Ryt ambrozjański: Różnice pomiędzy wersjami

Przeglądaj historię interaktywnie

[wersja nieprzejrzana]

[wersja przejrzana]

← poprzednia edycja

Usunięta treść Dodana treść

WizualnieWikikod

Jednokolumnowy

Aktualna wersja na dzień 19:15, 11 wrz 2023

Ryt ambrozjański (ryt mediolański) – ryt Kościoła katolickiego praktykowany przez około 5 milionów wiernych we włoskim regionie Lombardii oraz w szwajcarskim kantonie Ticino. Jego nazwa pochodzi od św. Ambrożego, biskupa Mediolanu z IV w., któremu przypisuje się jego powstanie.

Historia

Obrządek ambrozjański jest rytem liturgicznym Kościoła katolickiego odmiennym od rytu rzymskiego praktykowanego w prawie całym Kościele zachodnim. Posiada własny – inny niż rzymski – kalendarz liturgiczny. Ma także własny cykl czytań biblijnych oraz własne teksty liturgiczne (formularze mszalne, prefacje i modlitwy eucharystyczne). Posiada ponadto własny rytuał (obrzędy sakramentów)^[1].

Pierwsze wzmianki poświadczające istnienie odrębnego rytu w diecezji mediolańskiej pochodzą z pism św. Ambrożego (340–397): De mysteriis i De sacramentis^[2].

Gdy papież Grzegorz I pod koniec VI wieku zarządził rozszerzenie liturgii rzymskiej na cały Kościół zachodni, obrządek ambrozjański (podobnie jak ryt mozarabski) przetrwał stłumienie wielu lokalnych liturgii^[1].

Liturgia ambrozjańska przetrwała setki lat praktycznie nienaruszona^[1]. Faktyczną romanizację tej liturgii (upodobnienie jej do liturgii rzymskiej) w Górnej Italii datuje się dopiero na okres między IX a XI w.

Ostateczna legitymizacja rytu ambrozjańskiego przyszła wraz z Soborem Trydenckim. Z Mediolanu pochodził ówczesny papież Pius IV, a jednym z najwybitniejszych teologów soboru był arcybiskup archidiecezji mediolańskiej św. Karol Boromeusz^[1].

Po Soborze Watykańskim II liturgia ambrozjańska została zreformowana zgodnie z zaleceniami soborowej konstytucji Sacrosanctum concilium, w szczególności wprowadzono do liturgii język narodowy (włoski), a także wdrożono celebrację mszy twarzą do wiernych. Posoborowy Mszał Ambrożego został zatwierdzony przez Stolicę Apostolską w roku 1974^[2]. Niektórzy kapłani celebrują według ksiąg przedsoborowych, w tzw. rycie ambrozjańskim antycznym (tradycyjnym)^[3].

Cechy charakterystyczne liturgii ambrozjańskiej

Muzyka

Ryt ten charakteryzują oryginalne i bogate hymny ambrozjańskie.

Kalendarz liturgiczny

W rycie ambrozjańskim występują pewne różnice w sprawowaniu mszy, a także w przebiegu roku liturgicznego.

W ciągłości z tradycją żydowską sobota jest uważana za dzień świąteczny, choć nadal mniej ważny niż niedziela^[1].

Adwent ambrozjański trwa sześć tygodni, w porównaniu do czterech tygodni adwentu w liturgii rzymskiej, i kończy się nowenną bożonarodzeniową^[1].

Wielki Post rozpoczyna się nie w Środę Popielcową, ale w szóstą niedzielę przed Wielkanocą (pierwszą niedzielę Wielkiego Postu)^[1]. Jedną z bardziej charakterystycznych cech rytu ambrozjańskiego są piątki aliturgiczne: we wszystkie piątki Wielkiego Postu nie sprawuje się Eucharystii. W te dni na ołtarzu głównym kościoła stoi duży drewniany krzyż przewiązanym białym suknem – symbol Kalwarii oraz znak żałoby i opuszczenia^[1]. Wielki Tydzień nazywa się w liturgii ambrozjańskiej Tygodniem Autentycznym (Hebdomada Authentica)^[1].

