Przejdź do zawartości

Jan Karol I: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycja
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
m MalarzBOT: przerabiam link na wywołanie szablonu {{encyklopedia PWN}}
m drobne redakcyjne
 
(Nie pokazano 43 wersji utworzonych przez 27 użytkowników)
Linia 2: Linia 2:
|władca = Jan Karol I
|władca = Jan Karol I
|imiona =
|imiona =
|grafika = Formal dinner in honour of King Juan Carlos 2 (crop).jpg
|tytulatura = Z Bożej łaski król Hiszpanii
|grafika = Juan Carlos I Rey de España 2009 2.jpg
|opis grafiki = Jan Karol I
⚫
|opis grafiki =
|herb =
|herb =
|opis herbu =
|opis herbu =
Linia 11: Linia 10:
|dewiza =
|dewiza =
|1. tytuł = [[Władcy Hiszpanii|Król Hiszpanii]]
|1. tytuł = [[Władcy Hiszpanii|Król Hiszpanii]]
|1. sukcesja =
|1. od = 22 listopada 1975
|1. od = 22 listopada 1975
|1. do = 19 czerwca 2014
|1. do = 19 czerwca 2014
|1. koronacja =
|1. koronacja = 22 listopada 1975
|1. poprzednik = [[Alfons XIII]]
|1. poprzednik = [[Alfons XIII]]
|1. następca = [[Filip VI Hiszpański|Filip VI]]
|1. następca = [[Filip VI Hiszpański|Filip VI]]
|2. tytuł = Szef [[Państwo Hiszpańskie|Państwa Hiszpańskiego]] ([[de iure]])
⚫
|dynastia = [[Burbonowie hiszpańscy]]
|2. od = 20 listopada 1975
|2. do = 22 listopada 1975
|2. jako =
|2. kogo =
|2. koronacja =
|2. poprzednik = [[Francisco Franco]]
|2. następca =
⚫
|dynastia = [[Burbonowie]]
|data urodzenia = 5 stycznia 1938
|data urodzenia = 5 stycznia 1938
|miejsce urodzenia = [[Rzym]]
|miejsce urodzenia = [[Rzym]]
Linia 24: Linia 32:
|data pogrzebu =
|data pogrzebu =
|miejsce spoczynku =
|miejsce spoczynku =
|ojciec = [[Jan Burbon|Juan de Borbón, hrabia Barcelony]]
|ojciec = [[Juan de Borbón|Juan de Borbón, hrabia Barcelony]]
|matka = [[Maria de las Mercedes Burbon-Sycylijska|Maria Mercedes de las Mercedes de Borbón]]
|matka = [[María de las Mercedes de Borbón y Orléans|Maria Mercedes de las Mercedes de Borbón]]
|rodzeństwo =
|rodzeństwo =
|1. związek = żona
|1. związek = żona
Linia 31: Linia 39:
|1. związek od =
|1. związek od =
|1. związek do =
|1. związek do =
|1. dzieci = [[Helena (księżna de Lugo)|Helena]], [[Krystyna (infantka hiszpańska)|Krystyna]], [[Filip VI Burbon|Filip]]
|1. dzieci = [[Helena (księżna de Lugo)|Helena]], [[Krystyna (infantka hiszpańska)|Krystyna]], [[Filip VI Hiszpański|Filip]]
|moneta =
⚫
|odznaczenia = {{order|OZR|H}} {{order|OKIII|KOLL}} {{order|OIK|KOLL}} {{order|OZCH|KOLL}} {{order|ES-OŚF|KW}} {{order|ES-OŚH|KW}} {{order|ES-OK}} {{order|ES-OA}} {{order|ES-OS}} {{order|ES-OM}} {{order|OAXM|KOLL}} [[Plik:REAL ORDEN DEL MÉRITO DEPORTIVO ribbon.jpg|40px|Krzyż Wielki Orderu Zasług Sportowych (Hiszpania)]] [[Plik:IT TSic Order Santo Gennaro BAR.svg|40px|link=Order św. Januarego|Order św. Januarego]] [[Plik:Spange des König-Abdulaziz-Ordens.png|40px|Łańcuch Orderu Króla Abdulaziza al Sauda (Arabia Saudyjska)]] {{order|AR-OWSM|Ł}} {{order|OL|WW}} {{order|NOKP|KW}} {{order|OŚCM}} {{order|CL-OZ|1}} {{order|OBL|1}} {{order|OS}} {{order|ODD|KW}} {{order|OKZM|1}} [[Plik:ETH Order of Solomon BAR.png|40px|link=Order Salomona|Wielki Łańcuch Orderu Salomona (Etiopia)]] [[Plik:Order of The Queen of Sheba (Ethiopia) ribbon.gif|40px|Łańcuch Orderu Królowej Saby (Etiopia)]] {{order|PH-L|1}} {{order|PH-S|1}} {{order|OBR|KW}} {{order|LH|KW}} {{order|NOZF|KW}} {{order|OZ|KW}} {{order|OLN|KKW}} {{order|IR-OP}} {{order|M2500}} [[Plik:JAM Order of Excellence sash ribbon.png|40px|Order of Excellence (Jamajka)]] {{order|NOCh}} [[Plik:JOR Al-Hussein ibn Ali Order BAR.svg|40px|Order Al-Husajna Ibn Alego (Jordania)]] {{order|ODB|KW}} {{order|ODSC|KOLL}} [[Plik:CR Order Juan Mora Fernandez Grand Cross BAR.svg|40px|Krzyż Wielki Złoty Juana Mory Fernandeza (Kostaryka)]] [[Plik:Lebanese Order of Merit Extraordinary Grade.gif|40px|Order Zasługi Stopnia Specjalnego (Liban)]] {{order|OWWL|WKZK}} {{order|OZLN}} {{order|OTG|KKW}} {{order|OOA|KOLL}} {{order|ORF|WKc}} {{order|OŚO|KW}} {{order|OVNDB|KWS}} {{order|OOB}} {{order|OZPRL|KW}} {{order|WOWM|KOLL}} {{order|WOWM|KW}} {{order|ZA|KW}} {{order|OSE|KOLL}} {{order|OCh|KW}} {{order|OIH|KOLL}} {{order|OWP|KOLL}} {{order|OVV|KW}} {{order|OZRFN|SSKW}} {{order|ODN|KW}} {{order|RO-OGRRL}} {{order|OGR|KWR}} {{order|OPBK|1}} {{order|KOS}} [[Plik:Order of the Rajamitrabhorn (Thailand) ribbon.svg|40px|Order Rajamitrabhorn (Tajlandia)]] {{order|OBP|I}} {{order|HU-OZ|1SC}} {{order|OP}} {{order|OBE|C2}} [[Plik:Royal Victorian Chain Ribbon.gif|40px|Królewski Łańcuch Wiktorii (Wielka Brytania)]] {{order|OA}} {{order|OMRI|KWW}} {{order|OSML|KKW}} {{order|OKW|KWR}} [[Plik:National Order of the Leopard (Zaire) - ribbon bar.png|40px|Wielka Wstęga Narodowego Orderu Lamparta (Zair)]] {{order|ŚKOWŚJ|2}} {{order|OMM|KW}} {{order|OSI|KOLL}} {{order|SLO-OWRS|1}}
⚫
|opis monety =
⚫
|odznaczenia = {{order|OZR|H}} {{order|OKIII|KOLL}} {{order|OIK|KOLL}} {{order|OZCH|KOLL}} {{order|ES-OŚF|KW}} {{order|ES-OŚH|KW}} {{order|ES-OK}} {{order|ES-OA}} {{order|ES-OS}} {{order|ES-OM}} {{order|OAXM|KOLL}} [[Plik:REAL ORDEN DEL MÉRITO DEPORTIVO ribbon.jpg|40px|Krzyż Wielki Orderu Zasług Sportowych (Hiszpania)]] [[Plik:IT TSic Order Santo Gennaro BAR.svg|40px|link=Order św. Januarego|Order św. Januarego]] [[Plik:Spange des König-Abdulaziz-Ordens.png|40px|Łańcuch Orderu Króla Abdulaziza al Sauda (Arabia Saudyjska)]] {{order|AR-OWSM|Ł}} {{order|OL|WW}} {{order|NOKP|KW}} {{order|OŚCM}} {{order|CL-OZ|1}} {{order|OBL|1}} {{order|OS}} {{order|ODD|KW}} {{order|OKZM|1}} {{order|ET-OS}} {{order|OKS}} {{order|PH-L|1}} {{order|PH-S|1}} {{order|OBR|KW}} {{order|LH|KW}} {{order|NOZF|KW}} {{order|OZ|KW}} {{order|OLN|KKW}} {{order|IR-OP}} {{order|M2500}} [[Plik:JAM Order of Excellence sash ribbon.png|40px|Order of Excellence (Jamajka)]] {{order|NOCh}} [[Plik:JOR Al-Hussein ibn Ali Order BAR.svg|40px|Order Al-Husajna Ibn Alego (Jordania)]] {{order|ODB|KW}} {{order|ODSC|KOLL}} [[Plik:CR Order Juan Mora Fernandez Grand Cross BAR.svg|40px|Krzyż Wielki Złoty Juana Mory Fernandeza (Kostaryka)]] [[Plik:Lebanese Order of Merit Extraordinary Grade.gif|40px|Order Zasługi Stopnia Specjalnego (Liban)]] {{order|OWWL|WKZK}} {{order|OZLN}} {{order|OTG|KKW}} {{order|OOA|KOLL}} {{order|ORF|WKc}} {{order|OŚO|KW}} {{order|OVNDB|KWS}} {{order|OOB}} {{order|OZPRL|KW}} {{order|WOWM|KOLL}} {{order|WOWM|KW}} {{order|ZA|KW}} {{order|OSE|KOLL}} {{order|OCh|KW}} {{order|OIH|KOLL}} {{order|OWP|KOLL}} {{order|OVV|KW}} {{order|OZRFN|SSKW}} {{order|ODN|KW}} {{order|RO-OGRRL}} {{order|OGR|KWR}} {{order|OPBK|1}} {{order|KOS}} [[Plik:Order of the Rajamitrabhorn (Thailand) ribbon.svg|40px|Order Rajamitrabhorn (Tajlandia)]] {{order|OBP|I}} {{order|HU-OZ|1SC}} {{order|OP}} {{order|OBE|C2}} [[Plik:Royal Victorian Chain Ribbon.gif|40px|Królewski Łańcuch Wiktorii (Wielka Brytania)]] {{order|OA}} {{order|OMRI|KWW}} {{order|OSML|KKW}} {{order|OKW|KWR}} [[Plik:National Order of the Leopard (Zaire) - ribbon bar.png|40px|Wielka Wstęga Narodowego Orderu Lamparta (Zair)]] {{order|ŚKOWŚJ|2}} {{order|OMM|KW}} {{order|OSI|KOLL}} {{order|SLO-OWRS|1}} {{order|KZ-OZO}}
|commons = Category:Juan Carlos I of Spain
|commons = Category:Juan Carlos I of Spain
|wikiźródła =
|wikiźródła =
|wikicytaty = Juan Carlos I
|wikicytaty = Juan Carlos I
}}
}}
⚫
{{Hiszpańska rodzina królewska}}
'''Jan Karol I'''<ref>{{encyklopedia PWN|id=3916627|tytuł=Jan Karol I, Encyklopedia PWN: źródło wiarygodnej i rzetelnej wiedzy|data dostępu=2022-04-28}}</ref>, '''Juan Carlos I''', właśc. '''Juan Carlos I Alfonso Víctor María de Borbón y Borbón-Dos Sicilias'''<ref>Jan Karol Alfons Wiktor Maria z Burbonów i z Burbonów Obojga Sycylii.</ref> (ur. [[5 stycznia]] [[1938]] w [[Rzym]]ie) – [[władcy Hiszpanii|król Hiszpanii]] z dynastii [[Burbonowie|Burbonów]] w latach 1975-2014. Syn [[Jan Burbon|Juana de Borbón]], hrabiego Barcelony i [[Maria de las Mercedes Burbon-Sycylijska|Marii de las Mercedes]] [[Jan Burbon|de Borbón]], księżniczki [[Królestwo Obojga Sycylii|Obojga Sycylii]].
'''Jan Karol I'''<ref>[http://libr.sejm.gov.pl/tek01/txt/konst/hiszpania2011.html ''Konstytucja Hiszpanii z dnia 27 grudnia 1978 r.'']</ref><ref>{{encyklopedia PWN|id=3916627|tytuł=Jan Karol I|data dostępu=2022-04-28}}</ref>, właśc. '''Juan Carlos I Alfonso Víctor María de Borbón y Borbón-Dos Sicilias'''<ref>Jan Karol Alfons Wiktor Maria z Burbonów i z Burbonów Obojga Sycylii.</ref> (ur. [[5 stycznia]] [[1938]] w [[Rzym]]ie) – [[władcy Hiszpanii|król Hiszpanii]] z dynastii [[Burbonowie|Burbonów]] w latach 1975–2014. Syn [[Juan de Borbón|Juana de Borbón]], hrabiego Barcelony i [[María de las Mercedes de Borbón y Orléans|Marii de las Mercedes]] [[Juan de Borbón|de Borbón]], księżniczki [[Królestwo Obojga Sycylii|Obojga Sycylii]].

