Słownictwo: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja oczekująca na przejrzenie] |
Nie podano opisu zmian |
Nie podano opisu zmian |
||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
'''Słownictwo''', inaczej '''leksyka''' |
'''Słownictwo''', inaczej '''leksyka'''{{r|Leksykon|HP}} – ogół wyrazów danego [[język (mowa)|języka]]; pojedyncza warstwa leksykalna (np. [[słownictwo neutralne]], książkowe, [[słownictwo ekspresywne|ekspresywne]] itp.) lub zasób wyrazów właściwych dla danego autora lub utworu<ref name="m" />. Wyrazy służą do nazywania elementów rzeczywistości (ich cech oraz relacji między nimi), stanów wewnętrznych człowieka oraz stanów ekspresywnych (uczuć, emocji itp.)<ref name="HP" />. Leksyka tworzy złożony [[system leksykalny|system]], w którego skład wchodzą różne podsystemy stanowiące rozmaite warstwy słów. Poszczególne [[leksem]]y różnią się pod względem pochodzenia, sfer użycia, przynależności stylistycznej i stopnia bliskości znaczeniowej<ref name="m" />. Pewna grupa wyrazów nie odnosi się do rzeczywistości językowej, lecz pełni funkcję tekstową (spójniki, częściowo przyimki)<ref name="HP" />. |
||
Rozróżnia się słownictwo rodzime i słownictwo pochodzenia obcego ([[zapożyczenia językowe|zapożyczone]]). W języku polskim, podobnie jak w innych językach europejskich, co najmniej 10% zasobu leksykalnego to zapożyczenia<ref>{{Cytuj stronę |url =https://sjp.pwn.pl/poradnia/haslo/lonek;22807.html |tytuł =„lonek” |autor =[[Stanisław Dubisz]] |opublikowany = sjp.pwn.pl|data =2023-10-21 |język = |data dostępu = 2023-10-25}}</ref>. Z punktu widzenia stylistyki wyróżnia się słowa neutralne, tworzące fundament zasobu leksykalnego, a także |
Rozróżnia się słownictwo rodzime i słownictwo pochodzenia obcego ([[zapożyczenia językowe|zapożyczone]]). W języku polskim, podobnie jak w innych językach europejskich, co najmniej 10% zasobu leksykalnego to zapożyczenia<ref>{{Cytuj stronę |url =https://sjp.pwn.pl/poradnia/haslo/lonek;22807.html |tytuł =„lonek” |autor =[[Stanisław Dubisz]] |opublikowany = sjp.pwn.pl|data =2023-10-21 |język = |data dostępu = 2023-10-25}}</ref>. Z punktu widzenia stylistyki wyróżnia się słowa neutralne, tworzące fundament zasobu leksykalnego, a także słowa nacechowane, których użycie jest ograniczone przez typ wypowiedzi oraz warunki komunikacji (np. wyrazy specjalistyczne, [[styl potoczny|potoczne]], [[styl publicystyczny|publicystyczne]] itp.). Wartość stylistyczna różnych elementów leksykalnych zmienia się wraz z [[ewolucja języka|rozwojem języka]]. Niektóre jednostki leksykalne z czasem wychodzą z powszechnego obiegu, stając się [[archaizm]]ami; z kolei nowo powstałe słowa ([[neologizm]]y) przyjmują się dopiero po pewnym czasie<ref name="m" />. Wyróżnia się słownictwo czynne (wyrazy rozumiane i używane przez daną osobę) oraz słownictwo bierne (wyrazy rozumiane przez danego człowieka, ale w zasadzie przez niego nie używane)<ref name="HP" />. |
||
