Legwanowate: Różnice pomiędzy wersjami
[wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
m int. |
poprawa przek., WP:SK, drobne merytoryczne, poprawa przypisów |
||
(Nie pokazano 4 wersji utworzonych przez 3 użytkowników) | |||
Linia 16: | Linia 16: | ||
|synonimy = |
|synonimy = |
||
|ranga podtaksonu = [[rodzaj (biologia)|Rodzaje]] |
|ranga podtaksonu = [[rodzaj (biologia)|Rodzaje]] |
||
|podtaksony = ''zobacz opis w tekście'' |
|podtaksony = ''12 rodzajów (w tym 3 wymarłe) – zobacz opis w tekście'' |
||
|wikispecies = Iguanidae |
|wikispecies = Iguanidae |
||
|commons = Category:Iguanidae |
|commons = Category:Iguanidae |
||
|wikisłownik = legwanowate |
|wikisłownik = legwanowate |
||
}} |
}} |
||
⚫ | '''Legwanowate''', legwany (Iguanidae) – [[rodzina (biologia)|rodzina]] [[jaszczurki|jaszczurek]] z [[rząd (biologia)|infrarzędu]] [[Iguania]] w obrębie [[rząd (biologia)|rzędu]] [[łuskonośne|łuskonośnych]] (Squamata), obejmuje ponad 40 gatunków, w tym 8 krytycznie zagrożonych [[wymieranie|wyginięciem]]. |
||
⚫ | |||
== Występowanie == |
== Występowanie == |
||
Linia 28: | Linia 27: | ||
== Charakterystyka == |
== Charakterystyka == |
||
Wielkość od 14 cm długości (''[[pustyniogwan|Dipsosaurus dorsalis]]'') do ponad 2 metrów (''[[legwan zielony|Iguana iguana]]''). Ich zęby są umieszczone pleurodontycznie (co odróżnia je od [[agamowate|agam]] i [[kameleonowate|kameleonów]]) i podlegają stałej wymianie. U niektórych występuje [[autotomia]] – zdolność odrzucania ogona. Pokrój ciała u większości gatunków przypomina typowe jaszczurki z długim ogonem. Gatunki prowadzące naziemny tryb życia mają ciała brzusznie spłaszczone, a nadrzewne bocznie spłaszczone. Skóra pokryta jest nieregularnie rozmieszczonymi niewielkich rozmiarów łuskami. Występują u nich różne skórne twory jak grzebienie, fałdy, wachlarze. Samce wielu gatunków w czasie, gdy są podniecone nadymają worki podgardzielowe. Ubarwienie z reguły w różnych ochronnych odcieniach zieleni. W czasie godów samce przybierają jaskrawsze barwy. |
Wielkość od 14 cm długości (''[[pustyniogwan|Dipsosaurus dorsalis]]'') do ponad 2 metrów (''[[legwan zielony|Iguana iguana]]''). Ich zęby są umieszczone pleurodontycznie (co odróżnia je od [[agamowate|agam]] i [[kameleonowate|kameleonów]]) i podlegają stałej wymianie. U niektórych występuje [[autotomia]] – zdolność odrzucania ogona. Pokrój ciała u większości gatunków przypomina typowe jaszczurki z długim ogonem. Gatunki prowadzące naziemny tryb życia mają ciała brzusznie spłaszczone, a nadrzewne bocznie spłaszczone. Skóra pokryta jest nieregularnie rozmieszczonymi niewielkich rozmiarów łuskami. Występują u nich różne skórne twory jak grzebienie, fałdy, wachlarze. Samce wielu gatunków w czasie, gdy są podniecone nadymają worki podgardzielowe. Ubarwienie z reguły w różnych ochronnych odcieniach zieleni. W czasie godów samce przybierają jaskrawsze barwy. Głównie są roślinożerne, choć większość gatunków od czasu do czasu uzupełnia dietę bezkręgowcami, rzadko innymi drobnymi zwierzętami. Większość legwanów jest [[jajorodność|jajorodna]], a część [[Żyworodność lecytotroficzna|jajożyworodna]]. Jaja w pergaminowatych osłonkach składają do jam w ziemi w liczbie od 1 do 90 sztuk. Zajmują rozmaite środowiska od lasów deszczowych poprzez pustynie. Są wśród nich gatunki naziemne (''Dipsosaurus'', ''Cyclura''), naskalne (''Sauromalus'', ''Ctenosaura'', ''Conolophus''), nadrzewne (''Iguana'', ''Brachylophus'') i jeden gatunek ([[legwan morski]]) spędzający większość czasu w wodzie morskiej. |
