Irena (cesarzowa bizantyńska): Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
m r2.7.3) (Robot dodał ar:أيرين أثينا |
m →Rządy: drobne redakcyjne, poprawa linków |
||
| (Nie pokazano 36 wersji utworzonych przez 23 użytkowników) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
{{Święty infobox |
{{Święty infobox |
||
| |
|rodzaj = Święta |
||
| imię oryginalne =Ειρήνη Σαρανταπήχαινα |
|imię = Irena |
||
|imię oryginalne = Ειρήνη Σαρανταπήχαινα |
|||
| |
|tytuły = [[Cesarze bizantyńscy|cesarzowa bizantyńska]] |
||
| |
|grafika = Solidus-Irene-sb1599.jpg |
||
| |
|podpis grafiki = |
||
| |
|data urodzenia = ok. [[752]] |
||
| |
|miejsce urodzenia = [[Ateny]] |
||
|data śmierci = 9 sierpnia [[803]] |
|||
| Miejsce_urodzenia =[[Ateny]] |
|||
| |
|miejsce śmierci = [[Lesbos]] |
||
|kościół = [[Kościół katolicki]]<ref>{{Cytuj stronę | url =https://brewiarz.pl/czytelnia/swieci/08-09b.php3 | tytuł =Czytelnia: 9 sierpnia - Święta Irena, cesarzowa | autor = | opublikowany =brewiarz.pl | data = | język = | data dostępu = 2020-02-28}}</ref><br />[[Cerkiew prawosławna|Cerkiew prawosławną]] |
|||
| Kościół =[[Kościół katolicki|katolicki]], [[Cerkiew prawosławna|prawosławny]] |
|||
| |
|data beatyfikacji = |
||
|miejsce beatyfikacji = |
|||
| Miejsce_beatyfikacji = |
|||
|beatyfikujący = |
|||
| Beatyfikowany_przez = |
|||
|data kanonizacji = |
|||
| Beatyfikowana_przez = |
|||
|miejsce kanonizacji = |
|||
| Data_kanonizacji = |
|||
|kanonizujący = [[787]] |
|||
| Miejsce_kanonizacji = |
|||
|wspomnienie = [[9 sierpnia]] |
|||
| Kanonizowany_przez =[[787]] |
|||
|atrybuty = |
|||
| Kanonizowana_przez = |
|||
|patron = |
|||
| Wspomnienie =[[9 sierpnia]] (''kat.'')<br />[[22 sierpnia]] (''praw. wg [[kalendarz gregoriański|kal. greg.]]'') |
|||
| |
|miejsce kultu = |
||
| |
|faksymile = |
||
| |
|opis faksymile = |
||
| |
|commons = Category:Irene of Athens |
||
| |
|wikiźródła = |
||
|wikicytaty = Irena |
|||
}} |
}} |
||
{{Władca infobox |
|||
|władca = Irena |
|||
|imiona = |
|||
|grafika = |
|||
|opis grafiki = |
|||
|herb = |
|||
|opis herbu = |
|||
|faksymile = |
|||
|opis faksymile = |
|||
|dewiza = |
|||
|1. tytuł = [[Cesarze bizantyńscy|Cesarzowa bizantyńska]] |
|||
|1. sukcesja = |
|||
|1. od = [[797]] |
|||
|1. do = [[802]] |
|||
|1. koronacja = |
|||
|1. poprzednik = [[Konstantyn VI (cesarz bizantyński)|Konstantyn VI]] |
|||
|1. następca = [[Nicefor I (cesarz bizantyński)|Nicefor I]] |
|||
|dynastia = [[Dynastia izauryjska|izauryjska]] |
|||
|data urodzenia = |
|||
|miejsce urodzenia = |
|||
|data śmierci = |
|||
|miejsce śmierci = |
|||
|przyczyna śmierci = |
|||
|miejsce spoczynku = |
|||
|ojciec = |
|||
|matka = |
|||
|rodzeństwo = |
|||
|1. związek z = [[Leon IV Chazar]] |
|||
|1. związek od = 17 grudnia 769 |
|||
|1. związek do = |
|||
|1. dzieci = [[Konstantyn VI (cesarz bizantyński)|Konstantyn VI]] |
|||
|moneta = |
|||
|opis monety = |
|||
|odznaczenia = |
|||
|commons = |
|||
|wikiźródła = |
|||
|wikicytaty = |
|||
}} |
|||
