Mlask podniebienny: Różnice pomiędzy wersjami

Mlask podniebienny
Numer IPA	179
	ǂ
Jednostka znakowa	ǂ
Unikod	U+01c2
UTF-8 (hex)	c7 82
	Inne systemy
X-SAMPA	=\
Kirshenbaum	c!
IPA Braille↗	⠯⠱
	Przykład
	informacje • pomoc
Obraz znaku
	Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Przeglądaj historię interaktywnie

[wersja przejrzana]

← poprzednia edycja

Usunięta treść Dodana treść

WizualnieWikikod

Jednokolumnowy

Aktualna wersja na dzień 18:16, 7 kwi 2024

Mlask (przednio)podniebienny – rodzaj dźwięku spółgłoskowego występujący w językach naturalnych. W międzynarodowej transkrypcji fonetycznej IPA oznaczanej symbolem: [ǂ], ponieważ mlask może mieć różne „podkłady” (różne typy artykulacji tylnojęzykowej), stosuje się wtedy dokładniejszą transkrypcję np. [k͡ǂ] (w dalszym ciągu znak podwójnego miejsca artykulacji (łuczek) jest pomijany).

Artykulacja

Opis

W czasie artykulacji podstawowego wariantu [k ǂ]:

modulowany jest prąd powietrza zasysanego powstały wyniku różnicy ciśnień wytworzonej przy grzbiecie języka wzniesionym do góry, czyli artykulacja tej spółgłoski wymaga inicjacji ustnej i ingresji (zob. mlaski)
podniebienie miękkie jest podniesione, mamy do czynienia z artykulacją ustną,
prąd powietrza w jamie ustnej przepływa ponad całym językiem lub przynajmniej powietrze uchodzi wzdłuż środkowej linii języka
przednia część języka tuż za jego brzegiem ku zadziąsłowej części podniebienia twardego, tworząc zwarcie, równocześnie grzbiet języka wznosi się stromo w kierunku podniebienia miękkiego i języczka tworząc całkowite drugie zwarcie. W powstałej komorze dochodzi do powstania podciśnienia w wyniku „ssącego” ruchu języka do tyłu. Następuje przerwanie blokady za dziąsłami, przy czym równocześnie powietrze jest zasysane do środka, co daje akustycznie charakterystyczny mlask.

Warianty

Dalsze warianty mlasków ze względu na rodzaj „podkładu”:

artykulacja może też się odbywać przy udziale kanału nosowego, mówimy wtedy o mlasku nosowym: [ŋ ǂ].
plozji może towarzyszyć przydech(aspiracja) spółgłoski tylnojęzykowej: [k ǂ ʰ]
plozji może towarzyszyć dodatkowy szum szczelinowy: [k ǂ ˣ]
spółgłoska może być wymówiona dźwięcznie lub dysząco-dźwięcznie (ang. breathy voice): [ɡ ǂ ], [ɡ̈ǂ]
spółgłoska może być wymówiona z dodatkowym zwarciem wiązadeł głosowych (glotalizacja): [k ǂ ˀ]

Również dokładne miejsce utworzenia zwarcia tylnojęzykowego może odgrywać rolę kontrastującą.

Zobacz też:

Przykłady

Przykłady mlasków w funkcji fonologicznej znajdujemy w południowoafrykańskich językach khoisan i niektórych z grupy bantu. Język !Xóõ posiada całą serię spółgłosek mlaskowych (ok. 80), w tym podniebienne.

W funkcji ekspresywnej mlaski podniebienne występują w wielu językach.

Terminologia

Mlask podniebienne oznacza w istocie spółgłoskę o przedniopodniebiennym i tylnojęzykowym miejscu artykulacji. Na określenie tej artykulacji używa się określeń lamino-postalweolarny, lamino-prepalatalny, palatalny.

Linki zewnętrzne

Mlaski w języku nama. hctv.humnet.ucla.edu. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-02-05)].

