Hawaje: Różnice pomiędzy wersjami

	Hawaje;
	Ten artykuł jest częścią serii:; Polityka stanu; Hawaje Gubernator Neil Abercrombie; ; Legislatura Izba Reprezentantów; Senat; ; Delegacja do Kongresu; Sąd Najwyższy; Podział administracyjny; Polityka USA; Wikiprojekt Polityka;

Hawaje
State of Hawaii
Mokuʻāina ʻo Hawaiʻi
	stan
	50. stan od 21 sierpnia 1959
Pieczęć	Flaga
	Hymn: Hawaiʻi Ponoʻī;
	Dewiza: Ua Mau ke Ea o ka ʻĀina i ka Pono; (Życie kraju trwa w sprawiedliwości)
Państwo	Stany Zjednoczone
Stolica	Honolulu
Kod ISO 3166-2	US-HI
Gubernator	Josh Green (D)
Powierzchnia	28 313 km²
Populacja (2021); • liczba ludności	; 1 442 000
• gęstość	50,9 os./km²
Strefa czasowa	UTC-10:00
Języki urzędowe	angielski, hawajski
	Położenie na mapie USA;
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku
	Informacje w Wikipodróżach
	Strona internetowa

Przeglądaj historię interaktywnie

[wersja nieprzejrzana]

[wersja przejrzana]

← poprzednia edycja

Usunięta treść Dodana treść

WizualnieWikikod

Jednokolumnowy

Aktualna wersja na dzień 14:29, 8 lis 2024

Hawaje (ang. Hawaii, wym. ^ⓘ/həˈwaɪʲi/, haw. Mokuʻāina o Hawaiʻi) – najmłodszy z 50 stanów Stanów Zjednoczonych (dołączony 21 sierpnia 1959 roku). Jedyny stan leżący wyłącznie na wyspach. Położony na archipelagu Hawaje, w północno-środkowej części Oceanu Spokojnego. Stolicą stanu jest Honolulu leżące na wyspie Oʻahu^[3].

Archipelag jest pochodzenia wulkanicznego. Rozpościera się na długości niemal 2,5 tys. km. Składa się z 137 wysp, w tym z 8 głównych, spośród których 7 jest zamieszkanych – Hawaiʻi, Oʻahu, Kauaʻi, Molokaʻi, Lānaʻi, Maui i Niʻihau; wyspa Kahoʻolawe jest niezamieszkana. Powierzchnia wysp jest górzysta, a na terenie archipelagu znajduje się wiele czynnych wulkanów^[4]. Hawaje posiadają czwartą pod względem długości linię brzegową w Stanach Zjednoczonych, po Alasce, Florydzie i Kalifornii^[5].

Oficjalnie w stanie mieszka 1,3 mln osób, a w praktyce ponad 1,4 mln, jeśli dodać turystów i żołnierzy amerykańskich sił zbrojnych. Większość z nich, prawie 1 mln, mieszka na najgęściej zaludnionej wyspie – Oʻahu. 6,6% mieszkańców stanu uważa się za rdzennych obywateli Hawajów (Polinezyjczyków). Największa grupa mieszkańców, około 41%, to imigranci z Azji lub ich potomkowie.

Etymologia

W języku hawajskim słowo Hawaiʻi wywodzi się z języka protopolinezyjskiego, gdzie oznacza ojczyznę. Jest także wyrazem pokrewnym występującym również w językach: maori, rarotonga oraz samoańskim^[6].

Historia

Hawaje są jednym z czterech stanów, które przed dołączeniem do Stanów Zjednoczonych były niepodległymi państwami – Królestwem, a później Republiką Hawajów, obok Republiki Vermontu, Teksasu, oraz Kalifornii, i jednym z dwóch, obok Teksasu, które zyskały uznanie na arenie międzynarodowej^[7]. Królestwo Hawajów było suwerennym państwem od 1810 do 1893 roku, kiedy monarchia została obalona. Hawaje były niezależną republiką od 1894 do 1898, kiedy to zostały zaanektowane przez Stany Zjednoczone jako terytorium, stając się 50. stanem w 1959 roku^[8].

Hawaje były celem niespodziewanego ataku na Pearl Harbor wykonanego przez imperium japońskie 7 grudnia 1941 roku. Atak na Pearl Harbor oraz inne instalacje wojskowe i morskie na Oʻahu, przeprowadzony przez samoloty i miniaturowe okręty podwodne spowodował włączenie się Stanów Zjednoczonych do II wojny światowej^[9].

Starożytne Hawaje

Bazując na odkryciach archeologicznych szacuje się, że pierwsi osadnicy zamieszkali na wyspach w roku 300 n.e., prawdopodobnie byli to polinezyjscy osadnicy z Markizów, a następnie ok. XI w. ludzie przybywali na wyspy z Raiatea i Bora-Bora^[10]. Pierwszym Europejczykiem, który odkrył Hawaje w 1778 roku, był brytyjski podróżnik James Cook^[11]^[12].

Archeolodzy i historycy uważają, że pierwotne osady imigrantów z Markizów i Tahiti z ok. 1000 roku wprowadziły nową linię wodzów, system Kapu (styl życia), praktykę składania ofiar z ludzi i budowania świątyń. Opowiada o tym mitologia hawajska. Niezależnie od kwestii pochodzenia imigrantów, historycy zgadzają się, że starożytne Hawaje charakteryzowały się powolnym, ale stałym wzrostem liczby ludności.

