Przejdź do zawartości

Czołg-pomnik: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycja
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
 
(Nie pokazano 4 wersji utworzonych przez 2 użytkowników)
Linia 1: Linia 1:
{{Dopracować|O czym jest ten artykuł? Jeżeli tylko o Polsce, to należy to napisać, o świecie nic tu nie ma.}}
[[Plik:Js2-1g.jpg|thumb|250px|Czołg ciężki IS-2, nr taktyczny 421, 1 pluton, 2 kompania, 4 Pułku Czołgów Ciężkich, obecnie czołg-pomnik przy muzeum i cmentarzu wojennym w Starych Łysogórkach.]]
[[Plik:Js2-1g.jpg|thumb|250px|Czołg ciężki IS-2, nr taktyczny 421, 1 pluton, 2 kompania, 4 Pułku Czołgów Ciężkich, obecnie czołg-pomnik przy muzeum i cmentarzu wojennym w Starych Łysogórkach.]]
'''Czołg-pomnik''' – [[czołg]] wycofany z użycia, trwale unieruchomiony na postumencie w celu upamiętnienia wydarzenia, osoby lub organizacji.
'''Czołg-pomnik''' – [[czołg]] wycofany z użycia, trwale unieruchomiony na postumencie w celu upamiętnienia wydarzenia, osoby lub organizacji. W tej roli wykorzystywano także rzadziej inne podobne pojazdy opancerzone, jak [[działo samobieżne|działa samobieżne]].


Czołgi mogą być elementem pomników upamiętniających bitwy, m.in. [[Bitwa nad Sommą|nad Sommą]], gdzie użyto ich po raz pierwszy<ref>{{Cytuj |autor = Ria Dunkley, Nigel Morgan, Sheena Westwood |tytuł = Visiting the trenches: Exploring meanings and motivations in battlefield tourism |czasopismo = Tourism Management |data = 2011-08 |data dostępu = 2023-03-10 |wolumin = 32 |numer = 4 |s = 860–868 |doi = 10.1016/j.tourman.2010.07.011 |url = https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S0261517710001585 |język = en}}</ref>. W krajach [[Blok wschodni|bloku wschodniego]] czołgi-pomniki były często symbolem militarnego związku kraju ze [[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|Związkiem Radzieckim]]<ref name="silk">{{Cytuj | autor = Nomin Lhagvasuren | tytuł = The Silk Road: Spring-Cleaning History? | url = https://www.ceeol.com/search/article-detail?id=653 | czasopismo = Transitions Online | wolumin = 5 | numer = 19 | data = 2003 | data dostępu = 2023-03-10}}</ref><ref name="gabowitsch" />.
Czołgi mogą być elementem pomników upamiętniających bitwy, m.in. [[Bitwa nad Sommą|nad Sommą]], gdzie użyto ich po raz pierwszy<ref>{{Cytuj |autor = Ria Dunkley, Nigel Morgan, Sheena Westwood |tytuł = Visiting the trenches: Exploring meanings and motivations in battlefield tourism |czasopismo = Tourism Management |data = 2011-08 |data dostępu = 2023-03-10 |wolumin = 32 |numer = 4 |s = 860–868 |doi = 10.1016/j.tourman.2010.07.011 |url = https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S0261517710001585 |język = en}}</ref>. W krajach [[Blok wschodni|bloku wschodniego]] czołgi-pomniki były często symbolem militarnego związku kraju ze [[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|Związkiem Radzieckim]]<ref name="silk">{{Cytuj |autor = Nomin Lhagvasuren |tytuł = The Silk Road: Spring-Cleaning History? |url = https://www.ceeol.com/search/article-detail?id=653 |czasopismo = Transitions Online |wolumin = 5 |numer = 19 |data = 2003 |data dostępu = 2023-03-10}}</ref><ref name="gabowitsch" />. Czołgi-pomniki bywały ustawiane także na cmentarzach wojennych<ref name="su152">{{cytuj pismo |nazwisko = Blachura |imię = Tadeusz |tytuł = SU-152 z Drzonowa |czasopismo = Militaria |wolumin = 4 |oznaczenie = No. 1/1999 |rok = 1999 |issn = 1231-692X |strony = 57}}</ref>.


