Bartąg

Bartąg

wieś
Państwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	olsztyński
Gmina	Stawiguda
Liczba ludności (2016)	1603
Strefa numeracyjna	(+48) 89
Kod pocztowy	10-687
Tablice rejestracyjne	NOL
SIMC	0488830
Położenie na mapie brak Brak mapy: warmińsko-mazurskie Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}}
Położenie na mapie świata Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}}
Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}|type:airport}

{{Polska miejscowość infobox}} Sugerowane pola (wstaw w kodzie): | miejscowość podstawowa = | współrzędne = | alt zdjęcia = Nieznane pola: "flaga wsi", "sekundE", "minutE", "mapa wsi", "herb wsi", "sekundN", "stopniN", "minutN", "stopniE", "dopełniacz wsi" oraz "herb artykuł".

Bartąg – wieś w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie olsztyńskim, w gminie Stawiguda. W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego.

Wieś położona jest nad jeziorem Bartąg oraz w pobliżu meandrującej rzeki Łyny.

Nazwa

Niemiecka nazwa Gross Bertung, a pierwotna nazwa Deutsche Bertung (w odróżnieniu od Pruskiego Bartąga - współczesny Bartążek) lub Bertingshusen, Bering. Obecna nazwa została administracyjnie zatwierdzona 12 listopada 1946.

Historia

Wieś lokowana na prawie chełmińskim w 1345 r., na 32 włókach przez Henryka Lutra jako wójta, a następnie kapitułę warmińską. Bartąg powstał w miejscu wcześniejszego osadnictwa. W pobliżu odnaleziono ślady ludzkiej bytności z neolitu oraz „skarb” pochodzący z VI-VII w. W 1346 r. biskup Herman potwierdził nadanie. W 1350 zmieniono dokument lokacyjny a w 1552 odnowiono.

W 1718 znajdował się tutaj folwark kapituły z 60 łanami (włókami), częściowo zniszczony w 1807 r. przez wojska napoleońskie. Pierwotnie ludność wsi stanowili głównie Prusowie, w wiekach późniejszych nastąpił napływ ludności polskiej z Mazowsza. W 1861 r. na 447 mieszkańców 385 mówiło po polsku. W plebiscycie (1920 r.) zdecydowaną większością głosów wygrały Niemcy. Po wojnie była to wieś sołecka ze szkołą, biblioteką i pocztą. We wsi funkcjonowała karczma.

Pierwszy kościół zbudowano w 1348 r. (pw. św. Jana Ewangelisty), spalony w 1681 r., odbudowany w XVIII w., konsekrowany w 1724 r., w 1934 r. rozbudowany. Przy kościele funkcjonował szpital i szkoła. Od 1776 r. związany zarówno z kościołem, jak i szkołą był ks. Tomasz Grem, który próbował odbudować zaniedbane szkolnictwo parafialne na Warmii. We wsi można spotkać zabytkowe kapliczki oraz współcześnie postawione krzyże. Przy bramie kościoła pamiątkowe tablice w języku niemieckim, upamiętniające poległych w I wojnie światowej mieszkańców wsi (repliki; oryginały skradzione w 2006 r.).

Wieś utraciła pierwotny charakter rolniczy, większość mieszkańców dojeżdża do pracy do miasta. W 2010 r. we wsi nadano nazwy ulicom. W 2000 r. wieś zamieszkiwana była przez 493 osoby, z kolei w 2016 już przez 1603 mieszkańców.

Wrześniowa Panorama Bartąga

Kościół i parafia

Pierwszym proboszczem był Dietmar (wymieniony w dokumentach w 1348) r. Kościół w Bartągu pw. św. Jana Apostoła powstał w 1363. W 1681 uległ spaleniu. Ponownie konsekrowany w 1724 przez sufragana Jana Franciszka Kurdwanowsiego. Wyposażenie gotyckie, cenny ołtarz główny wykonano w 1695 r. w warsztacie królewieckiego snycerza Izaaka Riga, polichromie stropu pochodzą z 1724. W 1800 r. dostawiono nową wieżę na planie prostokąta, hełm czterospadowo-cebulowy. W połowie XIX w. świątynię regotyzowano, a w 1934 przebudowano i powiększono. W latach 1873-1886 wikariuszem był ks. J. Jabłoński, współzałożyciel i redaktor pisma Warmiak.

• 
  widok ogólny
• 
  wieża kościoła
• 
  ołtarz główny
• 
  organy
• 
  ołtarz boczny
• 
  mogiła,
  w tle brama i kapliczka
• 
  brama
• 
  kapliczka przykościelna

Bractwo Opatrzności Bożej

Już w XVIII w. istniało w Bartągu Bractwo Opatrzności Bożej. Po jego zaniku w latach 1780-1781 erygowano nowe Bractwo, dzięki staraniom ówczesnego proboszcza ks. Tomasza Grema. W 1780 r. papież Pius VI ustanowił szczegółowe przywileje odpustów dla członków tego Bractwa. Biskup warmiński Ignacy Krasicki na główne święto Opatrzności Bożej wyznaczył czternastą niedzielę po Zielonych Świętach (koniec sierpnia lub początek września). Daniel Chodowiecki (słynny artysta gdański, późniejszy dyrektor berlińskiej Akademii Sztuk Pięknych) w 1787 r. wykonał miedzioryt symbolizujący Opatrzność Bożą – oko umieszczone w trójkącie. O rozwój Bractwa najbardziej dbał założyciel – ks. Tomasz Grem. W latach 1781-1797 do Bractwa wstąpiło aż 4758 osób. Z kultem Opatrzności Bożej nierozłącznie związane były pielgrzymki do Bartąga (zob. łosiera). Bractwo Opatrzności Bożej zostało wznowione w 1917 r. przez proboszcza ks. Ottona Langkaua. W ciągu następnych sześciu lat do bractwa zapisało się około 2 tys. osób. Ponownie reaktywowano Bractwo dzięki staraniom proboszcza ks. kanonika Eugeniusza Bartusika w grudniu 2001 r.

Szkoła

Około 1772 r. istniała szkoła (druga szkoła w parafii istniała w Tomaszkowie). W tym czasie około 85% parafian było analfabetami. Ks. Grem opracował program nauczania i wychowania w szkołach elementarnych, wzorując się na szkolnictwie śląskim. Szkołę wiejską wyobrażał sobie jako miejsce, w którym nauczyciel odnosi się przyjaźnie do dzieci i dba o swój autorytet. Jednakże poziom w szkole był bardzo niski. Przygodni nauczyciele nie potrafili nauczyć dzieci czytać i pisać.

Komunikacja i transport

Transport kolejowy

• Miejscowość położona jest na trasie linii kolejowej nr 216: Działdowo – Olsztyn Główny
• Bartąg (przystanek kolejowy)

Zobacz też

• trakt nibordzki

Bibliografia

• Paweł Turowski: Sto siedemdziesiąt trzy lata walki o mowę ojczystą jednej wsi warmińskiej. Wstęp i opracowanie Danuta i Norbert Kasparkowie. Wyd. UWM, Olsztyn 2003, s. 129.
• Georg Kellmann, Historia parafii Klebark Wielki, jej wiosek i okolic. Parafia p.w. Znalezienia Krzyża Świętego i Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Klebarku Wielkim, Klebark Wielki 2007, ISBN 978-83-918968-1-5

Linki zewnętrzne

• Historia miejscowości na stronie parafii