'''Irena, Irene Sarantapechaina''', [[język grecki|gr.]] ''Ειρήνη Σαρανταπήχαινα'', '''Irena z Aten''', gr. ''Ειρήνη η Αθηναία)'' (ur. ok. [[752]] w [[Ateny|Atenach]], zm. [[9 sierpnia]] [[803]] na [[Lesbos]]) – [[Cesarze bizantyńscy|cesarzowa bizantyńska]] (797–802), żona [[Leon IV Chazar|Leona IV]]. Od 780 Irena była regentką przy małoletnim synu [[Konstantyn VI (cesarz bizantyński)|Konstantynie VI]]. W 787, podczas [[Sobór nicejski II|II soboru nicejskiego]], przywróciła kult obrazów. Gdy pełnoletni syn objął tron, doszło do trwałego konfliktu o władzę między synem i matką. Ostatecznie cesarzowa doprowadziła do oślepienia go i osadzenia w więzieniu, gdzie zmarł<ref>{{cytuj książkę |autor= Praca zbiorowa |inni= |tytuł= Oxford - Wielka Historia Świata. Średniowiecze. Wędrówka ludów - Merowingowie|wydanie= |tom= 15|wydawca= Polskie Media Amer.Com|miejsce= Poznań|data= |rok= 2006|isbn= 83-7425-025-9|strony= 163}}</ref>. Irena miała pod koniec swego życia pokutować za swój czyn. Ze względu na rolę w walce z [[ikonoklazm]]em bywa czczona jako święta na [[Cerkiew prawosławna|Wschodzie]] i [[Kościół łaciński|Zachodzie]] chrześcijaństwa, choć nie doszło nigdy do jej oficjalnej kanonizacji. |
|||
W latach 797–802 sprawowała samodzielnie rządy jako pierwsza kobieta w historii [[cesarstwo Bizantyńskie|Bizancjum]]. |
|||
'''Irena, Irene Sarantapechaina''', [[język grecki|gr.]] ''Ειρήνη Σαρανταπήχαινα'', '''Irena z Aten''', gr. ''Ειρήνη η Αθηναία)'' (ur. ok. [[752]] w [[Ateny|Atenach]], zm. [[9 sierpnia]] [[803]] na [[Lesbos]]) – [[Cesarze bizantyńscy|cesarzowa bizantyńska]] ([[797]]-[[802]]), żona [[Leon IV Chazar|Leona IV]], [[święty|święta]] [[Kościół katolicki|Kościoła katolickiego]] i [[Cerkiew prawosławna|prawosławnego]].__NOTOC__ |
|||
[[Plik:Iren and Constantin.jpg|thumb|320px|XV w. fresk przedstawiający cesarzową Irenę i jej syna [[Konstantyn VI (cesarz bizantyński)|Konstantyna VI]] w trakcie obrad [[Sobór nicejski II|soboru nicejskiego II]]]] |
|||
== Ślub z następcą tronu == |
|||
== Biografia == |
|||
Została zaproszona do Konstantynopola przez cesarza [[Konstantyn V Kopronim|Konstantyna V]] 1 listopada 769, trzy tygodnie później, 17 grudnia poślubiła jego syna [[Leon IV Chazar|Leona IV]]. Chociaż wydaje się, że pochodziła ze szlacheckiej rodziny nie ma jasnego powodu, dla którego została wybrana na żonę następcy tronu Leona. Niektórzy uczeni proponują tezę, że została wybrana w wyniku „pokazu dziewic” – kilka kandydatek na żonę zostało przedstawionych Leonowi, z których wybrał jedną. Tak też w IX wieku wybrał sobie za żonę [[Teodora (żona cesarza Teofila)|Teodorę]], która została uznana za świętą, [[Teofil (cesarz bizantyński)|cesarz Teofil]]. Z tego sposobu skorzystał także car rosyjski [[Iwan IV Groźny|Iwan Groźny]] (1530–1584) oraz ojciec cara [[Piotr I Wielki|Piotra Wielkiego]], poślubiając Natalię Kiryłłównę Naryszkinę. |
|||
Od [[780]] regentka przy małoletnim synu [[Konstantyn VI (cesarz bizantyjski)|Konstantynie VI]]. Gdy pełnoletni syn próbował ją odsunąć od władzy, oślepiła go<ref>{{cytuj książkę |nazwisko= Praca zbiorowa|imię= |autor link= |inni= |tytuł= Oxford - Wielka Historia Świata. Średniowiecze. Wędrówka ludów - Merowingowie|wydanie= |tom= 15|wydawca= Polskie Media Amer.Com|miejsce= Poznań|data= |rok= 2006|isbn= 83-7425-025-9|strony= 163}}</ref> i uwięziła. W [[787|787 r.]] podczas II soboru nicejskiego przywróciła kult obrazów. Organizatorka pierwszego konkursu piękności w Bizancjum. W latach [[797]]-[[802]] sprawowała samodzielnie rządy jako pierwsza kobieta w historii [[cesarstwo Bizantyńskie|Bizancjum]]. |
|||
