Zidovudine, [w:] DrugBank [online], University of Alberta, DB00495 (ang.).

[FP8-2] Farmakopea Polska VIII, Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne, Warszawa: Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, 2008, s. 3491, ISBN 978-83-88157-53-0 .

[AKRON-3] Department of Chemistry, The University of Akron: Zidovudine. [dostęp 2012-03-02]. (ang.).

[4] Stanislaw Czernecki, Jean-Marc Valéry. An Efficient Synthesis of 3′-Azido-3′-deoxythymidine (AZT). „Synthesis”, s. 239–240, 1991. DOI: 10.1055/s-1991-26434.

[lwt-5] Jan Kazimierz Podlewski: Leki współczesnej terapii. Warszawa: Split Trading Wydawnictwa Fundacji Büchnera, 1995, s. 900. ISBN 83-85632-41-7.

[2]

[3]

[1]

[4]

[5]

@@ Linia 6: / Linia 6: @@
  |2. grafika                 =
  |opis 2. grafiki            =
- |3. grafika                 = Zidovudine-3D-balls.png
+ |3. grafika                 =
  |opis 3. grafiki            =
  |rozmiar 3. grafiki         = 150
- |nazwa systematyczna        = 3'-azydo-3'-deoksytymidyna
+ |nazwa systematyczna        = 3′-azydo-3′-deoksytymidyna
- |nazwy farmaceutyczne       = ''Zidovudinum''
+ |nazwy farmaceutyczne       = {{łac.|zidovudinum}}
  |inne nazwy                 = AZT, ZDV, zydowudyna (zidowudyna)
  |wzór sumaryczny            = C<sub>10</sub>H<sub>13</sub>N<sub>5</sub>O<sub>4</sub>
@@ Linia 17: / Linia 17: @@
  |wygląd                     = biały lub brunatnawy proszek
  |SMILES                     = CC1=CN(C(=O)NC1=O)C2CC(C(O2)CO)N=[N+]=[N-]
- |numer CAS                  = {{CAS|30516-87-1}}
+ |numer CAS                  = 30516-87-1
- |PubChem                    = {{PubChem|35370}}
+ |PubChem                    = 35370
  |DrugBank                   = DB00495
  |gęstość                    =
@@ Linia 29: / Linia 29: @@
  |inne rozpuszczalniki       = '''[[etanol]]''': 71 g/l
  |temperatura topnienia      = 124–125
- |tt źródło                  =<ref name="FP8">{{cytuj książkę|nazwisko=Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne |tytuł=Farmakopea Polska VIII|rok=2008 |wydawca=Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych |miejsce=Warszawa |isbn=978-8388157-53-0 |strony=3491}}</ref><ref name="AKRON">{{cytuj stronę |tytuł = Zidovudine |autor = Department of Chemistry, The University of Akron |url = http://ull.chemistry.uakron.edu/erd/Chemicals/10000/9949.html |data dostępu = 2012-03-02 |język = en}}</ref>
+ |tt źródło                  = <ref name="FP8">{{FP8|s=3491}}</ref><ref name="AKRON">{{cytuj stronę |url = https://archive.ph/20121215002022/http://ull.chemistry.uakron.edu/erd/Chemicals/10000/9949.html |tytuł = Zidovudine |autor = Department of Chemistry, The University of Akron |język = en |data dostępu = 2012-03-02}}</ref>
  |tt warunki niestandardowe  = [[Polimorfizm (krystalografia)|polimorfizm]]
  |temperatura wrzenia        =
@@ Linia 38: / Linia 38: @@
  |ciśnienie krytyczne        =
  |ck źródło                  =
- |logP                       = 0,05{{r|DrugBank}}
+ |logP                       = 0,05{{r|DB}}
  |kwasowość                  =
  |zasadowość                 =
@@ Linia 73: / Linia 73: @@
  |pochodne                   =
  |podobne związki            =
- |ATC                        = [[ATC (J05)|J05 AF01]]<br />[[ATC (J05)|J05 AR01]]<br />[[ATC (J05)|J05 AR04]]<br />[[ATC (J05)|J05 AR05]]
