Konfederacja tyszowiecka: Różnice pomiędzy wersjami

Przeglądaj historię interaktywnie

[wersja przejrzana]

← poprzednia edycja

Usunięta treść Dodana treść

WizualnieWikikod

Jednokolumnowy

Aktualna wersja na dzień 19:30, 3 lut 2024

Konfederacja tyszowiecka – konfederacja wojskowo-szlachecka zawiązana 29 grudnia 1655 w Tyszowcach przez hetmana wielkiego koronnego Stanisława „Rewerę” Potockiego i hetmana polnego koronnego Stanisława Lanckorońskiego w celu podjęcia ponownej walki z najazdem szwedzkim i poddania wojska prawowitemu monarsze Janowi II Kazimierzowi Wazie.

Opis

Jesienią 1655 szlachtę wzburzyły informacje o oblężeniu przez Szwedów Jasnej Góry, którzy pogwałcili tym samym wolność religii katolickiej i podnieśli świętokradczą rękę na miejsce najznaczniejsze nie tylko Rzeczypospolitej ale i Orbi Christiano^[1]. 18 grudnia 1655 na wieść, że wojsko koronne zamierza opuścić Szwedów, król Jan II Kazimierz Waza wyruszył w drogę powrotną do Polski.

W zawiązaniu konfederacji tyszowieckiej udział wzięły wojska dowodzone przez hetmanów koronnych. Pewną rolę odegrała także szlachta okolicznych ziem i powiatów. Konfederacja rozpisała w całym kraju pobór regimentów łanowych i wybrańców i powołała pod broń wszystkie stany.

Wracający z wygnania Jan II Kazimierz Waza nie potwierdził uchwał konfederacji i nie przyłączył się do niej. Przywódcy konfederatów prowadzili z królem rozmowy w czasie jego podróży do Lwowa, w Krośnie i Łańcucie. Ostatecznie zawiązano w obecności króla nową konfederację generalną w Łańcucie.^[2].

Oryginalny tekst aktu konfederacji ani jego druki ulotne nie przetrwały do czasów współczesnych. W Archiwum Państwowym w Lublinie zachował się natomiast tekst uniwersału sokalskiego z 16 grudnia 1655, mającego być zbliżonym do aktu konfederacji, oraz uniwersału konfederacji o pospolitym ruszeniu z 31 grudnia 1655^[3].

Zobacz też kategorię: Konfederaci tyszowieccy.

Przypisy

↑ Zbigniew Wójcik: Jan Kazimierz Waza, Wrocław 2004, s. 132-134.
↑ Borcz A., Znaczenie Łańcuta w latach „potopu” (1655-1660), „Historia. Pismo Młodych Historyków”. 5 (2), s. 216, 1997. Uniwersytet Jagielloński
↑ Zawiązanie konfederacji w Tyszowcach – 29 grudnia 1655 r. [online], Archiwum Państwowe w Lublinie [dostęp 2019-04-26] (pol.).

Bibliografia

Adam Kersten: Z badań nad konfederacją tyszowiecką, w: Rocznik Lubelski t. I, Lublin 1958, s. 99-116.
Władysław Konopczyński: Dzieje Polski nowożytnej, t. II, 1936, s. 26.
Zbigniew Wójcik: Jan Kazimierz Waza, Wrocław 2004, s. 132-136.

Linki zewnętrzne

Zawiązanie konfederacji w Tyszowcach – 29 grudnia 1655. lublin.ap.gov.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-06-12)].

[1] Zbigniew Wójcik: Jan Kazimierz Waza, Wrocław 2004, s. 132-134.

[2] Borcz A., Znaczenie Łańcuta w latach „potopu” (1655-1660), „Historia. Pismo Młodych Historyków”. 5 (2), s. 216, 1997. Uniwersytet Jagielloński

[3] Zawiązanie konfederacji w Tyszowcach – 29 grudnia 1655 r. [online], Archiwum Państwowe w Lublinie [dostęp 2019-04-26] (pol.).

[1]

[2]

[3]