Regencję w imieniu syna miała sprawować do czasu jego pełnoletności. Początki jej regencji były trudne. Brat zmarłego cesarza uknuł spisek, lecz Irena go stłumiła. Rozkazała pięciu braciom męża przyjęcie święceń kapłańskich. Na Sycylii tutejszy gubernator Elpidos wzniecił powstanie w Syrakuzach. Oddziały z Peloponezu wierne Irenie, stłumiły tę rebelię. Z kolei nieobecność tych oddziałów w Grecji spowodowała groźny najazd Słowian w roku 782. W tym samym czasie Arabowie wdarli się do Azji Mniejszej. Irena odsunęła ich niebezpieczeństwo, płacąc wysoki haracz kalifowi Al.- Mahdiemu. W końcu grudnia roku 784 zaczęła przygotowania do soboru powszechnego, który miał przywrócić kult obrazów i potępić ikonoklazm. Nowy patriarcha konstantynopolitański oraz papież i patriarchowie Wschodu przyjęli to przychylnie. Sobór zebrał się 31 lipca 786 roku w Konstantynopolu. Do obradujących w kościele św. Apostołów wdarli się żołnierze z gwardii stacjonującej w stolicy. Rozpędzili zebranych powołując się na dekret Konstantyna V. Irena postanowiła wezwać z Tracji korpus składający się z ikonodulów, a oddziały ikonoklastyczne wysłać na granicę wschodnią. Następny sobór został zwołany do Nicei na rok 787. Przybyli tam legaci papiescy i przedstawiciele patriarchów Aleksandrii, Antiochii i Jerozolimy. Obrady trwały krótko od 24 września do 13 października. Cesarz Konstantyn i Irena złożyli ostatniego dnia swoje podpisy na dokumencie uchwał soboru. Zniesiony został ikonoklazm i przywrócono możność czczenia świętych obrazów. Był to wielki sukces Ireny, lecz opozycja ikonoklastyczna nie dała za wygraną. Na jej czele stanął generał ikonoklasta z czasów Konstantyna V - Michał Lachanodrakon. Konstantyn VI już osiągnął pełnoletność, ale Irena nie dopuszczała go do władzy. Wykorzystali to ikonoklaści, popierając młodego cesarza. W 790 roku zawiązano spisek przeciw Irenie, lecz ta go stłumiła. Wydawało się, że sprawa tronu Konstantyna jest stracona. Jego stosunki z matką wisiały na włosku. W październiku 790 roku cała armia Azji Mniejszej, wszystkie temy okrzyknęły Konstantyna cesarzem - jedynym i prawowitym. Na czele tego buntu stał Michał Lachanodrakon. Irena musiała ustąpić. Dopiero po ponad roku została przywrócona do łask. Stronnicy Ireny wybłagali Konstantyna, aby pogodził się z matką. W styczniu 792 roku została współcesarzową, miała sprawować władzę wraz z synem. Latem roku 792 Konstantyn wyruszył na wyprawę przeciw Bułgarom, z którymi toczono od 789 roku wojnę. Armia dowodzona przez niego została kompletnie rozbita pod Markellai. Michał Lachanodrokon zginął wraz z całym kwiatem dowódców na polu bitwy. Konstantyn uciekł z pola bitwy, co bardzo zachwiało jego pozycję. Wykorzystał to znowu cezar Nicefor i pozostali czterej wujowie cesarza. Konstantyn, gdy wykrył ich spisek kazał oślepić Nicefora, a pozostałym czterem stryjom wyrwać język. Jednocześnie cesarstwo musiało płacić Bułgarii wysoką daninę. Wiosną 793 roku oddziały z temu Anatolikon wznieciły powstanie przeciwko cesarzowi. Było one spowodowane oślepieniem strategosa tego temu Aleksego. Został on okaleczony za sprzyjanie Niceforowi. Konstantyn nie był już popularny. W styczniu zerwał kontakty z Marią z Paflagonii, z którą małżeństwo w 788 roku narzuciła mu matka. Konstantyn kochał się jednak w Teodote, damie dworu matki. Ożenił się z nią. Był to cios dla Ireny, a tym samym cesarz poróżnił się ze sprzyjającym mu duchowieństwem. Irena przygotowywała bunt w Bitynii, ale tutejsze oddziały jej nie poparły, ale uszło jej to bezkarnie. Postanowiła oślepić syna, do czego zdołała pozyskać gwardię pałacową. Konstantyn uprzedzony wcześniej wymknął się ze stolicy i prosił o wsparcie oddziały z Anatolii, lecz tam został aresztowany. 15 sierpnia 797 roku został okrutnie oślepiony z rozkazu matki. Odbyło się to w tej samej komnacie w której się urodził. Oślepiony Konstantyn żył jeszcze długo w więzieniu, zmarł przed 805 rokiem. |
