Zawód zaufania publicznego
Zawód zaufania publicznego – każdy zawód stanowiący profesję o wysokim znaczeniu społecznym, wymagającą odpowiednich kwalifikacji nie tylko zawodowych i zdrowotnych, lecz także charakterologicznych, tj. moralnych i etycznych[1].
Zapis o zawodzie zaufania publicznego znalazł się w Konstytucję Rzeczypospolitej Polskiej[2]. Art. 17 głosi:
W drodze ustawy możnatworzyć samorządy zawodowe, reprezentujące osoby wykonujące zawody zaufania publicznego i sprawujące pieczę nad należytym wykonywaniem tych zawodów w granicach interesu publicznego i dla jego ochrony.
Jest to ogólna definicja, która nie wyczerpuje istoty pojęcia zawodu zaufania publicznego. Zapis ten nie dostarcza kryteriów, które mogłyby pomóc w kwalifikowaniu poszczególnych profesji jako zawodów zaufania publicznego.
W imieniu państwa pieczę nad należytym wykonywaniem niektórych zawodów zaufania publicznego przekazywana jest w drodze ustawy samorządowi zawodowemu. Ustawa dotycząca danego zawodu nadaje osobowość prawną takiemu samorządowi i określa organ władz krajowych, a także obowiązek członkostwa dla każdej osoby wykonującej dany zawód[3]. Formalnie zbliża to zawód zaufania publicznego do zawodu regulowanego. Istnieje również prawna możliwość pozbawienia zawodu zaufania publicznego tego jego prawnego statusu poprzez likwidację danego samorządu zawodowego.
W okresie Polski Ludowej statusu tego pozbawiono po 1950 r. zawody lekarza, lekarza dentysty, lekarza weterynarii oraz farmaceuty, przywracając im go dopiero na przełomie lat 1989/1990.
W czasie III Rzeczypospolitej ustawowego statusu zawodu zaufania publicznego pozbawieni zostali urbaniści[4][5].
Do zawodów zaufania publicznego zalicza się profesje polegające na wykonywaniu zadań o szczególnym charakterze z punktu widzenia zadań publicznych i z troski o realizację interesu publicznego. Pojęcie zawodu zaufania publicznego cześćiowo pokrywa się z pojęciami zawodu służby publicznej, wolnego zawodu, zawodu regulowanego, choć nie jest tożsame z żadnym z nich. Nie wszyscy przedstawiciele tych zawodów zrzeszeni są w samorządach zawodowych, a więc de iure nie są oni przedstawicielami zawodu zaufania publicznego, mimo pozostawania takim de facto. Istnieją również zawody niebędące zawodami zaufania publicznego, a które pomimo to posiadają pewne struktury samorządowe[6]. W Polsce zawody zaufania publicznego, na które takiego obowiązku nie nałożyła ustawa, a posiadające własne organy samorządowe to na przykład zawód architekta krajobrazu (Stowarzyszenie Architektury Krajobrazu) czy zawód syndyka (Krajowa Izba Doradców Restrukturyzacyjnych). Funkcjonują też zawody nie posiadający samorządu zawodowego, na przykład zawód nauczyciela[7] mimo osobnej ustawy o tym zawodzie (Karta Nauczyciela) czy czawód strażnika miejskiego/gminnego mimo ustawy o strażach gminnych (Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o strażach gminnych).
Inne zawody służby publicznej
W niektórych innych zawodach czy raczej urzędach lub stanowiskach związanych z wymiarem sprawiedliwości również istnieją ustawowe struktury stanowiące namiastkę ich samorządności, należą do nich:
- sędzia i asesor sądowy
- prokurator i asesor prokuratury
- referendarz sądowy
- kurator sądowy
- strażnik gminny
Struktur takich nie powołano natomiast dla radców ani referendarzy Prokuratorii Generalnej RP, aplikantów i asystentów sędziowskich oraz prokuratorskich i aplikantów referendarskich.
Ciała te zrzeszają wyłącznie określone osoby zatrudnione w hierarchicznych strukturach państwowych stanowiąc ich integralną część, natomiast nie posiadają osobowości prawnej ani niezależności finansowej, za wyjątkiem kuratorów sądowych nie wyłaniają też organów władz krajowych, ponadto są w znacznej mierze podległe Ministrowi Sprawiedliwości. Ich kompetencje są ograniczone tak dalece, że nie można mówić w ich przypadku o sprawowaniu samorządnej pieczy nad tymi zawodami, nie są więc samodzielnymi samorządami zawodów zaufania publicznego w rozumieniu Konstytucji, lecz jedynie pomocniczymi organami środowiskowo-opiniodawczymi będącymi integralną częścią instytucji i budżetu wymiaru sprawiedliwości lub prokuratury, zapewniającymi w ramach nich jedynie pewien element samorządności. Z powyższych powodów nie zalicza się tych zawodów/urzędów/stanowisk do zawodów zaufania publicznego w rozumieniu art. 17 ust. 1 Konstytucji RP, a powołane dla nich organy zwane samorządowymi mają co najwyżej status „innego rodzaju samorządu” w rozumieniu art. 17 ust. 2 oraz organizacji zawodowej w rozumieniu art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji RP.[8]
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Agnieszka Lemiszowska. Społeczna misja samorządu zawodowego. „Rocznik Lubuski”. T. XXIX, cz. I, s. 173, 2003.
- ↑ Art. 17 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
- ↑ Włodzimierz Chróścik: Pomiędzy pragmatyzmem a populizmem. Przyszłość prawniczych samorządów zawodów zaufania publicznego w kontekście zmian rynku usług prawnych i zmian legislacyjnych. W: Samorząd zawodowy w demokratycznym państwie prawa. Warszawa: Kancelaria Senatu, 2014, s. 17. ISBN 978-83-63220-53-2.
- ↑ TK: otwarcie zawodu urbanisty zgodne z konstytucją [online], Onet.pl, 24 marca 2015 [zarchiwizowane z adresu 2015-08-07].
- ↑ Otwarcie zawodu urbanisty; zniesienie samorządu zawodowego urbanistów [online], Trybunał Konstytucyjny [zarchiwizowane z adresu 2015-03-17].
- ↑ Biuro Analiz Tematycznych Kancelaria Senatu: Zawody zaufania publicznego, zawody regulowane oraz wolne zawody. Geneza, funkcjonowanie i aktualne problemy.
- ↑ Izby nauczycielskie pomysł na stworzenie samorządu zawodowego [online], Prawo.pl.
- ↑ P Rączka: Działalność prawodawcza samorządów zawodowych w Polsce. Toruń: 2013, s. 92.
Linki zewnętrzne
- „Samorząd zawodowy w demokratycznym państwie prawa” Senat Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 2014.