Królestwo Hawajów (1795–1893)

Osobny artykuł: Królestwo Hawajów.

Przypłynięcie Jamesa Cooka w 1778 roku na wyspy było pierwszym udokumentowanym kontaktem Hawajów z Europejczykami. Cook nazwał je „Sandwich Islands”, na cześć swojego sponsora Johna Montagu, 4. hrabiego Sandwich^[13]. Ujawnił lokalizację Hawajów i podał ich nazwę jako Owyhee.

Cook odwiedził wyspy dwukrotnie. Podczas drugiej wizyty w 1779 roku próbował porwać króla Wielkiej Wyspy, Kalaniʻōpuʻu, i trzymać go jako zakładnika, ponieważ żądał zwrotu skradzionej łodzi. Porwanie jednak nie udało się, ponieważ zwolennicy króla bronili go, w wyniku czego Cook oraz czterech jego ludzi zginęło^[14].

Po wizytach Cooka oraz licznych publikacjach, które opisywały jego podróże, Hawaje stały się celem podróży wielu Europejczyków: odkrywców, kupców oraz wielorybników. Wpływy brytyjskie miały duże znaczenie dla Hawajów, co widać m.in. na fladze, w której lewym górnym rogu widnieje flaga Wielkiej Brytanii. Brytyjscy przybysze przynieśli ze sobą na wyspy wiele chorób, przez co gwałtownie spadła miejscowa populacja^[15]. Hawajczycy nie byli odporni na takie choroby, jak grypa, ospa czy odra. W 1850 roku odra zabiła co piątą osobę na Hawajach^[16].

W latach 1816–1817 kontrolę nad wyspą Kauaʻi próbowali uzyskać Rosjanie (przystąpili nawet do budowy fortu, a miejscowa ludność odnosiła się do nich przyjaźnie), jednak bez powodzenia^[17].

Dynastia Kamehameha

Pod koniec XVIII wieku, wodzowie poszczególnych wysp walczyli o władzę nad archipelagiem. Po serii bitew skończonych w 1795 roku, które spowodowały cesję wyspy Kauaʻi w 1810 roku, wszystkie zamieszkane wyspy zostały podporządkowane jednemu władcy – królowi Kamehameha I. Ustanowił on dynastię Kamehameha, która rządziła Hawajami do 1872 roku.

Po przejęciu tronu przez Kamehameha II po śmierci ojca w 1819 roku, misjonarze, którzy przybyli na wyspę, nawrócili wielu Hawajczyków na chrześcijaństwo, przez co zaprzestano praktykowania niektórych starożytnych zwyczajów. Kamehameha III został pierwszym chrześcijańskim królem Hawajów.

W 1872 roku, po śmierci Kamehameha V, adoptowanego syna Kamehameha IV, nastąpiły wybory powszechne, ponieważ Kamehameha V nie miał potomków oraz nie wybrał nikogo na swojego następcę. W wyniku wyborów królem Hawajów został Lunalilo, który zmarł rok później, również nie zostawiając potomków, co spowodowało kolejne wybory, po których tron w 1874 objął Kalākaua.

Konstytucja Hawajów (1887)

W 1887 roku kilku białych imigrantów, którzy wzbogacili się na produkcji cukru, stanęło na czele rewolucji. Król Kalākaua został zmuszony do podpisania tzw. „Konstytucji bagnetowej”. Konstytucja drastycznie ograniczała władzę monarchy. Jej kluczowy punkt dawał prawo do głosowania tylko tym mieszkańcom, których roczny dochód przekraczał 600 dolarów lub którzy zainwestowali w grunt przynajmniej 300 dolarów. Ci drudzy nie musieli nawet być obywatelami Hawajów. Większość rdzennych Hawajczyków, którzy do tej pory stanowili przeważającą część elektoratu, wyeliminowano z gry politycznej. W ten sposób euro-amerykańska mniejszość praktycznie przejęła władzę nad państwem. Cztery lata później niedomagający król wyjechał na leczenie do San Francisco, skąd już nie wrócił. Na tronie zastąpiła go jego siostra, Lydia Liliʻuokalani^[18].

Przewrót królowej Liliʻuokalani (1893)

Aby naprawić niesprawiedliwości spowodowane przez Konstytucję bagnetową i zastrzec prawo wyborcze wyłącznie dla rdzennych obywateli, królowa obwieściła wydanie nowej konstytucji. To wystarczyło antyrojalistycznie nastawionym cudzoziemcom, przede wszystkim Amerykanom, za pretekst do rozpoczęcia rebelii. John L. Stevens, minister Stanów Zjednoczonych na Hawajach, 17 stycznia 1893 roku wydał rozkaz desantu amerykańskiej piechocie morskiej stacjonującej na USS Boston. Rebelianci, określający się jako Komitet Bezpieczeństwa, pomaszerowali na pałac królowej i zażądali jej abdykacji. Chcąc uniknąć rozlewu krwi, Liliʻuokalani ustąpiła z tronu. Oświadczyła przy tym, że zrzeka się władzy do czasu, kiedy rząd USA, po zapoznaniu się z faktami, unieważni czyny swoich przedstawicieli i zwróci jej koronę^[18].

