Banie
53°06′06″N 14°39′45″E/53,101667 14,662500| wieś | |
 Kaplica św. Jerzego z 1417 r. | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2022) |
1810[2] |
| Strefa numeracyjna |
91 |
| Kod pocztowy |
74-110[3] |
| Tablice rejestracyjne |
ZGR |
| SIMC |
0772642 |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa zachodniopomorskiego  | |
Położenie na mapie powiatu gryfińskiego  | |
Położenie na mapie gminy Banie  | |
| 53°06′06″N 14°39′45″E/53,101667 14,662500[1]
| |
| Strona internetowa | |
Banie (dawniej niem. Bahn) – wieś w północno-zachodniej Polsce położona w województwie zachodniopomorskim, w powiecie gryfińskim, w gminie Banie, nad rzeką Tywą, pomiędzy jeziorami Dłużec (Długie Bańskie) i Jeziorem Mostowym. Siedziba gminy Banie.
Dawniej samodzielne miasto. W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Banie. W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie szczecińskim.
W 2011 roku wieś liczyła 1970 mieszkańców[4].
Toponimia
[edytuj | edytuj kod]Miasto znane od XIII pod różnym nazewnictwem: Banen 1235, Bane 1286, Baniz 1303, Banyz 1324. Forma zgermanizowana – Bahn. Jedna z teorii głosi, iż nazwa pochodzi od wyrazu bania, który oznaczał dawniej dół, dołek, tak więc wskazywała na położenie osady we wgłębieniu. W średniowieczu występowała też obocznie forma Banice, względnie Banica (utworzona za pomocą przyrostka zdrabniającego- ica)[5].
Nazwa Banie została administracyjnie zatwierdzona 12 listopada 1946[6].
Transport
[edytuj | edytuj kod]Banie znajdują się u zbiegu dwóch szlaków drogowych – drogi wojewódzkiej nr 121 łączącej Gryfino i Myślibórz oraz drogi wojewódzkiej nr 122 biegnącej z Suchania do przejścia granicznego w Krajniku Dolnym.
Do 2000 roku przez Banie przebiegała linia kolejowa łącząca Chwarstnicę ze Swobnicą. We wsi była stacja kolejowa Banie[7].
Historia
[edytuj | edytuj kod]W IX–X wieku Banie stały się okręgiem grodowym, który bronił od zachodu dostępu do ziemi pyrzyckiej. W roku 1124 prawdopodobnie wprowadzono wiarę chrześcijańską w Baniach. Obszar obecnie nazywany ziemią bańską, książę Barnim I nadał w 1234 r. Zakonowi Templariuszy; wtedy też miejscowość została nazwana miastem[8]. W pierwszej połowie XIII w. wzniesiono w Baniach kościół, a w pierwszej połowie XIV w. rozpoczęto budowę murów obronnych (linia murów posiadała wówczas dwie bramy i dwadzieścia baszt)[9]. Po kasacji zakonu templariuszy w 1312 r. tutejsze ziemie przejęli joannici, którzy w 1345 r. odstąpili miasto księciu Barnimowi III. W 1399 miał miejsce konflikt mieszczan z joannitami[9]. W 1417 r. powstał szpital oraz kaplica św. Jerzego. W XV wieku przyjął się w Baniach obyczaj odgrywania scen z misterium Męki Pańskiej, ostatni raz miało to miejsce w 1498 roku. Przez zbieg okoliczności aktor, który odgrywał krzyżowanego Chrystusa trwał w zatargu z aktorem grającym legionistę Longinusa. Legionista korzystając z odgrywanej sceny przebił włócznią unieruchomionego przeciwnika raniąc go śmiertelnie[10]. W wyniku zamieszek życie postradało jeszcze kilku mieszczan. W ten smutny sposób zakończył żywot piękny chrześcijański obyczaj, ponieważ sąd kościelny zakazał odgrywania tego typu widowisk. Zakaz ten przestrzegany jest do dziś. Wydarzenie to przypomina kaplica św. Jerzego, w której frontonie nadal tkwią haki służące do mocowania krzyża używanego podczas misterium[11]. Podczas walk pomorsko-brandenburskich w 1487 roku miasto zostało dotkliwie zniszczone. Rozebrano też wówczas część fortyfikacji. W latach 1653–59 Banie pozostawały we władaniu Szwedów, a następnie Brandenburgii i od 1701 r. Prus. W roku 1766 rozebrano resztę fortyfikacji. Zachowała się jedynie XIV wieczna baszta prochowa. W roku 1840 został wybudowany nowy ratusz, a do kościoła w 1853 r. dobudowano wieżę. W trakcie działań wojennych w 1945 roku miasto zniszczone zostało w 50% i po wojnie utraciło prawa miejskie[12]. Mimo zniszczeń, Banie zachowały średniowieczny układ ulic z trójkątnym rynkiem. (zobacz: Miejscowości w Polsce pozbawione praw miejskich)[13][14].