@@ Linia 16: / Linia 16: @@
 * podniebienie miękkie jest podniesione, mamy do czynienia z artykulacją ustną,
 * prąd powietrza w jamie ustnej przepływa ponad całym językiem lub przynajmniej [[spółgłoska boczna|powietrze uchodzi wzdłuż środkowej linii języka]]
-* [[Spółgłoski apikalne i laminalne|przednia część języka]] tuż za jego brzegiem ku zadziąsłowej części [[spółgłoska podniebienna|podniebienia twardego]], tworząc [[spółgłoska zwarta|zwarcie]], równocześnie grzbiet język wznosi się stromo w kierunku [[spółgłoska miękko podniebienna|podniebienia miękkiego]] i [[spółgłoska języczkowa|języczka]] tworząc całkowite drugie zwarcie. W powstałej komorze dochodzi do powstania podciśnienia wyniku „ssącego” ruchu języka do tyłu. Następuje przerwanie blokady za dziąsłami, przy czym równocześnie powietrze jest zasysane do środka, co daje akustycznie charakterystyczny mlask.
+* [[Spółgłoski apikalne i laminalne|przednia część języka]] tuż za jego brzegiem ku zadziąsłowej części [[spółgłoska podniebienna|podniebienia twardego]], tworząc [[spółgłoska zwarta|zwarcie]], równocześnie grzbiet języka wznosi się stromo w kierunku [[spółgłoska miękko podniebienna|podniebienia miękkiego]] i [[spółgłoska języczkowa|języczka]] tworząc całkowite drugie zwarcie. W powstałej komorze dochodzi do powstania podciśnienia w wyniku „ssącego” ruchu języka do tyłu. Następuje przerwanie blokady za dziąsłami, przy czym równocześnie powietrze jest zasysane do środka, co daje akustycznie charakterystyczny mlask.
 === Warianty ===
 Dalsze warianty mlasków ze względu na rodzaj „podkładu”:
 * artykulacja może też się odbywać przy udziale kanału nosowego, mówimy wtedy o mlasku [[spółgłoska nosowa|nosowym]]: [{{IPA|ŋǂ}}].
-* plozji może towarzyszyć [[przydech]]em (aspiracją) spółgłoski tylnojęzykowej: [{{IPA|kǂʰ}}]
+* plozji może towarzyszyć [[przydech]](aspiracja) spółgłoski tylnojęzykowej: [{{IPA|kǂʰ}}]
-* plozji może towarzyszyć dodatkowym szumem szczelinowym: [{{IPA|kǂˣ}}]
+* plozji może towarzyszyć dodatkowy szum szczelinowy: [{{IPA|kǂˣ}}]
 * spółgłoska może być wymówiona dźwięcznie lub [[dźwięczność|dysząco-dźwięcznie]] ([[język angielski|ang.]] ''breathy voice''): [{{IPA|ɡǂ], [ɡ̈ǂ}}]
-* spółgłoska może być wymówiona z dodatkowym zwarcie wiązadeł głosowych ([[Spółgłoska glottalizowana|glotalizacja]]): [{{IPA|kǂˀ}}]
+* spółgłoska może być wymówiona z dodatkowym zwarciem wiązadeł głosowych ([[Spółgłoska glottalizowana|glotalizacja]]): [{{IPA|kǂˀ}}]
 Również dokładne miejsce utworzenia zwarcia [[spółgłoska tylnojęzykowa|tylnojęzykowego]] może odgrywać rolę kontrastującą.
@@ Linia 43: / Linia 43: @@
 == Linki zewnętrzne ==
-* [https://web.archive.org/web/20120205022308/http://hctv.humnet.ucla.edu/departments/linguistics/VowelsandConsonants/vowels/chapter13/nama.html Mlaski w języku nama]
+* {{Cytuj stronę | url = http://hctv.humnet.ucla.edu/departments/linguistics/VowelsandConsonants/vowels/chapter13/nama.html | tytuł = Mlaski w języku nama | opublikowany = hctv.humnet.ucla.edu | archiwum = https://web.archive.org/web/20120205022308/http://hctv.humnet.ucla.edu/departments/linguistics/VowelsandConsonants/vowels/chapter13/nama.html | zarchiwizowano = 2012-02-05}}
 {{Spółgłoski}}
 [[Kategoria:Mlaski|podniebienny]]
-[[de:Palatoalveolarer Klick]]