Republika Hawajów (1894–1898)

Osobny artykuł: Republika Hawajów.

Republika została proklamowana 4 lipca 1894 roku. Tego dnia premier Sanford Dole został mianowany prezydentem Republiki Hawajów. Funkcję tę pełnił do 1900 roku, kiedy został gubernatorem Hawajów. Po powstaniu republiki, w której w dalszym ciągu panowała nierówność wyborcza, Hawajczycy utworzyli ruch oporu i założyli grupę zwaną rojalistami. Jej celem było obalenie republiki i przywrócenie tronu królowej Liliʻuokalani. W 1895 roku rojaliści zaatakowali rząd tymczasowy, lecz zostali pokonani, a ci, którzy przeżyli, zostali aresztowani. U królowej znaleziono broń, w związku z tym także została aresztowana. Więziono ją w małym pokoju w pałacu ʻIolani, a następnie odesłano do domu, gdzie wiele miesięcy spędziła w areszcie domowym. Republika przetrwała tylko kilka lat. 7 lipca 1898 roku Stany Zjednoczone zajęły kraj, a 12 sierpnia ogłosiły oficjalnie jego aneksję^[19].

Terytorium Hawajów (1898–1959)

Osobny artykuł: Terytorium Hawajów.

7 lipca 1898 roku William McKinley podpisał uchwałę, która przyłączała Hawaje jako terytorium zależne Stanów Zjednoczonych. Oficjalna ceremonia odbyła się w Pałacu ʻIolani, na której miejsce miało m.in. zdjęcie flagi Hawajów i wzniesienie Flagi Stanów Zjednoczonych. Sanford Dole został mianowany pierwszym gubernatorem terytorium.

Stan Hawaje (od 1959)

W marcu 1959 roku Kongres uchwalił akt dołączenia Hawajów do Stanów Zjednoczonych jako 50. stan. Podpisał go ówczesny prezydent Dwight Eisenhower (akt nie obejmował atolu Palmyra, będącego częścią terytorium Hawajów). 27 czerwca 1959 roku zapytano mieszkańców Hawajów w referendum o poparcie ustawy dołączenia do Stanów Zjednoczonych jako stan. Ustawa uzyskała poparcie dla utworzenia stanu w proporcji 17:1^[20]^[21].

Po uzyskaniu statusu stanu Hawaje zmieniły się poprzez rozwój turystyki na wyspach. Promowano również hawajską kulturę i zwyczaje.

Symbole stanu

Symbole Stanu Hawaje
Ptak	Bernikla hawajska
Taniec	Hula
Ryba	Humuhumu-nukunuku-ā-puaʻa
Flaga	flaga Hawajów
Kwiat	Hibiskus hawajski (Hibiscus furcellatus)
Ssak	Mniszka hawajska
Ssak morski	Długopłetwiec
Przydomek	Aloha State
Pieczęć stanowa	Pieczęć stanowa Hawajów
Hymn	Hawaiʻi ponoʻī

Geografia

Osobny artykuł: Hawaje (archipelag).

Główne wyspy Hawajów:

Wyspa	Powierzchnia	Najwyższy punkt	Wysokość	Populacja (2000)	Gęstość zaludnienia
Hawaiʻi	10432,5 km²	Mauna Kea	4205 m	148 677	14 os./km²
Maui	1883,4 km²	Haleakalā	3055 m	117 644	62 os./km²
Kahoʻolawe	115,5 km²	Puʻu Moaulanui	452 m	0	0 os./km²
Lānaʻi	363,9 km²	Lānaʻihale	1026 m	3193	9 os./km²
Molokaʻi	673,4 km²	Kamakou	1512 m	7404	11 os./km²
Oʻahu	1545,3 km²	Kaʻala	1220 m	905 266	586 os./km²
Kauaʻi	1430,5 km²	Kawaikini	1598 m	58 303	41 os./km²
Niʻihau	180 km²	Pānīʻau	381 m	230	1,2 os./km²

Topografia

Archipelag położony 3200 km na południowy zachód od Ameryki Północnej. Jest najbardziej wysuniętym stanem na południe i drugim po Alasce na zachód. Tylko Hawaje nie sąsiadują z innymi stanami.

Hawaje są jedynym stanem w Stanach Zjednoczonych, który:

nie jest geograficznie położony w Ameryce Północnej;
jest całkowicie otoczony przez wodę;
jest archipelagiem;
ma pałac królewski;
nie ma linii prostej w swojej granicy.

Największa góra Hawajów, Mauna Kea, wznosi się na wysokość 4205 m n.p.m.^[22], lecz jeśli mierzyć ją od podstawy, która leży na dnie Pacyfiku, jest wyższa od Mount Everestu, ponieważ mierzy wtedy ok. 10 200 m^[23]. Hawaiʻi posiada drugi pod względem wysokości punkt n.p.m. spośród wysp na świecie^[24].

Ośmiu głównym wyspom: Hawaiʻi, Maui, Oʻahu, Kahoʻolawe, Lānaʻi, Molokaʻi, Kauaʻi i Niʻihau, towarzyszy ponad 100 przybrzeżnych wysepek. Kaʻula jest osobną małą wyspą, także należącą do archipelagu. Północno-Zachodnie Wyspy Hawajskie to archipelag składający się z dziewięciu starszych wysp i wielu raf, będących zerodowanymi pozostałościami większych wysp wulkanicznych^[25].

