Szczurowa
50°07′08″N 20°38′10″E/50,118889 20,636111| wieś | |
 Kościół św. Bartłomieja Apostoła | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2021) |
1606[2] |
| Strefa numeracyjna |
14 |
| Kod pocztowy |
32-820[3] |
| Tablice rejestracyjne |
KBR |
| SIMC |
0831942 |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa małopolskiego  | |
Położenie na mapie powiatu brzeskiego  | |
Położenie na mapie gminy Szczurowa  | |
| 50°07′08″N 20°38′10″E/50,118889 20,636111[1]
| |
Szczurowa – wieś w powiecie brzeskim w województwie małopolskim, siedziba gminy Szczurowa oraz parafii św. Bartłomieja Apostoła. Wieś leży u zbiegu dróg wojewódzkich 964 i 768.
Szczurowa uzyskała lokację miejską w 1785 roku, zdegradowana w 1933 roku[4].
Części wsi
[edytuj | edytuj kod]| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0831988 | Brzezinki | przysiółek |
| 0831959 | Myślenice | część wsi |
| 0831965 | Podrylowa | część wsi |
| 0831971 | Wągroda | część wsi |
| 0831994 | Włoszyn | przysiółek |
| 0832002 | Zakręcie | przysiółek |
Historia
[edytuj | edytuj kod]
Do XIX wieku
[edytuj | edytuj kod]Pierwsze wzmianki na temat ziemi szczurowskiej pojawiają się w testamencie Bolesława Krzywoustego; wspomniana jest tam ona jako część ziemi sandomierskiej, która po 1138 roku trafiła pod władanie Henryka Sandomierskiego[8]. Powstanie wsi w Szczurowej datuje się natomiast na 1338 rok, kiedy to biskup Jan Grot rozporządzający należącymi do biskupstwa krakowskiego terenami nawiązał z sołtysem pobliskich Niedzielisk umowę zezwalającą na wykarczowanie lasu nazywanego Szczurowa w celu lokacji w jego miejscu wsi na prawie niemieckim. W chwili założenia, Szczurowa miała powierzchnię 40 łanów, a na jej terenie znajdowały się młyn i karczma[8]. Erygowano w niej również parafię uposażoną w dwa łany ziemi, a także wybudowano drewniany orientowany kościół[9].
Od 1596 roku w Szczurowej istniała szkoła parafialna, natomiast w 1615 biskup Piotr Tylicki wyposażył w niej szpital – Dom Ubogich[8].
Szczurowa była wsią biskupstwa krakowskiego w województwie sandomierskim w ostatniej ćwierci XVI wieku[10]. Pierwszym prywatnym właścicielem wsi został w 1827 roku Jan Popowich (zm. 1838) - komornik sądu szlacheckiego w Tarnowie, po nim zaś Szczurową odziedziczył jego siostrzeniec - Jan Truskawski[11]. Później, w pierwszej połowie XIX wieku (przed 1846 rokiem) przeszła w ręce polskiego ziemiaństwa: Ignacego i Anastazji Zielińskich, a następnie – po śmierci Ignacego w 1854 i drugim małżeństwie Anastazji – Kępińskich[11].
XIX wiek
[edytuj | edytuj kod]Rabacja galicyjska
[edytuj | edytuj kod]W 1846 roku Szczurową ominęła rabacja galicyjska zbierająca w okolicznych miejscowościach krwawe żniwo; stało się to za sprawą mandatariusza dziedzica Zielińskiego, który powstrzymał rozruchy chłopskie oraz faktu, że Ignacy i Anastazja mieszkali wówczas w drugim należącym do nich dominium – Moszczanicy[12].
Rozwój Szczurowej za rządów Anastazji i Jana Kępińskich
[edytuj | edytuj kod]Do połowy XIX wieku Szczurowa była ubogą miejscowością zamieszkiwaną przez chłopstwo[13][14]. Sytuacja wsi zmieniła się jednak, gdy w latach 50 XIX wieku osiedli w niej jej właściciele – Anastazja i Jan Kępińscy, pod których zarządem Szczurowa szybko przekształciła się w dobrze funkcjonujące miasteczko oraz istotny ośrodek kulturalny[14]. Na zlecenie Kępińskich powstał w Szczurowej eklektyczny pałac z elementami neogotyku, a także rodowa kaplica na miejscowym cmentarzu[8]. Finansowali oni także remont szczurowskiego Kościoła św. Bartłomieja Apostoła, a po jego pożarze udzielili mieszkańcom istotnego wsparcia finansowego przy budowie nowej, murowanej świątyni[9]. Byli także inicjatorami budowy murowanych kamienic przy rynku, za ich czasów powstała w Szczurowej apteka, gabinet lekarski, murowana plebania oraz poczta[8][14]. Wybudowano również drogę łączącą wieś z dworcem kolejowym w Brzesku-Słotwinie, otwierając tym samym Szczurową na świat[8][13].