Charakterystyczną cechą słownictwa (w odróżnieniu od stosunkowo stałej gramatyki) jest jego zmienność, gdyż odbijają się w nim zmiany w życiu społecznym, jak np. pojawianie się nowych przedmiotów i zjawisk<ref name="m" />. Słownictwo jest nieustannie pomnażane wskutek zapożyczania wyrazów obcych i kreatywnego wykorzystywania rodzimych zasobów słowotwórczych (tworzenie neologizmów); dochodzi też do przypisywania nowych znaczeń istniejącym wyrazom ([[neosemantyzacja]])<ref name="HP" />. Jednocześnie znaczna część zasobu leksykalną zachowuje swoje podstawowe znaczenia, zapewniając ciągłość językową. Słownictwo języka ogólnego ([[język standardowy|standardowego]]) może się wzbogacać poprzez przejmowanie elementów innych odmian języka, w tym dialektyzmów i [[slang]]u. Duży udział w słownictwie mają dziś [[internacjonalizm (językoznawstwo)|internacjonalizmy]] (np. ''rewolucja'', ''kosmos''). Popularyzacja osiągnięć nauki i techniki prowadzi do rozszerzenia zakresu użycia pierwotnie wąsko specjalistycznych terminów, z których wiele staje się częścią powszechnego słownictwa<ref name="m" />. |
|||
Charakterystyczną cechą słownictwa jest jego chwiejność, spowodowana zachodzącymi zmianami w realiach społecznych. Słownictwo właściwe dla [[język standardowy|języka standardowego]] może wzbogacać się, przejmując elementy [[dialekt]]ów terytorialnych, a współcześnie także [[internacjonalizm (językoznawstwo)|internacjonalizmy]] (np. ''rewolucja'', ''kosmos''). Popularyzacja wiedzy i badań naukowych sprawia, że [[termin]]ologia charakterystyczna dla naukowej warstwy języka standardowego z czasem przenika do języka popularnego. Pojawienie się nowych przedmiotów i zjawisk również prowadzi do zmian leksykalnych{{odn|Mistrík|1993|s=404}}. |
|||
Między jednostkami leksykalnymi zachodzą |
Między jednostkami leksykalnymi zachodzą relacje semantyczne i formalne takie jak: [[synonim]]ia, [[antonim]]ia, [[homonimia (językoznawstwo)|homonimia]]<ref name="m" />. |
||
== Zobacz też == |
== Zobacz też == |
||
| Linia 13: | Linia 13: | ||
== Przypisy == |
== Przypisy == |
||
{{Przypisy |
{{Przypisy| |
||
<ref name="Leksykon">{{Cytuj książkę |imię = Daniela |nazwisko = Podlawska |imię2 = Iwona |nazwisko2 = Płóciennik |tytuł = Leksykon nauki o języku |rok = 2002 |data dostępu = 2021-08-27 |isbn = 978-83-7266-144-9 |oclc = 52084427 |miejsce = Bielsko-Biała |wydawca = Park |url = http://books.google.com/books?id=MQkkAQAAMAAJ |strony = 124 }}</ref> |
|||
<ref name="HP">{{Cytuj |autor r = [[Hanna Jadacka]], [[Andrzej Markowski (językoznawca)|Andrzej Markowski]] |rozdział = Hasła problemowe |redaktor = Andrzej Markowski |tytuł = Wielki słownik poprawnej polszczyzny PWN |wolumin = 2: Q–Ż |miejsce = Warszawa |wydawca = Wydawnictwo Naukowe PWN |data = 2022 |isbn = 978-83-01-22136-2 978-83-01-22135-5 |oclc = 1325603935 |s = 1668–1670 |kropka = hasło „słownictwo” }}</ref> |
|||
== Bibliografia == |
|||
<ref name="m">{{Mistrík1993|s=404}}</ref> |
|||
}} |
|||
{{Językoznawstwo}} |
{{Językoznawstwo}} |
||
Aktualna wersja na dzień 05:01, 23 lis 2024
Słownictwo, inaczej leksyka[1][2] – ogół wyrazów danego języka; pojedyncza warstwa leksykalna (np. słownictwo neutralne, książkowe, ekspresywne itp.) lub zasób wyrazów właściwych dla danego autora lub utworu[3]. Wyrazy służą do nazywania elementów rzeczywistości (ich cech oraz relacji między nimi), stanów wewnętrznych człowieka oraz stanów ekspresywnych (uczuć, emocji itp.)[2]. Leksyka tworzy złożony system, w którego skład wchodzą różne podsystemy stanowiące rozmaite warstwy słów. Poszczególne leksemy różnią się pod względem pochodzenia, sfer użycia, przynależności stylistycznej i stopnia bliskości znaczeniowej[3]. Pewna grupa wyrazów nie odnosi się do rzeczywistości językowej, lecz pełni funkcję tekstową (spójniki, częściowo przyimki)[2].