⚫
Urodził się w [[Stany Zjednoczone|amerykańskim]] szpitalu w [[Rzym]]ie, 5 stycznia 1938, jako pierwszy syn hrabiego [[Barcelona|Barcelony]], wnuk króla Hiszpanii – [[Alfons XIII|Alfonsa XIII]]. Otrzymał imiona na cześć ojca i dziadka [[Karol Tankred Burbon-Sycylijski|Karola Tankreda]] (''Carlosa Tancredi''). Juan Carlos ma dwie siostry: starszą Pilar (ur. 1936) i młodszą Małgorzatę (ur. 1939). Miał także młodszego brata [[Alfonso de Borbón|Alfonsa]] (1941–1956), który zginął tragicznie, czyszcząc rewolwer.


== Imię ==
⚫
Urodził się w [[Stany Zjednoczone|amerykańskim]] szpitalu w [[Rzym]]ie, 5 stycznia 1938, jako pierwszy syn hrabiego [[Barcelona|Barcelony]], wnuk króla Hiszpanii – [[Alfons XIII Burbon|Alfonsa XIII]]. Otrzymał imiona na cześć ojca i dziadka [[Karol Tankred Burbon-Sycylijski|Karola Tankreda]] (''Carlosa Tancredi''). Juan Carlos ma dwie siostry: starszą Pilar (ur. 1936) i młodszą Małgorzatę (ur. 1939). Miał także młodszego brata [[Alfons (infant hiszpański)|Alfonsa]] (1941–1956), który zginął tragicznie, czyszcząc rewolwer.
{{fakt|data=2022-05|W polskim piśmiennictwie przyjęło się zapisywanie imion panujących monarchów z kręgu kultury łacińskiej, również tych współczesnych, w spolszczonej formie ich imienia. Jednak przypadek Juana Carlosa jest tu jednym z nielicznych wyjątków.}} Zarówno w polskojęzycznych mediach<ref>Taką formę preferują największe tytuły opiniotwórcze: {{Cytuj |tytuł = Były król Hiszpanii Juan Carlos nie odpowie za finansowe machlojki |data dostępu = 2022-04-30 |opublikowany = wyborcza.pl |url = https://wyborcza.pl/7,75399,26181544,byly-hiszpanski-krol-chce-wyjechac-z-kraju.html?disableRedirects=true}} {{Cytuj |tytuł = Juan Carlos aferami pogrąża monarchię w Hiszpanii |data dostępu = 2022-04-30 |opublikowany = Rzeczpospolita |url = https://www.rp.pl/polityka/art632841-juan-carlos-aferami-pograza-monarchie-w-hiszpanii}} {{Cytuj |tytuł = Król Hiszpanii Juan Carlos abdykuje? |data dostępu = 2022-04-30 |opublikowany = Newsweek.pl |url = https://www.newsweek.pl/swiat/krol-hiszpanii-juan-carlos-abdykuje-newsweekpl/fl9jzle}}</ref> jak i w literaturze naukowej<ref>Należy tu przytoczyć dwie prace o charakterze biograficznym poświęcone królowi Hiszpanii: {{Cytuj |autor = Tadeusz Zubiński |tytuł = El Rey. Król Juan Carlos I i jego Hiszpania |data = 2014}} i {{Cytuj |autor = Michał M. Klonowski |tytuł = Juan Carlos de Borbón y Borbón i jego rola w transformacji ustrojowej w Hiszpanii |data = 2014}} Taka forma występuje również w dwóch podstawowych opracowaniach historii Hiszpanii: {{Cytuj |autor = Paweł Machcewicz, Tadeusz Miłkowski |tytuł = Historia Hiszpanii |data = 2009}} i {{Cytuj |autor = Manuel Tunon de Lara, Julio Valdeon Baruque, Ortiz Antonio Dominiguez |tytuł = Historia Hiszpanii |data = 2012}}</ref> przyjęło się zapisywać jego imię w formie [[Język hiszpański|hiszpańskiej]] (kastylijskiej), to znaczy ''Juan Carlos''. Zapis spolszczony ''Jan Karol'' jest używany jedynie sporadycznie<ref>{{encyklopedia PWN|id=3916627|tytuł=Jan Karol I|data dostępu=2022-04-30}}</ref>.