Powstanie styczniowe
[edytuj | edytuj kod]W czasie powstania styczniowego, we wrześniu 1863 roku, w Szczurowej zgromadziła się część stuosobowej, dobrze uzbrojonej kawalerii ochotniczej, która dołączyć miała do II Korpusu „Krakowskiego” Józefa Hauke-Bosaka[15]. Kępińscy uczestniczyli również w demonstracyjnych nabożeństwach połączonych ze śpiewaniem zakazanej przez zaborcę pieśni "Boże, coś Polskę", uważanej wówczas za manifestację uczuć patriotycznych, a także brali udział w patriotycznych spotkaniach szlachty organizowanych przed powstaniem styczniowym przez dwór w Dołędze[11][16][17].
XX wiek
[edytuj | edytuj kod]Dwudziestolecie międzywojenne
[edytuj | edytuj kod]Po śmierci Anastazji (zm. 1885) i Jana (zm. 1897) Szczurową odziedziczył bratanek Jana – Aleksander Kępiński, który zamieszkał w niej wraz ze swoją żoną Alojzą zd. Schmitt oraz synem Antonim[17]. Pod zarządem Aleksandra Szczurowa rozwijała się gospodarczo i samorządowo – powołane do życia zostały różne organizacje jak chociażby spółdzielnia mleczarska (której Kępiński został prezesem)[14], Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży czy powstałe na przełomie 1929 i 1930 Koło Młodzieży Wiejskiej założone przez S. Miłkowskiego, Mieczysława Kabata, Władysława Buchańca oraz Józefa Kosonia, Franciszka Nitę, Jana Giemzę i Stanisława Rasaka[15]. Na pierwsze trzy dekady XX wieku przypada również wzrost pozycji Szczurowej na mapie politycznej regionu; po rozpadzie PSL na PSL „Piast” i PSL – Lewica stała się ona miejscem zażartej walki tych dwóch ugrupowań o wpływy. Organizowane w niej były wiece wyborcze Szymona Bernadzikowskiego, wielokrotnie odwiedzał ją również Wincenty Witos[15]. Po zamachu majowym przeprowadzonym przez Józefa Piłsudskiego w 1926 roku, Szczurowa – w której większość miał krytykujący sanację PSL „Piast” – stała się miejscem licznych wieców i manifestacji sprzeciwiających się rządowi Piłsudskiego. Najistotniejszymi spośród nich była przeprowadzona po wyroku procesu brzeskiego manifestacja 8 maja 1932 roku, w której uczestniczyć miały „wielotysięczne tłumy [chłopów]” oraz mający miejsce rok później wiec domagający się m.in. rozwiązania Sejmu i Senatu oraz przeprowadzenia demokratycznych wyborów. Centralnymi postaciami obu z tych wieców byli Wincenty Witos oraz Jan Brodacki, dawny poseł na Sejm. W organizacji powyższych manifestacji i protestów aktywnie uczestniczył również urodzony w Szczurowej Stanisław Nita, jeden z czołowych brzeskich ludowców i bliski współpracownik Witosa[15].
W 1934 przez Szczurową przeszła największa powódź dwudziestolecia wojennego. Za udział w akcji ratunkowej w jej trakcie Aleksander Kępiński – właściciel Szczurowej – odznaczony został 11 listopada 1934 roku srebrnym krzyżem zasługi[15][18].
II wojna światowa
[edytuj | edytuj kod]W czasie II wojny światowej – 3 lipca 1943 – miejsce miała Masakra w Szczurowej – mord 93 osób dokonany przez niemieckich okupantów pod przywództwem Engelberta Guzdka na ludności romskiej mieszkającej we wsi[19]. Zamordowani pochowani zostali na szczurowskim cmentarzu i upamiętnieni tablicą, na której wymieniono ich nazwiska. W czasie II wojny światowej w Szczurowej działały również tajne komplety zorganizowane przez Zygmunta Robaszkiewicza – prowadzono tajne nauczanie w zakresie szkoły podstawowej i gimnazjum, a później także i liceum. Sam Robaszkiewicz prowadził zajęcia języka polskiego, historii, geografii oraz biologii, przedmiotów humanistycznych uczyć pomagał ks. Jan Nita, religii i łaciny – ks. S. Daniel, natomiast języków nowożytnych – Jan Rassak. Nauczanie w zakresie szkoły podstawowej prowadziły Matylda Barabasz wraz z Krystyną Daniel-Robaszkiewicz[20].
