Tadeusz Sztumberk-Rychter

Tadeusz Sztumberk-Rychter
Miłosz, Tadeusz, Żegota
	; Tadeusz Sztumberk-Rychter w latach 60.
	major
Data i miejsce urodzenia	19 sierpnia 1907 ; Koluszki, Imperium Rosyjskie
Data i miejsce śmierci	14 marca 1972 ; Warszawa, Polska
	Przebieg służby
Lata służby	1929–1948
Siły zbrojne	Wojsko Polskie ; Armia Krajowa
Stanowiska	dowódca 27 Dywizji Wołyńskiej
Główne wojny i bitwy	II wojna światowa, kampania wrześniowa Akcja Burza
Późniejsza praca	członek Zarządu Głównego ZBoWiD
	Odznaczenia
	Multimedia w Wikimedia Commons

Tadeusz Sztumberk-Rychter, ps. Miłosz, Tadeusz, Żegota, (s. Witolda i Stefanii, ur. 19 sierpnia 1907 w Koluszkach, zm. 14 marca 1972 w Warszawie) – oficer artylerii Wojska Polskiego, dowódca 27 Wołyńskiej Dywizji Piechoty Armii Krajowej, uczestnik kampanii wrześniowej.

Życiorys

Podczas I wojny światowej przebywał z rodzicami w Rosji. Po powrocie do kraju ukończył w 1927 roku szkołę średnią we Włocławku. Porzucił studia na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim na rzecz kariery wojskowej. Skierowany został do Szkoły Podchorążych Rezerwy Artylerii we Włodzimierzu Wołyńskim^[1]. W latach 1931 – 1933 ukończył Szkołę Oficerską Artylerii w Toruniu z wysoką siódmą lokatą i otrzymał przydział do 5 dywizjonu artylerii konnej w Krakowie^[1].

W 1939 roku w stopniu porucznika został przyjęty do Wyższej Szkoły Wojennej w Warszawie^[1]. W kampanii wrześniowej w składzie Armii „Kraków” jako oficer sztabu dowódcy artylerii dywizyjnej 6 Dywizji Piechoty z którą przeszedł cały szlak bojowy^[1]. 20 września 1939 roku dostał się do niewoli niemieckiej w rejonie Zamościa. Z obozu jenieckiego uciekł 11 października 1939 roku i trafił do Krakowa, gdzie należał do pierwszych organizatorów Służby Zwycięstwu Polski, a później włączył się do konspiracji ZWZ^[1]. W końcu sierpnia 1940 roku, zagrożony aresztowaniem przeniósł się do Warszawy^[1], gdzie od września 1940 roku był szefem Oddziału II Okręgu Warszawskiego, następnie od kwietnia 1942 pracował jako szef wywiadu ofensywnego w Wydziale II Komendy Obszaru Warszawa Armii Krajowej^[1].

Od maja 1943 r. brał udział w walkach na Zamojszczyźnie, początkowo jako dowódca samodzielnej kompanii, następnie zastępca dowódcy 9 pp AK, za co został odznaczony Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari. 24 września 1943 jego oddział dokonał uwolnienia grupy 73 więźniów osadzonych w Biłgoraju (wśród nich był prof. Ludwik Ehrlich)^[2].

Po przeniesieniu na Wołyń, 28 lutego 1944 roku został szefem sztabu 27 Wołyńskiej Dywizji Piechoty AK i wziął udział w akcji „Burza” na Wołyniu. Po śmierci ppłk. Jana Kiwerskiego „Oliwy” od 4^[1] maja do 16 lipca 1944 r. pełnił obowiązki dowódcy dywizji. Po przekroczeniu Bugu w czerwcu 1944 roku brał udział w walkach na Lubelszczyźnie.

6 sierpnia 1944 roku aresztowany w Świdrze^[1] przez NKWD i zesłany początkowo do Charkowa, a następnie do obozu NKWD nr 179 w Diagilewie^[3]. Po ucieczce został ujęty na granicy i osadzony w obozie jeńców wojennych w Wystruciu na terenie dawnych Prus Wschodnich^[1]. W lipcu 1947 roku uwięziony w obozie NKWD nr 150 w Griazowcu^[4]. Do Polski wrócił w maju 1948 roku. Początkowo utrzymywał się z pracy fizycznej, później stopniowo awansując doszedł do stanowiska dyrektora chemicznego zakładu produkcyjnego w Górze Kalwarii. Działał w Stowarzyszeniu „PAX”, był członkiem Zarządu Głównego Związku Bojowników o Wolność i Demokrację.

Zmarł 14 marca 1972 roku i został pochowany na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kw.175-2-1)^[5].

Promocje

Porucznik: 1935 r.
Kapitan: 22 stycznia 1941
Major: 12^[1] kwietnia 1944
Podpułkownik: 1968 r.

Odznaczenia

Krzyż Srebrny Orderu Wojennego Virtuti Militari V kl.
Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (pośmiertnie)
Krzyż Walecznych (czterokrotnie^[1])
Krzyż Zasługi z Mieczami^[1]
Krzyż Partyzancki^[1]
Medal „Za zasługi dla obronności kraju”^[1]

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o Michał Fijałka: 27. Wołyńska Dywizja Piechoty AK. s. 166.
↑ Edward Zając, Szkice z dziejów Sanoka, Sanok 1998, s. 30.
↑ Tadeusz Żenczykowski, Polska lubelska 1944, Warszawa 1990, s. 226.
↑ Dariusz Rogut, Internowani oficerowie Armii Krajowej w sowieckim obozie jenieckim nr 150 w Griazowcu w latach 1947-1948, w: Sowiecki system obozów i więzień, Łódź 2013, s. 88.
↑ Cmentarz Stare Powązki: Sztumberk-Rychterowie, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2020-05-15] .

Bibliografia

Józef Turowski, Pożoga. Walki 27 Wołyńskiej Dywizji AK, Wydawnictwo PWN, Warszawa 1990.
Michał Fijałka, 27 Wołyńska Dywizja Piechoty Armii Krajowej, Wydawnictwo PAX, 1987 s. 166-167 ISBN 83-211-0734-6.
Andrzej Krzysztof Kunert: Słownik biograficzny konspiracji warszawskiej 1939−1945 T.2. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX, 1987, s. 177–179. ISBN 83-211-0758-3..

Linki zewnętrzne

Biogram Tadeusza Sztumberka-Rychtera

[fijałka-1] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o Michał Fijałka: 27. Wołyńska Dywizja Piechoty AK. s. 166.

[2] Edward Zając, Szkice z dziejów Sanoka, Sanok 1998, s. 30.

[3] Tadeusz Żenczykowski, Polska lubelska 1944, Warszawa 1990, s. 226.

[4] Dariusz Rogut, Internowani oficerowie Armii Krajowej w sowieckim obozie jenieckim nr 150 w Griazowcu w latach 1947-1948, w: Sowiecki system obozów i więzień, Łódź 2013, s. 88.

[5] Cmentarz Stare Powązki: Sztumberk-Rychterowie, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2020-05-15] .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]