Pierre de Fermat: Różnice pomiędzy wersjami

Pierre de Fermat
Data i miejsce urodzenia	17 sierpnia 1601 ; Beaumont-de-Lomagne
Data i miejsce śmierci	12 stycznia 1665 ; Castres
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Cytaty w Wikicytatach

Przeglądaj historię interaktywnie

[wersja nieprzejrzana]

[wersja przejrzana]

← poprzednia edycja

Usunięta treść Dodana treść

WizualnieWikikod

Jednokolumnowy

Aktualna wersja na dzień 15:04, 24 paź 2024

Pierre de Fermat (ur. 17 sierpnia 1601 w Beaumont-de-Lomagne, zm. 12 stycznia 1665 w Castres) – francuski prawnik i matematyk-amator, fizyk matematyczny, a z wykształcenia lingwista^[1], od 1631 radca parlamentu (ówczesna nazwa sądu) w Tuluzie.

Jego główny obszar badań to teoria liczb, w której udowodnił kilka twierdzeń i sformułował znaczące hipotezy, m.in. słynne wielkie twierdzenie Fermata. Współtworzył też nowe dziedziny matematyki: on i Blaise Pascal rozwinęli podstawy rachunku prawdopodobieństwa, niezależnie od Kartezjusza opracował geometrię analityczną, a jego koncepcje w optyce geometrycznej przyczyniły się do powstania rachunku wariacyjnego.

Dorobek badawczy

Wykazał, że wszystkie krzywe drugiego stopnia da się uzyskać przez odpowiednie przecinanie płaszczyzną powierzchni stożka; podał metodę znajdowania ekstremum funkcji.

Autorstwo geometrii analitycznej

Większość jego prac matematycznych została opublikowana dopiero po śmierci przez syna, Samuela. Fermat nie publikował swoich odkryć, przez co pozostawały nieznane. Niektóre z nich zostały następnie niezależnie odkryte przez Kartezjusza, co wywołało spór o pierwszeństwo^[2]. Było tak m.in. z kartezjańskim układem współrzędnych i wieloma innymi zastosowaniami algebry w geometrii. Fermat już w 1636 wprowadził metodę prostokątnego układu współrzędnych, przeprowadził dowód, że równaniom pierwszego stopnia odpowiadają proste, a równaniom drugiego stopnia linie odpowiadające przecięciu stożka płaszczyzną (np. elipsy, hiperbole, parabole)^[3]. Spór między Fermatem a Kartezjuszem zakończył się ostatecznie pogodzeniem obu uczonych i wzajemnym uznaniem zasług. Obecnie obaj uznawani są za ojców geometrii analitycznej^[2].

Upamiętnienie

Nazewnictwo

Sztuka

W rodzinnym Beaumont-de-Lomagne w 1881 roku postawiono Fermatowi pomnik.

Przypisy

↑ Fermat Pierre, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-07-30] .
↑ ^a ^b Schlager i Lauer 2000 ↓, s. 242.
↑ Adam B. Empacher, Zbigniew Sęp, Anna Żakowska, Wojciech Żakowski Mały słownik matematyczny, Wiedza powszechna, Warszawa 1975, wydanie 6, s. 68.

Bibliografia

NeilN. Schlager NeilN., JoshJ. Lauer JoshJ. (red.), Science and Its Times. Understanding the Social Significance of Scientific Discovery, t. III. 1450-1699, Farmington Hills, MI: Gale Group, 2000 .

Linki zewnętrzne

John J. O’Connor; Edmund F. Robertson: Pierre de Fermat w MacTutor History of Mathematics archive (ang.)

[1] Fermat Pierre, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-07-30] .

[CITEREFSchlagerLauer2000242-2] Schlager i Lauer 2000 ↓, s. 242.

[3] Adam B. Empacher, Zbigniew Sęp, Anna Żakowska, Wojciech Żakowski Mały słownik matematyczny, Wiedza powszechna, Warszawa 1975, wydanie 6, s. 68.