Szaty liturgiczne

Z uwagi na postępującą od IX w. romanizację rytu ambrozjańskiego, w liturgii tej używa się szat znanych z liturgii rzymskiej, z pewnymi wyjątkami^[1]:

humerał zakładany jest na albę,
alba nie musi być cała biała – na rękawach i na dole (zarówno z przodu, jak i z tyłu) może mieć aplikacje z tkaniny w kolorze dnia,
diakon nosi stułę na dalmatyce,
na ornat lub dalmatykę można nałożyć cappino (pasek tkaniny w kolorze dnia nakładany na szyję i barki),
przy obchodach związanych z kultem eucharystycznym zamiast koloru białego używany jest kolor czerwony,
zamiast szat fioletowych używa się szat w specjalnym kolorze morello (bardzo ciemny fiolet),
w święta Wielkiego Postu (z wyjątkiem sobót) można zamiast szat w kolorze morello używać szat czarnych,
nie używa się szat w kolorze różowym.

Msza w rycie ambrozjańskim

Obchody mszy zawierają podobne elementy, co msza obrządku rzymskiego, lecz niektóre z nich występują w innym momencie celebracji. Dla przykładu, znak pokoju nie następuje bezpośrednio przed komunią wiernych, ale pod koniec Liturgii słowa, przed przygotowaniem darów. Inne różnice to m.in. brak Agnus Dei i potrójne wezwanie Kyrie eleison bez wezwań Christe eleison obecnych w rycie rzymskim^[1].

W odróżnieniu od rytu rzymskiego, krzyż procesyjny w obrządku ambrozjańskim niesiony jest pasyjką zwróconą do tyłu (w kierunku celebransa)^[1].

Porządek mszy ambrozjańskiej po reformie posoborowej^[1]:

Obrzędy wstępne
- Śpiew na wejście
- Znak krzyża i pozdrowienie wiernych
- Akt pokuty (pomijany, jeśli wykonano śpiew dwunastu Kyrie)
- Gloria (pomijana w Adwent i Wielki Post)
Liturgia słowa
- Modlitwa na początku zgromadzenia liturgicznego
- Czytanie (lektor prosi celebransa o błogosławieństwo)
- Psalm
- Epistoła (lektor prosi celebransa o błogosławieństwo)
- Aklamacja przed Ewangelią
- Ewangelia (diakon prosi celebransa o błogosławieństwo)
- Homilia
- Pieśń po Ewangelii (przyniesienie na ołtarz korporału, puryfikaterza i kielicha)
- Modlitwa powszechna
- Modlitwa na zakończenie liturgii słowa
Liturgia eucharystyczna
- Znak pokoju
- Offertorium
- Lavabo (opcjonalnie)
- Wyznanie wiary
- Modlitwa nad darami
- Prefacja i modlitwa eucharystyczna
Obrzędy komunijne
- Łamanie chleba konsekrowanego (śpiew na łamanie chleba)
- Ojcze nasz
- Embolizm
- Modlitwa o pokój
- Życzenia pokoju (Niech pokój i komunia naszego Pana Jezusa Chrystusa zawsze będą z wami)
- Komunia
- Modlitwa po Komunii
Obrzędy zakończenia
- Błogosławieństwo (poprzedzone trzema Kyrie)
- Rozesłanie (Idźmy w pokoju – W imię Chrystusa)

Zobacz też

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m DIFFERENZE TRA RITO AMBROSIANO E RITO ROMANO | CP sette [online], web.archive.org, 1 czerwca 2019 [dostęp 2019-06-01] [zarchiwizowane z adresu 2019-06-01] .
↑ ^a ^b BogusławB. Nadolski BogusławB., Liturgika. T. 1, Liturgika fundamentalna, Poznań: Pallottinum, 1989, ISBN 83-7014-115-3, OCLC 69590744 [dostęp 2019-06-01] .
↑ Santa Messa Tradizionale Ambrosiana [online], web.archive.org, 1 czerwca 2019 [dostęp 2019-06-01] [zarchiwizowane z adresu 2019-06-01] .

Bibliografia

Dizionario di Liturgia Ambrosiana. Mediolan: Marco Navoni, 1996. ISBN 88-7023-219-0.

Linki zewnętrzne

Msza w rycie ambrozjańskim celebrowana przez papieża Franciszka 25 marca 2017 roku

[:0-1] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m DIFFERENZE TRA RITO AMBROSIANO E RITO ROMANO | CP sette [online], web.archive.org, 1 czerwca 2019 [dostęp 2019-06-01] [zarchiwizowane z adresu 2019-06-01] .

[:1-2] BogusławB. Nadolski BogusławB., Liturgika. T. 1, Liturgika fundamentalna, Poznań: Pallottinum, 1989, ISBN 83-7014-115-3, OCLC 69590744 [dostęp 2019-06-01] .

