Przejdź do zawartości

Julian Marchlewski

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
To jest stara wersja tej strony, edytowana przez MalarzBOT (dyskusja | edycje) o 11:06, 10 lis 2023. Może się ona znacząco różnić od aktualnej wersji.
Następująca wersja przejrzana tej strony, którą oznaczono 10 lis 2023, była oparta na tej wersji.
Julian Marchlewski
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

17 maja 1866
Włocławek, Królestwo Polskie

Data i miejsce śmierci

22 marca 1925
Bogliasco, Królestwo Włoch

Zawód, zajęcie

prawnik, ekonomista, politolog, wydawca, polityk

Narodowość

polska

Tytuł naukowy

doktor

Partia

SDKP/SDKPiL, SPD

podpis
Multimedia w Wikimedia Commons
Julian Marchlewski w składzie Polrewkomu, początek sierpnia 1920. Obok niego: Feliks Dzierżyński, Feliks Kon
Grób Juliana Marchlewskiego na warszawskim Cmentarzu Wojskowym na Powązkach

Julian Baltazar Józef Marchlewski, ps. „Karski”, „Kujawski”, „Baltazar z Kujaw”, „J. K.”, „Johannes Kaempfer” (ur. 17 maja 1866 we Włocławku, zm. 22 marca 1925 w Bogliasco) – działacz polskiego i międzynarodowego rewolucyjnego ruchu robotniczego i komunistycznego, współzałożyciel Związku Robotników Polskich i Socjaldemokracji Królestwa Polskiego i Litwy, działacz lewego skrzydła SPD, jeden z przywódców Związku Spartakusa, współtwórca Kominternu (Międzynarodówki Komunistycznej), przewodniczący Tymczasowego Komitetu Rewolucyjnego Polski. Redaktor prasy socjalistycznej, publicysta i wydawca.

Życiorys

Syn Józefa Franciszka (1830–1907), pochodzącego z okolic Grudziądza kupca zbożowego we Włocławku i Augusty Rückersfeldt (1835–1918), córki księgowego Augusta Rückersfelda z Hausberge Porta Westfalica koło Minden i Emilie z d. Kotta[1]. Ojciec, pochodzący ze szlachty zagrodowej z okolic Grudziądza, w latach pięćdziesiątych XIX w. zamieszkał we Włocławku, gdzie początkowo dorobił się znacznej fortuny jako kupiec zbożowy, później, jeszcze w dzieciństwie Juliana, zubożał i został właścicielem hotelu Pod Trzema Koronami. Matka pochodziła z westfalskiej rodziny oficersko-urzędniczej i przyjechała do Włocławka jako guwernantka. Dom Marchlewskich był dwujęzyczny – ojciec zwracał się do dzieci po polsku, matka najczęściej po niemiecku.

Na początku lat osiemdziesiątych XIX wieku matka z dziećmi przeniosła się do Warszawy, ojciec zamieszkał we wsi Czerniewice, gdzie jako oficjalista pracował w przedsiębiorstwie handlu zbożem należącym do szwagra. Przesyłał niewielkie dochody rodzinie do Warszawy, rodzeństwo Marchlewskich musiało jednak wcześnie zarabiać na swe utrzymanie.

Julian ukończył 3 klasy gimnazjum we Włocławku, wstąpił do klasy czwartej już w warszawskim sześcioklasowym gimnazjum realnym. Środki na kształcenie czerpał z korepetycji. W latach 1884–1885 należał do tajnego gimnazjalnego kółka marksistowskiego powiązanego z partią Proletariat. W 1887 rozpoczął w Warszawie pracę zawodową początkowo jako praktykant, następnie jako wykwalifikowany farbiarz. Współzałożyciel w 1889 Związku Robotników Polskich. Od listopada 1891 do listopada 1892 więziony w X Pawilonie Cytadeli Warszawskiej[2], uwolniony za kaucją, wyjechał do Szwajcarii, gdzie wstąpił na Wydział Prawa Uniwersytetu w Zurychu. W 1896 uzyskał stopień naukowy doktora na podstawie dysertacji Der Physiokratismus in Polen (pol. Fizjokratyzm w Polsce).