[1]

[2]

[3]

@@ Linia 1: / Linia 1: @@
 {{Biogram infobox
- |imię i nazwisko      = Pierre de Fermat
+ |imię i nazwisko           = Pierre de Fermat
+ |grafika                   = Pierre de Fermat.jpg
- |imię i nazwisko org  =
- |grafika              = Pierre de Fermat.jpg
+ |opis grafiki              =
- |opis grafiki         =
+ |alt grafiki               =
- |podpis               =
+ |data urodzenia            = 17 sierpnia 1601
- |data urodzenia       = 17 sierpnia 1601
+ |miejsce urodzenia         = Beaumont-de-Lomagne
+ |data śmierci              = 12 stycznia 1665
- |miejsce urodzenia    = Beaumont-de-Lomagne
- |data śmierci         = 12 stycznia 1665
+ |miejsce śmierci           = Castres
- |miejsce śmierci      = Castres
+ |odznaczenia               =
- |zawód                =
+ |commons                   = Pierre de Fermat
- |odznaczenia          =
+ |wikicytaty                = Pierre de Fermat
- |commons              = Pierre de Fermat
- |wikicytaty           = Pierre de Fermat
- |www                  =
 }}
-'''Pierre de Fermat''' (ur. [[17 sierpnia]] [[1601]] w [[Beaumont-de-Lomagne]], zm. [[12 stycznia]] [[1665]] w [[Castres (Tarn)|Castres]]) – [[matematyk]] (samouk) [[Francja|francuski]], z wykształcenia [[prawnik]] i lingwista, od [[1631]] radca parlamentu (ówczesna nazwa sądu) w [[Tuluza|Tuluzie]]. Większość jego prac matematycznych została opublikowana dopiero po śmierci przez syna, Samuela. Pierre de Fermat dokonał wielu odkryć w [[teoria liczb|teorii liczb]], m.in. sformułował słynne [[wielkie twierdzenie Fermata]]. Wykazał, że wszystkie [[Krzywa stożkowa|krzywe drugiego stopnia]] da się uzyskać przez odpowiednie przecinanie płaszczyzną powierzchni [[Stożek (bryła)|stożka]]; podał metodę znajdowania [[ekstremum]] funkcji. Jego prace wraz z pracami [[Blaise Pascal]]a stworzyły też podstawy pod późniejszy rozwój [[Teoria prawdopodobieństwa|rachunku prawdopodobieństwa]].
+'''Pierre de Fermat''' (ur. [[17 sierpnia]] [[1601]] w [[Beaumont-de-Lomagne]], zm. [[12 stycznia]] [[1665]] w [[Castres (Tarn)|Castres]]) – [[Francuzi|francuski]] [[prawnik]] i [[matematyk]]-amator, [[Fizyka matematyczna|fizyk matematyczny]], a z wykształcenia lingwista<ref>{{Encyklopedia PWN | tytuł = Fermat Pierre | id = 3900477 | data dostępu = 2021-07-30 }}</ref>, od [[1631]] radca parlamentu (ówczesna nazwa sądu) w [[Tuluza|Tuluzie]].
+Jego główny obszar badań to [[teoria liczb]], w której udowodnił kilka twierdzeń i sformułował znaczące hipotezy, m.in. słynne [[wielkie twierdzenie Fermata]]. Współtworzył też nowe dziedziny matematyki: on i [[Blaise Pascal]] rozwinęli podstawy [[Teoria prawdopodobieństwa|rachunku prawdopodobieństwa]], niezależnie od Kartezjusza opracował [[Geometria analityczna|geometrię analityczną]], a jego koncepcje w [[Optyka geometryczna|optyce geometrycznej]] przyczyniły się do powstania [[Rachunek wariacyjny|rachunku wariacyjnego]].
-Fermat nie publikował swoich odkryć, przez co pozostawały nieznane. Niektóre z nich zostały następnie niezależnie odkryte przez [[René Descartes|Kartezjusza]], co wywołało spór o pierwszeństwo{{odn|Schlager|Lauer|2000|s=242}}. Było tak m.in. z [[układ współrzędnych kartezjańskich|kartezjańskim układem współrzędnych]] i wieloma innymi zastosowaniami algebry w geometrii. Fermat już w 1636 wprowadził metodę prostokątnego układu współrzędnych, przeprowadził dowód, że równanią pierwszego stopnia odpowiadają proste, a równaniom drugiego stopnia linie odpowiadające przecięciu stożka płaszczyzną (np. elipsy, hiperbole, parabole)<ref>Adam B. Empacher, Zbigniew Sęp, Anna Żakowska, Wojciech Żakowski [http://www.on-liner.pl/slowniki/F.php ''Mały słownik matematyczny''], Wiedza powszechna, Warszawa 1975, wydanie 6, s. 68.</ref>. Spór między Fermatem a Kartezjuszem zakończył się ostatecznie pogodzeniem obu uczonych i wzajemnym uznaniem zasług. Obecnie obaj uznawani są za ojców [[geometria analityczna|geometrii analitycznej]]{{odn|Schlager|Lauer|2000|s=242}}.