|||
== Rządy == |
|||
Regencję w imieniu syna miała sprawować do czasu jego pełnoletniości. Początki jej regencji były trudne. Brat zmarłego cesarza uknuł spisek, lecz Irena go stłumiła. Rozkazała pięciu braciom męża przyjęcie święceń kapłańskich. Na Sycylii tutejszy gubernator [[Elpidios]] wzniecił powstanie w [[Syrakuzy|Syrakuzach]]. Oddziały z [[Peloponez]]u wierne Irenie, stłumiły tę rebelię. Z kolei nieobecność tych oddziałów w Grecji spowodowała groźny najazd Słowian w roku 782. W tym samym czasie Arabowie wdarli się do [[Azja Mniejsza|Azji Mniejszej]]. Irena odsunęła ich niebezpieczeństwo, płacąc wysoki haracz kalifowi [[Al-Mahdi]]emu. W końcu grudnia roku 784 zaczęła przygotowania do [[sobór powszechny|soboru powszechnego]], który miał przywrócić kult obrazów i potępić ikonoklazm. Nowy patriarcha konstantynopolitański oraz papież i patriarchowie Wschodu przyjęli to przychylnie. |
|||
Sobór zebrał się 31 lipca 786 roku w Konstantynopolu. Do obradujących w kościele św. Apostołów wdarli się żołnierze z gwardii stacjonującej w stolicy. Rozpędzili zebranych, powołując się na dekret Konstantyna V. Irena postanowiła wezwać z [[Tracja|Tracji]] korpus składający się z [[Ikonodulia|ikonodulów]], a oddziały ikonoklastyczne wysłać na granicę wschodnią. Następny sobór został zwołany do Nicei na rok 787. Przybyli tam legaci papiescy i przedstawiciele patriarchów Aleksandrii, Antiochii i Jerozolimy. Obrady trwały krótko od 24 września do 13 października. Cesarz Konstantyn i Irena złożyli ostatniego dnia swoje podpisy na dokumencie uchwał soboru. Zniesiony został ikonoklazm i przywrócono możność czczenia świętych obrazów. Był to wielki sukces Ireny, lecz opozycja ikonoklastyczna nie dała za wygraną. |
|||
Część elit zachodnich skupionych wokół [[Leon III (papież)|papieża Leona III]] uznała w tej sytuacji tron cesarski za faktycznie opróżniony i w [[800|800 r.]] ofiarowała godność cesarską Karolowi Wielkiemu. W celu zjednoczenia prowincji zachodnich i wschodnich [[Karol Wielki]] planował małżeństwo z Ireną, do którego jednak nie doszło. Bunt ministrów i dworzan obalił 31 października 802 roku Irenę. Została wygnana na Wyspy Książęce, a potem na Lesbos. Tam jak głosi legenda pokutowała za swoją dawną gwałtowność. Zmarła w październiku 803 roku. |
|||
Na jej czele stanął generał ikonoklasta z czasów Konstantyna V, [[Michał Lachanodrakon]]. Konstantyn VI już osiągnął pełnoletniość, ale Irena nie dopuszczała go do władzy. Wykorzystali to ikonoklaści, popierając młodego cesarza. W 790 roku zawiązano spisek przeciw Irenie, lecz ta go stłumiła. Wydawało się, że sprawa tronu Konstantyna jest stracona. Jego stosunki z matką wisiały na włosku. W październiku 790 roku cała armia Azji Mniejszej, wszystkie temy okrzyknęły Konstantyna cesarzem - jedynym i prawowitym. Na czele tego buntu stał Michał Lachanodrakon. Irena musiała ustąpić. Dopiero po ponad roku została przywrócona do łask. Stronnicy Ireny wybłagali Konstantyna, aby pogodził się z matką. W styczniu 792 roku została współcesarzową, miała sprawować władzę wraz z synem. Latem roku 792 Konstantyn wyruszył na wyprawę przeciw Bułgarom, z którymi toczono od 789 roku wojnę. Armia dowodzona przez niego została kompletnie rozbita pod Markellai. Michał Lachanodrokon zginął wraz z całym kwiatem dowódców na polu bitwy. Konstantyn uciekł z pola bitwy, co bardzo zachwiało jego pozycję. Wykorzystał to znowu cezar Nicefor i pozostali czterej wujowie cesarza. Konstantyn, gdy wykrył ich spisek kazał oślepić Nicefora, a pozostałym czterem stryjom wyrwać język. Jednocześnie cesarstwo musiało płacić Bułgarii wysoką daninę. |
