Przejdź do zawartości

Siedem grzechów głównych

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
To jest stara wersja tej strony, edytowana przez Michael Tav (dyskusja | edycje) o 15:19, 7 gru 2017. Może się ona znacząco różnić od aktualnej wersji.
Następująca wersja przejrzana tej strony, którą oznaczono 7 gru 2017, była oparta na tej wersji.

Szablon:Warsztat PopArt

Ten artykuł dotyczy moralności chrześcijańskiej. Zobacz też: inne znaczenia.
Hieronim Bosch, Siedem grzechów głównych (Stół Mądrości), przed 1525

Siedem grzechów głównych (łac. septem peccata capitalia) – tradycyjna chrześcijańska klasyfikacja podstawowych grzechów i wad ludzkich, od których wywodzą się wszystkie inne grzechy/wady. We wschodnim chrześcijaństwie wymienia się ich osiem i tak też było w zachodnim do średniowiecza. Klasyfikacja ta zainspirowała także światową kulturę i sztukę.

Źródła Biblijne

Nauczanie o siedmiu/ośmiu wadach/grzechach wywodzi się z czasów Ojców Kościoła, lecz jej korzenie znajdują się w Nowym Testamencie, który zawiera kilka zestawień grzechów: Mt 15, 19, Mk 7, 21-22, Rz 1, 29-31, 2 Kor 12, 20-21, Ga 5, 19-21, Kol 3, 5-8, 2 Tm 3, 2-5, z których, jak też z kilku innych wersetów, zostały zaczerpnięte te uznane później za główne. Ich liczba nawiązuje do Ewangelii, stwierdzającej o Marii Magdalenie, że opuściło ją siedem złych duchów (Łk 8,2; Mk 16,9), zaś Jezus Chrystus nauczał, że zły duch, atakując człowieka bierze siedem innych duchów złośliwszych niż on sam (Mt 12, 45; Łk 11, 26). Liczba siedem w Biblii jest symbolem pełni, całości. Ojcowie Kościoła symbol siedmiu/ośmiu wad/grzechów, które trzeba w sobie całkowicie wyplenić, upatrywali w Starym Testamencie, w siedmiu plemionach kananejskich, które Bóg nakazał wytępić Izraelitom (Pwp 7, 1-2), ósmym zaś byli Egipcjanie, których opuścili[1]. Określenie, że z grzechów/wad tych wywodzą się wszystkie inne pochodzi od św. Pawła Apostoła, który stwierdził, iż korzeniem wszelkiego zła jest chciwość pieniędzy (1 Tm 6, 10) oraz św. Jakuba Apostoła piszącego: Gdzie bowiem zazdrość i żądza sporu, tam też bezład i wszelki występek (Jk 3, 16).

Historia i nazwy

Klasyfikacja grzechów głównych rozpowszechniła się wśród ojców pustyni. Św. Antoni Wielki mówił o czterech wadach: próżność (gr. κενοδοξία), beztroska (gr. χαρά), gniew (gr. θυμός) i lękliwość (gr. δειλία)[2]. Ewagriusz z Pontu (345–399) opracował, przede wszystkim w traktacie O ośmiu duchach zła[3], praktyczne nauczanie o ośmiu złych duchach, które eremita powinien kolejno pokonać: obżarstwo, nieczystość, chciwość, gniew, smutek, acedia, próżność, pycha. Klasyfikację tę spopularyzował w Kościele Zachodnim uczeń Ewagriusza, św. Jan Kasjan (360-ok. 435), poprzez swoją książkę Ustawy życia mnichów oraz leczenie ośmiu głównych grzechów (De Coenobiorum Institutis)[4].

Wilhelm Perault, Suma o wadach i cnotach, ilustracja, poł. XIII w.