[3] Santa Messa Tradizionale Ambrosiana [online], web.archive.org, 1 czerwca 2019 [dostęp 2019-06-01] [zarchiwizowane z adresu 2019-06-01] .

[1]

[2]

[3]

@@ Linia 1: / Linia 1: @@
+[[Plik:1374MilanoDuomo.jpg|thumb|[[Katedra w Mediolanie]]]]
-'''Ryt ambrozjański''' ('''ryt mediolański''') &ndash; [[ryt]] [[katolicyzm|Kościoła katolickiego]] praktykowany przez około 5 milionów wiernych we [[Włochy|włoskim]] [[regiony Włoch|region]]ie [[Lombardia|Lombardii]] oraz w [[Szwajcaria|szwajcarskim]] [[kanton (Szwajcaria)|kanton]]ie [[Ticino]]. Jego nazwa pochodzi od imienia [[Święty Ambroży|Świętego Ambrożego]], [[biskup]]a [[Mediolan]]u.
+'''Ryt ambrozjański''' ('''ryt mediolański''') – [[Obrządek|ryt]] [[Katolicyzm|Kościoła katolickiego]] praktykowany przez około 5 milionów wiernych we [[Włochy|włoskim]] [[Regiony Włoch|regionie]] [[Lombardia|Lombardii]] oraz w [[Szwajcaria|szwajcarskim]] [[Kanton (Szwajcaria)|kantonie]] [[Ticino]]. Jego nazwa pochodzi od [[Ambroży z Mediolanu|św. Ambrożego]], [[biskup]]a [[Mediolan]]u z IV w., któremu przypisuje się jego powstanie.
+== Historia ==
-W rycie ambrozjańskim występują pewne różnice w sprawowaniu [[msza|mszy]], a także w przebiegu [[rok liturgiczny|roku liturgicznego]]. Ryt ten charakteryzują hymny. Romanizację tej liturgii w Górnej Italii datuje się między IX a XI&nbsp;w.
+[[Plik:Diffusione del rito Ambrosiano file SVG.svg|thumb|Obszar, na którym celebrowana jest współcześnie liturgia ambrozjańska]]
+Obrządek ambrozjański jest rytem liturgicznym Kościoła katolickiego odmiennym od rytu rzymskiego praktykowanego w prawie całym [[Kościół łaciński|Kościele zachodnim]]. Posiada własny – inny niż rzymski – [[kalendarz liturgiczny]]. Ma także własny cykl czytań biblijnych oraz własne teksty liturgiczne (formularze mszalne, [[Prefacja|prefacje]] i [[Modlitwa eucharystyczna|modlitwy eucharystyczne]]). Posiada ponadto własny rytuał (obrzędy sakramentów)<ref name=":0">{{Cytuj |tytuł = DIFFERENZE TRA RITO AMBROSIANO E RITO ROMANO {{!}} CP sette |data = 2019-06-01 |data dostępu = 2019-06-01 |opublikowany = web.archive.org |url = http://web.archive.org/web/20190601100434/https://www.cpsette.it/differenze-tra-rito-ambrosiano-e-rito-romano-16485}}</ref>.
+Pierwsze wzmianki poświadczające istnienie odrębnego rytu w [[Archidiecezja mediolańska|diecezji mediolańskiej]] pochodzą z pism św. Ambrożego (340–397): ''De mysteriis'' i ''De sacramentis''<ref name=":1">{{Cytuj |autor = Bogusław Nadolski |tytuł = Liturgika. T. 1, Liturgika fundamentalna |data = 1989 |data dostępu = 2019-06-01 |isbn = 8370141153 |miejsce = Poznań |wydawca = Pallottinum |oclc = 69590744}}</ref>.
-[[Kategoria:Liturgia katolicka]]
+Gdy papież [[Grzegorz I]] pod koniec VI wieku zarządził rozszerzenie liturgii rzymskiej na cały Kościół zachodni, obrządek ambrozjański (podobnie jak [[ryt mozarabski]]) przetrwał stłumienie wielu lokalnych liturgii<ref name=":0" />.
-[[de:Ambrosianischer Ritus]]
-[[en:Ambrosian Rite]]
+Liturgia ambrozjańska przetrwała setki lat praktycznie nienaruszona<ref name=":0" />. Faktyczną romanizację tej liturgii (upodobnienie jej do liturgii rzymskiej) w Górnej Italii datuje się dopiero na okres między IX a XI w.
-[[es:Rito ambrosiano]]