|||
== Dzień obchodów == |
|||
[[Plik:Solidus-Irene-sb1599.jpg|thumb|180px|Monety z podobizną Ireny, cesarzowej bizantyńskiej]] |
|||
Wiosną 793 roku oddziały z temu Anatolikon wznieciły powstanie przeciwko cesarzowi. Było ono spowodowane oślepieniem strategosa tego temu Aleksego. Został on okaleczony za sprzyjanie Niceforowi. Konstantyn nie był już popularny. W styczniu zerwał kontakty z [[Maria z Paflagonii|Marią z Paflagonii]], z którą małżeństwo w 788 roku narzuciła mu matka. Konstantyn kochał się jednak w [[Teodote]], damie dworu matki. Ożenił się z nią. Był to cios dla Ireny, a tym samym cesarz poróżnił się ze sprzyjającym mu duchowieństwem, wywołując tzw. [[schizma moechiańska|schizmę moechiańską]]. Irena przygotowywała bunt w [[Bitynia|Bitynii]], ale tutejsze oddziały jej nie poparły, ale uszło jej to bezkarnie. Postanowiła oślepić syna, do czego zdołała pozyskać gwardię pałacową. Konstantyn uprzedzony wcześniej wymknął się ze stolicy i prosił o wsparcie oddziały z Anatolii, lecz tam został aresztowany. 15 sierpnia 797 roku został okrutnie oślepiony z rozkazu matki. Odbyło się to w tej samej komnacie w której się urodził. Oślepiony Konstantyn żył jeszcze długo w więzieniu, zmarł przed 805 rokiem. |
|||
W Kościele katolickim [[wspomnienie liturgiczne]] świętej obchodzone jest 9 sierpnia, w Cerkwi prawosławnej 9/22 sierpnia<ref>[[Daty nowego i starego porządku#Podwójne datowanie|podwójne datowanie]]</ref><ref>[http://days.pravoslavie.ru/Images/ii11926&2182.htm Irena, caryca] - ''Prawosławny kalendarz'' na pravoslavie.ru (wg liturgii [[Kalendarz juliański|kalendarza juliańskiego]]) {{lang|ru}}</ref>, tj. [[22 sierpnia]] wg [[kalendarz gregoriański|kalendarza gregoriańskiego]]. |
|||
Część elit zachodnich skupionych wokół papieża [[Leon III (papież)|Leona III]] uznała w tej sytuacji tron cesarski za faktycznie opróżniony i w 800 roku ofiarowała godność cesarską [[Karol Wielki|Karolowi Wielkiemu]]. W celu zjednoczenia prowincji zachodnich i wschodnich Karol Wielki planował małżeństwo z Ireną, do którego jednak nie doszło. Bunt ministrów i dworzan obalił 31 października 802 roku Irenę. Została wygnana na [[Wyspy Książęce]], a potem na Lesbos. Tam, jak głosi legenda, pokutowała za swoją dawną gwałtowność. Zmarła w październiku 803 roku. |
|||
== Irena jako święta == |
|||
Jej gorliwość o kult ikon, walka z [[ikonoklazm]]em oraz fundacje [[monaster]]ów sprawiły, że [[Teodor Studyta]] wysławiał ją jako [[Święci prawosławni|świętą Cerkwi prawosławnej]]<ref>''Theodori Studitae Epistulae'', Volume 2 (Berlin, 1992).</ref>, nie została jednak nigdy kanonizowana. Głosy o jej przypuszczalnej kanonizacji pochodzą głównie z zachodnich źródeł<ref>Por. ''Vita Irenes'', 'La vie de l'impératrice Sainte Irène', ed. F. Halkin, Analecta Bollandiana, 106 (1988) 5–27; zob. także W.T. Treadgold, 'The Unpublished Saint's Life of the Empress Irene', ''Byzantinische Forschungen'', 7 (1982) 237-51.</ref> Te przypuszczenia nie mają potwierdzenia w ani w [[Mineja|mineji]], oficjalnej księdze liturgicznej ze wspomnieniami świętych Prawosławia, ani w "Żywotach Świętych" [[Nikodem Hagioryta|Nikodema Hagioryty]], ani w jakiejkolwiek podobnej księdze. |
|||
