Mlask zębowy: Różnice pomiędzy wersjami

Mlask zębowy
Numer IPA	177
	ǀ
Jednostka znakowa	ǀ
Unikod	U+01c0
UTF-8 (hex)	c7 80
	Inne systemy
X-SAMPA	\
Kirshenbaum	t!
IPA Braille↗	⠯⠹
	Przykład
	informacje • pomoc
Obraz znaku
	Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Przeglądaj historię interaktywnie

[wersja nieprzejrzana]

[wersja przejrzana]

← poprzednia edycja

Usunięta treść Dodana treść

WizualnieWikikod

Jednokolumnowy

Aktualna wersja na dzień 18:24, 7 kwi 2024

Ten artykuł od 2011-12 wymaga zweryfikowania podanych informacji.

Należy podać wiarygodne źródła w formie przypisów bibliograficznych.
Część lub nawet wszystkie informacje w artykule mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte.
Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary)
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Mlask zębowy – rodzaj dźwięku spółgłoskowego występujący w językach naturalnych. W międzynarodowej transkrypcji fonetycznej IPA oznaczony symbolem: [ǀ], ponieważ mlask może mieć różnego typu „podkład” (różne typy artykulacji tylnojęzykowej), stosuje się wtedy dokładniejszą transkrypcję np. [k͡ǀ] (w dalszym ciągu znak podwójnego miejsca artykulacji (łuczek) jest pomijany).

Artykulacja

Opis

W czasie artykulacji podstawowego wariantu [k ǀ]

modulowany jest prąd powietrza zasysanego powstały w wyniku różnicy ciśnień wytworzonej przy grzbiecie języka wzniesionym do góry, czyli artykulacja tej spółgłoski wymaga inicjacji ustnej i ingresji (por. też mlaski).
podniebienie miękkie jest podniesione, mamy do czynienia z artykulacją ustną,
prąd powietrza w jamie ustnej przepływa ponad całym językiem lub przynajmniej powietrze uchodzi wzdłuż środkowej linii języka
przednia część języka tuż za brzeżkiem kontaktuje się z tylną ścianą górnych siekaczy lub z dziąsłami, tworząc zwarcie. Równocześnie grzbiet język wznosi się stromo w kierunku podniebienia miękkiego i języczka tworząc całkowite drugie zwarcie. W powstałej komorze dochodzi do pojawienia się podciśnienia w wyniku „ssącego” ruchu języka do tyłu. Następuje przerwanie blokady zębowej, przy czym równocześnie powietrze jest zasysane do środka, co daje akustycznie charakterystyczny mlask.

Warianty

Poza zaznaczoną już różnicą w miejscu artykulacji przedniojęzykowej możliwe są jeszcze inne konfiguracje narządów mowy.

Dalsze warianty mlasków ze względu na rodzaj „podkładu”:

artykulacja może też się odbywać przy udziale kanału nosowego, mówimy wtedy o mlasku nosowym: [ŋ ǀ].
plozji może towarzyszyć przydechem (aspiracją): [k ǀ ʰ]
plozji może towarzyszyć dodatkowy szum szczelinowy typu [x]: [k ǀ ˣ]
spółgłoska może być wymówiona dźwięcznie lub dysząco-dźwięcznie (ang. breathy voice): [ɡ ǀ , ɡ̈ǀ]
spółgłoska może być wymówiona z dodatkowym zwarciem wiązadeł głosowych (glotalizacja): [k ǀ ˀ]

Również dokładne miejsce utworzenia zwarcia tylnojęzykowego może odgrywać rolę kontrastującą.

Zobacz też:

Przykłady

Przykłady mlasków w funkcji fonologicznej znajdujemy w południowoafrykańskich językach khoisan i bantu. Język !Xóõ posiada całą serię spółgłosek mlaskowych ok. 80, w tym zębowe.

W funkcji ekspresywnej mlask zębowy występuje w wielu językach, też w polskim, brzmi jak „zassane do środka c”.

Pisownia

W ortografii języka xhosa (z rodziny języków khojsan) mlask zębowy jest reprezentowany przez grafem c, mlask przydechowy ch, mlask dyszący gc, mlaski nosowe nc, ngc, nkc.

Terminologia

Mlask zębowy oznacza w istocie spółgłoskę o zębowym i tylnojęzykowym miejscu artykulacji. Mlask lamino-dentalny lub lamino-alweolarny.

Linki zewnętrzne

Mlaski w języku xhosa. hctv.humnet.ucla.edu. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-02-11)].