Pełne imię króla brzmi: Juan Carlos Alfonso Víctor María de Borbón y Borbón-Dos Sicilias. Wszystkie imiona otrzymał na cześć swoich przodków. Imię Juan odziedziczył po ojcu [[Juan de Borbón|Juanie de Borbón y Battenberg]], imię Carlos po dziadku [[Karol Tankred Burbon-Sycylijski|Carlosie Tancredo de Borbón-Dos Sicilias]], imię Alfonso i Víctor otrzymał po dziadkach z linii miecza królu Hiszpanii [[Alfons XIII|Alfonsie XIII]] i jego żonie [[Wiktoria Eugenia Battenberg|Wiktorii Eugenii Battenberg]], zaś imię María odziedziczył po matce [[María de las Mercedes de Borbón y Orléans|Maríi de las Mercedes de Bórbon-Dos Sicilias y Orléans]]{{Odn|Zubiński|2014|s=9}}.


== Życiorys ==
== Życiorys ==
=== Młodość ===
=== Młodość ===
Ojciec przyszłego króla, don Juan de Borbón, opuścił Hiszpanię po [[Abdykacja|abdykacji]] swojego ojca Alfonsa XIII w 1931 r. i [[Druga Republika Hiszpańska|proklamowaniu republiki]]. Zarówno ojciec Alfons XIII, jak i don Juan znani byli z liberalnych poglądów. Generał [[Francisco Franco]] poszukując dla siebie następcy złożył don Juanowi, znanemu z ambicji odzyskania tronu dla ów, propozycję, by oddał mu na wychowanie syna jako swojego następcę. Franco chciał zagwarantować sobie w ten sposób, że wychowa Juana Carlosa zgodnie ze swoimi przekonaniami. Ostatecznie don Juan wyraził zgodę i dziesięcioletni Juan Carlos przyjechał w 1948 r. do Hiszpanii, gdzie trafił do specjalnie stworzonej dla niego szkoły<ref name=":0">{{Cytuj |autor = Włodzimierz Kalicki |tytuł = Król Hiszpanii Juan Carlos I. Przez ćwierć wieku krył się za maską idioty |data = 2017-12-13 |data dostępu = 2017-12-16 |opublikowany = wyborcza.pl |url = http://wyborcza.pl/7,161389,22768226,krol-hiszpanii-juan-carlos-i-przez-cwierc-wieku-kryl-sie-za.html?utm_source=facebook.com&utm_medium=SM&utm_campaign=FB_Gazeta_Wyborcza}}</ref> i razem ze swoim kuzynem – [[Karol Sycylijski (książę Kalabrii)|Karolem -Sycylijskim]], rozpoczął naukę.
Ojciec przyszłego króla, Juan de Borbón, opuścił Hiszpanię po [[Abdykacja|abdykacji]] swojego ojca Alfonsa XIII w 1931 r. i [[Druga Republika Hiszpańska|proklamowaniu republiki]]. Zarówno ojciec Alfons XIII, jak i Juan znani byli z liberalnych poglądów. Generał [[Francisco Franco]] poszukując dla siebie następcy złożył Juanowi, znanemu z ambicji odzyskania tronu propozycję, by oddał mu na wychowanie syna jako swojego następcę. Franco chciał zagwarantować sobie w ten sposób, że wychowa Juana Carlosa zgodnie ze swoimi przekonaniami. Ostatecznie Juan wyraził zgodę i dziesięcioletni Juan Carlos w 1948 r. przybył do Hiszpanii, gdzie trafił do specjalnie stworzonej dla niego szkoły<ref name=":0">{{Cytuj |autor = Włodzimierz Kalicki |tytuł = Król Hiszpanii Juan Carlos I. Przez ćwierć wieku krył się za maską idioty |data = 2017-12-13 |data dostępu = 2017-12-16 |opublikowany = wyborcza.pl |url = http://wyborcza.pl/7,161389,22768226,krol-hiszpanii-juan-carlos-i-przez-cwierc-wieku-kryl-sie-za.html}}</ref> i razem ze swoim kuzynem – [[Karol Sycylijski (książę Kalabrii)|Karolem Sycylijskim]], rozpoczął naukę.


Po ukończeniu szkoły odbył studia w akademiach marynarki wojennej, sił lądowych i lotnictwa, a następnie ukończył prawo i ekonomię<ref name=":0" />.
Po ukończeniu szkoły odbył studia w akademiach marynarki wojennej, sił lądowych i lotnictwa, a następnie ukończył prawo i ekonomię<ref name=":0" />.
Linia 49: Linia 65:
Przez generała Francisco Franco był uważany za przyszłego przywódcę kraju i przygotowywany do objęcia tej funkcji. Zgodnie z radą otrzymaną od ojca przed wyjazdem do Hiszpanii, nie prezentował poglądów, był wycofany i uległy, dzięki czemu zyskał akceptację Franco. Jednocześnie pełnił funkcje reprezentacyjne, jednak był mało rozpoznawalny w społeczeństwie. W 1967 roku gen. Franco wydał dekret, w którym ogłosił Jana Karola swoim następcą<ref name=":0" />. Pod koniec życia Franco, w latach 1973–1975 pełnił obowiązki głowy państwa.
Przez generała Francisco Franco był uważany za przyszłego przywódcę kraju i przygotowywany do objęcia tej funkcji. Zgodnie z radą otrzymaną od ojca przed wyjazdem do Hiszpanii, nie prezentował poglądów, był wycofany i uległy, dzięki czemu zyskał akceptację Franco. Jednocześnie pełnił funkcje reprezentacyjne, jednak był mało rozpoznawalny w społeczeństwie. W 1967 roku gen. Franco wydał dekret, w którym ogłosił Jana Karola swoim następcą<ref name=":0" />. Pod koniec życia Franco, w latach 1973–1975 pełnił obowiązki głowy państwa.


W listopadzie 1975 roku król Maroka Hassan II zorganizował tzw. [[Zielony Marsz]], podczas którego 300 tysięcy marokańskich kobiet i dzieci weszło na teren Sahary Hiszpańskiej. Wówczas Juan Carlos wezwał do siebie ministrów oraz dowódców sztabów i kategorycznie zabronił im rozpoczynania wojny z Marokiem, a następnie pomimo ich oporu poleciał do stolicy kolonii, by wyegzekwować wykonanie rozkazu przez miejscową administrację. Dwa tygodnie później doprowadził do zawarcia [[Umowy madryckie|umów madryckich]], które umożliwiły przekazanie Maroku saharyjskich terytoriów<ref name=":0" />.
W listopadzie 1975 roku król Maroka Hassan II zorganizował tzw. [[Zielony Marsz]], podczas którego 300 tysięcy marokańskich kobiet i dzieci weszło na teren Sahary Hiszpańskiej. Wówczas Juan Carlos wezwał do siebie ministrów oraz dowódców sztabów i kategorycznie zabronił im rozpoczynania wojny z Marokiem, a następnie pomimo ich oporu poleciał do stolicy kolonii, by wyegzekwować wykonanie rozkazu przez miejscową administrację. Dwa tygodnie później doprowadził do zawarcia {{link-interwiki|Umowy madryckie|tekst=umów madryckich|Q=Q549912}}, które umożliwiły przekazanie Maroku terytoriów saharyjskich<ref name=":0" />.