Według kalendarza internetowego [[Rosyjski Kościół Prawosławny|Moskiewskiego patriarchatu]] prawosławnego, jej dzień wspomnienia przypada 9 sierpnia<ref>[http://days.pravoslavie.ru/Images/ii11926&2182.htm Irena, caryca] - ''Prawosławny kalendarz'' na pravoslavie.ru ([[kalendarz juliański]]) {{lang|ru}}</ref>. |
|||
== Zobacz też == |
== Zobacz też == |
||
* [[Irena (imię)|Irena]] ([[imię]]) - inne znane postaci o tym imieniu |
|||
* [[kult świętych]] |
|||
* [[święci i błogosławieni Kościoła katolickiego]] |
* [[święci i błogosławieni Kościoła katolickiego]] |
||
* [[święci prawosławni]] |
|||
* [[wstawiennictwo świętych]] |
|||
== Przypisy == |
|||
{{przypisy}} |
|||
{{Przypisy}} |
|||
== Bibliografia == |
== Bibliografia == |
||
| Linia 53: | Linia 99: | ||
* K. Zakrzewski, Historia Bizancjum, wyd.2 Kraków 1999. |
* K. Zakrzewski, Historia Bizancjum, wyd.2 Kraków 1999. |
||
{{Władca-Cesarz bizantyński|urząd=Cesarz bizantyński|lata=[[797]] – [[802]]|poprzednik=[[Konstantyn VI (cesarz bizantyński)|Konstantyn VI]]|następca=[[Nicefor I Genik]]}} |
|||
{{Cesarze bizantyńscy}} |
{{Cesarze bizantyńscy}} |
||
{{Kontrola autorytatywna}} |
|||
[[Kategoria:Cesarzowe bizantyńskie]] |
[[Kategoria:Cesarzowe bizantyńskie]] |
||
| Linia 61: | Linia 108: | ||
[[Kategoria:Urodzeni w VIII wieku]] |
[[Kategoria:Urodzeni w VIII wieku]] |
||
[[Kategoria:Zmarli w 803]] |
[[Kategoria:Zmarli w 803]] |
||
[[Kategoria:Dynastia izauryjska]] |
|||
[[Kategoria:Ludzie urodzeni w Atenach]] |
|||
{{link FA|fi}} |
|||
{{link FA|ru}} |
|||
[[als:Irene von Athen]] |
|||
[[ar:أيرين أثينا]] |
|||
[[an:Irene de Bizancio]] |
|||
[[bg:Ирина Атинянката]] |
|||
[[ca:Irene de Bizanci]] |
|||
[[cs:Irena (Byzanc)]] |
|||
[[cy:Irene (ymerodres)]] |
|||
[[de:Irene von Athen]] |
|||
[[el:Ειρήνη η Αθηναία]] |
|||
[[en:Irene of Athens]] |
|||
[[es:Irene]] |
|||
[[eu:Irene Atenaskoa]] |
|||
[[fa:ایرنه]] |
|||
[[fr:Irène l'Athénienne]] |
|||
[[gl:Irene]] |
|||
[[ko:이레네]] |
|||
[[id:Irene dari Athena]] |
|||
[[it:Irene di Bisanzio]] |
|||
[[ka:ირინე ათენელი (ბიზანტია)]] |
|||
[[la:Irene Atheniensis]] |
|||
[[lt:Imperatorė Irena]] |
|||
[[hu:Eiréné bizánci császárnő]] |
|||
[[nl:Irene van Byzantium]] |
|||
[[ja:エイレーネー]] |
|||
[[no:Irene (bysantinsk keiserinne)]] |
|||
[[pt:Irene de Atenas]] |
|||
[[ro:Irina Ateniana]] |
|||
[[ru:Ирина (византийская императрица)]] |
|||
[[sk:Irena (cisárovná)]] |
|||
[[sr:Ирина (царица)]] |
|||
[[fi:Irene (Bysantin keisarinna)]] |
|||
[[sv:Irene (bysantinsk kejsarinna)]] |
|||
[[tr:İrene (imparatoriçe)]] |
|||
[[uk:Ірина Афінська]] |
|||
[[zh:伊琳娜女皇]] |
|||
Aktualna wersja na dzień 11:50, 6 sty 2024
| cesarzowa bizantyńska | |
| |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Czczona przez | |
| Wspomnienie | |
| Cesarzowa bizantyńska | |
| Okres | |
|---|---|
| Poprzednik | |
| Następca | |
| Dane biograficzne | |
| Dynastia | |
| Małżeństwo |
Leon IV Chazar |
| Dzieci | |
Irena, Irene Sarantapechaina, gr. Ειρήνη Σαρανταπήχαινα, Irena z Aten, gr. Ειρήνη η Αθηναία) (ur. ok. 752 w Atenach, zm. 9 sierpnia 803 na Lesbos) – cesarzowa bizantyńska (797–802), żona Leona IV. Od 780 Irena była regentką przy małoletnim synu Konstantynie VI. W 787, podczas II soboru nicejskiego, przywróciła kult obrazów. Gdy pełnoletni syn objął tron, doszło do trwałego konfliktu o władzę między synem i matką. Ostatecznie cesarzowa doprowadziła do oślepienia go i osadzenia w więzieniu, gdzie zmarł[2]. Irena miała pod koniec swego życia pokutować za swój czyn. Ze względu na rolę w walce z ikonoklazmem bywa czczona jako święta na Wschodzie i Zachodzie chrześcijaństwa, choć nie doszło nigdy do jej oficjalnej kanonizacji.