W 1849 roku w Baniach żyło 94 Żydów. Większość z nich zajmowała się handlem. Gmina żydowska posiadała synagogę i cmentarz. W 1935 roku w miasteczku funkcjonowało 7 przedsiębiorstw żydowskich. Prawdopodobnie wszyscy żydowscy mieszkańcy Bań zdążyli uciec przed hitlerowskimi represjami[15].
W 1985 roku nastąpiło na placu 2 Marca odsłonięcie nowego (pierwszy był postawiony w latach czterdziestych XX w.) pominika ku czci poległych żołnierzy Armii Czerwonej[16]
Zabytki
[edytuj | edytuj kod]
- XIII-wieczny kościół parafialny pw. Matki Bożej Wspomożenia Wiernych zbudowany z ciosów granitowych, przebudowywany w XV, XVII i XIX w., usytuowany na terenie średniowiecznego cmentarza, ogrodzony kamiennym murem. Wieżę rozebrano w 1853 r. i zastąpiono ją wąską dzwonnicą z ciosanego kamienia polnego. We wnętrzu kościoła znajduje się barokowy ołtarz z 1700 r., dwie płaskorzeźby, barokowa ambona z początku XVIII w., empora organowa z 1767 r., prospekt organowy z drugiej połowy XIX w. oraz płyty nagrobne barokowe z piaskowca.
- kaplica św. Jerzego z 1417 r., gotycka, zbudowana z ciosów granitowych, kamienia i cegły. Posiada wyposażenie barokowe, tj. płaskorzeźby z XVII/XVIII w. Odbudowana w latach 1997–1998[17].
- XIV-wieczna Baszta Prochowa, kamienno-murowana.
- XVIII-wieczne budynki ryglowo-murowane
- synagoga neoklasycystyczna z XIX w.
- budynek poczty z końca XIX w.
- pozostałości cmentarza ewangelickiego oraz kirkutu
- pomniki przyrody: dąb szypułkowy „Jagiełło” albo Pokoju (rynek, obwód ok. 400 cm), lipa drobnolistna „Maria” (obwód 595 cm, ul. Brzozowa).
Ludzie związani z Baniami
[edytuj | edytuj kod]
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 2343
- ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-06].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 12 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ Wieś Banie w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2019-06-28], liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ Kazimierz Rymut: Nazwy miast Polski. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1987, s. 28. ISBN 83-04-02436-5.
- ↑ Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262)
- ↑ Serwis Kolej.one, Chwarstnica-Swobnica
- ↑ Gmina Banie – Geneza herbu Gminy Banie [online], www.banie.pl [dostęp 2017-11-22] (pol.).
- ↑ a b Czesław Piskorski „Pomorze Zachodnie, mały przewodnik” Wyd. Sport i Turystyka Warszawa 1980 s. 101 ISBN 83-217-2292-X
- ↑ Wielkanocna zbrodnia w Baniach. Uroczystość zamieniła się w skandal
- ↑ Agnieszka Wędrychowska, Ewa Lodzińska, Waldemar Wieczorek, Stanisław Kryciński, Anna Olej-Kobus, Krzysztof Kobus, Robert Janaszek, Piotr Kamiński: Polska jest fajna: turystyczny atlas samochodowy. Warszawa: Demart, 2006. ISBN 83-7427-272-4.
- ↑ Piotr Skurzyński „Pomorze” Wyd. Sport i Turystyka – Muza S.A. Warszawa 2007 ISBN 978-83-7495-133-3 s. 25–27
- ↑ Gmina Banie, Turystyka. [dostęp 2007-10-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-10-17)].
- ↑ Westernpomerania, Bahn
- ↑ Historia społeczności | Wirtualny Sztetl [online], sztetl.org.pl [dostęp 2021-10-30].
- ↑ Dominika Czarnecka „Pomniki Wdzięczności Armii Czerwonej w Polsce Ludowej i w III Rzeczypospolitej, IPN 2015, ISBN 978-83-7629-777-4, str. 382
- ↑ Architektura Sakralna Pomorza Zachodniego. [dostęp 2012-07-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-07-18)].
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]
- Historia Żydów w Baniach na portalu Wirtualny Sztetl