=== Król Hiszpanii ===
=== Król Hiszpanii ===
Dwa dni po śmierci Francisco Franco, 22 listopada 1975 objął tron jako ''Juan Carlos I''. Po wstąpieniu na tron opowiedział się za demontażem systemu zbudowanego przez Franco i za przyjęciem przez Hiszpanię ustroju [[Transformacja ustrojowa w Hiszpanii|demokratycznego]]. Prawowitość panowania Juana Carlosa została potwierdzona, kiedy jego ojciec zrzekł się praw do tronu na jego rzecz w 1977.
Dwa dni po śmierci Francisco Franco, 22 listopada 1975 objął tron jako ''Juan Carlos I''. Po wstąpieniu na tron opowiedział się za demontażem systemu zbudowanego przez Franco i za przyjęciem przez Hiszpanię ustroju [[Transformacja ustrojowa w Hiszpanii|demokratycznego]]. Prawowitość panowania Juana Carlosa została potwierdzona, kiedy jego ojciec zrzekł się praw do tronu na rzecz jego w 1977.


Stanowisko króla zdecydowało o porażce [[23-F|wojskowego zamachu stanu]] 23 lutego 1981 r., gdy z polecenia dowódcy okręgu Walencji gen. [[Jaime Milans del Bosch|Jaime Milansa del Boscha]] płk [[Antonio Tejero|Antonio Tejero Molina]] opanował parlament i aresztował posłów. Sprawcą ich działań był dowódca okręgu Léridy gen. [[Alfonso Armada y Comyn]], który powoływał się na rzekome poparcie Juana Carlosa dla zamachu. Dzięki natychmiastowej reakcji monarchy, który telefonicznie skontaktował się ze wszystkimi najważniejszymi generałami, zamach został zduszony<ref name=":0" />.
Stanowisko króla zdecydowało o porażce [[23-F|wojskowego zamachu stanu]] 23 lutego 1981 r., gdy z polecenia dowódcy okręgu Walencji gen. {{link-interwiki|Jaime Milans del Bosch|tekst=Jaime Milansa del Boscha|Q=Q1358421}} płk [[Antonio Tejero|Antonio Tejero Molina]] opanował parlament i aresztował posłów. Sprawcą ich działań był dowódca okręgu Léridy gen. [[Alfonso Armada|Alfonso Armada y Comyn]], który powoływał się na rzekome poparcie Juana Carlosa dla zamachu. Dzięki natychmiastowej reakcji monarchy, który telefonicznie skontaktował się ze wszystkimi najważniejszymi generałami, zamach został zduszony<ref name=":0" />.


Jego rola w rządach spadła w grudniu 1978 roku, wraz z uchwaleniem konstytucji, która odebrała mu możliwość sprawowania władzy<ref name=":0" />. Jego aktywna rola w hiszpańskiej polityce zakończyła się wraz z rozpoczęciem rządów [[Hiszpańska Socjalistyczna Partia Robotnicza|socjalistycznego]] premiera [[Felipe González]]a w 1982. Został odznaczony m.in. polskim [[Order Orła Białego|Orderem Orła Białego]] (2001).
Jego rola w rządach spadła w grudniu 1978 roku, wraz z uchwaleniem konstytucji, która odebrała mu możliwość sprawowania władzy<ref name=":0" />. Jego aktywna rola w hiszpańskiej polityce zakończyła się wraz z rozpoczęciem rządów [[Hiszpańska Socjalistyczna Partia Robotnicza|socjalistycznego]] premiera [[Felipe González]]a w 1982. Został odznaczony m.in. polskim [[Order Orła Białego|Orderem Orła Białego]] (2001).
Linia 60: Linia 76:
Miał udział w transformacji od dyktatury do demokracji w Argentynie, Brazylii, Chile i Urugwaju<ref name=":0" />.
Miał udział w transformacji od dyktatury do demokracji w Argentynie, Brazylii, Chile i Urugwaju<ref name=":0" />.


Wielka popularność monarchy (w 2008 roku był najpopularniejszym politykiem w [[Iberoameryka|Iberoameryce]]<ref>[http://www.elmundo.es/elmundo/2008/07/09/internacional/1215635605.html Elmundo] {{lang|es}}.</ref>) zaczęła od 2012 roku słabnąć po skandalach w rodzinie; części społeczeństwa przeszkadzał tryb życia króla, podczas gdy kraj zmagał się z kryzysem finansowym. W dodatku Juan Carlos zaczął podupadać na zdrowiu. 2 czerwca 2014 zapowiedział [[abdykacja|abdykację]] na rzecz swego syna, księcia [[Filip VI Burbon|Filipa]]<ref>{{Cytuj stronę |url = http://www.casareal.es/noticia.html |tytuł = Su Majestad el Rey abdica la Corona de España |opublikowany = Casa de Su Majestad el Rey de España |język = es |data dostępu = 2014-06-02}}</ref>.
Wielka popularność monarchy (w 2008 roku był najpopularniejszym politykiem w [[Iberoameryka|Iberoameryce]]<ref>[http://www.elmundo.es/elmundo/2008/07/09/internacional/1215635605.html Elmundo] {{lang|es}}.</ref>) zaczęła od 2012 roku słabnąć po skandalach w rodzinie; części społeczeństwa przeszkadzał tryb życia króla, podczas gdy kraj zmagał się z kryzysem finansowym. W dodatku Juan Carlos zaczął podupadać na zdrowiu. 2 czerwca 2014 zapowiedział [[abdykacja|abdykację]] na rzecz swego syna, księcia [[Filip VI Hiszpański|Filipa]]<ref>{{Cytuj stronę |url = https://archive.is/20140602153217/http://www.casareal.es/noticia.html |tytuł = Su Majestad el Rey abdica la Corona de España |opublikowany = Casa de Su Majestad el Rey de España |język = es |data dostępu = 2014-06-02}}</ref>.


Po decyzji tej doszło do demonstracji w wielu hiszpańskich miastach, inspirowanych przez partie lewicowe, w których domagano się [[Referendum|plebiscytu]] w sprawie dalszej formy ustrojowej państwa. 18 czerwca podpisał przyjętą przez Kortezy Generalne ustawę abdykacyjną<ref>[http://www.tvn24.pl/skromna-uroczystosc-i-rodzinna-atmosfera-juan-carlos-pozegnal-sie-z-korona,441012,s.html tvn24.pl].</ref>. O północy 19 czerwca, gdy ustawa weszła w życie, przestał być panującym królem Hiszpanii. Po abdykacji zachował prawo do tytułu królewskiego. Król pozostanie też osobą nietykalną, czyli będzie całkowicie chroniony prawnie, nie będzie go można pociągnąć do odpowiedzialności za działania z okresu panowania<ref>[http://www.polskieradio.pl/5/3/Artykul/1155671,Krol-Hiszpanii-Juan-Carlos-dzis-abdykuje-Jutro-koronacja-Filipa-VI IAR].</ref>.
Po decyzji tej doszło do demonstracji w wielu hiszpańskich miastach, inspirowanych przez partie lewicowe, w których domagano się [[Referendum|plebiscytu]] w sprawie dalszej formy ustrojowej państwa. 18 czerwca podpisał przyjętą przez Kortezy Generalne ustawę abdykacyjną<ref>[http://www.tvn24.pl/skromna-uroczystosc-i-rodzinna-atmosfera-juan-carlos-pozegnal-sie-z-korona,441012,s.html tvn24.pl].</ref>. O północy 19 czerwca, gdy ustawa weszła w życie, przestał być panującym królem Hiszpanii. Po abdykacji zachował prawo do tytułu królewskiego. Król pozostanie też osobą nietykalną, czyli będzie całkowicie chroniony prawnie, nie będzie go można pociągnąć do odpowiedzialności za działania z okresu panowania<ref>[http://www.polskieradio.pl/5/3/Artykul/1155671,Krol-Hiszpanii-Juan-Carlos-dzis-abdykuje-Jutro-koronacja-Filipa-VI IAR].</ref>.
Linia 68: Linia 84:
* [[Helena (księżna de Lugo)|Helena]] (ur. 20 grudnia 1963), [[infant]]ka, księżna de Lugo;
* [[Helena (księżna de Lugo)|Helena]] (ur. 20 grudnia 1963), [[infant]]ka, księżna de Lugo;
* [[Krystyna (infantka hiszpańska)|Krystyna]] (ur. 13 czerwca 1965), infantka, księżna [[Palma (Hiszpania)|Palma de Mallorca]];
* [[Krystyna (infantka hiszpańska)|Krystyna]] (ur. 13 czerwca 1965), infantka, księżna [[Palma (Hiszpania)|Palma de Mallorca]];
* [[Filip VI Burbon|Filip]] (ur. 30 stycznia 1968), [[Władcy Hiszpanii|król Hiszpanii]].
* [[Filip VI Hiszpański|Filip]] (ur. 30 stycznia 1968), [[Władcy Hiszpanii|król Hiszpanii]].