W latach 797–802 sprawowała samodzielnie rządy jako pierwsza kobieta w historii Bizancjum.
Ślub z następcą tronu
[edytuj | edytuj kod]Została zaproszona do Konstantynopola przez cesarza Konstantyna V 1 listopada 769, trzy tygodnie później, 17 grudnia poślubiła jego syna Leona IV. Chociaż wydaje się, że pochodziła ze szlacheckiej rodziny nie ma jasnego powodu, dla którego została wybrana na żonę następcy tronu Leona. Niektórzy uczeni proponują tezę, że została wybrana w wyniku „pokazu dziewic” – kilka kandydatek na żonę zostało przedstawionych Leonowi, z których wybrał jedną. Tak też w IX wieku wybrał sobie za żonę Teodorę, która została uznana za świętą, cesarz Teofil. Z tego sposobu skorzystał także car rosyjski Iwan Groźny (1530–1584) oraz ojciec cara Piotra Wielkiego, poślubiając Natalię Kiryłłównę Naryszkinę.
Rządy
[edytuj | edytuj kod]Regencję w imieniu syna miała sprawować do czasu jego pełnoletniości. Początki jej regencji były trudne. Brat zmarłego cesarza uknuł spisek, lecz Irena go stłumiła. Rozkazała pięciu braciom męża przyjęcie święceń kapłańskich. Na Sycylii tutejszy gubernator Elpidios wzniecił powstanie w Syrakuzach. Oddziały z Peloponezu wierne Irenie, stłumiły tę rebelię. Z kolei nieobecność tych oddziałów w Grecji spowodowała groźny najazd Słowian w roku 782. W tym samym czasie Arabowie wdarli się do Azji Mniejszej. Irena odsunęła ich niebezpieczeństwo, płacąc wysoki haracz kalifowi Al-Mahdiemu. W końcu grudnia roku 784 zaczęła przygotowania do soboru powszechnego, który miał przywrócić kult obrazów i potępić ikonoklazm. Nowy patriarcha konstantynopolitański oraz papież i patriarchowie Wschodu przyjęli to przychylnie.
Sobór zebrał się 31 lipca 786 roku w Konstantynopolu. Do obradujących w kościele św. Apostołów wdarli się żołnierze z gwardii stacjonującej w stolicy. Rozpędzili zebranych, powołując się na dekret Konstantyna V. Irena postanowiła wezwać z Tracji korpus składający się z ikonodulów, a oddziały ikonoklastyczne wysłać na granicę wschodnią. Następny sobór został zwołany do Nicei na rok 787. Przybyli tam legaci papiescy i przedstawiciele patriarchów Aleksandrii, Antiochii i Jerozolimy. Obrady trwały krótko od 24 września do 13 października. Cesarz Konstantyn i Irena złożyli ostatniego dnia swoje podpisy na dokumencie uchwał soboru. Zniesiony został ikonoklazm i przywrócono możność czczenia świętych obrazów. Był to wielki sukces Ireny, lecz opozycja ikonoklastyczna nie dała za wygraną.
Na jej czele stanął generał ikonoklasta z czasów Konstantyna V, Michał Lachanodrakon. Konstantyn VI już osiągnął pełnoletniość, ale Irena nie dopuszczała go do władzy. Wykorzystali to ikonoklaści, popierając młodego cesarza. W 790 roku zawiązano spisek przeciw Irenie, lecz ta go stłumiła. Wydawało się, że sprawa tronu Konstantyna jest stracona. Jego stosunki z matką wisiały na włosku. W październiku 790 roku cała armia Azji Mniejszej, wszystkie temy okrzyknęły Konstantyna cesarzem - jedynym i prawowitym. Na czele tego buntu stał Michał Lachanodrakon. Irena musiała ustąpić. Dopiero po ponad roku została przywrócona do łask. Stronnicy Ireny wybłagali Konstantyna, aby pogodził się z matką. W styczniu 792 roku została współcesarzową, miała sprawować władzę wraz z synem. Latem roku 792 Konstantyn wyruszył na wyprawę przeciw Bułgarom, z którymi toczono od 789 roku wojnę. Armia dowodzona przez niego została kompletnie rozbita pod Markellai. Michał Lachanodrokon zginął wraz z całym kwiatem dowódców na polu bitwy. Konstantyn uciekł z pola bitwy, co bardzo zachwiało jego pozycję. Wykorzystał to znowu cezar Nicefor i pozostali czterej wujowie cesarza. Konstantyn, gdy wykrył ich spisek kazał oślepić Nicefora, a pozostałym czterem stryjom wyrwać język. Jednocześnie cesarstwo musiało płacić Bułgarii wysoką daninę.