+ |ATC                        = [[ATC (J05)|J05AF01]], [[ATC (J05)|J05AR01]], [[ATC (J05)|J05AR04]], [[ATC (J05)|J05AR05]]
  |legalność w Polsce         =
  |stosowanie w ciąży         =
@@ Linia 87: / Linia 87: @@
  |commons                    = Category:Zidovudine
 }}
-'''Azydotymidyna''' ('''AZT'''; 3'-azydo-3'-deoksytymidyna, ''Zidovudinum'') – [[Związki organiczne|organiczny związek chemiczny]], [[pochodna (chemia)|pochodna]] [[tymidyna|tymidyny]], w której [[grupa hydroksylowa]] w pozycji 3' zastąpiona jest [[Azydki|grupą azydową]]. Stosowana jako [[lek]] anty[[retrowirusy|retrowirusowy]], zwłaszcza do zwalczania zakażeń wirusem [[Wirus zespołu nabytego braku odporności|HIV]] ([[zespół nabytego niedoboru odporności]], AIDS).
+'''Azydotymidyna''' ('''AZT''', '''zydowudyna'''; 3'-azydo-3'-deoksytymidyna, ''Zidovudinum'') – [[Związki organiczne|organiczny związek chemiczny]], [[pochodna (chemia)|pochodna]] [[tymidyna|tymidyny]], w której [[grupa hydroksylowa]] w pozycji 3' zastąpiona jest [[Azydki|grupą azydową]]. Stosowana jako [[lek]] anty[[retrowirusy|retrowirusowy]], zwłaszcza do zwalczania zakażeń wirusem [[Ludzki wirus niedoboru odporności|HIV]] ([[zespół nabytego niedoboru odporności]], AIDS).
 AZT to tzw. [[Nukleozydy|nukleozydowy]] [[inhibitor]] [[odwrotna transkryptaza|odwrotnej transkryptazy]]. Działanie leku polega na przerwaniu procesu replikacji [[Wirusy|wirusa]] HIV w zainfekowanej [[Komórka|komórce]]. AZT blokuje syntezę łańcucha [[Kwas deoksyrybonukleinowy|DNA]] na matrycy wirusowego [[Kwasy rybonukleinowe|RNA]] i tym samym spowalnia postęp skutków zakażenia.
 Długotrwałe podawanie leku przedłuża życie zakażonym, w czasie terapii poprawie ulega ich samopoczucie, zwiększa się liczba [[Limfocyty|limfocytów]]. Lek jest skuteczny w otępieniu. Nie jest jednak wolny od działań niepożądanych, może spowodować ciężką [[niedokrwistość]] i niewydolność [[szpik kostny|szpiku kostnego]] z [[neutropenia|neutropenią]] i [[Małopłytkowość|trombocytopenią]], a także [[miopatie]] oraz zmiany skórne. Stosowany długotrwale, już nawet po 6 miesiącach, powoduje powstanie oporności na AZT, wyrażającą się rozwojem mutantów HIV.
-Jedną z metod syntezy AZT jest przeprowadzenie tymidyny ('''1''') w pochodną 2,3'-anhydro z zablokowaną grupą 5'-OH ('''2''') z wykorzystaniem [[reakcja Mitsunobu|reakcji Mitsunobu]]. Związek ten poddaje się następnie reakcji z [[azydek litu|azydkiem litu]] z wytworzeniem pochodnej AZT ('''3''') i usuwa blokującą grupę estrową w pozycji 5' poprzez metanolizę, co daje docelowy produkt ('''4''')<ref>{{Cytuj pismo |autor=Stanislaw Czernecki |autor2=Jean-Marc Valéry |tytuł=An Efficient Synthesis of 3′-Azido-3′-deoxythymidine (AZT) |czasopismo=[[Synthesis]] |rok=1991 |strony=239-240 |wydanie=3 |doi=10.1055/s-1991-26434}}</ref>:
+Jedną z metod syntezy AZT jest przeprowadzenie tymidyny ('''1''') w pochodną 2,3'-anhydro z zablokowaną grupą 5'-OH ('''2''') z wykorzystaniem [[reakcja Mitsunobu|reakcji Mitsunobu]]. Związek ten poddaje się następnie reakcji z [[azydek litu|azydkiem litu]] z wytworzeniem pochodnej AZT ('''3''') i usuwa blokującą grupę estrową w pozycji 5' poprzez metanolizę, co daje docelowy produkt ('''4''')<ref>{{Cytuj pismo |autor=Stanislaw Czernecki |autor2=Jean-Marc Valéry |tytuł=An Efficient Synthesis of 3′-Azido-3′-deoxythymidine (AZT) |czasopismo=[[Synthesis]] |rok=1991 |strony=239–240 |wydanie=3 |doi=10.1055/s-1991-26434}}</ref>:
-[[Plik:Synthesis of AZT from thymidyne.png|center|600px|Synteza AZT z tymidyny]]
+[[Plik:Synthesis of AZT from thymidyne.png|centruj|730px|Synteza AZT z tymidyny]]
 Produkcję leku rozpoczęto w 1987 roku. Początkowo AZT stosowano jako pojedynczy lek. Główną wadą takiej terapii była szybko rozwijająca się [[lekooporność]] i rozwój szczepów zdolnych do namnażania w obecności AZT. Zwiększanie dawek leku nasilało działania niepożądane przy jedynie niewielkim wzroście skuteczności.
 W połowie lat 90. wprowadzono [[HAART|terapię wielolekową]] polegającą na przyjmowaniu przez pacjenta jednocześnie nie mniej niż trzech leków antyretrowirusowych z trzech grup: nukleozydowych inhibitorów odwrotnej transkryptazy (np. AZT), nienukleozydowych inhibitorów odwrotnej transkryptazy oraz inhibitorów [[proteazy]].
-W leczeniu innych zakażeń AZT kojarzy się też z innymi lekami przeciwwirusowymi, takimi jak np. [[acyklowir]], [[foskarnet]] lub [[interferon]].
+W leczeniu innych zakażeń AZT kojarzy się też z innymi lekami przeciwwirusowymi, takimi jak np. [[acyklowir]], [[foskarnet]] lub [[Interferony|interferon]].
 == Działania niepożądane ==
@@ Linia 109: / Linia 109: @@
 == Interakcje ==
-Zwiększają ryzyko uszkodzenia szpiku: [[paracetamol]] (zwiększa ryzyko wystąpienia [[neutropenia|neutropenii]])<ref name="lwt">{{Cytuj książkę  | nazwisko = Podlewski |imię = Jan Kazimierz | tytuł = Leki współczesnej terapii   | data = 1995|wydawca = Split Trading Wydawnictwa Fundacji Büchnera | miejsce = Warszawa | isbn = 83-85632-41-7 | strony = 900}}</ref>, [[kwas acetylosalicylowy]], [[indometacyna]], [[probenecyd]] (zmniejsza wydalanie leku przez nerki)<ref name="lwt"/>.
+Zwiększają ryzyko uszkodzenia szpiku: [[paracetamol]] (zwiększa ryzyko wystąpienia [[neutropenia|neutropenii]])<ref name="lwt">{{Cytuj książkę |nazwisko = Podlewski |imię = Jan Kazimierz |tytuł = Leki współczesnej terapii |data = 1995|wydawca = Split Trading Wydawnictwa Fundacji Büchnera |miejsce = Warszawa |isbn = 83-85632-41-7 |strony = 900}}</ref>, [[kwas acetylosalicylowy]], [[indometacyna]], [[probenecyd]] (zmniejsza wydalanie leku przez nerki)<ref name="lwt" />.
 == Przeciwwskazania ==
 * uczulenie na substancję
-* współistnienie [[niedokrwistość|niedokrwistości]] i [[neutropenia|neutropenii]]<ref name="lwt"/>
+* współistnienie [[niedokrwistość|niedokrwistości]] i [[neutropenia|neutropenii]]<ref name="lwt" />
 == Preparaty ==
 * '''preparaty proste''':
-** ''Aziditin'' ([[Lachema]]) tabletki<ref name="lwt"/>
+** ''Aziditin'' ([[Lachema]]) tabletki<ref name="lwt" />
-** ''Retrovir'' ([[Burroughs]]) kapsułki<ref name="lwt"/>
+** ''Retrovir'' ([[Burroughs]]) kapsułki<ref name="lwt" />
-{{Przypisy}}
+== Przypisy ==
+{{Przypisy|
+* <ref name="DB">{{DrugBank|id=DB00495|nazwa=Zidovudine|data dostępu=}}</ref>
+}}
 {{Zastrzeżenia|Medycyna}}
+{{Klasyfikacja ATC|J05}}
-{{Leki przeciwwirusowe do stosowania wewnętrznego}}
+{{Kontrola autorytatywna}}
-[[Kategoria:ATC-J05]]
 [[Kategoria:Inhibitory odwrotnej transkryptazy]]
 [[Kategoria:Leki przeciwretrowirusowe]]
@@ Linia 131: / Linia 135: @@
 [[Kategoria:Pochodne nukleozydów]]
 [[Kategoria:Oksolany]]
+[[Kategoria:Leki z listy leków podstawowych Światowej Organizacji Zdrowia]]