W czerwcu 1902 Marchlewski wraz z przyjacielem Aleksandrem Helphandem (Parvusem), założył w Monachium przedsiębiorstwo wydawnicze Dr J. Marchlewski und Co. Verlag Slavischer und Nordischer Literatur. Parvus lokując swe pieniądze stał się właścicielem i kierownikiem firmy, natomiast Marchlewski wziął na siebie planowania wydawnicze, kontakty z autorami, tłumaczami, ilustratorami i drukarniami. Jednym z pierwszych, do których zwrócił się Marchlewski z ofertą wydawniczą, był Stefan Żeromski – wydał jego Popioły w oryginale i przekładzie niemieckim, Rozdziobią nas kruki, wrony w przekładzie. Korespondował również z Kazimierzem Przerwą-Tetmajerem i Maksimem Gorkim. Utrzymywał także kontakty z księgarzami zachodnimi i polskimi: Gebethnerem i Wolffem w Warszawie, Bernardem Połonieckim we Lwowie. W latach 1903–1904 wydał ok. 50 tytułów, głównie w języku niemieckim, polskim i rosyjskim. Od początku swej działalności publicystycznej silnie akcentował swój związek z tradycją i literaturą narodową[3].

Wraz z wybuchem rewolucji 1905 roku Parvus rzucił się w wir polityki, przestając interesować się wydawnictwem[a]. Wyjechał do Rosji i pozostawił Marchlewskiego z nieuregulowanymi płatnościami. 6 grudnia 1905 Wydawnictwo zostało zlikwidowane – przejęła je firma Etzold und Co.

Był członkiem Zarządu Głównego Socjaldemokracji Królestwa Polskiego, później przywódcą i głównym – obok Róży Luksemburg – ideologiem SDKPiL. Redagował czasopisma „Czerwony Sztandar”, „Przegląd Socjalistyczny” oraz „Sprawę Robotniczą”. Uczestnik rewolucji 1905–1907. Od grudnia 1906 do lutego 1907 więziony w twierdzy modlińskiej[2]. Po rewolucji przebywał w Cesarstwie Niemieckim, gdzie przyłączył się do lewego skrzydła SPD.

Dla Marchlewskiego optymalnym rozwiązaniem kwestii narodowej na ziemiach zamieszkiwanych przez ludność polską była własna państwowość utrzymywana jeszcze długo po ustanowieniu ustroju socjalistycznego. Pogląd ten odbiegał od typowych poglądów ówczesnych działaczy komunistycznych[3]. W 1919 współtwórca Kominternu (Międzynarodówki Komunistycznej), 1920 postawiony przez Lenina na czele Tymczasowego Komitetu Rewolucyjnego Polski w Białymstoku[4]. Od 1922 pierwszy rektor Komunistycznego Uniwersytetu Mniejszości Narodowych Zachodu w Moskwie i przewodniczący Międzynarodowej Organizacji Pomocy Rewolucjonistom. Przygotował program RKP(b) w zakresie dotyczącym rolnictwa. Od drugiej połowy 1923 nasilająca się choroba nerek coraz częściej wyłączała go z czynnego życia. W 1924 leczył się na Krymie. W grudniu wyjechał do Włoch, gdzie po czterech miesiącach pobytu wczasowego zmarł.

23 marca 1950 urna z jego prochami została przywieziona pociągiem z Berlina i 25 marca 1950 złożona do grobowca na Powązkach Wojskowych w Warszawie (kwatera A6-0-B)[5][6]. Grobowiec nosi inskrypcję „Służyć interesom narodowości polskiej może tylko ten, kto służy interesom międzynarodowego proletariatu”.

Rodzina

Julian był jednym z siedmiorga dzieci Józefa i Augusty, którymi byli kolejno: Marta Marchlewska (1864-1942, pseud. lit. M. Sutram), Julian Marchlewski (1866-1925), Leon Marchlewski (1869-1946), Wanda (1871-1957, żona Freda Mosera)[7], Oskar (1874-1933), Józefa (1877-1943, od ok. 1905 żona dra Henryka Wilczyńskiego, ur. w Petersburgu w 1882, zm. 2.02.1935r.[8]) i Tadeusz (1880-1944), prezes Związku Towarzystw Kupieckich na Pomorzu[9]. Był ojcem Zofii Marchlewskiej. Od 1897 był mężem Bronisławy z Gutmanów (1866–1952) absolwentki Uniwersytetu Latającego i politechniki w Zurychu – bakteriolog. Mieli jedną córkę Zofię (1898–1983), dziennikarkę, żonę znanego malarza niemieckiego Heinricha Vogelera (1872–1942)[10]. Jego bratanek Teodor (1899–1962) był rektorem Uniwersytetu Jagiellońskiego (24 VIII 1948 – 28 X? 1956)[11] i posłem na Sejm PRL.

Wybrane publikacje książkowe

Autor publikacji naukowych i ideologicznych.