Na Wschodzie grzechy główne nazywano nie tylko wadami (gr. κακία), chorobami duszy, namiętnościami, pożądliwościami (gr. πάθη), ale namiętnymi, złymi myślami (gr. λογισμοί), które należy zwalczać w umyśle, aby osiągnąć stan beznamiętności (gr. απάθεια, apatheia), czyli wolności od wszystkich ośmiu głównych namiętności. Jako narzędzie w tej walce Ewagriusz podał liczne wersety Pisma Świętego, odpowiednie do odparcia każdej z ośmiu złych myśli, które zebrał w pracy Antirhetikos[5]. Na Zachodzie mówiono także o wadach głównych (łac. vitia capitalia), a walka z nimi stała się jednym z zadań ascezy. Pychę (łac. superbia) określono tam jako źródło i królowę wszystkich wad, a siedem grzechów głównych jako jej ministrów. Stąd też zaczęto mówić o siedmiu, a nie ośmiu grzechach głównych. Św. Grzegorz Wielki (540-604) w 31 księdze Moraliów w rozdz. 45 (PL 76, 621), przeciwstawiał je siedmiu darom Ducha Świętego. Zamiast smutku, jak jest u Ewagriusza, umieścił zazdrość, a św. Tomasz z Akwinu (1224-1274) wyjaśnił to w ten sposób, że zazdrość, to smutek z powodu cudzego dobra. On sam wymienił zarówno zazdrość, jak i smutek (łac. tristitia), jako synonim acedii, którą zdefiniował, jako smutek, z powodu trudu, związanego z duchowym dobrem[6].

Wilhelm Perault (ok. 1190 – 1271), francuski dominikanin, napisał pracę o wadach Summa de vitiis, inaczej Summa vitiorum, a następnie o cnotach Summa de virtutibus, które w XV-XVII wieku wydawane były razem jako Summa de virtutibus et vitiis. Ich streszczeniem jest ilustracja zawarta w manuskrypcie Sumy o wadach z poł. XIII stulecia. Podaje ona do każdego grzechu/wady głównej: przeciwną cnotę, dar Ducha Świętego i błogosławieństwo oraz od siedmiu do dwunastu wad pochodnych. W pracy jako ósmy z grzechów głównych omówił język (łac. lingua), czyli grzechy języka[7].

Św. Jan Klimak w VI/VII wieku, w traktacie Drabina do raju, łączył pychę z próżnością, uzyskując liczbę siedmiu wad odpowiadających siedmiu demonom[8]. Na Zachodzie podobnie bł. Henryk z Ostii w XII wieku włączył pychę do siedmiu wad, zastępując nią próżność (próżną chwałę)[9]. Utworzył też akrostych saligia z pierwszych liter nazw łacińskich tych wad. Określenie to oraz drugi akrostych siiaagl, w średniowieczu używane było jako nazwa wszystkich tych grzechów łącznie. Ta pierwsza, popularna obecnie kolejność, zastosowana przez Henryka z Ostii, nie ma zatem logicznego charakteru, a była zabiegiem mnemotechnicznym. Kolejność grzechów głównych przyjęta od Ewagriusza, prowadziła od wady najbardziej cielesnej (obżarstwo) do najbardziej duchowej (pycha)[10].

Ewagriusz z Pontu Jan Kasjan Grzegorz Wielki
nazwa grecka nazwa łacińska tłumaczenie polskie nazwa łacińska tłumaczenie polskie
Γαστριμαργία
Πορνεία
Φιλαργυρία
Ὀργή
Λύπη
Ἀκηδία
Κενοδοξία
Ὑπερηφανία
gastrimargia
fornicatio
philarguria
ira
tristitia
acedia
cenodoxia
superbia
obżarstwo
nieczystość
miłość pieniędzy
gniew
smutek
zniechęcenie
próżna chwała
pycha
gula
luxuria
avaritia
ira
invidia
acedia
inanis gloria
superbia
łakomstwo
rozpusta
chciwość
gniew
zazdrość
zniechęcenie
próżna chwała
pycha

Św. Tomasz z Akwinu, omawiając listę wad przedstawionych przez papieża Grzegorza w Sumie Teologicznej w części I-II q84 a4[11][12], określenie główne tłumaczył w ten sposób:

Wyraz „główny” pochodzi od „głowa”. Głowa zaś to taki członek, któremu przysługuje pierwszeństwo oraz kierownictwo całym ciałem. Dlatego w przenośni nazywamy głową to, czemu przysługuje pierwszeństwo, a więc np. człowieka, który innymi kieruje lub rządzi zwie się naczelnikiem lub głową. (...) Otóż w tym znaczeniu wadą główną jest to, z czego rodzą się inne wady, szczególnie drogą przyczynowości celowej, gdyż cel jest początkiem formalnym (istotnościowym), jak to widzieliśmy poprzednio (I-II, q. 72, ad 6). Stąd wada główna ma nie tylko pierwszeństwo w stosunku do innych, ale także dzierży kierownictwo nad innymi grzechami, niejako prowadząc je. Zawsze bowiem sztuka czy sprawność odnosząca się do celu ma pierwszeństwo i kierownictwo nad tymi rzeczami, które służą do osiągnięcia celu. Dlatego św.Grzegorz wady główne przyrównuje w tymże miejscu do dowódców wojska (Suma teologiczna I-II q. 84 ad 3[13]).

