Jura

Szablon:Okres geologiczny Jura – drugi okres ery mezozoicznej. Trwała od 201 do 145 milionów lat temu. Nazwa pochodzi od gór Jura leżących we Francji i Szwajcarii. Wprowadził ją Alexander von Humboldt w 1823 r.

Geografia i geologia

W czasie jury rozpoczął się rozpad Pangei oraz powstawanie oceanów: Atlantyckiego i Indyjskiego. Z tego okresu pochodzą najstarsze znane fragmenty skorupy oceanicznej na Atlantyku i Pacyfiku. W środkowej jurze zaczyna się jedna z największych transgresji morskich w dziejach Ziemi, mająca maksimum w oksfordzie, co skutkuje wielkim rozwojem płytkich mórz na zalanych kontynentach. Nastąpiło stopniowe złagodzenie gorącego, ale suchego klimatu triasu na ciepły i wilgotny. Ruchy tektoniczne i wulkanizm były w jurze niezbyt intensywne.

Stratygrafia jury opiera się na amonitach właściwych, które pozwalają na podział jury na ponad 100 poziomów. Pomocniczo wykorzystuje się także w jurze środkowej i późnej belemnity, otwornice, bruzdnice i kalpionelle.

Podział

Okres jurajski dzieli się na trzy epoki: jura wczesna, jura środkowa i jura późna z wiekami:

późna jura
tyton	(152,1 ± 0,9 – 145,0 ± 0,8 mln lat temu)
kimeryd	(157,3 ± 1,0 – 152,1 ± 0,9 mln lat temu)
oksford	(163,5 ± 1,0 – 157,3 ± 1,0 mln lat temu)
środkowa jura
kelowej	(166,1 ± 1,2 – 163,5 ± 1,0 mln lat temu)
baton	(168,3 ± 1,3 – 166,1 ± 1,2 mln lat temu)
bajos	(170,3 ± 1,4 – 168,3 ± 1,3 mln lat temu)
aalen	(174,1 ± 1,0 – 170,3 ± 1,4 mln lat temu)
wczesna jura
toark	(182,7 ± 0,7 – 174,1 ± 1,0 mln lat temu)
pliensbach	(190,8 ± 1,0 – 182,7 ± 0,7 mln lat temu)
synemur	(199,3 ± 0,3 – 190,8 ± 1,0 mln lat temu)
hettang	(201,3 ± 0,2 – 199,3 ± 0,3 mln lat temu)

W podziale chronostratygraficznym jura dzieli się na trzy oddziały: jura dolna, jura środkowa i jura górna. W Europie północno-zachodniej do określania zespołów facji pozaalpejskich stosuje się czasami nazewnictwo tradycyjne:

• jura górna – malm lub jura biała
• jura środkowa – dogger lub jura brunatna
• jura dolna – lias lub jura czarna.

Flora jurajska

Klimat sprzyjał pojawianiu się dżungli i to nawet w wyższych szerokościach geograficznych. Nie było jednak jeszcze roślin okrytonasiennych, dominowały nagonasienne, a wśród nich drzewa iglaste stanowiły podstawą grupę drzewostanów. W jurze nastąpił bujny rozwój różnych gatunków araukariowatych, rodzin głowocisowatych, sosnowatych, zastrzalinowatych, cisowatych, ale dużo też było liściastych drzew nagonasiennych: sagowcowych i miłorzębów oraz wymarłych dziś: paproci nasiennych (rząd Caytoniales) i przeżywających optimum w jurze benetytów. W lasach rosły też zarodnikowe paprocie drzewiaste z rzędu olbrzymkowców Cyatheales, jednak udział drzewiastych paproci, zarówno zarodnikowych jak i nasiennych, był znacznie mniejszy niż w poprzednich okresach. Głównymi roślinami zielnymi były paprocie, natomiast począwszy od końca wczesnej jury inne paprotniki (widłaki, skrzypy) są wyraźnie rzadsze niż w triasie czy późnym paleozoiku.

Fauna jurajska

Pojawiają się pierwsze bezdyskusyjne belemnity i szybko się rozwijają. Wraz z amonitami są głównym elementem fauny bezkręgowców mórz otwartych. Pojawiają się pierwsze planktoniczne otwornice. Żyją one w przypowierzchniowych wodach mórz otwartych i są ważnym wskaźnikiem paleośrodowiska. Na obszarach płytszych bardzo intensywnie rozwijają się gąbki przechodzące wtedy optimum rozwoju. Razem z masowo występującymi sinicami oraz glonami budują bardzo liczne wielkie rafopodobne struktury. Igły gąbek krzemionkowych oraz krzemionka z rozpuszczonych gąbek tworzy masowo występujące w wapieniach jury krzemienie. Pospolitym składnikiem faun jurajskich są coraz liczniejsze małże i ramienionogi. Wśród liliowców w jurze dokonuje się znaczna zmiana – liliowce bezłodygowe zaczynają przeważać nad łodygowymi. Wśród tych ostatnich notuje się gigantyzm, np. okazy rodzaju Seirocrinus ma 20 m długości.