== Ciekawostki ==
Juan Carlos zna kilka języków. Podobnie jak jego żona, mówi po hiszpańsku, angielsku i francusku. Król zna również włoski, portugalski i kataloński, nie zna za to niemieckiego (w przeciwieństwie do królowej Zofii), ani ojczystego języka żony – greckiego{{fakt|data=2010-11}}.

Król jest kuzynem pierwszego stopnia księcia [[Adam Karol Czartoryski|Adama Karola Czartoryskiego de Bourbon]] ze strony matki (polski arystokrata jest synem [[Maria de los Dolores Burbon-Sycylijska|Marii de los Dolores de Borbon y Orleans]], księżniczki [[Królestwo Obojga Sycylii|Obojga Sycylii]], która była rodzoną siostrą [[Maria de las Mercedes Burbon-Sycylijska|Marii de las Mercedes de Bourbon y Orleans]]).

Choć Juan Carlos na co dzień posługuje się jedynie tytułem króla Hiszpanii, jego pełna tradycyjna tytulatura brzmi: ''z Bożej łaski król Hiszpanii, Kastylii, Leónu, Aragonii, Sycylii, Neapolu, Jerozolimy, Portugalii, Nawarry, Grenady, Toledo, Walencji, Galicji, Majorki, Sewilli, Sardynii, Kordoby, Korsyki, Murcji, Jaén, Algarve, Algeciras, Gibraltaru, Wysp Kanaryjskich, Wschodnich i Zachodnich Indii oraz innych wysp i ziem na zachodnim brzegu Atlantyku, hrabia Barcelony, pan Biskajów i Moliny, książę Aten i Neopatrii, hrabia Roussillon i Cerdagne, margrabia Oristano i Goceano, arcyksiążę Austrii, książę Burgundii, Brabancji i Mediolanu, hrabia Habsburga, Flandrii, Tyrolu etc.'' Jest ona rezultatem rozmaitych historycznych perturbacji, w trakcie których królowie hiszpańscy uzyskiwali i tracili władzę nad kolejnymi krajami. Tytuł ''arcyksięcia Austrii'' pochodzi z czasów, gdy w Hiszpanii panowali [[Habsburgowie]].

Jest [[Krótkofalarstwo|krótkofalowcem]], posiada znak EA0JC.


== Odznaczenia ==
== Odznaczenia ==
Linia 156: Linia 163:
}}
}}
* [[Order Sokoła Islandzkiego|Krzyż Wielki z Łańcuchem Orderu Sokoła]] (1985, [[Islandia]])
* [[Order Sokoła Islandzkiego|Krzyż Wielki z Łańcuchem Orderu Sokoła]] (1985, [[Islandia]])
* [[Order Złotego Orła]] ([[Kazachstan]], 2013)


== Genealogia ==
== Genealogia ==
⚫
{{Hiszpańska rodzina królewska}}
{| class="wikitable" style="background:000000; font-size:85%; text-align:center"
{| class="wikitable" style="background:000000; font-size:85%; text-align:center"
|- bgcolor="#FF0000"
|- bgcolor="#FF0000"
Linia 165: Linia 172:
|'''Prapradziadkowie'''
|'''Prapradziadkowie'''
|
|
[[Franciszek de Asís Burbon|Franciszek de Asís]]<br />(1822–1902)<br />
[[Francisco de Asís de Borbón|Franciszek de Asís]]<br />(1822–1902)<br />
∞ 1846<br />
∞ 1846<br />
królowa Hiszpanii<br />[[Izabela II Hiszpańska|Izabela II]]<br />(1830–1904)
królowa Hiszpanii<br />[[Izabela II Hiszpańska|Izabela II]]<br />(1830–1904)
Linia 179: Linia 186:
[[Albert (książę Wielkiej Brytanii i Irlandii)|Albert Sachsen-Coburg-Gotha]]<br />(1819–1861)<br />
[[Albert (książę Wielkiej Brytanii i Irlandii)|Albert Sachsen-Coburg-Gotha]]<br />(1819–1861)<br />
∞ 1840<br />
∞ 1840<br />
Królowa Wielkiej Brytanii<br />[[Wiktoria Hanowerska]]<br />(1819–1901)
Królowa Wielkiej Brytanii<br />[[Wiktoria (królowa Wielkiej Brytanii)|Wiktoria Hanowerska]]<br />(1819–1901)
|
|
król Obojga Sycylii<br />[[Ferdynand II Burbon|Ferdynand II]]<br />(1810–1859)<br />
król Obojga Sycylii<br />[[Ferdynand II Burbon|Ferdynand II]]<br />(1810–1859)<br />
Linia 195: Linia 202:
[[Antoni Orleański (książę Montpensier)|Antoni Orleański]]<br />(1824–1890)<br />
[[Antoni Orleański (książę Montpensier)|Antoni Orleański]]<br />(1824–1890)<br />
∞1846<br />
∞1846<br />
[[Ludwika Ferdynanda Burbon|Ludwika Ferdynanda]]<br />(1832–1897)
[[Ludwika Ferdynanda Hiszpańska|Ludwika Ferdynanda]]<br />(1832–1897)
|-
|-
|'''Pradziadkowie'''
|'''Pradziadkowie'''
|colspan="2"|
|colspan="2"|
król Hiszpanii<br />[[Alfons XII Burbon|Alfons XII]]<br />(1857–1885)<br />
król Hiszpanii<br />[[Alfons XII]]<br />(1857–1885)<br />
∞1879<br />
∞1879<br />
[[Maria Krystyna Austriacka|Maria Krystyna Habsburg]]<br />(1858–1929)
[[Maria Krystyna Austriacka|Maria Krystyna Habsburg]]<br />(1858–1929)
Linia 218: Linia 225:
|colspan="4"|
|colspan="4"|
król Hiszpanii<br />
król Hiszpanii<br />
[[Alfons XIII Burbon|Alfons XIII]]<br />(1886–1941)<br />
[[Alfons XIII]]<br />(1886–1941)<br />
∞1806<br />
∞1806<br />
[[Wiktoria Eugenia Battenberg]]<br />(1887–1969)
[[Wiktoria Eugenia Battenberg]]<br />(1887–1969)
Linia 224: Linia 231:
[[Karol Tankred Burbon-Sycylijski|Karol Tankred]]<br />(1870–1949)<br />
[[Karol Tankred Burbon-Sycylijski|Karol Tankred]]<br />(1870–1949)<br />
∞ 1907<br />
∞ 1907<br />
[[Ludwika Orleańska]]<br />(1882–1958)
[[Ludwika Orleańska (1882–1958)|Ludwika Orleańska]]<br />(1882–1958)
|-
|-
|'''Rodzice'''
|'''Rodzice'''
|colspan="8"|
|colspan="8"|
[[Jan Burbon|Juan de Borbón]] (1913–1993)<br />
[[Juan de Borbón]] (1913–1993)<br />
∞1935<br />
∞1935<br />
[[Maria de las Mercedes Burbon-Sycylijska|Maria Mercedes]] (1910–2000)
[[María de las Mercedes de Borbón y Orléans|Maria Mercedes]] (1910–2000)
|- bgcolor="#FF0000"
|- bgcolor="#FF0000"
|colspan="9"|
|colspan="9"|
Linia 249: Linia 256:
[[Iñaki Urdangarin]] (ur. 15 stycznia 1968)
[[Iñaki Urdangarin]] (ur. 15 stycznia 1968)
|colspan="2"|
|colspan="2"|
król Hiszpanii<br />[[Filip VI Burbon|Filip VI]]<br />(ur. 30 stycznia 1968)<br />
król Hiszpanii<br />[[Filip VI Hiszpański|Filip VI]]<br />(ur. 30 stycznia 1968)<br />
∞ 2004<br />
∞ 2004<br />
[[Letycja (królowa Hiszpanii)|Letycja]]<br />(ur. 15 września 1972)
[[Letycja (królowa Hiszpanii)|Letycja]]<br />(ur. 15 września 1972)
Linia 269: Linia 276:
[[Eleonora (księżna Asturii)|Eleonora]]<br />(ur. 31 października 2005)
[[Eleonora (księżna Asturii)|Eleonora]]<br />(ur. 31 października 2005)
|
|
[[Zofia Burbon|Zofia]]<br />(ur. 29 kwietnia 2007)
[[Zofia Hiszpańska|Zofia]]<br />(ur. 29 kwietnia 2007)
|}
|}