@@ Linia 1: / Linia 1: @@
-[[Plik:Tyszowiecka Confederation 1655.jpg|266px|thumb|right|''Zawiązanie konfederacji tyszowieckiej'', obraz [[Walery Eljasz-Radzikowski|Walerego Eljasza-Radzikowskiego]]]]
+[[Plik:Tyszowiecka Confederation 1655.jpg|thumb|''[[Zawiązanie konfederacji tyszowieckiej]]'', obraz [[Walery Eljasz-Radzikowski|Walerego Eljasza-Radzikowskiego]]]]
+[[Plik:Tyszowce - miejsce zawiązania konfederacji tyszowieckiej (01) - DSC02850 v1.jpg|thumb|Miejsce zawiązania konfederacji tyszowieckiej]]
+'''Konfederacja tyszowiecka''' – [[konfederacja (historia Polski)|konfederacja]] [[Wojsko I Rzeczypospolitej|wojskowo]]-[[szlachta w Polsce|szlachecka]] zawiązana [[29 grudnia]] [[1655]] w [[Tyszowce|Tyszowcach]] przez [[hetman wielki koronny|hetmana wielkiego koronnego]] [[Stanisław Potocki (hetman)|Stanisława „Rewerę” Potockiego]] i [[hetman polny koronny|hetmana polnego koronnego]] [[Stanisław Lanckoroński (hetman)|Stanisława Lanckorońskiego]] w celu podjęcia ponownej walki z [[potop szwedzki|najazdem szwedzkim]] i poddania wojska prawowitemu monarsze [[Jan II Kazimierz Waza|Janowi II Kazimierzowi Wazie]].
+== Opis ==
-'''Konfederacja tyszowiecka''' została zawiązana [[29 grudnia]] <ref name=wojcik>[[Zbigniew Wójcik (historyk)|Zbigniew Wójcik]]: ''Jan Kazimierz Waza''. Wrocław 2004, ISBN 83-04-04717-9 s. 133-135.</ref>[[1655]] w [[Tyszowce|Tyszowcach]], niedaleko [[Zamość|Zamościa]].
+Jesienią 1655 szlachtę wzburzyły informacje o [[Oblężenie Jasnej Góry|oblężeniu przez Szwedów Jasnej Góry]], którzy pogwałcili tym samym wolność [[Kościół katolicki|religii katolickiej]] i podnieśli [[świętokradztwo|świętokradczą]] rękę na ''miejsce najznaczniejsze nie tylko Rzeczypospolitej ale i Orbi Christiano''<ref>[[Zbigniew Wójcik (historyk)|Zbigniew Wójcik]]: ''Jan Kazimierz Waza'', Wrocław 2004, s. 132-134.</ref>. [[18 grudnia]] 1655 na wieść, że [[armia koronna|wojsko koronne]] zamierza opuścić Szwedów, król Jan II Kazimierz Waza wyruszył w drogę powrotną do [[Korona Królestwa Polskiego|Polski]].
+W zawiązaniu konfederacji tyszowieckiej udział wzięły wojska dowodzone przez hetmanów koronnych. Pewną rolę odegrała także szlachta okolicznych ziem i powiatów. Konfederacja rozpisała w całym kraju pobór [[piechota łanowa|regimentów łanowych]] i [[piechota wybraniecka|wybrańców]] i powołała pod broń wszystkie stany.
-Inicjatorami byli [[Stefan Czarniecki]] oraz pragnący się zrehabilitować [[hetman wielki koronny]] [[Stanisław Rewera Potocki]] i [[hetman polny koronny]] [[Stanisław Lanckoroński (hetman)|Stanisław Lanckoroński]], którzy postanowili opuścić obóz generała Duglasa uprowadzając [[wojsko kwarciane]].
+Wracający z wygnania Jan II Kazimierz Waza nie potwierdził uchwał konfederacji i nie przyłączył się do niej. Przywódcy konfederatów prowadzili z królem rozmowy w czasie jego podróży do [[Lwów|Lwowa]], w [[Krosno|Krośnie]] i [[Łańcut|Łańcucie]]. Ostatecznie zawiązano w obecności króla [[konfederacja łańcucka|nową konfederację generalną w Łańcucie]].<ref>Borcz A., ''Znaczenie Łańcuta w latach „potopu” (1655-1660)'', „Historia. Pismo Młodych Historyków”. 5 (2), s. 216, 1997. Uniwersytet Jagielloński</ref>.
-Głównym jej postanowieniem było wypowiedzenie przez polską szlachtę posłuszeństwa królowi szwedzkiemu [[Karol X Gustaw|Karolowi X Gustawowi]] (wcześniej uznanemu przez większość za władcę Rzeczypospolitej) oraz wystąpienie zbrojne przeciwko [[potop szwedzki|Szwedom]]. Taki obrót spraw w Polsce sprowokowany został przez samowolę i rozpasanie wojsk szwedzkich, liczne nieposłuszeństwa i brak tolerancji dla Kościoła. Szwedzi postępowali w Polsce jak w kraju podbitym, a nie jak w części królestwa szwedzkiego, którą de facto była wtedy Polska po podpisaniu przez szlachtę układów oddających koronę polską Karolowi X.
