Ajatana

Ajatana (skt. Āyatana) - termin związany z teorią umysłu i zarazem z teorią karmy w mahajanie.

Słowo to można przetłumaczyć jako sfera.

Sześć ajatan, to sześć sfer wejść lub podstaw poznania czyli sześć organów zmysłów (zwanych także korzeniami, wewnętrznymi sferami - skt. indrija (indriya) wraz z sześcioma danymi zmysłowymi czy też przedmiotami zmysłów (zwanymi także kurzami, skt. guna) lub zewnętrznymi sferami (skt. visaya). A więc: oczy, uszy, nos, język, ciało i umysł (intelekt) oraz odpowiednie im: barwa-forma, dźwięk, zapach, smak, dotyk, postrzeganie rzeczy zewnętrznych-koordynacja danych.

Ajatany składają się więc z 12 elementów: sześciu organów zmysłów, których funkcja podobna jest do drzwi (wejścia, skt. āya) aby mogły wejść wrażenia wynikające z ich zetknięcia się z sześcioma odpowiednimi danymi zmysłowymi.

Z tych sześciu organów zmysłów, pięć jest zewnętrznych (oczy, uszy, nos, język i ciało) i jeden, czyli umysł, jest wewnętrzny. Są one konfrontowane z danymi zmysłowymi (barwo-kształt, dźwięk itd.). Zejście się razem dwóch odpowiednich elementów wywołuje rezultat widzenia i inne rodzaje poznania. Oko widzi kolor i kształt, ucho słyszy dźwięk itd.

Funkcję organów zmysłowych można uważać za czynnik aktywny, przez który rzeczy, zjawiska itd. są postrzegane.

Poniższa tabelka przedstawia 12 ajatan oraz 6 świadomości zmysłów (skt. vijñāna). Razem tworzą tzw. osiemnaście elementów istnienia (skt. aştādaśadhātavah).

organ zmysłów	przedmiot zmysłów	świadomość zmysłów
oczy	widzenie	świadomość widzenia
uszy	dźwięki	świadomość słyszenia
nos	zapachy	świadomość węchu
język	smaki	świadomość smaku
ciało	dotyk	świadomość dotyku

Ru (chin. ) | Ip (kor. ) | jū (jap. ) | nhâp (wiet.) | skje.mč'ed (tyb. )