Czołgi-pomniki stały się bardzo popularne w Polsce po [[II wojna światowa|II wojnie światowej]], kiedy Wojsko Polskie zaczęło wycofywać z użycia czołgi typu [[T-34]] i [[IS-2]]{{fakt|data=2013-12}}. Wiele czołgów w roli pomników mimo że ma upamiętniać wojnę, zostało wyprodukowanych już po wojnie<ref name="polityka379">{{Cytuj | autor = Michał Fiszer, Jacek Fiszer | tytuł = 379. dzień wojny. „Twierdza Bachmut”. Rosjanie znów dają się rolować Ukraińcom | url = https://www.polityka.pl/tygodnikpolityka/swiat/2204692,1,379-dzien-wojny-twierdza-bachmut-rosjanie-znow-daja-sie-rolowac-ukraincom.read?src=mt | opublikowany = Polityka.pl | data = 2023-03-09 | data dostępu = 2023-03-10}}</ref>.
Czołgi-pomniki stały się liczne w [[Polska Rzeczpospolita Ludowa|Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej]] po [[II wojna światowa|II wojnie światowej]], upamiętniając wyzwolenie Polski w sojuszu z [[Armia Czerwona|Armią Czerwoną]]. Stosowano w tej roli na ogół wycofywane z użycia czołgi typu [[T-34]] i [[IS-2]], przy czym większość z użytych czołgów T-34/85 upamiętniała wojnę jedynie w sposób symboliczny, będąc wyprodukowana już po wojnie<ref name="polityka379">{{Cytuj |autor = Michał Fiszer, Jacek Fiszer |tytuł = 379. dzień wojny. „Twierdza Bachmut”. Rosjanie znów dają się rolować Ukraińcom |url = https://www.polityka.pl/tygodnikpolityka/swiat/2204692,1,379-dzien-wojny-twierdza-bachmut-rosjanie-znow-daja-sie-rolowac-ukraincom.read?src=mt |opublikowany = Polityka.pl |data = 2023-03-09 |data dostępu = 2023-03-10}}</ref>.


[[Plik:Normandy '10- Utah Beach (4831209644).jpg|thumb|250px|Amerykański czołg [[M4 Sherman]] jako pomnik na [[Plaża Utah|Plaży Utah]]]]
Czołgi-pomniki trafiające na postument są w różnym stopniu unieruchamiane. Niektóre są w pełni sprawne i same wjeżdżają na postument, po czym załoga wyciąga [[Akumulator kwasowo-ołowiowy|akumulator]] z pojazdu, a następnie [[Połączenie spawane|spawa]] [[Właz pojazdu pancernego|włazy]] i ogniwa gąsienic. Czołgi typów, które nadal były wykorzystywane przez Wojsko Polskie miały często dodatkowo usuwany silnik i skrzynię biegów. Aby zapobiec aktom [[wandalizm]]u i [[kradzież]]y, z czołgów zdejmowano wszystkie elementy ruchome i wyposażenie dodatkowe, które mogłoby zostać oderwane lub odkręcone{{fakt|data=2013-12}}. W czasie [[Inwazja Rosji na Ukrainę|inwazji Rosji na Ukrainę]] pojawiły się głosy, aby liczne w Rosji czołgi-pomniki wykorzystać bojowo<ref name="polityka379" />.
Czołgi-pomniki trafiające na postument są w różnym stopniu unieruchamiane. Niektóre są w pełni sprawne i same wjeżdżają na postument, po czym załoga wyciąga [[Akumulator kwasowo-ołowiowy|akumulator]] z pojazdu, a następnie [[Połączenie spawane|spawa]] [[Właz pojazdu pancernego|włazy]] i ogniwa gąsienic. Czołgi typów, które nadal były wykorzystywane przez Wojsko Polskie miały często dodatkowo usuwany silnik i skrzynię biegów. Aby zapobiec aktom [[wandalizm]]u i [[kradzież]]y, z czołgów zdejmowano wszystkie elementy ruchome i wyposażenie dodatkowe, które mogłoby zostać oderwane lub odkręcone{{fakt|data=2013-12}}. W czerwcu 2014 roku [[Doniecka Republika Ludowa|donieccy separatyści]] uruchomili czołg [[IS-3]] z pomnika w celu użycia bojowego przeciw ukraińskim siłom rządowym, mimo niesprawnego uzbrojenia głównego<ref>{{cytuj |url = https://defence24.pl/sily-zbrojne/donieccy-separatysci-uruchomili-70-letni-czolg-pomnik-bedzie-walczyc-z-silami-rzadowymi |tytuł = Donieccy separatyści uruchomili 70 letni czołg-pomnik. „Będzie walczyć z siłami rządowymi” |autor = Juliusz Sabak |data = 12 czerwca 2014 |opublikowany = defence24}}</ref>.