||
== Systematyka == |
== Systematyka == |
||
Tradycyjnie do rodziny Iguanidae zaliczano wiele gatunków jaszczurek z [[klad]]u Iguania, w większości zamieszkujących obszary obu Ameryk, ale także niektóre gatunki z wysp na Pacyfiku a nawet z [[Madagaskar]]u; w obrębie Iguanidae wyróżniano wówczas wiele podrodzin, m.in. Iguaninae, Corytophaninae, Crotaphytinae, Oplurinae, Phrynosomatinae, Polychrotinae i Tropidurinae. Frost i Etheridge (1989) stwierdzili jednak, iż brakuje dowodów na to, że wszystkie te podrodziny tworzą [[takson monofiletyczny]], do którego jednocześnie nie należą agamy i kameleony; z tego powodu zaproponowali, by nazwy Iguanidae używać jedynie w odniesieniu do dawnej podrodziny Iguaninae, a pozostałe podrodziny legwanów podnieść do rangi odrębnych rodzin<ref name="Frost&Etheridge">D.R. Frost |
Tradycyjnie do rodziny Iguanidae zaliczano wiele gatunków jaszczurek z [[klad]]u Iguania, w większości zamieszkujących obszary obu Ameryk, ale także niektóre gatunki z wysp na Pacyfiku a nawet z [[Madagaskar]]u; w obrębie Iguanidae wyróżniano wówczas wiele podrodzin, m.in. Iguaninae, Corytophaninae, Crotaphytinae, Oplurinae, Phrynosomatinae, Polychrotinae i Tropidurinae. Frost i Etheridge (1989) stwierdzili jednak, iż brakuje dowodów na to, że wszystkie te podrodziny tworzą [[takson monofiletyczny]], do którego jednocześnie nie należą agamy i kameleony; z tego powodu zaproponowali, by nazwy Iguanidae używać jedynie w odniesieniu do dawnej podrodziny Iguaninae, a pozostałe podrodziny legwanów podnieść do rangi odrębnych rodzin<ref name="Frost&Etheridge">{{Cytuj |autor = D.R. Frost, R. Etheridge |data = 1989 |tytuł = A phylogenetic analysis and taxonomy of iguanian lizards (Reptilia: Squamata) |czasopismo = University of Kansas Museum of Natural History, Miscellaneous Publications |wolumin = 81 |s = 1–65 |url = https://www.biodiversitylibrary.org/item/55046#page/3/mode/1up}}</ref>. Do rodziny Iguanidae należą następujące występujące współcześnie rodzaje{{r|Uetz&Hallermann}}: |
||
[[Plik:Iguana delicatissima.jpg|thumb| |
[[Plik:Iguana delicatissima.jpg|thumb|[[Legwan szlachetny]]]] |
||
[[Plik:Iguana iguana 2 AB.jpg|thumb |
[[Plik:Iguana iguana 2 AB.jpg|thumb|250px|[[Legwan zielony]]]] |
||
[[Plik:Legwan.JPG|thumb|Legwan]] |
|||
* ''Amblyrhynchus'' – jedynym przedstawicielem jest ''Amblyrhynchus cristatus'' – [[legwan morski]] |
* ''Amblyrhynchus'' {{small|[[Thomas Bell|Bell]], 1825}} – jedynym przedstawicielem jest ''Amblyrhynchus cristatus'' {{small|Bell, 1825}} – [[legwan morski]] |
||
* ''[[Brachylophus]]'' |
* ''[[Brachylophus]]'' {{small|[[Georges Cuvier|Cuvier]], 1829}} |
||
* ''[[Cachryx]]'' |
* ''[[Cachryx]]'' {{small|[[Edward Drinker Cope|Cope]], 1866}} |