Kręgowce. Zaczyna się bujny rozwój współczesnych grup rekinów, pojawiają się pierwsze płaszczki. Szczyt rozwoju przechodzą przejściowce, a wśród ryb ościstych Teleostei zaznaczają się tendencje w budowie charakterystyczne dla większości dzisiejszych form (np. symetria płetwy ogonowej). We wczesnej jurze następuje szybki upadek płazów labiryntodontów, pojawiają się natomiast płazy ogoniaste. Jura wraz z kredą jest "złotym wiekiem" gadów. Wielki rozwój przechodzą gady morskie, zwłaszcza ichtiozaury i plezjozaury, wśród tych ostatnich pojawiają się największe plezjozaury w dziejach (np. pliozaur Liopleurodon). Liczne są także morskie krokodyle. Wśród latających gadów stopniowo podupadają słabo latające ramforynchy, a szybko rozwijają się pterodaktyle. Obie grupy są rybożerne i koncentrują się głównie na wybrzeżach. Na lądach dominują dinozaury, przede wszystkim zauropody, które w tym okresie osiągają maksymalizację wymiarów. Drapieżne dinozaury w trakcie jury mają tendencję do uzyskiwania coraz większych rozmiarów, co było odpowiedzią na gigantyzm ich ofiar. Pod koniec jury żył największy drapieżny dinozaur tego okresu – allozaur. Jednocześnie duża grupa drapieżnych dinozaurów była niewielka. Dinozaury ptasiomiedniczne były pospolite, ale nie osiągnęły wówczas szczytu rozwoju. Pod sam koniec jury pojawia się pierwszy praptak wywodzący się z małych drapieżnych dinozaurów. Przy całej kontrowersyjności jego pozycji systematycznej większość badaczy uznaje ten moment za początek istnienia ptaków. Wśród ssaków najliczniejsze są roślinożerne wieloguzkowce i drapieżne trykonodonty, w jurze pojawiają się też pierwsze stekowce. Jednak ssaki jurajskie były grupą słabo rozwiniętą w tym okresie.

Jura na terenach Polski

Z wyjątkiem Sudetów prawie cała Polska przykryta jest utworami jury. W płytkim morzu osadziły się grube warstwy wapieni, budujących Wyżynę Krakowsko-Częstochowską. Licznie występujące tam skałki (np. Maczuga Herkulesa) reprezentują dawne rafopodobne nieuławicone budowle gąbkowo-glonowe. Skałki te są ostańcami wypreparowanymi spośród bardziej miękkich wapieni płytowych powstałych w wodach otwartych. W rejonie Gór Świętokrzyskich odsłonięte są lądowe osady piaskowców i mułowców dolnej jury z bardzo bogatymi zespołami tropów dinozaurów. W tym okresie powstały skałki pienińskie oraz wapienie tatrzańskie. Z wapieni utworzonych z masowych nagromadzeń bezłodygowych planktonicznych liliowców Saccocoma zbudowany jest sam wierzchołek Giewontu. Osady jurajskie występują na znacznych obszarach Niżu Polskiego, pod przykryciem młodszych utworów. Obszar Sudetów był wtedy lądem (tzw. wał windelicki), na którym dochodziło do niszczenia w wyniku erozji wcześniej powstałych skał.

Zobacz też

• tabela stratygraficzna
• geologia

{{Przypisy}} Nieprawidłowe pola: przypisy.

Bibliografia

1. Włodzimierz Mizerski, Stanisław Orłowski: Geologia historyczna dla geografów. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005. ISBN 83-01-14567-6.Sprawdź autora:1. Brak numerów stron w książce
2. David Burnie: Dinozaury – Ilustrowana Encyklopedia. Warszawa: SAMP Edukacja i Informacja, 2005. ISBN 978-83-89822-47-4. Brak numerów stron w książce

← mln lat temu Jura

Prekambr ←4,6 mld

Kambr 541

Ordowik 485

Sylur 443

Dewon 419

Karbon 359

Perm 299

Trias 252

Jura 201

Kreda 145

Paleog. 66

Ng 23

Q 2