Drzewo wad, rycina w Speculum Virginum, ok. 1330

Św. Jan od Krzyża (1542-1591) omówił siedem wad głównych w życiu duchowym osób początkujących w siedmiu pierwszych rozdziałach dzieła Noc ciemna. Ukazał subtelny aspekt każdej z nich, np. łakomstwo duchowe polegające na upodobaniu w modlitwie i praktykach pokutnych, pragnieniu pociech duchowych, nadmiernym czytaniu książek religijnych itp. Odszedł w ten sposób od dotychczasowego, Ewagriańskiego podziału grzechów głównych na cielesne (obżarstwo, nieczystość, chciwość), duszewne (gniew, smutek, acedia) i duchowe (próżność, pycha), a zwrócił uwagę, iż każdy z nich ma swój aspekt odnoszący się do sfery ducha, duszy i ciała[14].

Autorzy opracowań sporządzali także zestawienia wad/grzechów/demonów towarzyszących głównym. Czynili to m. in.: Ewagriusz z Pontu, św. Jan Klimak, św. Maksym Wyznawca, św. Izaak Syryjczyk, św. Jan Damasceński, św. Grzegorz Wielki, Wilhelm z Perault. Zestaw taki posiada też, popularny w średniowieczu, XII-wieczny anonimowy podręcznik ascetyczny dla kobiet Zwierciadło Dziewic (łac. Speculum Virginum). Jest on bogato ilustrowany, m. in. przedstawia Drzewo wad zawierające nazwy wad pochodnych. Nauczanie z tego podręcznika przenieśli do protestantyzmu teologowie reformacyjni: Nikolaus Selnecker i Conrad Porta, który opublikował własną jego trawestację Jungfrawen-Spiegel[15]. W katolicyzmie, po Soborze Trydenckim, wady pochodne od głównych podał św. Robert Bellarmin w swym katechizmie sporządzonym na polecenie papieża Klemensa VIII[16]. Tradycję tę współcześnie kontynuują autorzy opracowań na temat walki duchowej i uzdrowienia wewnętrznego, przede wszystkim Frank i Ida Mae Hammond oraz Chester i Betsy Kylstra, którzy sporządzili własne zestawienia grzechów/chorób duszy/demonów towarzyszących głównym, w oparciu o doświadczenia w takiej posłudze[17][18]. Hammondowie i Kylstrowie zaadoptowali w ruchu charyzmatycznym pogląd Ojców Kościoła i ojców pustyni, takich jak: Ewagriusz z Pontu, Jan Klimak, Hezychiusz z Synaju, Filoteusz z Synaju i Jan Damasceński, iż walka z każdą określoną wadą/pożądliwą myślą/grzechem głównym i pochodnym jest walką ze złym duchem o takim imieniu[19].

Ujęcie w katechizmach

Klasyfikacja siedmiu grzechów głównych jest używana w katolickich katechizmach począwszy od XVI wieku (Katechizm św. Roberta Bellarmina[20]) i we współczesnym nauczaniu Kościoła. Katechizm Kościoła Katolickiego z 1992 roku, za tradycją średniowieczną, mówi nie tylko o grzechach, ale o wadach, które powstają wskutek powtarzania tych samych czynów, będących wynikiem skłonności do grzechu po popełnieniu innych grzechów oraz wyjaśnia, że określenie główne, używane od wieków za św. Janem Kasjanem i św. Grzegorzem Wielkim oznacza, że są przyczyną powstawania innych grzechów, wad, nieprawości i zaniedbań. Wymienia on, podobnie jak poprzednie katechizmy, uproszczoną wersję grzechów głównych, w układzie Henryka z Ostii (saligia, pycha jako pierwsza, obejmująca próżność), lecz bez numerowania ich[21][22][23].