Geologia

Wszystkie Wyspy Hawajskie zostały utworzone ze skał wulkanicznych, które pochodzą z plamy gorąca. Ponieważ płyta tektoniczna znajdująca się pod Oceanem Spokojnym przemieszcza się na północny zachód, a plama gorąca pozostaje nieruchoma, powoli tworzą się kolejne nowe wulkany, a stare zamierają. Ze względu na lokalizację plamy, na Hawajach aktywne wulkany znajdują się tylko w południowej części wyspy Hawaiʻi. Najmłodszy wulkan, Lōʻihi, znajduje się pod wodą blisko południowego wybrzeża Hawaiʻi^[26].

Ostatnia erupcja wulkaniczna poza Wielką Wyspą miała miejsce w wulkanie Haleakalā przed końcem XVIII wieku^[27]. Eksplozja wulkanu Kīlauea w 1790 roku była najtragiczniejszą jaka miała miejsce na terytorium współczesnych Stanów Zjednoczonych^[28]. Według różnych szacunków, zginęło wówczas od 80 do 5405 ludzi – wojowników z rodzinami, biorącymi udział w wyprawie nieopodal szczytu wulkanu^[29].

Niestabilność zboczy wulkanów przyniosła szkody związane z trzęsieniami ziemi oraz tsunami, zwłaszcza w 1868 i 1975 roku^[30].

Flora i fauna

Izolacja wysp oraz zróżnicowanie środowiska (wysokości oraz tropikalny klimat) stworzyły szeroki wachlarz endemicznej flory i fauny. Hawaje mają więcej zagrożonych wyginięciem gatunków zwierząt niż jakikolwiek inny stan USA^[31].

Wyspy Hawajskie wyróżniają się wśród pozostałych regionów Ziemi najwyższym udziałem procentowym organizmów endemicznych. 91% roślin kwiatowych, 99% gatunków ptaków i 100% gatunków owadów to gatunki endemiczne. Z powodu izolacji archipelagu na wyspach nie ma naturalnie występujących ryb słodkowodnych, zwierząt ziemnowodnych, gadów i ssaków lądowych oraz drzew iglastych. Na Hawajach niższe ekologiczne gatunki, znacznie mniej liczne, na skutek radiacji adaptacyjnej, wyewoluowały wykorzystując miejsca zajmowane przez inne gatunki na kontynentach. Przykładem jest rodzina hawajskich drepanisów licząca ponad 40 gatunków przystosowanych do różnych warunków życia i różnych pokarmów; pierwotne 4 gatunki lobelii dały początek 6 rodzajom liczącym 150 gatunków; najbardziej efektownym przykładem hawajskiej radiacji adaptywnej są muszki owocowe rodzaju Drosophilidae liczące ponad 500 gatunków, czyli 1/4 istniejących na świecie.

Obszary chronione

Kilka obszarów na Hawajach znajduje się pod ochroną National Park Service^[32]. Hawaje posiadają dwa parki narodowe: Haleakalā na wyspie Maui oraz Wulkany Hawaiʻi w południowej części wyspy Hawaiʻi.

W stanie znajdują się trzy Historyczne Parki Narodowe. Kalaupapa National Historical Park na Molokaʻi, Kaloko-Honokōhau National Historical Park na Hawaiʻi oraz Puʻuhonua o Hōnaunau National Historical Park. Innymi chronionymi obszarami są Ala Kahakai National Historic Trail oraz Pomnik USS Arizona w Pearl Harbor na Oʻahu.

Papahānaumokuākea Marine National Monument został ustanowiony przez prezydenta George’a Busha 15 czerwca 2006 roku. Pomnik ten zajmuje powierzchnię 360 000 km² raf, atoli oraz mielizn. Jest on większy niż wszystkie Parki Narodowe USA razem wzięte^[33].

Klimat

Klimat Hawajów jest typowy dla tropików, aczkolwiek temperatury i wilgotność są mniej ekstremalne, przez wiatr wiejący ze wschodu. Lokalny klimat różni się bardzo na każdej z wysp. Najwyższe temperatury w lecie wynoszą ok. 29 °C podczas dnia, i 22 °C w nocy. W zimie temperatury w dzień oscylują w granicy 23 °C, i spadają do 16 °C w nocy. Śnieg, z reguły niekojarzony z tropikami, pada na wysokości 4205 m n.p.m. na wulkanach Mauna Kea i Mauna Loa na wyspie Hawaiʻi w niektórych zimowych miesiącach. Śnieg pada także czasami na wulkanie Haleakalā. Góra Waiʻaleʻale na Kauaʻi ma drugie najwyższe opady na świecie wynoszące 11,7 metra. Na Hawajach rozróżnia się dwie pory roku: pora sucha, od maja do października, oraz pora deszczowa od listopada do kwietnia^[34].