@@ Linia 1: / Linia 1: @@
+{{Dopracować|źródła=2011-12}}
-'''Mlask zębowy ''' to rodzaj dźwięku [[spółgłoska|spółgłoskowego]] występujący w [[Język (mowa)|językach naturalnych]]. W międzynarodowej transkrypcji fonetycznej [[Międzynarodowy Alfabet Fonetyczny|IPA]] oznaczanej symbolem: {{IPA|[ǀ]}}, ponieważ mlask może mieć różne "podkład" (różne typy artykulacji tylnojęzykowej), stosuje się wtedy dokładniejszą transkrypcję np. {{IPA|[k͡ǀ]}} (w dalszym ciągu znak podwójnego miejsca artykulacji (łuczek) jest pomijany).
+{{IPA infobox
+ |nazwa       = Mlask zębowy
+ |numer IPA   = 177
+ |1. zapis    =
+ |X-SAMPA     = \
+ |Kirshenbaum = t!
+ |dźwięk      = Dental click.ogg
+ |grafika     = IPA Unicode 0x01C0.svg
+}}
+'''Mlask zębowy''' – rodzaj dźwięku [[spółgłoska|spółgłoskowego]] występujący w [[Język (mowa)|językach naturalnych]]. W międzynarodowej transkrypcji fonetycznej [[Międzynarodowy alfabet fonetyczny|IPA]] oznaczony symbolem: [{{IPA|ǀ}}], ponieważ mlask może mieć różnego typu „podkład” (różne typy artykulacji tylnojęzykowej), stosuje się wtedy dokładniejszą transkrypcję np. [{{IPA|k͡ǀ}}] (w dalszym ciągu znak podwójnego miejsca artykulacji (łuczek) jest pomijany).
-==Artykulacja==
+== Artykulacja ==
-===Opis===
+=== Opis ===
-W czasie [[artykulacja (fonetyka)|artykulacji]] podstawowego wariantu {{IPA|[kǀ]}}
+W czasie [[artykulacja (fonetyka)|artykulacji]] podstawowego wariantu [{{IPA|kǀ}}]
-* modulowany jest prąd powietrza zasysanego powstały wyniku różnicy ciśnień wytworzonej przy grzbiecie języka wzniesionym do góry, czyli artykulacja tej spółgłoski wymaga [[mechanizm przepływu powietrza|inicjacji]] ustnej i [[mechanizm przepływu powietrza|ingresji]] (por. też [[mlaski]]).
+* modulowany jest prąd powietrza zasysanego powstały w wyniku różnicy ciśnień wytworzonej przy grzbiecie języka wzniesionym do góry, czyli artykulacja tej spółgłoski wymaga [[mechanizm przepływu powietrza|inicjacji]] ustnej i [[mechanizm przepływu powietrza|ingresji]] (por. też [[mlaski]]).
 * podniebienie miękkie jest podniesione, mamy do czynienia z artykulacją ustną,
-*prąd powietrza w jamie ustnej przepływa ponad całym językiem lub przynajmniej [[spółgłoska środkowa|powietrze uchodzi wzdłuż środkowej linii języka]]
+* prąd powietrza w jamie ustnej przepływa ponad całym językiem lub przynajmniej [[spółgłoska boczna|powietrze uchodzi wzdłuż środkowej linii języka]]
-* [[spółgłoska przedniojęzykowa|przednia część języka]] [[spółgłoska laminalna|tuż za brzeżkiem]] kontaktuje się z tylną ścianą [[spółgłoska zębowa|górnych siekaczy]] lub z [[spółgłoska dziąsłowa|dziąsłami]], tworząc [[spółgłoska zwarta|zwarcie]]. Równocześnie grzbiet język wznosi się stromo w kierunku [[spółgłoska miękko podniebienna|podniebienia miękkiego]] i [[spółgłoska języczkowa|języczka]] tworząc całkowite drugie zwarcie. W powstałej komorze dochodzi do powstania podciśnienia wyniku "ssącego" ruchu języka do tyłu. Następuje przerwanie blokady zębowy, przy czym równocześnie powietrze jest zasysane do środka, co daje akustycznie charakterystyczny mlask.
+* [[spółgłoska przedniojęzykowa|przednia część języka]] [[spółgłoska apikalne i laminalne|tuż za brzeżkiem]] kontaktuje się z tylną ścianą [[spółgłoska zębowa|górnych siekaczy]] lub z [[spółgłoska przedniojęzykowo-dziąsłowa|dziąsłami]], tworząc [[spółgłoska zwarta|zwarcie]]. Równocześnie grzbiet język wznosi się stromo w kierunku [[spółgłoska miękko podniebienna|podniebienia miękkiego]] i [[spółgłoska języczkowa|języczka]] tworząc całkowite drugie zwarcie. W powstałej komorze dochodzi do pojawienia się podciśnienia w wyniku „ssącego” ruchu języka do tyłu. Następuje przerwanie blokady zębowej, przy czym równocześnie powietrze jest zasysane do środka, co daje akustycznie charakterystyczny mlask.
-===Warianty===
+=== Warianty ===
 Poza zaznaczoną już różnicą w [[miejsce artykulacji|miejscu artykulacji]] [[spółgłoska przedniojęzykowa|przedniojęzykowej]] możliwe są jeszcze inne konfiguracje narządów mowy.
-Dalsze warianty mlasków ze względu na rodzaj "podkładu":
+Dalsze warianty mlasków ze względu na rodzaj „podkładu”:
-* artykulacja może też się odbywać przy udziale kanału nosowego, mówimy wtedy o mlasku [[spółgłoska nosowa|nosowym]]: {{IPA|[ŋǀ]}}.
+* artykulacja może też się odbywać przy udziale kanału nosowego, mówimy wtedy o mlasku [[spółgłoska nosowa|nosowym]]: [{{IPA|ŋǀ}}].
-* plozji może towarzyszyć [[przydech]]em (aspiracją): {{IPA|[kǀʰ]}}
+* plozji może towarzyszyć [[przydech]]em (aspiracją): [{{IPA|kǀʰ}}]
-* plozji może towarzyszyć dodatkowy szum szczelinowy typu {{IPA|[x]}}: {{IPA|[kǀˣ]}}
+* plozji może towarzyszyć dodatkowy szum szczelinowy typu [{{IPA|x}}]: [{{IPA|kǀˣ}}]
-* spółgłoska może być wymówiona dźwięcznie lub [[dźwięczność|dysząco-dźwięcznie]] ([[język angielski|ang.]] ''breathy voice''): {{IPA|[ɡǀ, ɡ̈ǀ]}}
+* spółgłoska może być wymówiona dźwięcznie lub [[dźwięczność|dysząco-dźwięcznie]] ([[język angielski|ang.]] ''breathy voice''): [{{IPA|ɡǀ, ɡ̈ǀ}}]
-* spółgłoska może być wymówiona z dodatkowym zwarcie wiązadeł głosowych ([[glotalizacja]]): {{IPA|[kǀˀ]}}
+* spółgłoska może być wymówiona z dodatkowym zwarciem wiązadeł głosowych ([[glotalizacja]]): [{{IPA|kǀˀ}}]
 Również dokładne miejsce utworzenia zwarcia [[spółgłoska tylnojęzykowa|tylnojęzykowego]] może odgrywać rolę kontrastującą.
 Zobacz też:
-*[[mlask dwuwargowy]] {{IPA|[ʘ]}}
+* [[mlask dwuwargowy]] [{{IPA|ʘ}}]
-*[[mlask boczny dziąsłowy]] {{IPA|[ǁ]}}
+* [[mlask boczny dziąsłowy]] [{{IPA|ǁ}}]
-*[[mlask zadziąsłowy]] {{IPA|[ǃ]}}
+* [[mlask zadziąsłowy]] [{{IPA|ǃ}}]
-*[[mlask podniebienny]] {{IPA|[ǂ]}}
+* [[mlask podniebienny]] [{{IPA|ǂ}}]
-==Przykłady==
+== Przykłady ==
 Przykłady mlasków w funkcji fonologicznej znajdujemy w południowoafrykańskich [[języki khoisan|językach khoisan]] i [[języki bantu|bantu]]. [[Język !Xóõ]] posiada całą serię spółgłosek mlaskowych ok. 80, w tym zębowe.
-W funkcji ekspresywnej mlask zębowy występuje w wielu językach, też w polskim, jak brzmi jak "zassane do środka '''c'''."
+W funkcji ekspresywnej mlask zębowy występuje w wielu językach, też w polskim, brzmi jak „zassane do środka '''c'''”.
-==Pisownia==
+== Pisownia ==
 W ortografii [[język xhosa|języka xhosa]] (z rodziny [[języki khoisan|języków khojsan]]) mlask zębowy jest reprezentowany przez [[grafem]] '''c''', mlask przydechowy '''ch''', mlask dyszący '''gc''', mlaski nosowe '''nc, ngc, nkc'''.
-==Terminologia==
+== Terminologia ==
 Mlask zębowy oznacza w istocie spółgłoskę o zębowym i tylnojęzykowym miejscu artykulacji. Mlask lamino-dentalny lub lamino-alweolarny.
-==Linki zewnętrzne==
+== Linki zewnętrzne ==
-*[http://hctv.humnet.ucla.edu/departments/linguistics/VowelsandConsonants/course/chapter6/xhosa/xhosa.html Mlaski w języku xhosa]
+* {{Cytuj stronę | url = http://hctv.humnet.ucla.edu/departments/linguistics/VowelsandConsonants/course/chapter6/xhosa/xhosa.html | tytuł = Mlaski w języku xhosa | opublikowany = hctv.humnet.ucla.edu | archiwum = https://web.archive.org/web/20120211101915/http://hctv.humnet.ucla.edu/departments/linguistics/VowelsandConsonants/course/chapter6/xhosa/xhosa.html | zarchiwizowano = 2012-02-11}}
 {{Spółgłoski}}
-[[Kategoria:Spółgłoski]]
+[[Kategoria:Mlaski|zębowy]]
-[[br:Klik dent]]
-[[de:Dentaler Klick]]
-[[en:Dental clicks]]
-[[fr:Clic dental]]
-[[nl:Dentale klik]]
-[[ru:Зубной щёлкающий согласный]]