	wargowe					przedniojęzykowe									tylnojęzykowe						laryngalne
	dwuwar- gowe		wargowo- zębowe		językowo- wargowe		zębo- we		przednio- językowo- dziąsłowe		zadziąs- łowe		z retroflek- sją		podnie- bienne		miękko- podnie- bienne		języcz- kowe		gardłowe / nagłośniowe		krtaniowe
nosowe	m̥	m		ɱ		n̼			n̥	n			ɳ̊	ɳ	ɲ̊	ɲ	ŋ̊	ŋ		ɴ
zwarte	p	b	p̪	b̪	t̼	d̼			t	d			ʈ	ɖ	c	ɟ	k	ɡ	q	ɢ	ʡ		ʔ
syczące zwarto-szczelinowe									ts	dz	t̠ʃ	d̠ʒ	ʈʂ	ɖʐ	t̠ɕ	d̠ʑ
niesyczące zwarto-szczelinowe	pɸ	bβ	p̪f	b̪v			t̪θ	d̪ð	tɹ̝̊	dɹ̝	t̠ɹ̠̊˔	d̠ɹ̠˔			cç	ɟʝ	kx	ɡɣ	qχ			ʡʢ	ʔh
syczące szczelinowe									s	z	ʃ	ʒ	ʂ	ʐ	ɕ	ʑ
niesyczące szczelinowe	ɸ	β	f	v	θ̼	ð̼	θ	ð	θ̠	ð̠	ɹ̠̊˔	ɹ̠˔		ɻ˔	ç	ʝ	x	ɣ	χ	ʁ	ħ	ʕ	h	ɦ
półotwarte			ʋ̥	ʋ					ɹ̥	ɹ			ɻ̊	ɻ	j̊	j	ɰ̊	ɰ						ʔ̞
uderzeniowe		ⱱ̟		ⱱ		ɾ̼			ɾ̥	ɾ			ɽ̊	ɽ						ɢ̆		ʡ̆
drżące	ʙ̥	ʙ							r̥	r									ʀ̥	ʀ	ʜ	ʢ
boczne zwarto-szczelinowe									tɬ	dɮ			ʈɭ̊˔		cʎ̝̊		kʟ̝̊	ɡʟ̝
boczne szczelinowe									ɬ	ɮ			ɭ̊˔	ɭ˔	ʎ̝̊	ʎ̝	ʟ̝̊	ʟ̝
boczne półotwarte									l̥	l			ɭ̊	ɭ	ʎ̥	ʎ	ʟ̥	ʟ		ʟ̠
boczne uderzeniowe										ɺ				ɭ̆		ʎ̆		ʟ̆

		dwuwar- gowe		wargowo- zębowe	zębowe		przednio- językowo- dziąsłowe		zadziąs- łowe	z retroflek- sją		podnie- bienne		miękko- podnie- bienne		języcz- kowe		gardło- we
ejektywne	zwarte	pʼ					tʼ			ʈʼ		cʼ		kʼ		qʼ		ʡʼ
	zwarto- szczelinowe				t̪θʼ		tsʼ		t̠ʃʼ	ʈʂʼ				kxʼ		qχʼ
	szczelinowe	ɸʼ		fʼ	θʼ		sʼ		ʃʼ	ʂʼ		ɕʼ		xʼ		χʼ
	boczne zwarto- szczelinowe						tɬʼ					cʎ̝̊ʼ		kʟ̝̊ʼ
	boczne szczelinowe						ɬʼ
mlaski	nieprzydechowe/ dźwięczne	ʘ	ʘ̬		ǀ	ǀ̬	ǃ	ǃ̬		ǃ˞	ǃ̬˞	ǂ	ǂ̬						◌ˀ
	nosowe		ʘ̃			ǀ̃		ǃ̃			ǃ̃˞		ǂ̃							◌̃ˀ
	boczne						ǁ	ǁ̬
	boczne nosowe							ǁ̃
iniektywne		ɓ̥	ɓ				ɗ̥	ɗ		ᶑ̥	ᶑ	ʄ̊	ʄ	ɠ̊	ɠ	ʛ̥	ʛ