||
* ''[[Conolophus]]'' |
* ''[[Conolophus]]'' {{small|[[Leopold Fitzinger|Fitzinger]], 1843}} |
||
* ''[[Ctenosaura]]'' |
* ''[[Ctenosaura]]'' {{small|[[Arend Friedrich August Wiegmann|Wiegmann]], 1828}} |
||
* ''[[Cyclura]]'' |
* ''[[Cyclura]]'' {{small|[[Richard Harlan|Harlan]], 1824}} |
||
* ''[[Dipsosaurus]]'' |
* ''[[Dipsosaurus]]'' {{small|[[Edward Hallowell|Hallowell]], 1854}} |
||
* ''[[Iguana]]'' |
* ''[[Iguana]]'' {{small|[[Josephus Nicolaus Laurenti|Laurenti]], 1768}} |
||
* ''[[Sauromalus]]'' |
* ''[[Sauromalus]]'' {{small|[[Auguste Duméril|Duméril]], 1856}} |
||
oraz rodzaje wymarłe{{r|Frost&Etheridge}}: |
oraz rodzaje wymarłe{{r|Frost&Etheridge}}: |
||
* ''[[Armandisaurus]]'' {{small|[[Mark Norell|Norell]] & [[Kevin de Queiroz|de Queiroz]], 1991}} – jedynym przedstawicielem był ''Armandisaurus explorator'' {{small|Norell & de Queiroz, 1991}} |
|||
* ''[[Armandisaurus]]'' |
|||
* ''[[Lapitiguana]]'' {{small|[[Gregory K. Pregill|Pregill]] & [[Trevor Henry Worthy|Worthy]], 2003}} – jedynym przedstawicielem był ''Lapitiguana impensa'' {{small|Pregill & Worthy, 2003}} |
|||
* ''[[Lapitiguana]]'' |
|||
* ''[[Pumila]]'' {{small|Norell, 1989}} – jedynym przedstawicielem był ''Pumilia novaceki'' {{small|Norell, 1989}}. |
|||
* ''[[Pumila]]'' |
|||
Późniejsze badania wykazały jednak, że dawne podrodziny Iguanidae ''sensu lato'' tworzą monofiletyczną grupę, do której nie należą agamy i kameleony<ref name="Macey"> |
Późniejsze badania wykazały jednak, że dawne podrodziny Iguanidae ''sensu lato'' tworzą monofiletyczną grupę, do której nie należą agamy i kameleony<ref name="Macey">{{Cytuj |autor = J. Robert Macey, Allan Larson, Natalia B. Ananjeva, Theodore J. Papenfuss |data = 1997 |tytuł = Evolutionary Shifts in Three Major Structural Features of the Mitochondrial Genome Among Iguanian Lizards |czasopismo = Journal of Molecular Evolution |wolumin = 44 |s = 660–674 |doi = 10.1007/PL00006190}}</ref>. W związku z tym część naukowców powtórnie zaczęła zaliczać do rodziny Iguanidae wszystkie jej dawne podrodziny<ref name="Macey" /><ref>{{Cytuj pismo |autor=James A. Schulte |autor2=John Pablo Valladares |autor3=Allan Larson |tytuł=Phylogenetic relationships within Iguanidae inferred using molecular and morphological data and a phylogenetic taxonomy of iguanian lizards |czasopismo=Herpetologica |wolumin=59 |wydanie=3 |strony=399–419 |rok=2003 |doi=10.1655/02-48 |język=en}}</ref>; inni jednak uznają, że podział Iguanidae ''sensu lato'' na szereg odrębnych rodzin za bardzo się upowszechnił, by od niego odchodzić i proponują, by nadal używać nazwy Iguanidae tylko w odniesieniu do rodzaju ''Iguana'' i jego najbliższych krewnych, tj. dawnej podrodziny Iguaninae (na określenie Iguanidae ''sensu lato'' autorzy ci używają nazwy [[Pleurodonta]])<ref>{{Cytuj |autor = Darrel R Frost, Richard Etheridge, Daniel Janies, Tom A. Titus |data = 2001 |tytuł = Total evidence, sequence alignment, evolution of polychrotid lizards, and a reclassification of the Iguania (Squamata: Iguania) |czasopismo = American Museum Novitates |wolumin = 3343 |s = 1–39 |doi = 10.1206/0003-0082(2001)343<0001:TESAEO>2.0.CO;2}}</ref>. |