  • J.B. Marchlewski, Fizjokratyzm w dawnej Polsce, Warszawa 1897.
  • J.B. Marchlewski, Stosunki społeczno-ekonomiczne pod panowaniem pruskim, Lwów – Warszawa 1903 (dostępna kopia cyfrowa)
  • J.B. Marchlewski, Duma carska i bezprawie wyborcze, Warszawa 1906 (dostępna kopia cyfrowa; książka wydana pod pseudonimem J. Karski)
  • J.B. Marchlewski, Ekonomia polityczna. Czym jest i czego uczy, Warszawa 1907 (dostępna kopia cyfrowa)
  • J.B. Marchlewski, Antysemityzm a robotnicy, Chicago 1913 (dostępna kopia cyfrowa wydania krajowego z 1920)
  • J.B. Marchlewski, Wspomnienia z dzieciństwa. Szkice literackie. Listy z Japonii, Moskwa 1928 (dostępna kopia cyfrowa)
  • J.B. Marchlewski, Pisma wybrane, Tomy I-II, Wyd. Książka i Wiedza, Warszawa 1952 (Tom I) i 1956 (Tom II) (wydanie powojenne dzieł Marchlewskiego)

Upamiętnienie

W okresie PRL wybito również kilka medali okolicznościowych na cześć Marchlewskiego.

Uwagi

  1. ↑ Parvus był organizatorem eksterytorialnego przejazdu Lenina ze Szwajcarii przez Cesarstwo Niemieckie do Rosji w marcu/kwietniu 1917 i pozostając w neutralnym Sztokholmie pośredniczył w roku 1917 w zagranicznym (niemieckim) finansowaniu partii bolszewików.
  2. ↑ Pomnik autorstwa Elwiry i Jerzego Mazurczyków, wykonany ze stopu brązu przez Spółdzielnię Pracy „Brąz Dekoracyjny” w Warszawie (22 elementy po ok. 50–100 kg, w sumie waga 8 ton), odsłonięty podczas uroczystości 30 kwietnia 1964.

Przypisy

  1. ↑ Thomas Hostert, "Lüdenscheider Familienbuch Band 35: Rube - Schewe". Wuppertal 2021. s. 41.
  2. ↑ a b Stefan Król, Cytadela Warszawska, Warszawa: Książka i Wiedza, 1978, s. 188.
  3. ↑ a b Krystyna Trembicka, Między utopią a rzeczywistością. Myśl polityczna Komunistycznej Partii Polski (1918–1938), Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie – Skłodowskiej Lublin 2007, ISBN 978-83-227-2668-6, s. 36.
  4. ↑ Witold Sienkiewicz, Niepokonani 1920, Demart 2010, 2011, ISBN 978-83-7427-587-3.
  5. ↑ Dobrosław Kobielski, Józef Zięba: Kronika lat 1944–1986 [w:] Kalendarz Warszawski'88. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1987, s. 20. ISBN 83-03-01684-9.
  6. ↑ Wyszukiwarka grobów w Warszawie.
  7. ↑ Nieznane listy Juliana Marchlewskiego. Nowe drogi. Organ Teoretyczny i Polityczny Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. 7 (290) Lipiec 1973. Przypis 92. str. 168.
  8. ↑ Nekrolog: Przegląd Ubezpieczeń Społecznych. Rok X, zeszyt 3. Warszawa, 3.03.1935. s. 149.
  9. ↑ Kurjer Polski. R. 25, 1922, no 271. s. 9.
  10. ↑ Feliks Tych, Marchlewski Julian Baltazar (1866-1925), Polski Słownik Biograficzny, t. 19, s. 535-542 - informacje przy biogramie męża
  11. ↑ A. Kochański, "Polska 1944 - 1991. Część 2. s.1057.
  12. ↑ Uchwała Nr VI/33/90 Rady Dzielnicy-Gminy Warszawa Wola z dnia 2 października 1990 r. w sprawie: zmiany nazwy ulic.
  13. ↑ Prezentujemy słupską ul. Piłsudskiego.
  14. ↑ [1] Neues Deutschland, 23 marca 1950.
  15. ↑ W latach 80. XX wieku, w PRL, zakłady, w których pracował – a nazwę nadano im po nacjonalizacji (Zakłady Przemysłu Bawełnianego im. Juliana Marchlewskiego Poltex) – utraciły imię swojego patrona [2].
  16. ↑ Leszkowicz 2022 ↓, s. 750.

Bibliografia

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Julian_Marchlewski&oldid=71752621”