	wargowe					przedniojęzykowe									tylnojęzykowe						laryngalne
	dwuwar- gowe		wargowo- zębowe		językowo- wargowe		zębo- we		przednio- językowo- dziąsłowe		zadziąs- łowe		z retroflek- sją		podnie- bienne		miękko- podnie- bienne		języcz- kowe		gardłowe / nagłośniowe		krtaniowe
nosowe	m̥	m		ɱ		n̼			n̥	n			ɳ̊	ɳ	ɲ̊	ɲ	ŋ̊	ŋ		ɴ
zwarte	p	b	p̪	b̪	t̼	d̼			t	d			ʈ	ɖ	c	ɟ	k	ɡ	q	ɢ	ʡ		ʔ
syczące zwarto-szczelinowe									ts	dz	t̠ʃ	d̠ʒ	ʈʂ	ɖʐ	t̠ɕ	d̠ʑ
niesyczące zwarto-szczelinowe	pɸ	bβ	p̪f	b̪v			t̪θ	d̪ð	tɹ̝̊	dɹ̝	t̠ɹ̠̊˔	d̠ɹ̠˔			cç	ɟʝ	kx	ɡɣ	qχ			ʡʢ	ʔh
syczące szczelinowe									s	z	ʃ	ʒ	ʂ	ʐ	ɕ	ʑ
niesyczące szczelinowe	ɸ	β	f	v	θ̼	ð̼	θ	ð	θ̠	ð̠	ɹ̠̊˔	ɹ̠˔		ɻ˔	ç	ʝ	x	ɣ	χ	ʁ	ħ	ʕ	h	ɦ
półotwarte			ʋ̥	ʋ					ɹ̥	ɹ			ɻ̊	ɻ	j̊	j	ɰ̊	ɰ						ʔ̞
uderzeniowe		ⱱ̟		ⱱ		ɾ̼			ɾ̥	ɾ			ɽ̊	ɽ						ɢ̆		ʡ̆
drżące	ʙ̥	ʙ							r̥	r									ʀ̥	ʀ	ʜ	ʢ
boczne zwarto-szczelinowe									tɬ	dɮ			ʈɭ̊˔		cʎ̝̊		kʟ̝̊	ɡʟ̝
boczne szczelinowe									ɬ	ɮ			ɭ̊˔	ɭ˔	ʎ̝̊	ʎ̝	ʟ̝̊	ʟ̝
boczne półotwarte									l̥	l			ɭ̊	ɭ	ʎ̥	ʎ	ʟ̥	ʟ		ʟ̠
boczne uderzeniowe										ɺ				ɭ̆		ʎ̆		ʟ̆

