Wikipedysta:Paelius/Wikigranty/WG 2014-71/Sammlung Schloß Plathe

Sammlung Schloß Plathe, Plather Sammlung — kolekcja obrazów, sztychów i medali łaski (niem. Gnadenpfennigen), założona w XVIII wieku przez Friedricha Wilhelma von der Ostena, do 1945 będąca w rękach rodu Bismarck-Ostenów, grupująca dzieła przedstawiające członków dynastii Gryfitów, powstałe najczęściej XVII i w 1. połowie XVIII wieku.

Charakterystyka kolekcji

Obrazy

Pierwsze obrazy, tworzące kolekcję, znalazły się w posiadaniu rodu Bismarck-Ostenów w XVIII wieku. Na zbiory przechowywane w pałacu w Płotach (niem. Plathe) składały się, w większości powstałe w 1 połowie XVII wieku, portrety rządzącej na Pomorzu Zachodnim do 1637 rodziny książęcej Gryfitów. Olejne obrazy nie powstały w jednym czasie, nie były też dziełem jednego artysty. Nie jest znana większość z nich, a poszczególne obrazy znacznie nieraz różnią się stylem wykonania. Kolekcje tworzą przedstawienia książąt niemal wszystkich generacji, począwszy od portretu mającego przedstawiać zmarłego w 1405 Barnima VI po połowę XVII wieku, tj. od 10. do 14. Uznaje się, że wszystkie te konterfekty są kopiami (poza jednym — portretem Franciszka), powstałymi w swoim zasadniczym zrębie (poza portretami Jana Fryderyka i Warcisława IX, namalowanymi odpowiednio ok. 1575 i w 1776) w ciągu wieku XVII i w pierwszej połowie następnego stulecia, na podstawie wyobrażeń XVII-wiecznych.

Portrety tworzące kolekcję (według chronologii osób sportretowanych)

• Portret Barnima VI (lub Bogusława XIV),
• Portret Warcisława IX,
• Portret Eryka II,
• Portret Bogusława X Wielkiego,
• Portret Jerzego I,
• Portret Barnima IX Pobożnego,
• Portret Filipa I,
• Portret Jana Fryderyka z ok. 1575
• Portret Jana Fryderyka z ok. 1600
• Portret Bogusława XIII,
• Portret Ernesta Ludwika,
• Portret Barnima X Młodszego,
• Portret Kazimierza VII (faktycznie Ulryka),
• Portret Franciszka,
• Portret Filipa Juliusza,
• Portret Gustawa II Adolfa i Bogusława XIV.

Spośród powyższych przedstawień dla portretów Eryka II, Jerzego I, Filipa I i Ernesta Ludwika jako wzorce służyły odpowiednie konterfekty, będące częścią galerii książąt pomorskich z ratusza w Anklam (w przypadku trzech ostatnich jest to kwestionowane), natomiast takie pochodzenie tyczy się być może również portretów Barnima X Młodszego, Bogusława X Wielkiego i Filipa Juliusza.

Przedstawienia Bogusława XIII, Ernesta Ludwika, Filipa I i Jerzego I miały, zgodnie z odręczną notatką właściciela kolekcji — Friedricha Wilhelma von der Ostena — z ok. 1750, pochodzić już ze zbiorów zmarłego w 1618 księcia szczecińskiego Filipa II, który podarował obrazy prałatom z Mildenitz. Przed 1750 portrety te znalazły się już w kolekcji rodu Bismarck-Ostenów. Wspomniana zapiska wspiera datowanie powstania tej grupy obrazów na ok. 1600, jednak nie można całkowicie odrzucać datowania na ok. 1750, bowiem brak jest przesłanek, by uznać, że podobieństwa trzech pierwszych spośród wyżej wymienionych przedstawień do ich odpowiedników z galerii książąt pomorskich z ratusza w Anklam i z galerii książąt pomorskich z ratusza w Stralsundzie nie da się jasno wyjaśnić pochodzeniem od jednego wspólnego wzorca.

Sztychy

W skład kolekcji wchodziły m.in.:

• litografia przedstawiająca Bogusława X Wielkiego, wykonana pod koniec XIX wieku,
• miedzioryt przedstawiający Filipa II (o wymiarach: 4,5 x 6 cm), pochodzący z wydanej w Strasburgu w 1615 książki Metoscopia et Ophtalmoscopia Samuela Fuchsa,
• miedzioryt przedstawiający Filipa Juliusza, wykonany w 1605,
• miedzioryt przedstawiający Agnieszkę, żonę Filipa Juliusza, wykonany w 1605.

Kolekcję uzupełniały też medale łaski z wyobrażeniami książąt (niem. Gnadenpfennigen).