W polskich wersjach katechizmów do pierwszej połowy XX wieku avaritia (chciwość) była tłumaczona jako łakomstwo, zaś gula jako obżarstwo. To drugie określenie w nowszych katechizmach rozwinięto na nieumiarkowanie w jedzeniu i piciu[24]. Obecny polski przekład Katechizmu Kościoła Katolickiego gula oddaje przez łakomstwo, umożliwiając głębsze jego rozumienie. Acedia, konkretne a zarazem wieloaspektowe pojęcie z dziedziny życia duchowego i psychologii (zniechęcenie, zobojętnienie, depresja, demon południa) do końca XX wieku zwykle była tłumaczona przez lenistwo. Katechizm Poznański z 1821 roku precyzował: lenistwo w służbie Bożéy[25]. O. Jacek Woroniecki (1878–1949) przekładał wyraz acedia jako zniechęcenie lub smutek w służbie Bożej[26]. Polski KKK podaje dwa warianty tłumaczenia: lenistwo lub znużenie duchowe. Dopiero publikacje z XXI stulecia przyniosły w literaturze polskiej stosowanie terminu acedia[27][28].

Barbara Allan Simon, ilustracja w The view of the human heart, 1828

W XVI wieku w Bretanii powstała forma katechizacji poprzez ilustracje, wykorzystywane wpierw w misjach ludowych, które spopularyzował tamtejszy ewangelizator, jezuita ks. Vincent Huby (1608-1693). Ilustracje te, zwane tablicami misyjnymi (fr. tableaux de mission, bret. taolennoù), przedstawiają podstawowe prawdy katechizmowe, wśród których znaczące miejsce zajmuje seria wyobrażeń ludzkiego serca, wypełnionego grzechami/wadami głównymi i stopniowo pozbywającego się ich poprzez współpracę z łaską Bożą. W tablicach takich siedem grzechów głównych symbolizują zwierzęta: paw (pycha), ropucha (chciwość), kozioł (nieczystość), wąż (zazdrość), świnia (łakomstwo), lampart (gniew), żółw (lenistwo). W środowisku protestanckim spopularyzowała je Barbara Allan Simon w pierwszej poł. XIX wieku, w książce katechizacyjnej A View of the Human Heart[29]. We Francji były one stosowane w parafialnych misjach katolickich do połowy XX wieku, obecnie są propagowane w świecie w różnych językach przez protestanckie All Nations Gospel Publishers w broszurce ewangelizacyjnej The Heart of Man, opracowanej na podstawie francuskiego wydania katolickiego z 1732 roku[30], także po polsku[31].

Grzechy główne w polskim tłumaczeniu Katechizmu Kościoła Katolickiego:

Nawiązania w kulturze i sztuce

Ta sekcja wymaga określenia jasnych kryteriów wyboru.
Kryteria powinny być poparte źródłami, nie mogą naruszać zasady neutralnego punktu widzenia, należy też unikać pustosłowia. Zapoznaj się również z zasadami tworzenia list.
Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tej sekcji.
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tej sekcji.

Sztuki plastyczne

Poezja

  • Jacek Kaczmarski – Siedem grzechów głównych[32] w programie Wojna postu z karnawałem
  • Jan Lechoń – Siedem grzechów głównych, cykl wierszy z tomu Srebrne i czarne

Muzyka

Ta sekcja od 2017-07 wymaga określenia jasnych kryteriów wyboru.
Kryteria powinny być poparte źródłami, nie mogą naruszać zasady neutralnego punktu widzenia, należy też unikać pustosłowia. Zapoznaj się również z zasadami tworzenia list.
Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tej sekcji.
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tej sekcji.
  • album Seventh Son of the Seventh Son zespołu Iron Maiden
  • Płyta "7 Grzechów głównych" rapera Bambo the Smuggler
  • piosenka Seven zespołu Megadeth z albumu Risk
  • utwór S.A.L.I.G.I.A. rapera Pyskaty z albumu Pasja[33]
  • album Seven grupy Magenta
  • album 7 grzechów głównych grupy Ich Troje
  • album „7 grzechów głównych” – Vocaloid
  • utwór Sieben Sünden rapera Prinz Pi z albumu Neopunk
  • album 7 producenta muzycznego deadmau5[34]
  • Klinik 7 Vidna Obmana albumy Gluttony (2005) i Greed (2006)
  • Swans – Greed / Holy Money
  • album "Pierwszy dzień w piekle" rapera AK-47
  • utwór Saligia zespołu Origin z albumu Entity (2011)
  • Utwór "Ulice bez jutra" rapera Pih z albumu "Kwiaty Zła-11 po północy" (2008)
  • Utwór "Siedem" zespołu W Zmowie
  • album "7/7" rapera Wiecznego, z udziałem gości: Hiob, DJ Yonas, Danek, Bęsiu