-[[fr:Rite ambrosien]]
+Ostateczna legitymizacja rytu ambrozjańskiego przyszła wraz z [[Sobór trydencki|Soborem Trydenckim]]. Z Mediolanu pochodził ówczesny papież [[Pius IV]], a jednym z najwybitniejszych [[Teologia|teologów]] soboru był arcybiskup archidiecezji mediolańskiej [[Karol Boromeusz|św. Karol Boromeusz]]<ref name=":0" />.
-[[it:Rito ambrosiano]]
-[[pt:Rito ambrosiano]]
+Po [[Sobór watykański II|Soborze Watykańskim II]] liturgia ambrozjańska została zreformowana zgodnie z zaleceniami soborowej konstytucji [[Sacrosanctum concilium]], w szczególności wprowadzono do liturgii język narodowy (włoski), a także wdrożono celebrację mszy twarzą do wiernych. Posoborowy ''Mszał Ambrożego'' został zatwierdzony przez [[Stolica Apostolska|Stolicę Apostolską]] w roku 1974<ref name=":1" />. Niektórzy kapłani celebrują według ksiąg przedsoborowych, w tzw. '''rycie ambrozjańskim antycznym''' (tradycyjnym)<ref>{{Cytuj |tytuł = Santa Messa Tradizionale Ambrosiana |data = 2019-06-01 |data dostępu = 2019-06-01 |opublikowany = web.archive.org |url = http://web.archive.org/web/20190601143046/https://santa-messa-tradizionale-ambrosiana.webnode.it/}}</ref>.
-[[ro:Ritul ambrozian]]
-[[ru:Амвросианский обряд]]
+== Cechy charakterystyczne liturgii ambrozjańskiej ==
-[[sk:Ambroziánsky rítus]]
+=== Muzyka ===
-[[fi:Ambrosiaaninen messu]]
+Ryt ten charakteryzują oryginalne i bogate [[hymny ambrozjańskie]].
-[[sv:Ambrosiansk rit]]
+=== Kalendarz liturgiczny ===
+W rycie ambrozjańskim występują pewne różnice w sprawowaniu [[Msza|mszy]], a także w przebiegu [[Rok liturgiczny|roku liturgicznego]].
+W ciągłości z tradycją żydowską sobota jest uważana za dzień świąteczny, choć nadal mniej ważny niż niedziela<ref name=":0" />.
+[[Adwent]] ambrozjański trwa sześć tygodni, w porównaniu do czterech tygodni adwentu w liturgii rzymskiej, i kończy się nowenną bożonarodzeniową<ref name=":0" />.
+[[Wielki post|Wielki Post]] rozpoczyna się nie w [[Popielec|Środę Popielcową]], ale w szóstą niedzielę przed [[Wielkanoc]]ą (pierwszą niedzielę Wielkiego Postu)<ref name=":0" />. Jedną z bardziej charakterystycznych cech rytu ambrozjańskiego są ''piątki aliturgiczne'': we wszystkie piątki Wielkiego Postu nie sprawuje się Eucharystii. W te dni na ołtarzu głównym kościoła stoi duży drewniany krzyż przewiązanym białym suknem – symbol Kalwarii oraz znak żałoby i opuszczenia<ref name=":0" />. [[Wielki Tydzień]] nazywa się w liturgii ambrozjańskiej Tygodniem Autentycznym (Hebdomada Authentica)<ref name=":0" />.
+=== Szaty liturgiczne ===
+Z uwagi na postępującą od IX w. romanizację rytu ambrozjańskiego, w liturgii tej używa się szat znanych z liturgii rzymskiej, z pewnymi wyjątkami<ref name=":0" />:
+* [[humerał]] zakładany jest na [[Alba (szata liturgiczna)|albę]],
+* alba nie musi być cała biała – na rękawach i na dole (zarówno z przodu, jak i z tyłu) może mieć aplikacje z tkaniny w [[Kolory liturgiczne|kolorze dnia]],
+* diakon nosi [[Stuła|stułę]] na [[Dalmatyka|dalmatyce]],
+* na ornat lub dalmatykę można nałożyć ''cappino'' (pasek tkaniny w kolorze dnia nakładany na szyję i barki),
+* przy obchodach związanych z kultem eucharystycznym zamiast koloru białego używany jest kolor czerwony,