Linia 278: Linia 285:
* {{Cytuj książkę |nazwisko = Kozub |imię = Kazimierz |tytuł = Politycy z pierwszych stron gazet |wydawca = Iskry |miejsce = Warszawa |data = 1976}}
* {{Cytuj książkę |nazwisko = Kozub |imię = Kazimierz |tytuł = Politycy z pierwszych stron gazet |wydawca = Iskry |miejsce = Warszawa |data = 1976}}
* {{Cytuj książkę |nazwisko = Pasierbiński |imię = Tadeusz |tytuł = Blaski i cienie europejskich dworów |wydawca = Świat Książki |miejsce = Warszawa |data = 1996 |isbn = 83-7129-990-7}}
* {{Cytuj książkę |nazwisko = Pasierbiński |imię = Tadeusz |tytuł = Blaski i cienie europejskich dworów |wydawca = Świat Książki |miejsce = Warszawa |data = 1996 |isbn = 83-7129-990-7}}
* {{Cytuj książkę| imię=Tadeusz|nazwisko = Zubiński| tytuł = El Rey. Król Juan Carlos I i jego Hiszpania|data= 2014|odn=tak}}


== Linki zewnętrzne ==
== Linki zewnętrzne ==
Linia 287: Linia 295:
{{Wielcy mistrzowie zakonu Santiago}}
{{Wielcy mistrzowie zakonu Santiago}}
{{Wielcy mistrzowie zakonu Montesy}}
{{Wielcy mistrzowie zakonu Montesy}}

{{Kontrola autorytatywna}}
{{Kontrola autorytatywna}}


[[Kategoria:Burbonowie]]
[[Kategoria:Burbonowie hiszpańscy]]
[[Kategoria:Doktorzy honoris causa Harvard University]]
[[Kategoria:Doktorzy honoris causa Harvard University]]
[[Kategoria:Doktorzy honoris causa Uniwersytetu Oksfordzkiego]]
[[Kategoria:Doktorzy honoris causa Uniwersytetu Oksfordzkiego]]
[[Kategoria:Hiszpańscy olimpijczycy]]
[[Kategoria:Kawalerowie Zakonu Świętego Łazarza]]
[[Kategoria:Kawalerowie Zakonu Świętego Łazarza]]
[[Kategoria:Ludzie urodzeni w Rzymie]]
[[Kategoria:Ludzie urodzeni w Rzymie]]
Linia 342: Linia 350:
[[Kategoria:Odznaczeni Orderem Vasco Núñeza de Balboa]]
[[Kategoria:Odznaczeni Orderem Vasco Núñeza de Balboa]]
[[Kategoria:Odznaczeni Orderem Wieży i Miecza]]
[[Kategoria:Odznaczeni Orderem Wieży i Miecza]]
[[Kategoria:Odznaczeni Orderem Wolności]]
[[Kategoria:Odznaczeni Orderem Wolności (Portugalia)]]
[[Kategoria:Odznaczeni Orderem Wolności Republiki Słowenii]]
[[Kategoria:Odznaczeni Orderem Wolności Republiki Słowenii]]
[[Kategoria:Odznaczeni Orderem Zasługi (Chile)]]
[[Kategoria:Odznaczeni Orderem Zasługi (Chile)]]
Linia 355: Linia 363:
[[Kategoria:Odznaczeni Wielkim Krzyżem ze Złotym Łańcuchem Orderu Witolda Wielkiego]]
[[Kategoria:Odznaczeni Wielkim Krzyżem ze Złotym Łańcuchem Orderu Witolda Wielkiego]]
[[Kategoria:Odznaczeni Wielkim Łańcuchem Orderu Infanta Henryka (Portugalia)]]
[[Kategoria:Odznaczeni Wielkim Łańcuchem Orderu Infanta Henryka (Portugalia)]]
[[Kategoria:Odznaczeni Orderem Złotego Orła]]
[[Kategoria:Radioamatorzy]]
[[Kategoria:Radioamatorzy]]
[[Kategoria:Władcy, którzy abdykowali]]
[[Kategoria:Władcy, którzy abdykowali]]
[[Kategoria:Władcy Hiszpanii]]
[[Kategoria:Władcy Hiszpanii]]
[[Kategoria:Urodzeni w 1938]]
[[Kategoria:Urodzeni w 1938]]
[[Kategoria:Żeglarze sportowi na Letnich Igrzyskach Olimpijskich 1972]]

Aktualna wersja na dzień 10:38, 27 lis 2024

Jan Karol I
Ilustracja
Jan Karol I
ilustracja herbu
podpis
Król Hiszpanii
Okres

od 22 listopada 1975
do 19 czerwca 2014

Koronacja

22 listopada 1975

Poprzednik

Alfons XIII

Następca

Filip VI

Szef Państwa Hiszpańskiego (de iure)
Okres

od 20 listopada 1975
do 22 listopada 1975

Poprzednik

Francisco Franco

Dane biograficzne
Dynastia

Burbonowie

Data i miejsce urodzenia

5 stycznia 1938
Rzym

Ojciec

Juan de Borbón, hrabia Barcelony

Matka

Maria Mercedes de las Mercedes de Borbón

Żona

Zofia Glücksburg

Dzieci

Helena, Krystyna, Filip

Odznaczenia
Order Złotego Runa (Hiszpania) Łańcuch Orderu Karola III (Hiszpania) Łańcuch Orderu Izabeli Katolickiej (Hiszpania) Łańcuch Orderu Zasługi Cywilnej (Hiszpania) Order św. Ferdynanda - Krzyż Wielki (Hiszpania) Krzyż Wielki Orderu Świętego Hermenegilda (Hiszpania) Order Kalatrawy (Hiszpania) Order Alcántara (Hiszpania) Order św. Jakuba od Miecza (Hiszpania) Order Montesy (Hiszpania) Łańcuch Orderu Alfonsa X Mądrego (Hiszpania) Krzyż Wielki Orderu Zasług Sportowych (Hiszpania) Order św. Januarego Łańcuch Orderu Króla Abdulaziza al Sauda (Arabia Saudyjska) Łańcuch Orderu Wyzwoliciela San Martina (Argentyna) Wielka Wstęga Orderu Leopolda (Belgia) Krzyż Wielki Orderu Krzyża Południa (Brazylia) Order Świętych Cyryla i Metodego (Bułgaria) Łańcuch Orderu Zasługi (Chile) Order Lwa Białego I klasy (Czechy) Order Słonia (Dania) Krzyż Wielki Orderu Danebroga (Dania) Order Krzyża Ziemi Maryjnej I Klasy (Estonia) Order Salomona Order Królowej Saby (Etiopia) Wielki Łańcuch Orderu Lakanduli (Filipiny) Wielki Łańcuch Orderu Sikatuny (Filipiny) Krzyż Wielki Orderu Białej Róży Finlandii Krzyż Wielki Orderu Narodowego Legii Honorowej (Francja) Krzyż Wielki Orderu Narodowego Zasługi (Francja) Krzyż Wielki Orderu Zbawiciela (Grecja) Kawaler Krzyża Wielkiego Orderu Lwa Niderlandzkiego (Holandia) Order Pahlawiego (Iran) Medal 2500-lecia Imperium Perskiego Order of Excellence (Jamajka) Order Chryzantemy (Japonia) Order Al-Husajna Ibn Alego (Jordania) Krzyż Wielki Orderu Boyacá (Kolumbia) Łańcuch Narodowego Orderu Świętego Karola (Kolumbia) Krzyż Wielki Złoty Juana Mory Fernandeza (Kostaryka) Order Zasługi Stopnia Specjalnego (Liban) Wielki Krzyż ze Złotym Łańcuchem Orderu Witolda Wielkiego (Litwa) Order Lwa Złotego (Nassau) Order Trzech Gwiazd I klasy (Łotwa) Łańcuch Orderu Orła Azteckiego (Meksyk) Wielki Komandor Orderu Republiki Federalnej - kl. cywilna (Nigeria) Krzyż Wielki Królewskiego Norweskiego Orderu Świętego Olafa Krzyż Wielki Specjalny Orderu Vasco Núñeza de Balboa (Panama) Order Orła Białego Wielka Wstęga Orderu Zasługi PRL Wielki Łańcuch Orderu Wieży i Miecza (Portugalia) Krzyż Wielki Orderu Avis (Portugalia) Wielki Łańcuch Orderu św. Jakuba od Miecza (Portugalia) Krzyż Wielki Orderu Chrystusa Wielki Łańcuch Orderu Infanta Henryka (Portugalia) Wielki Łańcuch Orderu Wolności (Portugalia) Krzyż Wielki Orderu Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny z Vila Viçosa Krzyż Wielki Klasy Specjalnej Orderu Zasługi RFN Krzyż Wielki Orderu Dobrej Nadziei (RPA) Order Gwiazdy Rumuńskiej Krzyż Wielki Orderu Gwiazdy Rumunii (republ.) Order Podwójnego Białego Krzyża I Klasy (Słowacja) Order Królewski Serafinów (Szwecja) Order Rajamitrabhorn (Tajlandia) Złoty Łańcuch Orderu Piusa IX Krzyż Wielki z Łańcuchem Orderu Węgierskiego Zasługi (cywilny) Order Podwiązki (Wielka Brytania) Order Imperium Brytyjskiego od 1936 (cywilny) Królewski Łańcuch Wiktorii (Wielka Brytania) Najwyższy Order Zwiastowania Najświętszej Marii Panny (Order Annuncjaty) Order Zasługi Republiki Włoskiej I Klasy z Wielkim Łańcuchem (1951-2001) Kawaler Krzyża Wielkiego Orderu Świętych Maurycego i Łazarza (Włochy) Kawaler Krzyża Wielkiego Orderu Korony Włoch Wielka Wstęga Narodowego Orderu Lamparta (Zair) Wielka Wstęga Świętego Konstantyńskiego Orderu Wojskowego Świętego Jerzego Krzyż Wielki Orderu Pro Merito Melitensi Łańcuch z Gwiazdą Krzyża Wielkiego Orderu Sokoła (Islandia) Złoty Order Wolności Republiki Słowenii Order „Złoty Orzeł”
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach
Hiszpańska rodzina królewska