Miesięczne najwyższe i najniższe temperatury dla różnych miast^[35]
Miasto	Sty.	Lut.	Mar.	Kwi.	Maj	Cze.	Lip.	Sie.	Wrz.	Paź.	Lis.	Gru.
Hilo	17,8 °C	17,8 °C	18,3 °C	18,9 °C	19,4 °C	20,0 °C	20,6 °C	20,6 °C	20,6 °C	20,0 °C	19,4 °C	18,3 °C
Hilo	26,1 °C	26,1 °C	26,1 °C	26,1 °C	27,2 °C	27,8 °C	27,8 °C	28,3 °C	28,3 °C	28,3 °C	27,2 °C	26,7 °C
Honolulu	18,9 °C	18,3 °C	19,4 °C	20,0 °C	21,1 °C	22,2 °C	23,3 °C	23,9 °C	23,3 °C	22,8 °C	21,7 °C	20,0 °C
Honolulu	26,7 °C	27,2 °C	27,8 °C	28,3 °C	29,4 °C	30,6 °C	31,1 °C	31,7 °C	31,7 °C	30,6 °C	28,9 °C	27,8 °C
Kahului	17,2 °C	17,2 °C	18,3 °C	18,9 °C	19,4 °C	20,6 °C	21,7 °C	21,7 °C	21,1 °C	20,6 °C	20,0 °C	18,3 °C
Kahului	26,7 °C	27,2 °C	27,8 °C	27,8 °C	28,9 °C	30,0 °C	30,6 °C	31,1 °C	31,1 °C	30,6 °C	28,9 °C	27,8 °C
Līhuʻe	18,3 °C	18,9 °C	19,4 °C	20,6 °C	21,1 °C	22,8 °C	23,3 °C	23,3 °C	23,3 °C	22,8 °C	21,7 °C	20,0 °C
Līhuʻe	25,6 °C	26,6 °C	26,6 °C	26,1 °C	27,2 °C	28,3 °C	28,9 °C	29,4 °C	29,4 °C	28,9 °C	27,2 °C	26,1 °C

Miasta

Przeniesienie hawajskiej rodziny królewskiej z Wielkiej Wyspy na Maui, a później na Oʻahu wyjaśnia rozmieszczenie populacji na wyspach. Kamehameha III wybrał Honolulu jako stolicę. Głównym czynnikiem ważącym o tej decyzji był naturalny port w pobliżu miasta.

Honolulu położone jest na południowo-wschodnim wybrzeżu Oʻahu. Poprzednią stolicą była Lāhainā leżąca na wyspie Maui, a przed nią Kailua-Kona na wyspie Hawaiʻi. Główne miejscowości to: Hilo, Kāneʻohe, Kailua-Kona, Pearl City, Waipahu, Kahului, Kailua, Kīhei oraz Līhuʻe.

Demografia

Ludność Hawajów
Rok	Ludność	%±
1900	154 001	–
1910	191 874	24,6%
1920	255 881	33,4%
1930	368 300	43,9%
1940	422 770	14,8%
1950	499 794	18,2%
1960	632,772	26,6%
1970	769 913	21,7%
1980	964 691	25,3%
1990	1 108 229	14,9%
2000	1 211 537	9,3%
2010	1 360 301	12,3%
źródło: 1900-2010^[36]
2015	1 431 603^[37]	5,2%

Populacja

W 2005 roku populacja Hawajów wynosiła 1 275 194 osoby, co oznacza podwyższenie ogólnej liczby ludności na Hawajach o 13 070 osób lub 1.0% w stosunku do roku 2004 oraz o 63 657 osób lub 5.3% od roku 2000. Liczba ta zawiera przyrost naturalny wynoszący 48 111 ludzi (96 028 urodzeń oraz 47 917 śmierci), oraz imigrację wynoszącą 16 956 osób. Do stanu przyjechało 30 068 osób, a wyjechało 13 112^[38].

W rzeczywistości Hawaje posiadają ponad 1,4 mln osób biorąc pod uwagę wielu żołnierzy oraz turystów. Wyspa Oʻahu, nazywana „Miejscem Spotkań” jest najbardziej zaludnioną wyspą i posiada największą gęstość zaludnienia z 953 207^[39] osobami na 1546 km² powierzchni wyspy, co daje ok. 650 osób na km². 1 275 194 osoby mieszkające na Hawajach (16 640 km²) dają gęstość 76,7 osoby na km²^[40] co czyni Hawaje 13. stanem pod względem gęstości zaludnienia^[41].

Przewidywana długość życia na Hawajach w 2000 roku wyniosła 79,8 roku (77,1 dla mężczyzn, 82,5 dla kobiet), więcej niż w jakimkolwiek innym stanie^[42].

Personel militarny w stanie stanowi około 1,3% populacji wyspy.

Struktura rasowo-etniczna

Struktura rasowa według badania statystycznego przeprowadzonego przez United States Census Bureau w 2008 roku^[43]:

Azjaci – 38,5%
Biali Amerykanie – 27,1%
Pochodzenie mieszane – 21,4%
Rdzenni Hawajczycy i inne ludy pochodzenia pacyficznego – 9,0%
Czarna rasa i Afroamerykanie – 2,4%
Inne rasy – 1,4%
Indianie i rdzenni mieszkańcy Alaski – 0,2%

Języki

Hawaje posiadają dwa języki urzędowe: angielski oraz hawajski. Popularny wśród tubylców jest również język kreolski hawajski. Według spisu z 2000 roku 73,44% mieszkańców Hawajów na co dzień posługuje się tylko językiem angielskim^[44]. 2,6% mieszkańców stanu mówi po hiszpańsku i 1,6% w innych językach indoeuropejskich. 21,0% mówi w jednym z języków azjatyckich^[43]. Po angielskim, innymi popularnymi językami są: tagalog, japoński oraz iloko.