||
== Zagrożenia == |
== Zagrożenia == |
||
W |
W 2023 roku w [[Czerwona księga gatunków zagrożonych|Czerwonej księdze gatunków zagrożonych]] [[Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody|Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów]] umieszczono 45 gatunków z tej rodziny, w tym 1 wymarły oraz 8 w kategorii CR (krytycznie zagrożone)<ref>{{cytuj stronę | url = https://www.iucnredlist.org/search?taxonomies=100591&searchType=species | tytuł = wynik wyszukiwania: Iguanidae | praca = IUCN Red List of Threatened Species | data dostępu = 2024-01-02 | język = en}}</ref>. |
||
| tytuł = 2008 IUCN Red List of Threatened Species |
|||
| data dostępu = 2008-12-06 | język = en }}</ref>. |
|||
== Przypisy == |
== Przypisy == |
||
<references> |
|||
{{Przypisy| |
|||
<ref name="Uetz&Hallermann">{{cytuj stronę | url = http://reptile-database.reptarium.cz/advanced_search?taxon=Iguanidae&submit=Search| tytuł = Higher taxa: Iguanidae| opublikowany = The Reptile Database| data dostępu = 2023-04-15| autor = P. Uetz & J. Hallermann| język = en}}</ref> |
|||
</references> |
|||
== Bibliografia == |
== Bibliografia == |
||
* {{Cytuj książkę | nazwisko= Dobrowolska | imię=Hanna | tytuł= Gady | data=1981 | wydawca=Państwowe Wydaw. Naukowe | miejsce=Warszawa | isbn=83-01-00957-8}} |
* {{Cytuj książkę | nazwisko= Dobrowolska | imię=Hanna | tytuł= Gady | data=1981 | wydawca=Państwowe Wydaw. Naukowe | miejsce=Warszawa | isbn=83-01-00957-8}} |
||
* {{cytuj książkę | nazwisko= Juszczyk | imię=Włodzimierz |
* {{cytuj książkę | nazwisko= Juszczyk | imię=Włodzimierz | tytuł= Gady i płazy | data=1986 | wydawca=Wiedza Powszechna | miejsce=Warszawa | isbn=83-214-0464-2}} |
||
* {{cytuj stronę| url = http://www.jcvi.org/reptiles/families/iguanidae.php |
* {{cytuj stronę| url = https://web.archive.org/web/20100110122713/http://www.jcvi.org/reptiles/families/iguanidae.php | tytuł = Family Iguanidae (sensu Frost et al.) - Iguanas | opublikowany = J. Craig Venter Institute | data dostępu = 2010-01-10 | język = en}} |
||
| tytuł = Family Iguanidae (sensu Frost et al.) - Iguanas |
|||
| opublikowany = J. Craig Venter Institute | data dostępu = 2008-12-06 |
|||
| język = en }} |
|||
* {{cytuj książkę | tytuł= Zwierzęta : encyklopedia ilustrowana | data=2005 | wydawca=Wydawnictwo Naukowe PWN | miejsce=Warszawa | isbn=83-01-14344-4}} |
* {{cytuj książkę | tytuł= Zwierzęta : encyklopedia ilustrowana | data=2005 | wydawca=Wydawnictwo Naukowe PWN | miejsce=Warszawa | isbn=83-01-14344-4}} |
||
Aktualna wersja na dzień 09:26, 2 sty 2024
Iguanidae[1] | |||
Oppel, 1811 | |||
Przedstawiciel rodziny – legwan zielony (Iguana iguana) | |||
Systematyka | |||
Domena | |||
---|---|---|---|
Królestwo | |||
Typ | |||
Podtyp | |||
Gromada | |||
Rząd | |||
Infrarząd | |||
Rodzina |
legwanowate | ||
Typ nomenklatoryczny | |||
Iguana Laurenti, 1768 | |||
Rodzaje | |||
|
Legwanowate, legwany (Iguanidae) – rodzina jaszczurek z infrarzędu Iguania w obrębie rzędu łuskonośnych (Squamata), obejmuje ponad 40 gatunków, w tym 8 krytycznie zagrożonych wyginięciem.
