Opieńka miodowa
| |
| Systematyka | |
| Domena |
{{{domena}}} |
|---|---|
| Królestwo | |
| Gromada | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
opieńka miodowa |
| Nazwa systematyczna | |
| {{{nazwa łacińska}}} (Vahl) P. Kumm Führ. Pilzk. (Zwickau): 134 (1871) | |
Opieńka miodowa (Armillaria mellea (Vahl) P. Kumm.) – gatunek grzybów z rodziny Physalacriaceae[1].
Systematyka i nazewnictwo
Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Armillaria, Physalacriaceae, Agaricales, Agaricomycetidae, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi[1].
Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w roku 1790 Martin Vahl nadając mu nazwę Agaricus melleus. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu P. Kumm. w 1871 r.[1]
Nazwę polską podał Władysław Wojewoda w 2003. W polskim piśmiennictwie mykologicznym gatunek ten opisywany był też (w szerokim znaczeniu obejmującym kilka obecnie oddzielnych gatunków opieniek) jako bedłka opieńka brzozowa, opieńka brzozowa, bedłka opieńka, opieniek, podpieniek, podpieńka, pierścianka[2]. Ma ponad 30 synonimów łacińskich. Niektóre z nich[3]:
- Agaricus melleus Vahl 1790
- Agaricus sulphureus Weinm.
- Armillaria mellea var. maxima Barla 1887
- Armillaria mellea var. minor Barla 1887
- Armillaria mellea var. sulphurea (Weinm.) Fr. 1879
- Armillariella mellea (Vahl) P. Karst. 1881
- Clitocybe mellea (Vahl) Ricken 1915
- Lepiota mellea (Vahl) J.E. Lange 1915
- Omphalia mellea (Vahl) Quél. 1886
Morfologia
Średnica 3-13 cm. Najpierw jest półkulisty, wypukły, później spłaszczony. Za młodu barwy miodowożółtej, miodowobrązowej, oliwkowożółtej potem oliwkowobrązowy, ciemnoczerwonobrązowy. Pokryty drobnymi czerwonobrązowymi, brązowymi lub czarniawymi łuseczkami, które są najciemniejsze i najgęstsze pośrodku. U starych okazów łuski często zanikają i kapelusz jest nagi[4].
Początkowo białawe, później beżoworóżowawe, żółtawe z brązowawymi plamami zbiegające, cienkie[4].
Wysokość 8-18 cm, grubość 0,5-2,5 cm; żółtawy, miodowobrązowy, czerwonobrązowy, czarnobrązowy, u szczytu bledszy wysmukły, cylindryczny, wygięty, o podstawie rozszerzonej, szorstkiej i ciemniejszej. Trzony sąsiednich grzybów często są zrośnięte razem. Posiada szeroki błoniasty pierścień złotożółtego koloru, który w dolnej części pokryty jest żółtymi kosmkami[4].
Białawy, bladocielisty, nie zmienia barwy po przekrojeniu, u młodych owocników miękki, mięsisty, u starych twardy i łykowaty (zwłaszcza w trzonie)[4].
Biały. Zarodniki elipsoidalne, gładkie o wymiarach 7-9-8 × 5-6 µm[5].
Występowanie
Występuje na wszystkich kontynentach z wyjątkiem Antarktydy i Ameryki Południowej[6]. W Europie Środkowej i w Polsce jest pospolita[7]. Występuje najczęściej jesienią od września do listopada, ale czasami może pojawić się nawet na początku sierpnia. Zwykle występuje gromadnie, czasami bardzo licznie[5]. Rośnie na drewnie (pnie, pniaki, gałęzie, korzenie) różnych gatunków drzew liściastych w lasach, ogrodach, parkach i sadach. Czasami rosnąc na korzeniach drzew lub zagrzebanych w ziemi kawałkach drewna sprawia wrażenie, jakby rosła na ziemi[7]. Wytwarza charakterystyczne sznury grzybniowe (ryzomorfy), przerastające znaczne odległości w glebie i ściółce; pełnią one rolę narządów infekcyjnych, dokonując zakażenia korzeni drzew[8].
Znaczenie
- Saprotrof i pasożyt, atakujący zarówno martwe, jak i żywe drzewa. Wywołuje białą zgniliznę drewna zaatakowanych drzew[5]. Objawy zakażenia pojawiają się w koronach drzew: odbarwienia liści, zmniejszenie wzrostu, zamieranie gałęzi i w końcu śmierć drzewa. Drzewa iglaste często wydzielają duże ilości żywicy z zaatakowanych obszarów pnia. Zaobserwowano też, że w ostatnim okresie przed obumarciem wytwarzają one duże ilości szyszek[9].
- Grzyb jadalny. Surowe opieńki są w smaku początkowo łagodne, pozostawiają cierpki posmak, zapach mają słaby, ale przyjemny (przypomina trochę ser Camembert). Są smaczne, twarde, o łykowatym, mniej wykorzystywanym do konsumpcji trzonie. Do spożycia używa się najczęściej młodych kapeluszy. W stanie surowym lub niedogotowanym opieńka miodowa może być trująca[7]. Dlatego też należy ją najpierw obgotować przez około 5 minut i odlać wywar, po czym dopiero poddaje się ją dalszej obróbce[5]. Należy unikać oparów podczas obgotowywania gdyż mogą powodować ból głowy i problemy z koncentracją.
Gatunki podobne
Przez grzybiarzy opieńka miodowa często nie jest odróżniana od opieńki ciemnej (Armillaria ostoyae) lub opieńki bezpierścieniowej (Armillaria tabescens). W dawnych atlasach grzybów zwykle opieńki miodowej nie odróżniano od opieńki ciemnej[5] lub wszystkie te trzy gatunki określane były nazwą opieńka miodowa[7]. Z punktu widzenia grzybiarzy nierozróżnianie tych gatunków nie ma większego znaczenia, gdyż wszystkie są jadalne. Opieńka bezpierścieniowa nie posiada pierścienia na trzonie i w Polsce jest rzadka, opieńka ciemna występuje tylko na drzewach iglastych i ma kapelusz z wyraźnymi kosmkami[4]. Przez niewprawnych grzybiarzy opieńka miodowa może zostać pomylona z trującą maślanką wiązkową (Hypholoma fasciculare)[10].
- ↑ a b c Index Fungorum. [dostęp 2013-09-15]. (ang.).
- ↑ Władysław Wojewoda: Checklist of Polish Larger Basidiomycetes. Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski. Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003. ISBN 83-89648-09-1.
- ↑ Species Fungorum. [dostęp 2013-09-20]. (ang.).
- ↑ a b c d e Pavol Škubla: Wielki atlas grzybów. Poznań: Elipsa, 2007. ISBN 978-83-245-9550-1.
- ↑ a b c d e Barbara Gumińska, Władysław Wojewoda: Grzyby i ich oznaczanie. Warszawa: PWRiL, 1985. ISBN 83-09-00714-0.
- ↑ Discover Life Maps. [dostęp 2014-09-25].
- ↑ a b c d Andreas Gminder: Atlas grzybów jak bezbłędnie oznaczać 340 gatunków grzybów Europy Środkowej. 2008. ISBN 978-83-258-0588-3.
- ↑ Edmund Malinowski: Anatomia roślin. Warszawa: PWN, 1966.
- ↑ Williams, RE; Shaw, CG; Wargo, PM; Sites, WH (1989-04-01). "Armillaria Root Disease". Forest Insect & Disease Leaflet 78. US Department of Agriculture Forest Service
- ↑ Popularne gatunki grzybów jadalnych i trujących. [dostęp 2014-09-25].