Retrofleksja (fonetyka): Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja nieprzejrzana] |
m robot dodaje: bn:মূর্ধন্য ব্যঞ্জনধ্বনি |
Nie podano opisu zmian |
||
| Linia 2: | Linia 2: | ||
'''Retrofleksja''' (z [[łacina|łac.]] ''retrō'' ‘wstecz’ i ''flexio'' ‘zginanie’ od czasownika ''flectere'' ‘zgiąć’) to rodzaj artykulacji [[spółgłoska|spółgłosek]] (też [[samogłoska|samogłosek]]). Retrofleksja polega na wygięciu przodu języka ku górze i zbliżeniu (ew. zwarciu) jego koniuszka w okolicy zadziąsłowej ([[spółgłoska zadziąsłowa|postalweolarno]]-[[spółgłoska podniebienna|prepalatalnej]]), co zasadniczo odróżnia ten typ artykulacji od pozostałych spółgłosek zadziąsłowych i podniebiennych o artykulacji [[spółgłoska laminalna|laminalnej]]. |
'''Retrofleksja''' (z [[łacina|łac.]] ''retrō'' ‘wstecz’ i ''flexio'' ‘zginanie’ od czasownika ''flectere'' ‘zgiąć’) to rodzaj artykulacji [[spółgłoska|spółgłosek]] (też [[samogłoska|samogłosek]]). Retrofleksja polega na wygięciu przodu języka ku górze i zbliżeniu (ew. zwarciu) jego koniuszka w okolicy zadziąsłowej ([[spółgłoska zadziąsłowa|postalweolarno]]-[[spółgłoska podniebienna|prepalatalnej]]), co zasadniczo odróżnia ten typ artykulacji od pozostałych spółgłosek zadziąsłowych i podniebiennych o artykulacji [[spółgłoska laminalna|laminalnej]]. |
||
'''Spółgłoski z retrofleksją''' zalicza się do [[spółgłoska przedniojęzykowa|spółgłosek przedniojęzykowych]] [[spółgłoska podniebienna|podniebiennych]]. W transkrypcji [[Międzynarodowy alfabet fonetyczny|IPA]] symbolem spółgłoski z retrofleksją jest modyfikacja w postaci ogonka w prawo pod symbolem spółgłoski o artyklacji dziąsłowej (zębowej): {{ |
'''Spółgłoski z retrofleksją''' zalicza się do [[spółgłoska przedniojęzykowa|spółgłosek przedniojęzykowych]] [[spółgłoska podniebienna|podniebiennych]]. W transkrypcji [[Międzynarodowy alfabet fonetyczny|IPA]] symbolem spółgłoski z retrofleksją jest modyfikacja w postaci ogonka w prawo pod symbolem spółgłoski o artyklacji dziąsłowej (zębowej): {{IPA3|[ʈ, ɖ, ʂ, ʐ, ɳ, ɭ, ɽ]}}. |
||
==Artykulacja== |
==Artykulacja== |
||
| Linia 9: | Linia 9: | ||
* artykulację '''subapikalno-[[spółgłoska przedniopodniebienna|prepalatalną]]''' – przód języka wygina się ku górze i do tyłu, tak że spodnia część języka zbliża się (ew. styka) z początkowym odcinkiem podniebienia twardego. |
* artykulację '''subapikalno-[[spółgłoska przedniopodniebienna|prepalatalną]]''' – przód języka wygina się ku górze i do tyłu, tak że spodnia część języka zbliża się (ew. styka) z początkowym odcinkiem podniebienia twardego. |
||
Często za retrofleksję uznaje się tylko drugą z opisanych powyżej artykulacji i dla niej rezerwuje się znaki {{ |
Często za retrofleksję uznaje się tylko drugą z opisanych powyżej artykulacji i dla niej rezerwuje się znaki {{IPA3|[ʈ, ɖ, ʂ, ʐ, ɳ, ɭ, ɽ]}} występujące w transkrypcji międzynarodowej [[Międzynarodowy alfabet fonetyczny|IPA]]. Spółgłoski o artykulacji apikalno-postalweolarnej transkrybowane są za pomocą kropki pod literą lub przy pomocy symboli dla głosek zadziąsłowych: {{IPA|[ʃ,ʒ,ʧ,ʤ]}}. |
||
==Przykłady== |
==Przykłady== |
||
Wersja z 19:22, 5 lis 2007
Retrofleksja (z łac. retrō ‘wstecz’ i flexio ‘zginanie’ od czasownika flectere ‘zgiąć’) to rodzaj artykulacji spółgłosek (też samogłosek). Retrofleksja polega na wygięciu przodu języka ku górze i zbliżeniu (ew. zwarciu) jego koniuszka w okolicy zadziąsłowej (postalweolarno-prepalatalnej), co zasadniczo odróżnia ten typ artykulacji od pozostałych spółgłosek zadziąsłowych i podniebiennych o artykulacji laminalnej.