Czołgi-pomniki są czasami demontowane. Jest to częste zjawisko w krajach [[Blok wschodni|bloku wschodniego]] jako realizacja [[dekomunizacja|dekomunizacji]]<ref name=gabowitsch>{{Cytuj |autor = Mischa Gabowitsch |tytuł = The Limits of Iconoclasm: Soviet War Memorials since the End of Socialism |czasopismo = International Public History |data = 2018-12-19 |data dostępu = 2023-03-10 |issn = 2567-1111 |wolumin = 1 |numer = 2 |s = 20180014 |doi = 10.1515/iph-2018-0014 |url = https://www.degruyter.com/document/doi/10.1515/iph-2018-0014/html |język = en}}</ref>. Zdarza się tak z powodów ideologicznych, gdy dany pomnik był uznawany przez okolicznych mieszkańców za symbol reżimu komunistycznego<ref>[http://www.trojmiasto.pl/wiadomosci/Czolg-ideologiczny-zlom-n103.html Czołg – ideologiczny złom?, http://www.trojmiasto.pl].</ref><ref name="silk" />, przy czym proces ten nie przebiegał z tą samą intensywnością w każdym regionie<ref name="gabowitsch" />. W 1991 roku [[David Černý]] z grupą artystów pomalowali pomnik-czołg w [[Praga|Pradze]] na różowo w ramach rozprawienia się z radzieckim dziedzictwem<ref>{{Cytuj |autor = Jenelle Davis |tytuł = Marking Memory: Ambiguity and Amnesia in the Monument to Soviet Tank Crews in Prague |czasopismo = Public Art Dialogue |data = 2016-01-02 |data dostępu = 2023-03-10 |issn = 2150-2552 |wolumin = 6 |numer = 1 |s = 35–57 |doi = 10.1080/21502552.2016.1149387 |url = https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/21502552.2016.1149387 |język = en}}</ref>. Czasem pomnik posiada dużą wartość historyczną. Jedyny zachowany w Polsce czołg [[T-70]] był w przeszłości pomnikiem w [[Baligród|Baligrodzie]]<ref>{{cytuj stronę |url = http://www.twojebieszczady.pl/baligrod.php |tytuł = Baligród i okolice |autor = Piotr Szechyński |opublikowany = Twoje Bieszczady |data dostępu = 2012-08-18}}</ref>.
Czołgi-pomniki są czasami demontowane. Jest to częste zjawisko w krajach [[Blok wschodni|bloku wschodniego]] jako realizacja [[dekomunizacja|dekomunizacji]]<ref name="gabowitsch">{{Cytuj |autor = Mischa Gabowitsch |tytuł = The Limits of Iconoclasm: Soviet War Memorials since the End of Socialism |czasopismo = International Public History |data = 2018-12-19 |data dostępu = 2023-03-10 |issn = 2567-1111 |wolumin = 1 |numer = 2 |s = 20180014 |doi = 10.1515/iph-2018-0014 |url = https://www.degruyter.com/document/doi/10.1515/iph-2018-0014/html |język = en}}</ref>. Zdarza się tak z powodów ideologicznych, gdy dany pomnik był uznawany przez okolicznych mieszkańców za symbol reżimu komunistycznego<ref>[http://www.trojmiasto.pl/wiadomosci/Czolg-ideologiczny-zlom-n103.html Czołg – ideologiczny złom?, http://www.trojmiasto.pl].</ref><ref name="silk" />, przy czym proces ten nie przebiegał z tą samą intensywnością w każdym regionie<ref name="gabowitsch" />. W 1991 roku [[David Černý]] z grupą artystów pomalowali pomnik-czołg w [[Praga|Pradze]] na różowo w ramach rozprawienia się z radzieckim dziedzictwem<ref>{{Cytuj |autor = Jenelle Davis |tytuł = Marking Memory: Ambiguity and Amnesia in the Monument to Soviet Tank Crews in Prague |czasopismo = Public Art Dialogue |data = 2016-01-02 |data dostępu = 2023-03-10 |issn = 2150-2552 |wolumin = 6 |numer = 1 |s = 35–57 |doi = 10.1080/21502552.2016.1149387 |url = https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/21502552.2016.1149387 |język = en}}</ref>. Czasem pomnik posiada dużą wartość historyczną. Jedyny zachowany w Polsce czołg [[T-70]] był w przeszłości pomnikiem w [[Baligród|Baligrodzie]], natomiast jedyne w Polsce dwa działa samobieżne [[SU-152]] były ustawione na cmentarzu wojennym w [[Cybinka|Cybince]]<ref>{{cytuj stronę |url = http://www.twojebieszczady.pl/baligrod.php |tytuł = Baligród i okolice |autor = Piotr Szechyński |opublikowany = Twoje Bieszczady |data dostępu = 2012-08-18}}</ref><ref name="su152" />. Dlatego demontaż pomników tego rodzaju wiąże się często z przekazaniem pojazdów do muzeum<ref name="su152" />.