		dwuwar- gowe		wargowo- zębowe	zębowe		przednio- językowo- dziąsłowe		zadziąs- łowe	z retroflek- sją		podnie- bienne		miękko- podnie- bienne		języcz- kowe		gardło- we
ejektywne	zwarte	pʼ					tʼ			ʈʼ		cʼ		kʼ		qʼ		ʡʼ
	zwarto- szczelinowe				t̪θʼ		tsʼ		t̠ʃʼ	ʈʂʼ				kxʼ		qχʼ
	szczelinowe	ɸʼ		fʼ	θʼ		sʼ		ʃʼ	ʂʼ		ɕʼ		xʼ		χʼ
	boczne zwarto- szczelinowe						tɬʼ					cʎ̝̊ʼ		kʟ̝̊ʼ
	boczne szczelinowe						ɬʼ
mlaski	nieprzydechowe/ dźwięczne	ʘ	ʘ̬		ǀ	ǀ̬	ǃ	ǃ̬		ǃ˞	ǃ̬˞	ǂ	ǂ̬						◌ˀ
	nosowe		ʘ̃			ǀ̃		ǃ̃			ǃ̃˞		ǂ̃							◌̃ˀ
	boczne						ǁ	ǁ̬
	boczne nosowe							ǁ̃
iniektywne		ɓ̥	ɓ				ɗ̥	ɗ		ᶑ̥	ᶑ	ʄ̊	ʄ	ɠ̊	ɠ	ʛ̥	ʛ