Król i królowa

Król Jan Karol I (poprzedni król)
Królowa Zofia (poprzednia królowa, żona Jana Karola I)

Księżna Soria i książę Soria

Księżna Kalabrii

Jan Karol I[1][2], właśc. Juan Carlos I Alfonso Víctor María de Borbón y Borbón-Dos Sicilias[3] (ur. 5 stycznia 1938 w Rzymie) – król Hiszpanii z dynastii Burbonów w latach 1975–2014. Syn Juana de Borbón, hrabiego Barcelony i Marii de las Mercedes de Borbón, księżniczki Obojga Sycylii.

Urodził się w amerykańskim szpitalu w Rzymie, 5 stycznia 1938, jako pierwszy syn hrabiego Barcelony, wnuk króla Hiszpanii – Alfonsa XIII. Otrzymał imiona na cześć ojca i dziadka Karola Tankreda (Carlosa Tancredi). Juan Carlos ma dwie siostry: starszą Pilar (ur. 1936) i młodszą Małgorzatę (ur. 1939). Miał także młodszego brata Alfonsa (1941–1956), który zginął tragicznie, czyszcząc rewolwer.

Imię

[edytuj | edytuj kod]

W polskim piśmiennictwie przyjęło się zapisywanie imion panujących monarchów z kręgu kultury łacińskiej, również tych współczesnych, w spolszczonej formie ich imienia. Jednak przypadek Juana Carlosa jest tu jednym z nielicznych wyjątków.[potrzebny przypis] Zarówno w polskojęzycznych mediach[4] jak i w literaturze naukowej[5] przyjęło się zapisywać jego imię w formie hiszpańskiej (kastylijskiej), to znaczy Juan Carlos. Zapis spolszczony Jan Karol jest używany jedynie sporadycznie[6].

Pełne imię króla brzmi: Juan Carlos Alfonso Víctor María de Borbón y Borbón-Dos Sicilias. Wszystkie imiona otrzymał na cześć swoich przodków. Imię Juan odziedziczył po ojcu Juanie de Borbón y Battenberg, imię Carlos po dziadku Carlosie Tancredo de Borbón-Dos Sicilias, imię Alfonso i Víctor otrzymał po dziadkach z linii miecza królu Hiszpanii Alfonsie XIII i jego żonie Wiktorii Eugenii Battenberg, zaś imię María odziedziczył po matce Maríi de las Mercedes de Bórbon-Dos Sicilias y Orléans[7].

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Młodość

[edytuj | edytuj kod]

Ojciec przyszłego króla, Juan de Borbón, opuścił Hiszpanię po abdykacji swojego ojca Alfonsa XIII w 1931 r. i proklamowaniu republiki. Zarówno ojciec Alfons XIII, jak i Juan znani byli z liberalnych poglądów. Generał Francisco Franco poszukując dla siebie następcy złożył Juanowi, znanemu z ambicji odzyskania tronu propozycję, by oddał mu na wychowanie syna jako swojego następcę. Franco chciał zagwarantować sobie w ten sposób, że wychowa Juana Carlosa zgodnie ze swoimi przekonaniami. Ostatecznie Juan wyraził zgodę i dziesięcioletni Juan Carlos w 1948 r. przybył do Hiszpanii, gdzie trafił do specjalnie stworzonej dla niego szkoły[8] i razem ze swoim kuzynem – Karolem Sycylijskim, rozpoczął naukę.

Po ukończeniu szkoły odbył studia w akademiach marynarki wojennej, sił lądowych i lotnictwa, a następnie ukończył prawo i ekonomię[8].

Przez generała Francisco Franco był uważany za przyszłego przywódcę kraju i przygotowywany do objęcia tej funkcji. Zgodnie z radą otrzymaną od ojca przed wyjazdem do Hiszpanii, nie prezentował poglądów, był wycofany i uległy, dzięki czemu zyskał akceptację Franco. Jednocześnie pełnił funkcje reprezentacyjne, jednak był mało rozpoznawalny w społeczeństwie. W 1967 roku gen. Franco wydał dekret, w którym ogłosił Jana Karola swoim następcą[8]. Pod koniec życia Franco, w latach 1973–1975 pełnił obowiązki głowy państwa.

W listopadzie 1975 roku król Maroka Hassan II zorganizował tzw. Zielony Marsz, podczas którego 300 tysięcy marokańskich kobiet i dzieci weszło na teren Sahary Hiszpańskiej. Wówczas Juan Carlos wezwał do siebie ministrów oraz dowódców sztabów i kategorycznie zabronił im rozpoczynania wojny z Marokiem, a następnie pomimo ich oporu poleciał do stolicy kolonii, by wyegzekwować wykonanie rozkazu przez miejscową administrację. Dwa tygodnie później doprowadził do zawarcia umów madryckich(inne języki), które umożliwiły przekazanie Maroku terytoriów saharyjskich[8].

Król Hiszpanii

[edytuj | edytuj kod]

Dwa dni po śmierci Francisco Franco, 22 listopada 1975 objął tron jako Juan Carlos I. Po wstąpieniu na tron opowiedział się za demontażem systemu zbudowanego przez Franco i za przyjęciem przez Hiszpanię ustroju demokratycznego. Prawowitość panowania Juana Carlosa została potwierdzona, kiedy jego ojciec zrzekł się praw do tronu na rzecz jego w 1977.

Stanowisko króla zdecydowało o porażce wojskowego zamachu stanu 23 lutego 1981 r., gdy z polecenia dowódcy okręgu Walencji gen. Jaime Milansa del Boscha(inne języki) płk Antonio Tejero Molina opanował parlament i aresztował posłów. Sprawcą ich działań był dowódca okręgu Léridy gen. Alfonso Armada y Comyn, który powoływał się na rzekome poparcie Juana Carlosa dla zamachu. Dzięki natychmiastowej reakcji monarchy, który telefonicznie skontaktował się ze wszystkimi najważniejszymi generałami, zamach został zduszony[8].