Film

  • amerykański "Adwokat diabła" 1997 z Keanu Reeves i Al Pacino
  • amerykański Siedem w reż. Davida Finchera, z Bradem Pittem i Morganem Freemanem w rolach głównych
  • amerykański Charlie i fabryka czekolady w reż. Tima Burtona z Johnny Deppem – postaci dzieci zwiedzających fabrykę jawnie nawiązują do siedmiu grzechów głównych, podobnie jak w filmie Siedem. O ile postaci jest mniej niż w powyższym filmie, to postacie dzieci zwiedzających fabrykę noszą znamiona łączenia kilku grzechów naraz, np. Pychy i Chciwości (postać Violet Beauregarde)
  • francuski Siedem grzechów głównych z 1962 roku
  • japońskie anime Umineko no naku koro ni – imiona duchów wzywanych przez wiedźmę Beatrice
  • japońskie anime Fullmetal Alchemist – imiona homunkulusów to angielskie nazwy siedmiu grzechów głównych (Pride, Greed, Lust, Envy, Gluttony, Wrath, Sloth).
  • japońskie anime "Nanatsu no taizai" – główni bohaterowie należą do grupy "Siedem Śmiertelnych Grzechów" i każdy z nich odpowiada jednemu z Siedmiu grzechów głównych.
  • japońskie anime 11eyes – imiona Czarnych Rycerzy to łacińskie nazwy siedmiu grzechów głównych (Avaritia, Ira, Invidia, Acedia – Accidia, Gula, Superbia).
  • japońskie anime Trinity Seven – archiwa magiczne nazwane łacińskimi nazwami grzechów głównych (superbia, avaritia, luxuria, invidia, gula, ira oraz acedia)
  • Czarodziejki – w jednym z odcinków trzeciej serii, wystąpił demon, który zakażał siedmioma grzechami.
  • Nie z tego świata – w pierwszym odcinku 3 serii Winchesterowie z Bobbym walczą z siedmioma grzechami głównymi
  • polski film Drogówka w reż. Wojciecha Smarzowskiego – Sylwetka każdego policjanta była podporządkowana jednemu z siedmiu grzechów głównych
  • japońskie anime Sin:Nanatsu no Taizai – Główna bohaterka Lucifer zostaje zesłana jako upadły anioł do piekła i próbuje przejąć tam władzę. By tego dokonać musi pokonać Siedem Grzechów Głównych.

Gry komputerowe

  • gra komputerowa The Binding of Isaac – w grze występuje 7 bossów nazwanych grzechami głównymi.
  • gra komputerowa Darksiders 3 – w grze trzeba pokonać 7 bossów którzy plugawią świat śmiertelników (ziemię). Jest to właśnie 7 Grzechów Głównych.