+Oryginalny tekst aktu konfederacji ani jego druki ulotne nie przetrwały do czasów współczesnych. W Archiwum Państwowym w Lublinie zachował się natomiast tekst uniwersału sokalskiego z 16 grudnia 1655, mającego być zbliżonym do aktu konfederacji, oraz uniwersału konfederacji o pospolitym ruszeniu z 31 grudnia 1655<ref>{{Cytuj |autor =  |tytuł = Zawiązanie konfederacji w Tyszowcach – 29 grudnia 1655 r. |data =  |data dostępu = 2019-04-26 |opublikowany = Archiwum Państwowe w Lublinie |url = http://lublin.ap.gov.pl/nauka-popularyzacja-i-edukacja/galerie-online/15-najwazniejszych-wydarzen-z-historii-lubelszczyzny-w-dokumencie-archiwalnym/zawiazanie-konfederacji-w-tyszowcach-29-grudnia-1655-r/ |język = pl-PL}}</ref>.
-Katolicka szlachta poczuła się poniżona z powodu oblężenia [[Jasna Góra|Jasnej Góry]] przez Szwedów<ref name=wojcik/>. Zwycięska obrona Jasnej Góry i powrót do Polski króla [[Jan II Kazimierz Waza|Jana II Kazimierza Wazy]] [[18 grudnia]] [[1655]] stanowiły przełom w przebiegu najazdu szwedzkiego i sygnał do zawiązania tej konfederacji.<br />Konfederaci tyszowieccy (obaj hetmani Stanisław Rewera Potocki i Stanisław Lanckoroński i inni senatorowie, m.in.: kasztelan sandomierski [[Stanisław Witowski]], 8 wojewodów m.in: [[Województwo bracławskie|bracławski]] [[Piotr Potocki (wojewoda bracławski)|Piotr Potocki]] i [[Województwo czernihowskie|czernihowski]] [[Krzysztof Tyszkiewicz (wojewoda)|Krzysztof Tyszkiewicz]]; oboźny koronny [[Andrzej Potocki (oboźny koronny)|Jędrzej Potocki]], starosta [[Bohusław (miasto)|bohusławski]] Jacek Szembek) – po wydaniu Uniwersału konfederacji w [[Tyszowce|Tyszowcach]] [[31 grudnia]] [[1655]] spotkali się z królem w [[Krosno|Krośnie]].
-Odbyło się tam posiedzenie Rady Senatu Rzeczypospolitej w obecności króla Jana Kazimierza, prymasa Polski [[Andrzej Leszczyński|Andrzeja Leszczyńskiego]], Stefana Czarnieckiego i hetmanów Stanisława Rewery Potockiego i Stanisława Lanckorońskigo oraz Lubomirskiego. [[22 stycznia]] [[1656]] w Łańcucie ''konfederacja tyszowiecka'' została przekształcona w [[Konfederacja_(historia_Polski)#Rzeczpospolita_Obojga_Narod.C3.B3w|konfederację generalną]].
+{{Zobacz kategorię|Konfederaci tyszowieccy}}
+== Przypisy ==
 {{Przypisy}}
+== Bibliografia ==
+* [[Adam Kersten]]: [http://bazhum.muzhp.pl/media//files/Rocznik_Lubelski/Rocznik_Lubelski-r1958-t1/Rocznik_Lubelski-r1958-t1-s99-116/Rocznik_Lubelski-r1958-t1-s99-116.pdf ''Z badań nad konfederacją tyszowiecką''], w: Rocznik Lubelski t. I, Lublin 1958, s. 99-116.
+* [[Władysław Konopczyński]]: ''Dzieje Polski nowożytnej'', t. II, 1936, s. 26.
+* [[Zbigniew Wójcik (historyk)|Zbigniew Wójcik]]: ''Jan Kazimierz Waza'', Wrocław 2004, s. 132-136.
+== Linki zewnętrzne ==
+{{Wikiźródła|Akt założenia konfederacji tyszowieckiej|konfederacji tyszowieckiej}}
+* {{Cytuj stronę | url = http://lublin.ap.gov.pl/art,149,zawiazanie-konfederacji-w-tyszowcach-29-grudnia-1655-r | tytuł = Zawiązanie konfederacji w Tyszowcach – 29 grudnia 1655 | opublikowany = lublin.ap.gov.pl | archiwum = https://web.archive.org/web/20160612043632/http://lublin.ap.gov.pl/art,149,zawiazanie-konfederacji-w-tyszowcach-29-grudnia-1655-r | zarchiwizowano = 2016-06-12}}
 {{Konfederacje w historii Polski}}
+[[Kategoria:Konfederacja tyszowiecka| ]]
-== Zobacz też ==
-{{wikisource|Akt założenia konfederacji tyszowieckiej|konfederacji tyszowieckiej}}
-* [[:Kategoria:Konfederaci tyszowieccy|Konfederaci tyszowieccy]]
-[[Kategoria:Konfederacje I Rzeczypospolitej|Tyszowiecka]]
-[[Kategoria:Potop szwedzki]]
 [[Kategoria:Wydarzenia 1655]]
-[[Kategoria:Tyszowce]]
+[[Kategoria:Historia Tyszowiec]]
-[[uk:Тишовецька конфедерація]]