Historia zbiorów

Założycielem w połowie XVIII wieku kolekcji znajdującej się przed 1945 w pomieszczeniach biblioteki na zamku Bismarck-Ostenów w Płotach (tzw. Nowym Zamku) był pruski szambelan Friedrich Wilhelm von der Osten. Część zbiorów miała, zgodnie z zapiską szambelana z ok. 1750, pochodzić z kolekcji księcia szczecińskiego Filipa II, który miał podarować portrety czterech książąt (Jerzego I, Filipa I, Bogusława XIII i Ernesta Ludwika) prałatom Mildenitz. Te obrazy w kolekcji Bismarck-Ostenów miały znalaźć się przed 1750. Ewakuacja zbiorów, których ówczesnym dysponentem (począwszy od 1895) był praprawnuk szambelana Karl, hrabia von Bismarck-Osten, z zamku w związku ze zbliżaniem się frontu nastąpiła drogą kolejową 2 marca 1945, początkowo szlakiem na Szczecin, jednak w związku z niemożnością przebicia się tym szlakiem z powodu działań wojennych, marszrutę pociągu, w którego jednym z wagonów przewożono zbiory z Płotów, wyznaczono przez Świnoujście i stamtąd dalej na południowy-zachód. Większość zbiorów znalazła się przez Turyngię po II wojna światowa w rękach saskich krewnych rodu, w których pozostawały aż do zjednoczenia Niemiec w 1990. Pięć spośród w sumie szesnastu obrazów już wcześniej znalazło się w domu Bismarck-Ostenów w Bonn, były to m.in. portret Barnima IX, portret Barnima X i portret Bogusława X Wielkiego.

Sześć lat po połączeniu kolekcji obrazów, w 1996, ich ówczesny właściciel, syn Karla, Ferdinand von Bismarck-Osten, zdecydował o przekazaniu części zbioru w depozyt organizacji Stiftung Pommern. Z tej okazji w macierzystym mieście fundacji, Kilonii, zorganizowano wystawę „Die Greifen — Pommersche Herzöge. 12. bis 17. Jahrhundert” większości (15) portretów książęcych oraz medali. Jej uroczyste otwarcie odbyło się 3 maja tegoż roku. Po powstaniu Muzeum Pomorza w Greifswaldzie depozyt znalazł się w tej placówce, w której pomieszczeniach składające się nań obrazy są eksponowane.

Bibliografia

• Hellmut Hannes, Bildnisse der pommerschen Herzöge, [w:] Die Herzöge von Pommern. Zeugnisse der Herrschaft des Greifenhauses, red. Norbert Buske, Joachim Krüger, Ralf-Gunnar Werlich, Wien–Köln–Weimar 2012 (Veröffentlichungen der Historischen Kommission für Pommern. Reihe V: Forschungen zur pommerschen Geschichte 45), s. 11-28.
• Hellmut Hannes, Bildnisse der pommerschen Herzoginnen, [w:] Die Herzöge von Pommern. Zeugnisse der Herrschaft des Greifenhauses, red. Norbert Buske, Joachim Krüger, Ralf-Gunnar Werlich, Wien–Köln–Weimar 2012 (Veröffentlichungen der Historischen Kommission für Pommern. Reihe V: Forschungen zur pommerschen Geschichte 45), s. 29-48.
• Roderich Schmidt, Bildnisse pommerscher Herzöge des 15. bis 17. Jahrhundert, [w:] Roderich Schmidt, Das historische Pommern. Personen — Orte — Ereignisse, Wien–Köln–Weimar 2009 (Veröffentlichungen der Historischen Kommission für Pommern. Reihe V: Forschungen zur pommerschen Geschichte 41), s. 179-225.

---

Do poszerzenia:

• Ludwig Biewer, Friedrich Wilhelm von der Osten, seine Schloßbibliothek auf Plathe und sein Pommersches Wappenbuch von 1781, [w:] Festschrift zum 125jährigen Bestehen des „Herold” zu Berlin, red. Bernhart Jähnig, Knut Schulz, Berlin 1994, s. 25-32.
• Ferdinand Graf von Bismarck-Osten, Die Sammlungen zu Schloß Plathe und ihr Begründer Friedrich Wilhelm von der Osten (1721-1786), „Baltische Studien” NF, 62, 1976, s. 63-72.
• Karl Graf von Bismarck-Osten, Friedrich Wilhelm von der Osten 1721-1786, [w:] Pommersche Lebensbilder, t. 4, oprac. Walter Menn (Forschungen zur pommerschen Geschichte 15), Köln–Graz 1966, s. 143-153.
• Die Greifen. Pommersche Herzöge, 12. bis 17. Jahrhundert, Kiel 1996.
• Hugo Lemcke, Die Bau- und Kunstdenkmäler des Regierungsbezirks Stettin, zeszyt 10: Der Kreis Regenwalde, Stettin 1912.