Występowanie
[edytuj | edytuj kod]Legwany występują od południowo-zachodniej części USA po obszary centralne Ameryki Południowej, na wyspach Galapagos (Amblyrhynchus, Conolophus), Antylach (Iguana, Cyclura) i na Fidżi (Brachylophus).
Charakterystyka
[edytuj | edytuj kod]Wielkość od 14 cm długości (Dipsosaurus dorsalis) do ponad 2 metrów (Iguana iguana). Ich zęby są umieszczone pleurodontycznie (co odróżnia je od agam i kameleonów) i podlegają stałej wymianie. U niektórych występuje autotomia – zdolność odrzucania ogona. Pokrój ciała u większości gatunków przypomina typowe jaszczurki z długim ogonem. Gatunki prowadzące naziemny tryb życia mają ciała brzusznie spłaszczone, a nadrzewne bocznie spłaszczone. Skóra pokryta jest nieregularnie rozmieszczonymi niewielkich rozmiarów łuskami. Występują u nich różne skórne twory jak grzebienie, fałdy, wachlarze. Samce wielu gatunków w czasie, gdy są podniecone nadymają worki podgardzielowe. Ubarwienie z reguły w różnych ochronnych odcieniach zieleni. W czasie godów samce przybierają jaskrawsze barwy. Głównie są roślinożerne, choć większość gatunków od czasu do czasu uzupełnia dietę bezkręgowcami, rzadko innymi drobnymi zwierzętami. Większość legwanów jest jajorodna, a część jajożyworodna. Jaja w pergaminowatych osłonkach składają do jam w ziemi w liczbie od 1 do 90 sztuk. Zajmują rozmaite środowiska od lasów deszczowych poprzez pustynie. Są wśród nich gatunki naziemne (Dipsosaurus, Cyclura), naskalne (Sauromalus, Ctenosaura, Conolophus), nadrzewne (Iguana, Brachylophus) i jeden gatunek (legwan morski) spędzający większość czasu w wodzie morskiej.
Systematyka
[edytuj | edytuj kod]Tradycyjnie do rodziny Iguanidae zaliczano wiele gatunków jaszczurek z kladu Iguania, w większości zamieszkujących obszary obu Ameryk, ale także niektóre gatunki z wysp na Pacyfiku a nawet z Madagaskaru; w obrębie Iguanidae wyróżniano wówczas wiele podrodzin, m.in. Iguaninae, Corytophaninae, Crotaphytinae, Oplurinae, Phrynosomatinae, Polychrotinae i Tropidurinae. Frost i Etheridge (1989) stwierdzili jednak, iż brakuje dowodów na to, że wszystkie te podrodziny tworzą takson monofiletyczny, do którego jednocześnie nie należą agamy i kameleony; z tego powodu zaproponowali, by nazwy Iguanidae używać jedynie w odniesieniu do dawnej podrodziny Iguaninae, a pozostałe podrodziny legwanów podnieść do rangi odrębnych rodzin[2]. Do rodziny Iguanidae należą następujące występujące współcześnie rodzaje[3]:
- Amblyrhynchus Bell, 1825 – jedynym przedstawicielem jest Amblyrhynchus cristatus Bell, 1825 – legwan morski
- Brachylophus Cuvier, 1829
- Cachryx Cope, 1866
- Conolophus Fitzinger, 1843
- Ctenosaura Wiegmann, 1828
- Cyclura Harlan, 1824
- Dipsosaurus Hallowell, 1854
- Iguana Laurenti, 1768
- Sauromalus Duméril, 1856
oraz rodzaje wymarłe[2]:
- Armandisaurus Norell & de Queiroz, 1991 – jedynym przedstawicielem był Armandisaurus explorator Norell & de Queiroz, 1991
- Lapitiguana Pregill & Worthy, 2003 – jedynym przedstawicielem był Lapitiguana impensa Pregill & Worthy, 2003
- Pumila Norell, 1989 – jedynym przedstawicielem był Pumilia novaceki Norell, 1989.