Język hawajski jest językiem ojczystym dla około 2000 osób, mniej niż 0,1% populacji Hawajów^[45]. Według spisu z 2005 roku na Hawajach było 27 160 osób mówiących tym językiem. Język hawajski należy do grupy języków polinezyjskich, należących do rodziny języków austronezyjskich. Zaczął się on rozwijać około roku 1000 n.e. po skolonizowaniu wysp przez ludy z Markizów oraz Tahiti. Zostali oni na wyspach zostając Hawajczykami. Ich rodzime języki przekształciły się w język hawajski. Przed przypłynięciem Jamesa Cooka na wyspy, język hawajski nie został nigdzie zapisany. Dzisiejsza forma zapisu jest wynikiem spisania języka przez misjonarzy którzy przypłynęli na wyspę w latach 20. XVIII wieku. Przypisali oni litery z alfabetu łacińskiego do odpowiadających dźwięków z mowy hawajskiej.

Niektórzy mieszkańcy mówią także językiem kreolskim hawajskim, często nazywanym językiem „Pidgin”. Język ten pochodzi głównie z języka angielskiego, lecz posiada także słowa z hawajskiego, chińskiego, japońskiego, ilokańskiego, tagalog oraz portugalskiego.

Religia

Dane z 2014 r.^[46]:

protestanci – 38% (głównie: zielonoświątkowcy, bezdenominacyjni, baptyści, kalwini i uświęceniowcy),
brak religii – 26% (w tym: 5% agnostycy i 2% ateiści),
katolicy – 20%,
buddyści – 8%,
mormoni – 3%,
inne religie – 5% (w tym: świadkowie Jehowy, hinduiści, bahaiści, żydzi, muzułmanie, prawosławni i unitarianie uniwersaliści^[47]).

Szczególnym przypadkiem jest Hoʻoponopono, starożytna praktyka pojednania i wybaczenia połączona z modlitwą. Jest to zarówno filozofia, jak i sposób życia. Według tradycji hoʻoponopono jest przeprowadzane przez uzdrawiającego kapłana, lub kahunę lapaʻau wśród członków rodziny osoby fizycznie chorej.

Gospodarka

Dawniej na Hawajach znaczącą rolę odgrywały rolnictwo (uprawy sandałowca^[48], trzciny cukrowej oraz ananasów), przemysł militarny oraz turystyczny. Od ustanowienia stanu Hawaje w 1959 roku, najbardziej znaczącą branżą stała się turystyka, tworząc 24,3% produktu stanowego brutto w 1997 roku, pomimo starań podjętych w celu dywersyfikacji. Dochód stanowy w 2003 roku wyniósł 47 mld USD.

Produkty eksportowane przez Hawaje to w większości żywność i odzież. Branże te odgrywają niewielką rolę w hawajskiej gospodarce ze względu na znaczną odległość transportu do rentownych rynków, takich jak zachodnie wybrzeże Stanów Zjednoczonych. Eksportowana żywność to głównie kawa, orzechy makadamia, ananas oraz trzcina cukrowa. Sprzedaż produktów rolniczych w 2002 roku, zgodnie z hawajskim rolniczym urzędem statystycznym, wyniosła 370,9 mln USD z różnych segmentów rolnictwa, 100,6 mln USD z upraw ananasa oraz 64,3 mln USD z trzciny cukrowej.

Hawaje posiadają stosunkowo wysokie obciążenia podatkowe. W 2003 roku, mieszkańcy Hawajów mieli najwyższe podatki na mieszkańca w całych Stanach Zjednoczonych, które wyniosły 2838 USD. Jest to częściowo spowodowane edukacją, ochroną zdrowia i opieką społeczną, na które środki przeznaczane są bezpośrednio przez stan Hawaje, w przeciwieństwie do innych stanów, w których pieniądze przeznaczane są przez władze lokalne.

W 2011 roku, stopa bezrobocia w stanie wynosiła 6,1%^[49].