W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa tarnowskiego.
Zabytki
[edytuj | edytuj kod]
Obiekty wpisane do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego[21]:
- kościół parafialny pw. św. Bartłomieja Apostoła z 1893 roku, projektu Jana Sas-Zubrzyckiego
- dwór wraz z parkiem oraz ogrodzenie z bramkami
Obiekty niewpisane do rejestru zabytków:
Osoby związane ze Szczurową
[edytuj | edytuj kod]W Szczurowej urodzili się:
- Michał Chylewski (ur. 1787) – malarz, uczestnik powstania listopadowego
- Stanisław Nita (ur. 1875) – ludowiec, więzień Berezy Kartuskiej
- Paweł Rosa (ur. 1890) – kapitan Wojska Polskiego, ofiara zbrodni katyńskiej
- Józef Gałuszka (ur. 1893) – poeta i publicysta, redaktor „Gazety Literackiej"
- Stanisław Antos (ur. 1922) – generał dywizji Wojska Polskiego, jedna z czołowych postaci wydarzeń Grudnia 1970
- Stanisław Zagaja (ur. 1925) – pomolog
- Jan Piotrowski (ur. 1953) – biskup kielecki
- Marek Antosz (ur. 1967) – poeta, prozaik, dziennikarz, nauczyciel
Inne osoby istotne dla Szczurowej:
- Jan Kępiński (ur. 1823) – działacz społeczny, właściciel Szczurowej w XIX wieku
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 134957
- ↑ Szczurowa, polskawliczbach.pl
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1254 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 74-75.
- ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ GUS. Rejestr TERYT
- ↑ KSNG: Wykaz urzędowych nazw miejscowości i ich części. opublikowany [w:] Dz.U. z 2013 r. poz. 200 ze zmianami w Dz.U. z 2015 r. poz. 1636. [dostęp 2018-01-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-05-22)]. (pol.).
- ↑ a b c d e f Historia gminy | Gmina Szczurowa [online], szczurowa.pl [dostęp 2023-01-30] (pol.).
- ↑ a b -----> WITAMY w PARAFII w SZCZUROWEJ [online], www.szczurowa.diecezja.tarnow.pl [dostęp 2023-01-30].
- ↑ Województwo sandomierskie w drugiej połowie XVI wieku. Część 2. Komentarz, indeksy, Warszawa 1993, s. 112.
- ↑ a b c Andrzej Krupiński i inni, Gmina Szczurowa, 2013, ISBN 978-83-87785-78-9.
- ↑ Józef Hampel, Chłopów polskich drogi do demokracji. Studia i szkice, 2008, s. 227, ISBN 978-83-7271-455-8.
- ↑ a b Gmina Szczurowa – Multimedialny katalog dziedzictwa kulturowego Małopolski. [dostęp 2023-01-30].
- ↑ a b c d Nowa Reforma, t. 67, 23 marca 1897.
- ↑ a b c d e Józef Hempel, Chłopów polskich drogi do demokracji. Studia i szkice, 2008, ISBN 978-83-7271-455-8.
- ↑ Maria Bruchnalska, Ciche bohaterki. Udział kobiet w powstaniu styczniowem, 1932.
- ↑ a b Nadwiślańskie dwory - historia, legendy, wielkie osobowości - Powiatowa i Miejska Biblioteka Publiczna w Brzesku [online], www.bibliotekabrzesko.pl [dostęp 2023-01-30] (pol.).
- ↑ 341. Zarządzenie Prezesa Rady Ministrów L. Kozłowskiego, Warszawa, 11 listopada 1934.
- ↑ W zakolu Raby i Wisły, 2005, s. 30-31.
- ↑ Historia szkoły - Zespół Szkół w Szczurowej [online], zsszczurowa.szkolna.net [dostęp 2023-01-30].
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo małopolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Dwór w Szczurowej – historia i opis. dworymalopolski.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-05-01)]..
- Szczurowa 3 (1), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XI: Sochaczew – Szlubowska Wola, Warszawa 1890, s. 868.
| Wsie | |
|---|---|
| Integralne części wsi |
|