Późniejsze badania wykazały jednak, że dawne podrodziny Iguanidae sensu lato tworzą monofiletyczną grupę, do której nie należą agamy i kameleony[4]. W związku z tym część naukowców powtórnie zaczęła zaliczać do rodziny Iguanidae wszystkie jej dawne podrodziny[4][5]; inni jednak uznają, że podział Iguanidae sensu lato na szereg odrębnych rodzin za bardzo się upowszechnił, by od niego odchodzić i proponują, by nadal używać nazwy Iguanidae tylko w odniesieniu do rodzaju Iguana i jego najbliższych krewnych, tj. dawnej podrodziny Iguaninae (na określenie Iguanidae sensu lato autorzy ci używają nazwy Pleurodonta)[6].
Zagrożenia
[edytuj | edytuj kod]W 2023 roku w Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów umieszczono 45 gatunków z tej rodziny, w tym 1 wymarły oraz 8 w kategorii CR (krytycznie zagrożone)[7].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Iguanidae, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b D.R. Frost , R. Etheridge , A phylogenetic analysis and taxonomy of iguanian lizards (Reptilia: Squamata), „University of Kansas Museum of Natural History, Miscellaneous Publications”, 81, 1989, s. 1–65 .
- ↑ P. Uetz & J. Hallermann: Higher taxa: Iguanidae. The Reptile Database. [dostęp 2023-04-15]. (ang.).
- ↑ a b J. Robert Macey i inni, Evolutionary Shifts in Three Major Structural Features of the Mitochondrial Genome Among Iguanian Lizards, „Journal of Molecular Evolution”, 44, 1997, s. 660–674, DOI: 10.1007/PL00006190 .
- ↑ James A. Schulte, John Pablo Valladares, Allan Larson. Phylogenetic relationships within Iguanidae inferred using molecular and morphological data and a phylogenetic taxonomy of iguanian lizards. „Herpetologica”. 59 (3), s. 399–419, 2003. DOI: 10.1655/02-48. (ang.).
- ↑ Darrel R Frost i inni, Total evidence, sequence alignment, evolution of polychrotid lizards, and a reclassification of the Iguania (Squamata: Iguania), „American Museum Novitates”, 3343, 2001, s. 1–39, DOI: 10.1206/0003-0082(2001)343<0001:TESAEO>2.0.CO;2 .
- ↑ wynik wyszukiwania: Iguanidae. [w:] IUCN Red List of Threatened Species [on-line]. [dostęp 2024-01-02]. (ang.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Hanna Dobrowolska: Gady. Warszawa: Państwowe Wydaw. Naukowe, 1981. ISBN 83-01-00957-8.
- Włodzimierz Juszczyk: Gady i płazy. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1986. ISBN 83-214-0464-2.
- Family Iguanidae (sensu Frost et al.) - Iguanas. J. Craig Venter Institute. [dostęp 2010-01-10]. (ang.).
- Zwierzęta : encyklopedia ilustrowana. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005. ISBN 83-01-14344-4.