== Przykładowe pomniki ==
== Przykładowe pomniki ==

=== Istniejące ===
=== Istniejące ===
[[File:POL Mniszew2.jpg|thumb|Czołg-pomnik w [[Mniszew|Mniszewie]]]]
[[Plik:POL Mniszew2.jpg|thumb|Czołg-pomnik w [[Mniszew]]ie]]
* [[Czołg w al. Zwycięstwa w Gdańsku]]
* [[Czołg w al. Zwycięstwa w Gdańsku]]
* brama boczna – [[Cmentarz Oficerów Radzieckich we Wrocławiu]]
* brama boczna – [[Cmentarz Oficerów Radzieckich we Wrocławiu]]
Linia 20: Linia 19:
* [[Czołg w Neplach|Czołg T-34/85 w Neplach]]
* [[Czołg w Neplach|Czołg T-34/85 w Neplach]]
* [[Czołg w Wejherowie|Czołg T-34/85 w Wejherowie]]
* [[Czołg w Wejherowie|Czołg T-34/85 w Wejherowie]]
* Czołg T-34/85 w Sanoku<ref>{{Cytuj |tytuł = Sanok - Pomnik - Czołg T-34-85 - stare zdjęcia, mapa |data dostępu = 2023-07-04 |opublikowany = fotopolska.eu |url = https://fotopolska.eu/Pomnik_czolg_Sanok}}</ref>
* Czołg T-34/85 w Sanoku<ref>{{Cytuj |tytuł = Sanok – Pomnik – Czołg T-34-85 – stare zdjęcia, mapa |data dostępu = 2023-07-04 |opublikowany = fotopolska.eu |url = https://fotopolska.eu/Pomnik_czolg_Sanok}}</ref>
* Czołg T-34/85 w Mirosławcu<ref>{{Cytuj |tytuł = Mirosławiec - Czołg - stare zdjęcia, mapa |data dostępu = 2023-07-04 |opublikowany = fotopolska.eu |url = https://fotopolska.eu/Miroslawiec/b433108,Czolg.html}}</ref>
* Czołg T-34/85 w Mirosławcu<ref>{{Cytuj |tytuł = Mirosławiec – Czołg – stare zdjęcia, mapa |data dostępu = 2023-07-04 |opublikowany = fotopolska.eu |url = https://fotopolska.eu/Miroslawiec/b433108,Czolg.html}}</ref>
* Czołg T-34/85 w Mniszewie - Skansen Bojowy 1. Armii WP<ref>{{Cytuj |tytuł = Mniszew - Czołg-pomnik - zdjęcia, mapa |data dostępu = 2023-07-04 |opublikowany = fotopolska.eu |url = https://fotopolska.eu/Skansen_Bojowy_1_Armii_Wojska_Polskiego_Czolg-pomnik}}</ref>[[Plik:Skansen_Zdbice_2_06-2013.jpg|mały|Czołg-pomnik w [[Zdbice|Zdbicach]]]]
* Czołg T-34/85 w Mniszewie – Skansen Bojowy 1. Armii WP<ref>{{Cytuj |tytuł = Mniszew – Czołg-pomnik – zdjęcia, mapa |data dostępu = 2023-07-04 |opublikowany = fotopolska.eu |url = https://fotopolska.eu/Skansen_Bojowy_1_Armii_Wojska_Polskiego_Czolg-pomnik}}</ref>[[Plik:Skansen Zdbice 2 06-2013.jpg|mały|Czołg-pomnik w [[Zdbice|Zdbicach]]]]
* Czołg T-34/85 w Zdbicach - skansen bojowy<ref>{{Cytuj |tytuł = Zdbice - Czołg średni T-34 - 85 - zdjęcia, mapa |data dostępu = 2023-07-04 |opublikowany = fotopolska.eu |url = https://fotopolska.eu/Zdbice/b415199,Czolg_sredni_T-34_-_85.html}}</ref>
* Czołg T-34/85 w Zdbicach – skansen bojowy<ref>{{Cytuj |tytuł = Zdbice – Czołg średni T-34 – 85 – zdjęcia, mapa |data dostępu = 2023-07-04 |opublikowany = fotopolska.eu |url = https://fotopolska.eu/Zdbice/b415199,Czolg_sredni_T-34_-_85.html}}</ref>
* Czołg T-55 w Podzamczu - park miniatur<ref>{{Cytuj |tytuł = Podzamcze - Czołg T-55 (oryginał) - zdjęcia |data dostępu = 2023-07-04 |opublikowany = fotopolska.eu |url = https://fotopolska.eu/Czolg-T-55-oryginalny-}}</ref>
* Czołg T-55 w Podzamczu – park miniatur<ref>{{Cytuj |tytuł = Podzamcze – Czołg T-55 (oryginał) – zdjęcia |data dostępu = 2023-07-04 |opublikowany = fotopolska.eu |url = https://fotopolska.eu/Czolg-T-55-oryginalny-}}</ref>