Zobacz też

  1. ↑ Jean Claude Larchet: Terapia chorób duchowych. Hajnówka: Bratczyk, 2016. ISBN 978-83-88325-49-6.
  2. ↑ Krzysztof Leśniewski: "Nie potrzebują lekarza zdrowi...". Hezychastyczna metoda uzdrawiania człowieka. Lublin: Wydawnictwo KUL, 2006. ISBN 83-7363-393-6.
  3. ↑ Evagrius of Pontus: The Greek Ascetic Corpus. Robert E. Sinkewicz (przekład). Oxford and New York: Oxford University Press, 2006. ISBN 0-19-929708-8.
  4. ↑ Por. wydanie polskie z XVII w.: Jana Cassiana Eremity o żywocie y ćwiczeniach ludzi świat opuszczających Xiąg XII, wydano w Krakowie w drukarni Andrzeja Piotrowczyka, 1604. Tłumaczył ks. Wojciech Półgęskowicz z Pakości (Albertus Mesochenius)
  5. ↑ Krzysztof Leśniewski: "Nie potrzebują lekarza zdrowi...". Hezychastyczna metoda uzdrawiania człowieka. Lublin: Wydawnictwo KUL, 2006. ISBN 83-7363-393-6.
  6. ↑ Tomasz z Akwinu, Suma teologiczna I-II qu. 84 art. 4
  7. ↑ De vitiis - Inhalt - Handschriften - Digitale Sammlungen [online], digital.ub.uni-duesseldorf.de [dostęp 2017-12-06] (niem.).
  8. ↑ Jean Claude Larchet: Terapia chorób duchowych. Hajnówka: Bratczyk, 2016. ISBN 978-83-88325-49-6.
  9. ↑ Joanna Petry-Mroczkowska: Siedem grzechów głównych dzisiaj. Kraków: Znak.
  10. ↑ Marian Zawada OCD: Siedem pieczęci zła. Kraków: Wydawnictwo Karmelitów Bosych, 2001.
  11. ↑ Por. Feliks Bendarski OP, Objaśnienie do I-II q84 a4
  12. ↑ Por. Th. Deman: Péché : VI. Les causes du péché : 3° Les pèches causant d’autres pèches. W: Dictionnaire de Théologie Catholique. T. 12/1. Paryż: Letouzey et Ané, 1933.
  13. ↑ SUMA TEOLOGICZNA, Tom 12: O WADACH I GRZECHACH (1 – 2, q. 71 – 89). [w:] Wydanie londyńskie Sumy teologicznej Tomasza z Akwinu (katedra.uksw.edu.pl) [on-line].
  14. ↑ Jan od Krzyża, Noc Ciemna, Księga Pierwsza, Rozdział 1-7
  15. ↑ M. J. Haemig and Robert Kolb, Preaching in Lutheran Pulpits in the Age of Confessionalization, Lutheran Ecclesiastical Culture: 1550–1675, 2008, s. 143.
  16. ↑ kard. Robert Bellarmin, Wykład nauki chrześcijańskiej ułożony z rozkazu Klemensa VIII papieża.
  17. ↑ Frank i Ida Mae Hammond, Świnie w salonie. Podręcznik do uwalniania od demonów, Ustroń 2009, ISBN 978-83-88546-45-7.
  18. ↑ Chester i Betsy Kylstra, Zintegrowane podejście do biblijnej służby uzdrawiania. Jak otrzymać uzdrowienie i uwolnienie od grzechów przeszłości, zranień, niebożego sposobu myślenia i demonicznych udręk, Gorzów Wielkopolski 2006, ISBN 83-89634-31-7.
  19. ↑ Krzysztof Leśniewski: "Nie potrzebują lekarza zdrowi...". Hezychastyczna metoda uzdrawiania człowieka. Lublin: Wydawnictwo KUL, 2006. ISBN 83-7363-393-6.
  20. ↑ kard. Robert Bellarmin, Wykład nauki chrześcijańskiej ułożony z rozkazu Klemensa VIII papieża.
  21. ↑ KKK, Wydawnictwo Pallottinum, Poznań 1994, s. 434-435, p. 1865, 1866, ISBN 83-7014-221-4.
  22. ↑ KKK, nr. 1866 – www.katechizm.opoka.org.pl.
  23. ↑ Por. Siedem grzechów głównych (1) – www.niedziela.pl
  24. ↑ Katechizm Rzymsko-Katolicki średni dla archidyecezyi gnieźnieńskiej i poznańskiej, Gniezno 1871, s. 9.
  25. ↑ Kateizm Rzymsko-Katolicki na szkoły W. Xięstwa Poznańskiego, Poznań 1821, s. 12.
  26. ↑ Por. Feliks Bendarski OP, Objaśnienie do I-II q84 a1
  27. ↑ Acedia - grzech zapomniany - Przewodnik Katolicki [online], www.przewodnik-katolicki.pl [dostęp 2017-12-03] (pol.).
  28. ↑ Acedia - duchowa depresja [online], Tyniec Wydawnictwo Benedyktynów [dostęp 2017-12-01] (pol.).
  29. ↑ Barbara Allan Simon, A View of the Human Heart: In a Series of Allegorical Designs Illustrative of Its Evil Passions; for the Instruction of Youth; Together with The Issues of Life; for the Consideration of Those who Have Erred from the Way of Truth,, Erasmus H. Simon, New York 1825.
  30. ↑ Heart Book [online], www.angp.org [dostęp 2017-12-07] (niem.).
  31. ↑ J.R. Gschwend, Serce człowieka, All Nations Gospel Publishers, Pretoria, ISBN 0-908412-75-4.
  32. ↑ Jacek Kaczmarski, Siedem grzechów głównych, [w:] Ale źródło wciąż bije, Warszawa 2002, s. 276 (nagranie na płycie Wojna postu z karnawałem).
  33. ↑ Pyskaty – S.A.L.I.G.I.A. (prod. O.S.T.R.) Official Video – YouTube.
  34. ↑ deadmau5 Releases 7 New Song EP.
Siedem cnót i siedem grzechów głównych
Siedem cnót głównych
Cnoty teologalne
Cnoty kardynalne
Siedem grzechów głównych
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Siedem_grzechów_głównych&oldid=51176142”