Jego rola w rządach spadła w grudniu 1978 roku, wraz z uchwaleniem konstytucji, która odebrała mu możliwość sprawowania władzy[8]. Jego aktywna rola w hiszpańskiej polityce zakończyła się wraz z rozpoczęciem rządów socjalistycznego premiera Felipe Gonzáleza w 1982. Został odznaczony m.in. polskim Orderem Orła Białego (2001).

Miał udział w transformacji od dyktatury do demokracji w Argentynie, Brazylii, Chile i Urugwaju[8].

Wielka popularność monarchy (w 2008 roku był najpopularniejszym politykiem w Iberoameryce[9]) zaczęła od 2012 roku słabnąć po skandalach w rodzinie; części społeczeństwa przeszkadzał tryb życia króla, podczas gdy kraj zmagał się z kryzysem finansowym. W dodatku Juan Carlos zaczął podupadać na zdrowiu. 2 czerwca 2014 zapowiedział abdykację na rzecz swego syna, księcia Filipa[10].

Po decyzji tej doszło do demonstracji w wielu hiszpańskich miastach, inspirowanych przez partie lewicowe, w których domagano się plebiscytu w sprawie dalszej formy ustrojowej państwa. 18 czerwca podpisał przyjętą przez Kortezy Generalne ustawę abdykacyjną[11]. O północy 19 czerwca, gdy ustawa weszła w życie, przestał być panującym królem Hiszpanii. Po abdykacji zachował prawo do tytułu królewskiego. Król pozostanie też osobą nietykalną, czyli będzie całkowicie chroniony prawnie, nie będzie go można pociągnąć do odpowiedzialności za działania z okresu panowania[12].

Małżeństwo i potomstwo

[edytuj | edytuj kod]

W 1962 ożenił się w Atenach z księżniczką grecką Zofią Glücksburg, córką króla Grecji, Pawła I Glücksburga. Para królewska ma troje dzieci:

Odznaczenia

[edytuj | edytuj kod]

Genealogia

[edytuj | edytuj kod]
Prapradziadkowie

Franciszek de Asís
(1822–1902)
∞ 1846
królowa Hiszpanii
Izabela II
(1830–1904)

Karol Ferdynand Habsburg
(1818–1874)
∞ 1854
Elżbieta Franciszka Habsburg
(1831–1903)

Aleksander Hessen-Darmstadt
(1823–1888)
∞1851
Julia Hauke
(1825–1895)

Albert Sachsen-Coburg-Gotha
(1819–1861)
∞ 1840
Królowa Wielkiej Brytanii
Wiktoria Hanowerska
(1819–1901)

król Obojga Sycylii
Ferdynand II
(1810–1859)
∞1837
Maria Teresa Habsburg (1816–1867)

Franciszek
(1827–1892)
∞1850
Maria Izabella Habsburg
(1834–1901)

Ferdynand Filip Orleański
(1810–1842)
∞1837
Helena Luiza Elżbieta Mecklenburg-Schwerin
(1814–1858)

Antoni Orleański
(1824–1890)
∞1846
Ludwika Ferdynanda
(1832–1897)

Pradziadkowie

król Hiszpanii
Alfons XII
(1857–1885)
∞1879
Maria Krystyna Habsburg
(1858–1929)

Henryk Battenberg
(1858–1896)
∞1885
Beatrycze Koburg
(1857–1944)

Alfons
(1841–1934)
∞1868
Maria Antonietta
(1851–1918)

Filip Orleański
(1838–1894)
∞1864
Maria Izabela Orleańska
(1848–1919)

Dziadkowie

król Hiszpanii
Alfons XIII
(1886–1941)
∞1806
Wiktoria Eugenia Battenberg
(1887–1969)

Karol Tankred
(1870–1949)
∞ 1907
Ludwika Orleańska
(1882–1958)

Rodzice

Juan de Borbón (1913–1993)
∞1935
Maria Mercedes (1910–2000)

Juan Carlos I (ur. 5 stycznia 1938), król Hiszpanii

Żona

∞ 14 maja 1962
Zofia Glücksburg (ur. 2 listopada 1938)

Dzieci

Helena
(ur. 20 grudnia 1963)
∞ 1995
Jaime de Marichalar
(ur. 4 lipca 1963)

Krystyna (ur. 13 czerwca 1965)
∞ 1997
Iñaki Urdangarin (ur. 15 stycznia 1968)

król Hiszpanii
Filip VI
(ur. 30 stycznia 1968)
∞ 2004
Letycja
(ur. 15 września 1972)

Wnuki

Filip de Marichalar y
(ur. 17 lipca 1998)

Wiktoria de Marichalar y Borbón
(ur. 9 września 2000)

Juan Valentin Urdangarín y Borbón
(ur. 29 września 1999)

Pablo Nicolás Urdangarín y Borbón
(ur. 6 grudnia 2000)

Miguel Urdangarín y Borbón
(ur. 30 kwietnia 2002)

Irena Urdangarín y Borbón
(ur. 5 czerwca 2005)

Eleonora
(ur. 31 października 2005)

Zofia
(ur. 29 kwietnia 2007)

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Konstytucja Hiszpanii z dnia 27 grudnia 1978 r.
  2. ↑ Jan Karol I, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2022-04-28].
  3. ↑ Jan Karol Alfons Wiktor Maria z Burbonów i z Burbonów Obojga Sycylii.
  4. ↑ Taką formę preferują największe tytuły opiniotwórcze: Były król Hiszpanii Juan Carlos nie odpowie za finansowe machlojki [online], wyborcza.pl [dostęp 2022-04-30]. Juan Carlos aferami pogrąża monarchię w Hiszpanii [online], Rzeczpospolita [dostęp 2022-04-30]. Król Hiszpanii Juan Carlos abdykuje? [online], Newsweek.pl [dostęp 2022-04-30].
  5. ↑ Należy tu przytoczyć dwie prace o charakterze biograficznym poświęcone królowi Hiszpanii: Tadeusz Zubiński, El Rey. Król Juan Carlos I i jego Hiszpania, 2014. i Michał M. Klonowski, Juan Carlos de Borbón y Borbón i jego rola w transformacji ustrojowej w Hiszpanii, 2014. Taka forma występuje również w dwóch podstawowych opracowaniach historii Hiszpanii: Paweł Machcewicz, Tadeusz Miłkowski, Historia Hiszpanii, 2009. i Manuel Tunon de Lara, Julio Valdeon Baruque, Ortiz Antonio Dominiguez, Historia Hiszpanii, 2012.
  6. ↑ Jan Karol I, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2022-04-30].
  7. ↑ Zubiński 2014 ↓, s. 9.
  8. ↑ a b c d e f g Włodzimierz Kalicki, Król Hiszpanii Juan Carlos I. Przez ćwierć wieku krył się za maską idioty [online], wyborcza.pl, 13 grudnia 2017 [dostęp 2017-12-16].
  9. ↑ Elmundo (hiszp.).
  10. ↑ Su Majestad el Rey abdica la Corona de España. Casa de Su Majestad el Rey de España. [dostęp 2014-06-02]. (hiszp.).
  11. ↑ tvn24.pl.
  12. ↑ IAR.
  13. ↑ Ordensdetaljer. borger.dk. [dostęp 2015-05-27]. (duń.).
  14. ↑ Wojciech Stela: Polskie ordery i odznaczenia (Vol. II). Warszawa: 2008, s. 232.
  15. ↑ Peter Bander van Duren: Orders of knighthood and of merit. Londyn, 1995, s. 10.
  16. ↑ Seznam vseh odlikovancev od leta 1992 do decembra 2012. up-rs.si. [dostęp 2015-05-16]. (słoweń.).

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Kazimierz Kozub: Politycy z pierwszych stron gazet. Warszawa: Iskry, 1976.
  • Tadeusz Pasierbiński: Blaski i cienie europejskich dworów. Warszawa: Świat Książki, 1996. ISBN 83-7129-990-7.
  • Tadeusz Zubiński: El Rey. Król Juan Carlos I i jego Hiszpania. 2014.

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]
Władcy Hiszpanii
Habsburgowie
Burbonowie
Bonaparte
Burbonowie
Sabaudczycy
Burbonowie

Wielcy mistrzowie zakonu Alcántara

Wielcy mistrzowie zakonu Calatrava

Wielcy mistrzowie zakonu Santiago

Wielcy mistrzowie zakonu Montesy

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Jan_Karol_I&oldid=75372539”