Uczelnie

Znane osoby urodzone na Hawajach

Przypisy

↑ State Area Measurements and Internal Point Coordinates. U.S. Census Bureau. [dostęp 2023-04-26]. (ang.).
↑ U.S. Census Bureau QuickFacts: Hawaii. www.census.gov. [dostęp 2023-04-26]. (ang.).
↑ Hawaii Facts and Trivia.
↑ Volcanoes in Hawaii. Hawaii Tourism Authority. [dostęp 2019-01-03]. (ang.).
↑ States with Longest Coastlines.
↑ Online Etymology Dictionary.
↑ 20 U.S. Code § 7512 – Findings, Congress finds the following. Cornell Law School in Ithaca, NY. [dostęp 2019-01-04]. (ang.).
↑ Hawaii State Government.
↑ Atak na Pearl Harbour 7.12.1941. Hitoria.pgi. [dostęp 2011-05-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-08-13)].
↑ Hawaii: History, Geography, Population, and State Facts – infoplease.com.
↑ Hawaiian History.
↑ Patrick Vinton Kirch: The Evolution of the Polynesian Chiefdoms. Cambridge University Press, 1989, s. 77–79. ISBN 0-521-27316-1.
↑ John Montagu, 4th Earl of Sandwich.
↑ Kuykendall, „The Hawaiian Kingdom Volume I: Foundation and Transformation”, s. 18.
↑ Hawaii, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2022-10-03] (ang.).
↑ Migration and Disease 1880-1920. American Digital History. [dostęp 2011-05-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-05-12)]. (ang.).
↑ Tadeusz Zawadzki. Rosyjska Ameryka. „POLITYKA – Pomocnik Historyczny”. Dzieje Rosjan. s. 34. ISSN 1730-0525.
↑ ^a ^b Ariyoshi, Rita: Hawaje. National Geographic Society, 2009, s. 34–35. ISBN 978-83-7596-052-5.
↑ Russ, William Adam: The Hawaiian Revolution (1893-94). Associated University Presses, 1992. ISBN 0-945636-43-1.
↑ Human Rights differs from Equal Rights.
↑ Statement of support for the Hawaiian sovereignty elections council.
↑ Wulkan Mauna Kea. hvo.wr.usgs.gov. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-09-04)]..
↑ Beata Unke, (2001) „Height of the Tallest Mountain on Earth”. The Physics Factbook.
↑ Najwyższe wyspy na świecie.
↑ Północno-Zachodnie Wyspy Hawajskie.
↑ Alexander Malahoff: Lōʻihi Submarine Volcano: A unique, natural extremophile laboratory. National Oceanic and Atmospheric Administration. [dostęp 2011-05-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-03-13)].
↑ Youngest lava flows on East Maui probably older than A.D. 1790.
↑ Living on Active Volcanoes U.S. Geological Survey.
↑ Swanson, D. A.; Rausch, J. Human Footprints in Relation to the 1790 Eruption of Kilauea American Geophysical Union, 2008.
↑ Pacific Tsunami Warning Center 11.12.2009 Tsunami Safety & Preparedness in Hawaiʻi.
↑ Howard Youth: Hawaii’s Forest Birds Sing the Blues. Smisthsonian National Zoo. [dostęp 2011-05-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-11-05)]. (ang.).
↑ Hawaii National Park Service.
↑ Joshua Reichert i Theodore Roosevelt IV. „Treasure Islands”.
↑ Klimat Hawajów.
↑ Hawaii Weather. www.weatherbyday.com. [dostęp 2019-01-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-06-07)].
↑ „Resident Population Data – 2010 Census” 2010.census.gov.
↑ United States Census Bureau: Table 1. Annual Estimates of the Resident Population for the United States, Regions, States, and Puerto Rico: April 1, 2010 to July 1, 2015. [dostęp 2015-12-26].
↑ United States Census Bureau: Population and Population Centers by State: 2000. [dostęp 2008-04-12].
↑ Oahu’s Population is up to 8.8% According to U.S. Census.
↑ Hawaii QuickFacts.
↑ Resident Population Data – 2010 Census 2010.
↑ Average life expectancy at birth by state.. [dostęp 2006-08-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2006-08-27)].
↑ ^a ^b American FactFinder, United States Census Bureau Hawaii – ACS Demographic and Housing Estimates: 2008 Factfinder.census.gov.
↑ Language Map Data Center.
↑ Lyovin, Anatole V. (1997). An Introduction to the Languages of the World, s. 258. Oxford University Press, Inc.
↑ Adults in Hawaii. Pew Research Center, 2014. [dostęp 2019-01-14].
↑ State Membership Report. The ARDA. [dostęp 2019-01-14].
↑ Hawaii sandalwood trade.
↑ Hawaii Unemployment Statistics.

Linki zewnętrzne

Oficjalna strona stanu

[1] State Area Measurements and Internal Point Coordinates. U.S. Census Bureau. [dostęp 2023-04-26]. (ang.).

[2] U.S. Census Bureau QuickFacts: Hawaii. www.census.gov. [dostęp 2023-04-26]. (ang.).

[3] Hawaii Facts and Trivia.

[4] Volcanoes in Hawaii. Hawaii Tourism Authority. [dostęp 2019-01-03]. (ang.).

[5] States with Longest Coastlines.

[6] Online Etymology Dictionary.

[7] 20 U.S. Code § 7512 – Findings, Congress finds the following. Cornell Law School in Ithaca, NY. [dostęp 2019-01-04]. (ang.).

[8] Hawaii State Government.

[9] Atak na Pearl Harbour 7.12.1941. Hitoria.pgi. [dostęp 2011-05-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-08-13)].

[10] Hawaii: History, Geography, Population, and State Facts – infoplease.com.

[11] Hawaiian History.

[12] Patrick Vinton Kirch: The Evolution of the Polynesian Chiefdoms. Cambridge University Press, 1989, s. 77–79. ISBN 0-521-27316-1.

[13] John Montagu, 4th Earl of Sandwich.

[14] Kuykendall, „The Hawaiian Kingdom Volume I: Foundation and Transformation”, s. 18.

[15] Hawaii, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2022-10-03] (ang.).