+== Dorobek badawczy ==
+Wykazał, że wszystkie [[Krzywa stożkowa|krzywe drugiego stopnia]] da się uzyskać przez odpowiednie przecinanie płaszczyzną powierzchni [[Stożek (bryła)|stożka]]; podał metodę znajdowania [[ekstremum]] funkcji.
+=== Autorstwo geometrii analitycznej ===
+Większość jego prac matematycznych została opublikowana dopiero po śmierci przez syna, Samuela. Fermat nie publikował swoich odkryć, przez co pozostawały nieznane. Niektóre z nich zostały następnie niezależnie odkryte przez [[René Descartes|Kartezjusza]], co wywołało spór o pierwszeństwo{{odn|Schlager|Lauer|2000|s=242}}. Było tak m.in. z [[układ współrzędnych kartezjańskich|kartezjańskim układem współrzędnych]] i wieloma innymi zastosowaniami algebry w geometrii. Fermat już w 1636 wprowadził metodę prostokątnego układu współrzędnych, przeprowadził dowód, że równaniom pierwszego stopnia odpowiadają proste, a równaniom drugiego stopnia linie odpowiadające przecięciu stożka płaszczyzną (np. elipsy, hiperbole, parabole)<ref>Adam B. Empacher, Zbigniew Sęp, Anna Żakowska, Wojciech Żakowski [http://www.on-liner.pl/slowniki/F.php ''Mały słownik matematyczny''], Wiedza powszechna, Warszawa 1975, wydanie 6, s. 68.</ref>. Spór między Fermatem a Kartezjuszem zakończył się ostatecznie pogodzeniem obu uczonych i wzajemnym uznaniem zasług. Obecnie obaj uznawani są za ojców [[geometria analityczna|geometrii analitycznej]]{{odn|Schlager|Lauer|2000|s=242}}.
+== Upamiętnienie ==
 [[Plik:Beaumont-de-Lomagne - Monument à Fermat.jpg|thumb|Pomnik Fermata w [[Beaumont-de-Lomagne]].]]
-== Zobacz też ==
+; Nazewnictwo
 * [[liczby Fermata]]
 * [[twierdzenie Fermata o sumie dwóch kwadratów]]
 * [[test pierwszości Fermata]]
 * [[małe twierdzenie Fermata]]
-* [[wielkie twierdzenie Fermata]]
 * [[algorytm Fermata]]
 * [[zasada Fermata]]
 * [[punkt Fermata]]
+* [[Spirala Fermata]]
+* [[Nagroda Fermata]]
+; Sztuka
+W rodzinnym [[Beaumont-de-Lomagne]] w 1881 roku postawiono Fermatowi pomnik.
 == Przypisy ==
@@ Linia 36: / Linia 48: @@
 == Linki zewnętrzne ==
-* {{MacTutor|id=Fermat}}
+* {{MacTutor | id = Fermat }}
 {{Kontrola autorytatywna}}
 {{SORTUJ:Fermat, Pierre de}}
+<!-- Zajęcia -->
-[[Kategoria:Francuscy matematycy]]
-[[Kategoria:Teoretycy liczb]]
+[[Kategoria:Francuscy matematycy XVII wieku]]
-[[Kategoria:Analiza matematyczna – naukowcy]]
+[[Kategoria:Francuscy geometrzy]]
-[[Kategoria:Probabiliści]]
+[[Kategoria:Francuscy teoretycy liczb]]
-[[Kategoria:Matematycy XVII wieku]]
+[[Kategoria:Autorzy hipotez w teorii liczb]]
+[[Kategoria:Analiza rzeczywista – francuscy naukowcy]]
+[[Kategoria:Francuscy probabiliści]]
+<!-- Honory -->
+[[Kategoria:Matematycy upamiętnieni nazwami nagród]]
+[[Kategoria:Francuzi upamiętnieni nazwami nagród]]
+[[Kategoria:Osoby upamiętnione nazwami twierdzeń analizy]]
+[[Kategoria:Osoby upamiętnione nazwami hipotez matematycznych]]
+[[Kategoria:Ludzie upamiętnieni nazwami krzywych płaskich]]
+[[Kategoria:Ludzie upamiętnieni nazwami typów liczb]]
+<!-- Ogólne -->
 [[Kategoria:Urodzeni w 1601]]
 [[Kategoria:Zmarli w 1665]]