* Czołg T-34/85 w Gliwicach<ref>{{Cytuj |tytuł = Gliwice - Pomnik czołg upamiętniający walki II wojny światowej o wyzwolenie Gliwic - stare zdjęcia, mapa |data dostępu = 2023-07-04 |opublikowany = fotopolska.eu |url = https://fotopolska.eu/Gliwice/b645,Pomnik_czolg_upamietniajacy_walki_II_wojny_swiatowej_o_wyzwolenie_Gliwic.html}}</ref>
* Czołg T-34/85 w Gliwicach<ref>{{Cytuj |tytuł = Gliwice – Pomnik czołg upamiętniający walki II wojny światowej o wyzwolenie Gliwic – stare zdjęcia, mapa |data dostępu = 2023-07-04 |opublikowany = fotopolska.eu |url = https://fotopolska.eu/Gliwice/b645,Pomnik_czolg_upamietniajacy_walki_II_wojny_swiatowej_o_wyzwolenie_Gliwic.html}}</ref>
* Czołg IS-2 w Lęborku<ref>{{Cytuj |tytuł = Lębork - Czołg IS-2 - stare zdjęcia, mapa |data dostępu = 2023-07-04 |opublikowany = fotopolska.eu |url = https://fotopolska.eu/Lebork/b97453,Czolg_IS-2.html}}</ref>
* Czołg IS-2 w Lęborku<ref>{{Cytuj |tytuł = Lębork – Czołg IS-2 – stare zdjęcia, mapa |data dostępu = 2023-07-04 |opublikowany = fotopolska.eu |url = https://fotopolska.eu/Lebork/b97453,Czolg_IS-2.html}}</ref>
* Czołg IS-2 w Starych Łysogórkach<ref>{{Cytuj |tytuł = Stare Łysogórki - Pomnik - Czołg IS-2 - stare zdjęcia, mapa |data dostępu = 2023-07-04 |opublikowany = fotopolska.eu |url = https://fotopolska.eu/Stare_Lysogorki/b280916,Pomnik_-_Czolg_IS-2_.html}}</ref>
* Czołg IS-2 w Starych Łysogórkach<ref>{{Cytuj |tytuł = Stare Łysogórki – Pomnik – Czołg IS-2 – stare zdjęcia, mapa |data dostępu = 2023-07-04 |opublikowany = fotopolska.eu |url = https://fotopolska.eu/Stare_Lysogorki/b280916,Pomnik_-_Czolg_IS-2_.html}}</ref>
* Czołg T-34 w Nowogrodzie<ref>{{Cytuj |tytuł = Nowogród - Pomnik "Czołg nad Narwią" - stare zdjęcia, mapa |data dostępu = 2023-07-04 |opublikowany = fotopolska.eu |url = https://fotopolska.eu/Pomnik-Czolg-nad-Narwia-Nowogrod}}</ref>
* Czołg T-34 w Nowogrodzie<ref>{{Cytuj |tytuł = Nowogród – Pomnik „Czołg nad Narwią” – stare zdjęcia, mapa |data dostępu = 2023-07-04 |opublikowany = fotopolska.eu |url = https://fotopolska.eu/Pomnik-Czolg-nad-Narwia-Nowogrod}}</ref>
* Czołg IS-2 w Krakowie<ref>{{Cytuj |tytuł = Kraków - Czołg IS-2 - zdjęcia, mapa |data dostępu = 2023-07-04 |opublikowany = fotopolska.eu |url = https://fotopolska.eu/Krakow/b236633,Czolg_IS-2.html}}</ref>
* Czołg IS-2 w Krakowie<ref>{{Cytuj |tytuł = Kraków – Czołg IS-2 – zdjęcia, mapa |data dostępu = 2023-07-04 |opublikowany = fotopolska.eu |url = https://fotopolska.eu/Krakow/b236633,Czolg_IS-2.html}}</ref>
* Czołg IS-2 w Pyrzycach<ref>{{Cytuj |tytuł = Pyrzyce - Czołg-pomnik IS-2 - zdjęcia |data dostępu = 2023-07-04 |opublikowany = fotopolska.eu |url = https://fotopolska.eu/Czolg-pomnik-IS-2-Pyrzyce}}</ref>
* Czołg IS-2 w Pyrzycach<ref>{{Cytuj |tytuł = Pyrzyce – Czołg-pomnik IS-2 – zdjęcia |data dostępu = 2023-07-04 |opublikowany = fotopolska.eu |url = https://fotopolska.eu/Czolg-pomnik-IS-2-Pyrzyce}}</ref>
* Czołg T-34 w Sawinie<ref>{{Cytuj |tytuł = Sawin - Pomnik Czołg T-34 - zdjęcia, mapa |data dostępu = 2023-07-04 |opublikowany = fotopolska.eu |url = https://fotopolska.eu/Sawin/b340643,Pomnik_Czolg_T-34.html}}</ref>
* Czołg T-34 w Sawinie<ref>{{Cytuj |tytuł = Sawin – Pomnik Czołg T-34 – zdjęcia, mapa |data dostępu = 2023-07-04 |opublikowany = fotopolska.eu |url = https://fotopolska.eu/Sawin/b340643,Pomnik_Czolg_T-34.html}}</ref>