[16] Migration and Disease 1880-1920. American Digital History. [dostęp 2011-05-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-05-12)]. (ang.).

[17] Tadeusz Zawadzki. Rosyjska Ameryka. „POLITYKA – Pomocnik Historyczny”. Dzieje Rosjan. s. 34. ISSN 1730-0525.

[Hawaje-18] Ariyoshi, Rita: Hawaje. National Geographic Society, 2009, s. 34–35. ISBN 978-83-7596-052-5.

[19] Russ, William Adam: The Hawaiian Revolution (1893-94). Associated University Presses, 1992. ISBN 0-945636-43-1.

[20] Human Rights differs from Equal Rights.

[21] Statement of support for the Hawaiian sovereignty elections council.

[22] Wulkan Mauna Kea. hvo.wr.usgs.gov. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-09-04)]..

[23] Beata Unke, (2001) „Height of the Tallest Mountain on Earth”. The Physics Factbook.

[24] Najwyższe wyspy na świecie.

[25] Północno-Zachodnie Wyspy Hawajskie.

[26] Alexander Malahoff: Lōʻihi Submarine Volcano: A unique, natural extremophile laboratory. National Oceanic and Atmospheric Administration. [dostęp 2011-05-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-03-13)].

[27] Youngest lava flows on East Maui probably older than A.D. 1790.

[28] Living on Active Volcanoes U.S. Geological Survey.

[29] Swanson, D. A.; Rausch, J. Human Footprints in Relation to the 1790 Eruption of Kilauea American Geophysical Union, 2008.

[30] Pacific Tsunami Warning Center 11.12.2009 Tsunami Safety & Preparedness in Hawaiʻi.

[31] Howard Youth: Hawaii’s Forest Birds Sing the Blues. Smisthsonian National Zoo. [dostęp 2011-05-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-11-05)]. (ang.).

[32] Hawaii National Park Service.

[33] Joshua Reichert i Theodore Roosevelt IV. „Treasure Islands”.

[34] Klimat Hawajów.

[35] Hawaii Weather. www.weatherbyday.com. [dostęp 2019-01-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-06-07)].

[36] „Resident Population Data – 2010 Census” 2010.census.gov.

[census.gov-37] United States Census Bureau: Table 1. Annual Estimates of the Resident Population for the United States, Regions, States, and Puerto Rico: April 1, 2010 to July 1, 2015. [dostęp 2015-12-26].

[38] United States Census Bureau: Population and Population Centers by State: 2000. [dostęp 2008-04-12].

[39] Oahu’s Population is up to 8.8% According to U.S. Census.

[40] Hawaii QuickFacts.

[41] Resident Population Data – 2010 Census 2010.

[42] Average life expectancy at birth by state.. [dostęp 2006-08-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2006-08-27)].

[języki-43] American FactFinder, United States Census Bureau Hawaii – ACS Demographic and Housing Estimates: 2008 Factfinder.census.gov.

[44] Language Map Data Center.

[45] Lyovin, Anatole V. (1997). An Introduction to the Languages of the World, s. 258. Oxford University Press, Inc.

[46] Adults in Hawaii. Pew Research Center, 2014. [dostęp 2019-01-14].

[47] State Membership Report. The ARDA. [dostęp 2019-01-14].

[48] Hawaii sandalwood trade.

[49] Hawaii Unemployment Statistics.

[50] Atol jest częścią archipelagu, ale administracyjnie nie należy do stanu Hawaje.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

[30]

[31]

[32]

[33]

[34]

[35]

[36]

[37]

[38]

[39]

[40]

[41]

[42]

[43]

[44]

[45]

[46]

[47]

[48]

[49]

[A]

O wyspach	Geografia Delegacja Historia Język Ludność
Główne wyspy	Hawaiʻi Kauaʻi Kahoʻolawe Lānaʻi Maui Molokaʻi Niʻihau Oʻahu
Północno-Zachodnie Wyspy Hawajskie	Nihoa Necker Island French Frigate Shoals Gardner Pinnacles Maro Reef Laysan Wyspa Lisianskiego Atol Pearl i Hermes Midway^[A] Kure
Miasta	Hilo Honolulu Kahului Kāneʻohe Līhuʻe Pearl City Waipahu
Hrabstwa	Hawaiʻi Honolulu Kalawao Kauaʻi Maui

Państwa	Australia Fidżi Kiribati Mikronezja Nauru Nowa Zelandia Palau Papua-Nowa Gwinea Samoa Tonga Tuvalu Vanuatu Wyspy Marshalla Wyspy Salomona
Terytoria zależne	Baker Guam Howland Jarvis Johnston Kingman Mariany Północne Midway Niue Norfolk Nowa Kaledonia Palmyra Pitcairn Polinezja Francuska Samoa Amerykańskie Tokelau Wake Wallis i Futuna Wyspy Ashmore i Cartiera Wyspy Cooka Wyspy Morza Koralowego
Integralne części państw położonych poza Australią i Oceanią	Hawaje (część Stanów Zjednoczonych) Papua, Papua Zachodnia (część Indonezji) Wyspa Wielkanocna, Sala y Gómez (część Chile) Ogasawara, Minami Tori-shima, Oki-no-Tori-shima, Wyspy Kazan (część Japonii)