+* zamiast szat fioletowych używa się szat w specjalnym kolorze ''morello'' (bardzo ciemny fiolet),
+* w święta Wielkiego Postu (z wyjątkiem sobót) można zamiast szat w kolorze ''morello'' używać szat czarnych,
+* nie używa się szat w kolorze różowym.
+== Msza w rycie ambrozjańskim ==
+[[Plik:Messa in rito ambrosiano antico alla Madonnina di Legnano.jpg|thumb|Msza w rycie ambrozjańskim antycznym w kościele Narodzenia NMP w [[Legnano]]]]
+[[Plik:Santa messa solenne in rito antico celebrata nella chiesa di S. Ambrogio.jpg|thumb|Msza w rycie ambrozjańskim antycznym uroczysta (tj. z asystą) w kościele św. Ambrożego w [[Legnano]]]]
+Obchody mszy zawierają podobne elementy, co msza obrządku rzymskiego, lecz niektóre z nich występują w innym momencie celebracji. Dla przykładu, [[znak pokoju]] nie następuje bezpośrednio przed komunią wiernych, ale pod koniec [[Liturgia słowa|Liturgii słowa]], przed [[Przygotowanie darów ofiarnych|przygotowaniem darów]]. Inne różnice to m.in. brak [[Baranek Boży|Agnus Dei]] i potrójne wezwanie [[Kyrie eleison]] bez wezwań ''Christe eleison'' obecnych w rycie rzymskim<ref name=":0" />.
+W odróżnieniu od rytu rzymskiego, krzyż procesyjny w obrządku ambrozjańskim niesiony jest pasyjką zwróconą do tyłu (w kierunku [[celebrans]]a)<ref name=":0" />.
+Porządek mszy ambrozjańskiej po reformie posoborowej<ref name=":0" />:
+* [[Obrzędy wstępne]]
+** [[Śpiew na wejście]]
+** Znak krzyża i pozdrowienie wiernych
+** [[Akt pokuty]] (pomijany, jeśli wykonano śpiew dwunastu ''Kyrie'')
+** [[Gloria in excelsis Deo|Gloria]] (pomijana w Adwent i Wielki Post)
+* [[Liturgia słowa]]
+** Modlitwa na początku zgromadzenia liturgicznego
+** Czytanie (lektor prosi celebransa o błogosławieństwo)
+** Psalm
+** [[Epistoła]] (lektor prosi celebransa o błogosławieństwo)
+** Aklamacja przed Ewangelią
+** Ewangelia (diakon prosi celebransa o błogosławieństwo)
+** [[Homilia]]
+** Pieśń po Ewangelii (przyniesienie na ołtarz korporału, puryfikaterza i kielicha)
+** [[Modlitwa powszechna]]
+** Modlitwa na zakończenie liturgii słowa
+* [[Liturgia eucharystyczna]]
+** [[Znak pokoju]]
+** [[Offertorium]]
+** [[Lavabo]] (opcjonalnie)
+** Wyznanie wiary
+** [[Modlitwa nad darami (sekreta)|Modlitwa nad darami]]
+** [[Prefacja]] i [[modlitwa eucharystyczna]]
+* Obrzędy komunijne
+** Łamanie chleba konsekrowanego (śpiew na łamanie chleba)
+** [[Ojcze nasz]]
+** [[Embolizm]]
+** Modlitwa o pokój
+** Życzenia pokoju (''Niech pokój i komunia naszego Pana Jezusa Chrystusa zawsze będą z wami'')
+** Komunia
+** [[Modlitwa po Komunii]]
+* Obrzędy zakończenia
+** [[Błogosławieństwo]] (poprzedzone trzema ''Kyrie'')
+** [[Rozesłanie (liturgia)|Rozesłanie]] (''Idźmy w pokoju'' – ''W imię Chrystusa'')
+== Zobacz też ==
+* [[liturgia]]
+* [[ryt mozarabski]]
+== Przypisy ==
+{{Przypisy}}
+== Bibliografia ==
+* {{cytuj książkę |tytuł = Dizionario di Liturgia Ambrosiana |miejsce = Mediolan |data = 1996 |wydawca = Marco Navoni |isbn = 88-7023-219-0}}
+== Linki zewnętrzne ==
+* [https://www.youtube.com/watch?v=tZURAAW-Pos Msza w rycie ambrozjańskim celebrowana przez papieża Franciszka 25 marca 2017 roku]
+{{Kontrola autorytatywna}}
+[[Kategoria:Katolickie ryty liturgiczne]]