Rozróżnia się słownictwo rodzime i słownictwo pochodzenia obcego (zapożyczone). W języku polskim, podobnie jak w innych językach europejskich, co najmniej 10% zasobu leksykalnego to zapożyczenia[4]. Z punktu widzenia stylistyki wyróżnia się słowa neutralne, tworzące fundament zasobu leksykalnego, a także słowa nacechowane, których użycie jest ograniczone przez typ wypowiedzi oraz warunki komunikacji (np. wyrazy specjalistyczne, potoczne, publicystyczne itp.). Wartość stylistyczna różnych elementów leksykalnych zmienia się wraz z rozwojem języka. Niektóre jednostki leksykalne z czasem wychodzą z powszechnego obiegu, stając się archaizmami; z kolei nowo powstałe słowa (neologizmy) przyjmują się dopiero po pewnym czasie[3]. Wyróżnia się słownictwo czynne (wyrazy rozumiane i używane przez daną osobę) oraz słownictwo bierne (wyrazy rozumiane przez danego człowieka, ale w zasadzie przez niego nie używane)[2].
Charakterystyczną cechą słownictwa (w odróżnieniu od stosunkowo stałej gramatyki) jest jego zmienność, gdyż odbijają się w nim zmiany w życiu społecznym, jak np. pojawianie się nowych przedmiotów i zjawisk[3]. Słownictwo jest nieustannie pomnażane wskutek zapożyczania wyrazów obcych i kreatywnego wykorzystywania rodzimych zasobów słowotwórczych (tworzenie neologizmów); dochodzi też do przypisywania nowych znaczeń istniejącym wyrazom (neosemantyzacja)[2]. Jednocześnie znaczna część zasobu leksykalną zachowuje swoje podstawowe znaczenia, zapewniając ciągłość językową. Słownictwo języka ogólnego (standardowego) może się wzbogacać poprzez przejmowanie elementów innych odmian języka, w tym dialektyzmów i slangu. Duży udział w słownictwie mają dziś internacjonalizmy (np. rewolucja, kosmos). Popularyzacja osiągnięć nauki i techniki prowadzi do rozszerzenia zakresu użycia pierwotnie wąsko specjalistycznych terminów, z których wiele staje się częścią powszechnego słownictwa[3].
Między jednostkami leksykalnymi zachodzą relacje semantyczne i formalne takie jak: synonimia, antonimia, homonimia[3].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Daniela Podlawska, Iwona Płóciennik: Leksykon nauki o języku. Bielsko-Biała: Park, 2002, s. 124. ISBN 978-83-7266-144-9. OCLC 52084427. [dostęp 2021-08-27].
- ↑ a b c d e Hanna Jadacka, Andrzej Markowski, Hasła problemowe, [w:] Andrzej Markowski (red.), Wielki słownik poprawnej polszczyzny PWN, t. 2: Q–Ż, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2022, s. 1668–1670, ISBN 978-83-01-22136-2, ISBN 978-83-01-22135-5, OCLC 1325603935, hasło „słownictwo”.
- ↑ a b c d e f Jozef Mistrík, Encyklopédia jazykovedy, Bratislava: Obzor, 1993, s. 404, ISBN 80-215-0250-9, OCLC 29200758 (słow.).
- ↑ Stanisław Dubisz: „lonek”. sjp.pwn.pl, 2023-10-21. [dostęp 2023-10-25].