=== Nieistniejące ===
=== Nieistniejące ===
[[Plik:T-34 76 Westerplatte p d.jpg|thumb|Nieistniejący pomnik w Gdańsku na Półwyspie [[Westerplatte]]]]

* Czołg T-34/76 w Gdańsku na Półwyspie Westerplatte<ref>{{Cytuj |tytuł = Gdańsk - Czołg - pomnik - stare zdjęcia, mapa |data dostępu = 2023-07-04 |opublikowany = fotopolska.eu |url = https://fotopolska.eu/Gdansk/b51643,Czolg_-_pomnik.html}}</ref>
* Czołg T-34/76 w Gdańsku na Półwyspie Westerplatte<ref>{{Cytuj |tytuł = Gdańsk – Czołg – pomnik – stare zdjęcia, mapa |data dostępu = 2023-07-04 |opublikowany = fotopolska.eu |url = https://fotopolska.eu/Gdansk/b51643,Czolg_-_pomnik.html}}</ref>
* Czołg Sherman M4A2 w Chojnicach (do 1947 r.)<ref>{{Cytuj |tytuł = Chojnice - Sherman M4 - czołg - stare zdjęcia, mapa |data dostępu = 2023-07-04 |opublikowany = fotopolska.eu |url = https://fotopolska.eu/Sherman_-_czolg_Chojnice}}</ref>
* Czołg Sherman M4A2 w Chojnicach (do 1947 r.)<ref>{{Cytuj |tytuł = Chojnice – Sherman M4 – czołg – stare zdjęcia, mapa |data dostępu = 2023-07-04 |opublikowany = fotopolska.eu |url = https://fotopolska.eu/Sherman_-_czolg_Chojnice}}</ref>
* Pomnik radzieckiego czołgisty w Częstochowie (do 1969 r.)<ref>Nie był to prawdziwy czołg, lecz betonowy pomnik czołgu z metalową lufą.</ref><ref>{{Cytuj |tytuł = Częstochowa - Pomnik radzieckiego czołgisty - stare zdjęcia, mapa |data dostępu = 2023-07-04 |opublikowany = fotopolska.eu |url = https://fotopolska.eu/Pomnik_radzieckiego_czolgisty_Czestochowa}}</ref>
* Pomnik radzieckiego czołgisty w Częstochowie (do 1969 r.)<ref>Nie był to prawdziwy czołg, lecz betonowy pomnik czołgu z metalową lufą.</ref><ref>{{Cytuj |tytuł = Częstochowa – Pomnik radzieckiego czołgisty – stare zdjęcia, mapa |data dostępu = 2023-07-04 |opublikowany = fotopolska.eu |url = https://fotopolska.eu/Pomnik_radzieckiego_czolgisty_Czestochowa}}</ref>


== Zobacz też ==
== Zobacz też ==
Linia 43: Linia 42:


== Przypisy ==
== Przypisy ==
⚫
{{commonscat|Monuments featuring tanks|Czołgi – pomniki}}
{{Przypisy}}
{{Przypisy}}

⚫
{{commonscat|Monuments featuring tanks|Czołgi – pomniki}}


[[Kategoria:Czołgi]]
[[Kategoria:Czołgi]]
[[Kategoria:Typy pomników]]
[[Kategoria:Typy pomników]]

[[en:War memorial#Tank monument]]

Aktualna wersja na dzień 16:24, 22 cze 2024

Czołg ciężki IS-2, nr taktyczny 421, 1 pluton, 2 kompania, 4 Pułku Czołgów Ciężkich, obecnie czołg-pomnik przy muzeum i cmentarzu wojennym w Starych Łysogórkach.

Czołg-pomnik – czołg wycofany z użycia, trwale unieruchomiony na postumencie w celu upamiętnienia wydarzenia, osoby lub organizacji. W tej roli wykorzystywano także rzadziej inne podobne pojazdy opancerzone, jak działa samobieżne.

Czołgi mogą być elementem pomników upamiętniających bitwy, m.in. nad Sommą, gdzie użyto ich po raz pierwszy[1]. W krajach bloku wschodniego czołgi-pomniki były często symbolem militarnego związku kraju ze Związkiem Radzieckim[2][3]. Czołgi-pomniki bywały ustawiane także na cmentarzach wojennych[4].

Czołgi-pomniki stały się liczne w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej po II wojnie światowej, upamiętniając wyzwolenie Polski w sojuszu z Armią Czerwoną. Stosowano w tej roli na ogół wycofywane z użycia czołgi typu T-34 i IS-2, przy czym większość z użytych czołgów T-34/85 upamiętniała wojnę jedynie w sposób symboliczny, będąc wyprodukowana już po wojnie[5].

Amerykański czołg M4 Sherman jako pomnik na Plaży Utah

Czołgi-pomniki trafiające na postument są w różnym stopniu unieruchamiane. Niektóre są w pełni sprawne i same wjeżdżają na postument, po czym załoga wyciąga akumulator z pojazdu, a następnie spawa włazy i ogniwa gąsienic. Czołgi typów, które nadal były wykorzystywane przez Wojsko Polskie miały często dodatkowo usuwany silnik i skrzynię biegów. Aby zapobiec aktom wandalizmu i kradzieży, z czołgów zdejmowano wszystkie elementy ruchome i wyposażenie dodatkowe, które mogłoby zostać oderwane lub odkręcone[potrzebny przypis]. W czerwcu 2014 roku donieccy separatyści uruchomili czołg IS-3 z pomnika w celu użycia bojowego przeciw ukraińskim siłom rządowym, mimo niesprawnego uzbrojenia głównego[6].

Czołgi-pomniki są czasami demontowane. Jest to częste zjawisko w krajach bloku wschodniego jako realizacja dekomunizacji[3]. Zdarza się tak z powodów ideologicznych, gdy dany pomnik był uznawany przez okolicznych mieszkańców za symbol reżimu komunistycznego[7][2], przy czym proces ten nie przebiegał z tą samą intensywnością w każdym regionie[3]. W 1991 roku David Černý z grupą artystów pomalowali pomnik-czołg w Pradze na różowo w ramach rozprawienia się z radzieckim dziedzictwem[8]. Czasem pomnik posiada dużą wartość historyczną. Jedyny zachowany w Polsce czołg T-70 był w przeszłości pomnikiem w Baligrodzie, natomiast jedyne w Polsce dwa działa samobieżne SU-152 były ustawione na cmentarzu wojennym w Cybince[9][4]. Dlatego demontaż pomników tego rodzaju wiąże się często z przekazaniem pojazdów do muzeum[4].

Przykładowe pomniki

[edytuj | edytuj kod]

Istniejące

[edytuj | edytuj kod]
Czołg-pomnik w Mniszewie

Nieistniejące

[edytuj | edytuj kod]
Nieistniejący pomnik w Gdańsku na Półwyspie Westerplatte
  • Czołg T-34/76 w Gdańsku na Półwyspie Westerplatte[22]
  • Czołg Sherman M4A2 w Chojnicach (do 1947 r.)[23]
  • Pomnik radzieckiego czołgisty w Częstochowie (do 1969 r.)[24][25]

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]
  • Witacz – znak stawiany przy wjeździe do miejscowości