Spółgłoski z retrofleksją zalicza się do spółgłosek przedniojęzykowych podniebiennych. W transkrypcji IPA symbolem spółgłoski z retrofleksją jest modyfikacja w postaci ogonka w prawo pod symbolem spółgłoski o artyklacji dziąsłowej (zębowej): Szablon:IPA3.
Artykulacja
Można wyróżnić zasadniczo dwa typy retrofleksji:
- artykulację apikalno-postalweolarną – koniuszek języka zostaje uniesiony ku górze i zbliża się (ew. styka) z obszarem tuż za dziąsłami,
- artykulację subapikalno-prepalatalną – przód języka wygina się ku górze i do tyłu, tak że spodnia część języka zbliża się (ew. styka) z początkowym odcinkiem podniebienia twardego.
Często za retrofleksję uznaje się tylko drugą z opisanych powyżej artykulacji i dla niej rezerwuje się znaki Szablon:IPA3 występujące w transkrypcji międzynarodowej IPA. Spółgłoski o artykulacji apikalno-postalweolarnej transkrybowane są za pomocą kropki pod literą lub przy pomocy symboli dla głosek zadziąsłowych: [ʃ,ʒ,ʧ,ʤ].
Przykłady
W języku polskim nie ma spółgłosek z retrofleksją, choć polskie spółgłoski zadziąsłowe [ʃ], [ʒ] są często uznawane za spółgłoski laminalne z retrofleksją [ʂ], [ʐ]. W języku polskim mamy jednak do czynienia z artykulacją z płaskim językiem, więc używanie tego terminu ma na celu podkreślenie różnicy między polskimi twardymi spółgłoskami zadziąsłowymi a ich czeskimi czy angielskimi odpowiednikami, wymawianymi miękko.
Spółgłoski z retrofleksją (apikalno-postalweolarne) występują w języku norweskim i szwedzkim (nie we wszystkich dialektach).
Spółgłoski z retrofleksją rozpowszechnione są w językach indyjskich, drawidyjskich i językach australijskich Aborygenów. W sanskrycie i języku hindi apikalno-postalweolarne spółgłoski zapisywane są w transliteracji zwykle przy pomocy kropki pod literą. Język toda (i inne języki drawidyjskie) kontrastuje ze sobą spółgłoski o artykulacji lamino-postalweolarnej i subapikalno-prepalatalnej.
W amerykańskiej odmianie języka angielskiego r wymawiane jest jako spółgłoska półotwarta z retrofleksją [ɻ]. Następujące po niej spółgłoski dziąsłowe pod wpływem upodobnienia są również wymawiane z retrofleksją.
Terminologia
Spółgłoski z retrofleksją to inaczej spółgłoski cerebralne (od łac. cerebrum ‘mózg’) lub spółgłoski szczytowe. Nazwy te używane są w szczególności w kontekście sanskrytu i innych języków indyjskich. Termin spółgłoska z retrofleksją można też uznać za równoważny terminowi spółgłoska subapikalna, chociaż może mieć też szersze znaczenie obejmując również spółgłoski apikalno-prepalatalne. (?)