Wiosną 793 roku oddziały z temu Anatolikon wznieciły powstanie przeciwko cesarzowi. Było ono spowodowane oślepieniem strategosa tego temu Aleksego. Został on okaleczony za sprzyjanie Niceforowi. Konstantyn nie był już popularny. W styczniu zerwał kontakty z Marią z Paflagonii, z którą małżeństwo w 788 roku narzuciła mu matka. Konstantyn kochał się jednak w Teodote, damie dworu matki. Ożenił się z nią. Był to cios dla Ireny, a tym samym cesarz poróżnił się ze sprzyjającym mu duchowieństwem, wywołując tzw. schizmę moechiańską. Irena przygotowywała bunt w Bitynii, ale tutejsze oddziały jej nie poparły, ale uszło jej to bezkarnie. Postanowiła oślepić syna, do czego zdołała pozyskać gwardię pałacową. Konstantyn uprzedzony wcześniej wymknął się ze stolicy i prosił o wsparcie oddziały z Anatolii, lecz tam został aresztowany. 15 sierpnia 797 roku został okrutnie oślepiony z rozkazu matki. Odbyło się to w tej samej komnacie w której się urodził. Oślepiony Konstantyn żył jeszcze długo w więzieniu, zmarł przed 805 rokiem.
Część elit zachodnich skupionych wokół papieża Leona III uznała w tej sytuacji tron cesarski za faktycznie opróżniony i w 800 roku ofiarowała godność cesarską Karolowi Wielkiemu. W celu zjednoczenia prowincji zachodnich i wschodnich Karol Wielki planował małżeństwo z Ireną, do którego jednak nie doszło. Bunt ministrów i dworzan obalił 31 października 802 roku Irenę. Została wygnana na Wyspy Książęce, a potem na Lesbos. Tam, jak głosi legenda, pokutowała za swoją dawną gwałtowność. Zmarła w październiku 803 roku.
Irena jako święta
[edytuj | edytuj kod]Jej gorliwość o kult ikon, walka z ikonoklazmem oraz fundacje monasterów sprawiły, że Teodor Studyta wysławiał ją jako świętą Cerkwi prawosławnej[3], nie została jednak nigdy kanonizowana. Głosy o jej przypuszczalnej kanonizacji pochodzą głównie z zachodnich źródeł[4] Te przypuszczenia nie mają potwierdzenia w ani w mineji, oficjalnej księdze liturgicznej ze wspomnieniami świętych Prawosławia, ani w "Żywotach Świętych" Nikodema Hagioryty, ani w jakiejkolwiek podobnej księdze. Według kalendarza internetowego Moskiewskiego patriarchatu prawosławnego, jej dzień wspomnienia przypada 9 sierpnia[5].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Czytelnia: 9 sierpnia - Święta Irena, cesarzowa. brewiarz.pl. [dostęp 2020-02-28].
- ↑ Praca zbiorowa: Oxford - Wielka Historia Świata. Średniowiecze. Wędrówka ludów - Merowingowie. T. 15. Poznań: Polskie Media Amer.Com, 2006, s. 163. ISBN 83-7425-025-9.
- ↑ Theodori Studitae Epistulae, Volume 2 (Berlin, 1992).
- ↑ Por. Vita Irenes, 'La vie de l'impératrice Sainte Irène', ed. F. Halkin, Analecta Bollandiana, 106 (1988) 5–27; zob. także W.T. Treadgold, 'The Unpublished Saint's Life of the Empress Irene', Byzantinische Forschungen, 7 (1982) 237-51.
- ↑ Irena, caryca - Prawosławny kalendarz na pravoslavie.ru (kalendarz juliański) (ros.)
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- G. Ostrogorski, Dzieje Bizancjum, przeł. pod red. H. Evert - Kappesowej, wyd.3 Warszawa 2008.
- R. Browning, Cesarstwo Bizantyńskie, przeł. G. Żurek, Warszawa 1997.
- K. Zakrzewski, Historia Bizancjum, wyd.2 Kraków 1999.