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Ria Dunkley, Nigel Morgan, Sheena Westwood, Visiting the trenches: Exploring meanings and motivations in battlefield tourism, „Tourism Management”, 32 (4), 2011, s. 860–868, DOI: 10.1016/j.tourman.2010.07.011 [dostęp 2023-03-10] (ang.).
  2. ↑ a b Nomin Lhagvasuren, The Silk Road: Spring-Cleaning History?, „Transitions Online”, 5 (19), 2003 [dostęp 2023-03-10].
  3. ↑ a b c Mischa Gabowitsch, The Limits of Iconoclasm: Soviet War Memorials since the End of Socialism, „International Public History”, 1 (2), 2018, s. 20180014, DOI: 10.1515/iph-2018-0014, ISSN 2567-1111 [dostęp 2023-03-10] (ang.).
  4. ↑ a b c Tadeusz Blachura. SU-152 z Drzonowa. „Militaria”. No. 1/1999. 4, s. 57, 1999. ISSN 1231-692X. 
  5. ↑ Michał Fiszer, Jacek Fiszer, 379. dzień wojny. „Twierdza Bachmut”. Rosjanie znów dają się rolować Ukraińcom [online], Polityka.pl, 9 marca 2023 [dostęp 2023-03-10].
  6. ↑ Juliusz Sabak, Donieccy separatyści uruchomili 70 letni czołg-pomnik. „Będzie walczyć z siłami rządowymi” [online], defence24, 12 czerwca 2014.
  7. ↑ Czołg – ideologiczny złom?, http://www.trojmiasto.pl.
  8. ↑ Jenelle Davis, Marking Memory: Ambiguity and Amnesia in the Monument to Soviet Tank Crews in Prague, „Public Art Dialogue”, 6 (1), 2016, s. 35–57, DOI: 10.1080/21502552.2016.1149387, ISSN 2150-2552 [dostęp 2023-03-10] (ang.).
  9. ↑ Piotr Szechyński: Baligród i okolice. Twoje Bieszczady. [dostęp 2012-08-18].
  10. ↑ Sanok – Pomnik – Czołg T-34-85 – stare zdjęcia, mapa [online], fotopolska.eu [dostęp 2023-07-04].
  11. ↑ Mirosławiec – Czołg – stare zdjęcia, mapa [online], fotopolska.eu [dostęp 2023-07-04].
  12. ↑ Mniszew – Czołg-pomnik – zdjęcia, mapa [online], fotopolska.eu [dostęp 2023-07-04].
  13. ↑ Zdbice – Czołg średni T-34 – 85 – zdjęcia, mapa [online], fotopolska.eu [dostęp 2023-07-04].
  14. ↑ Podzamcze – Czołg T-55 (oryginał) – zdjęcia [online], fotopolska.eu [dostęp 2023-07-04].
  15. ↑ Gliwice – Pomnik czołg upamiętniający walki II wojny światowej o wyzwolenie Gliwic – stare zdjęcia, mapa [online], fotopolska.eu [dostęp 2023-07-04].
  16. ↑ Lębork – Czołg IS-2 – stare zdjęcia, mapa [online], fotopolska.eu [dostęp 2023-07-04].
  17. ↑ Stare Łysogórki – Pomnik – Czołg IS-2 – stare zdjęcia, mapa [online], fotopolska.eu [dostęp 2023-07-04].
  18. ↑ Nowogród – Pomnik „Czołg nad Narwią” – stare zdjęcia, mapa [online], fotopolska.eu [dostęp 2023-07-04].
  19. ↑ Kraków – Czołg IS-2 – zdjęcia, mapa [online], fotopolska.eu [dostęp 2023-07-04].
  20. ↑ Pyrzyce – Czołg-pomnik IS-2 – zdjęcia [online], fotopolska.eu [dostęp 2023-07-04].
  21. ↑ Sawin – Pomnik Czołg T-34 – zdjęcia, mapa [online], fotopolska.eu [dostęp 2023-07-04].
  22. ↑ Gdańsk – Czołg – pomnik – stare zdjęcia, mapa [online], fotopolska.eu [dostęp 2023-07-04].
  23. ↑ Chojnice – Sherman M4 – czołg – stare zdjęcia, mapa [online], fotopolska.eu [dostęp 2023-07-04].
  24. ↑ Nie był to prawdziwy czołg, lecz betonowy pomnik czołgu z metalową lufą.
  25. ↑ Częstochowa – Pomnik radzieckiego czołgisty – stare zdjęcia, mapa [online], fotopolska.eu [dostęp 2023-07-04].


Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Czołg-pomnik&oldid=74077521”