Chełst (województwo wielkopolskie)
52°49′31″N 15°57′03″E/52,825278 15,950833| wieś | |
 Centrum wsi, dolina Miały | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2022) |
539[2] |
| Strefa numeracyjna |
67 |
| Kod pocztowy |
64-733[3] |
| Tablice rejestracyjne |
PCT |
| SIMC |
0525748 |
Położenie na mapie gminy Drawsko  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego  | |
Położenie na mapie powiatu czarnkowsko-trzcianeckiego  | |
| 52°49′31″N 15°57′03″E/52,825278 15,950833[1]
| |
Chełst (niem. Neuteich[4]) – wieś sołecka w Polsce nad rzeką Miałą, przy szosie Drezdenko–Czarnków, położona w województwie wielkopolskim, w powiecie czarnkowsko-trzcianeckim, w gminie Drawsko.
Położenie
[edytuj | edytuj kod]Przez wieś przebiega droga wojewódzka nr 181 oraz wybiega DW 133.
Nazwa
[edytuj | edytuj kod]Miejscowość pierwotnie związana była z Wielkopolską. Ma metrykę średniowieczną i istnieje co najmniej od połowy XVI wieku. Wymieniona pierwszy raz w łacińskim dokumencie z lat 1564-1565 „na Chelscziech”. Według tego zapisu staropolską nazwę zidentyfikowano jako „Chelsty”. W 1581 wymieniona została pod dwiema nazwami „Miałła alias Chełst”,, 1595 Chaust oraz Neuenteich, 1615 „Helst”, 1627 Helst, 1632 Chełst, 1638 Neuteich, 1880 Chełst oraz Neuteich, 1944 „Neuteich”[5][4].
Nazwa pochodzi od miejscowego stawu i rzeki o nazwie Chełst zwanej również Miałła (obecnie to rzeka Miała). Nazwa Chełst wywodzi się ze staropolszczyzny i oznacza szum, zgiełk[6]. W latach 1564–65 zapisano lokalizację miejscowości przy stawie Chelsczie. Pierwszy człon niemieckiej nazwy również nawiązuje do stawu Teich z dodaniem słowa nowy – neu[4].
Historia
[edytuj | edytuj kod]Miejscowość była początkowo wsią królewską leżącą w dobrach wieleńskich, tzw. królewszczyzną należącą do królów polskich. W latach 1580–1581 leżała w powiecie poznańskim Korony Królestwa Polskiego, w parafii Wieleń[5].
Z lat 1564–1565 pochodzi pierwszy zapis związany z miejscowością. Odnotowano wówczas, że położona jest przy stawie o nazwie Chełst gdzie przebiegała granica państwowa pomiędzy Drawskiem leżącym w Koronie Królestwa Polskiego, a Drzeniem (obecnie Drezdenko) położonym w Nowej Marchii. Wieś odnotowano wówczas jako osadę w puszczy należącą do wsi Drawsko w dobrach wieleńskich. Mieszkało w niej 5 zagrodników. Znajdowały się tam dwa doły smolarskie, w których wyrabiano po 3 beczki smoły rocznie. Mieszkańcy dawali robociznę oraz płacili 22 groszy czynszu. Od każdego dołu płacili po 6 groszy oraz po 3 grosze podatku od każdej wytworzonej beczki smoły[5].
W 1580 odnotowano pobór podatków od 7 zagrodników oraz z młyna pełniącego funkcję papierni. W 1595 miejscowość odnotowana została jako wieś Chaust leżącą w pobliżu młyna-papierni. Od 1631 w okolicy wsi notowana była osada o nazwie "Papiernik" koło Wielenia[5].
W wyniku II rozbioru Rzeczypospolitej w 1793, miejscowość przeszła w posiadanie Prus i jak cała Wielkopolska znalazła się w zaborze pruskim. W latach 1920–1939 granica państwowa, biegnąca na krótkim odcinku rzeką Miałą, dzieliła wieś na dwie części: niemiecką (zachodnią) i polską (wschodnią). W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa pilskiego. Obecnie granica województw lubuskiego i wielkopolskiego powtarza dawną granicę polsko-niemiecką z dwoma odstępstwami na terenie puszczy – jedno z nich znajduje się w rejonie Chełstu[7].
W okresie międzywojennym w miejscowości stacjonowała placówka Straży Granicznej I linii „Chełst”[8].
W latach 1954–1968 wieś należała i była siedzibą władz gromady Chełst, po jej zniesieniu w gromadzie Drawsko.
Zabytki i osobliwości
[edytuj | edytuj kod]
Godny uwagi jest kościół o konstrukcji szachulcowej, wzniesiony na planie prostokąta w połowie XVIII w. Zachowany zespół starych domów i gospodarstw. Pod lasem dawna niemiecka strażnica graniczna (przystosowana do roli szkoły). Przed nią tablica ku czci Józefa Chociszewskiego, urodzonego w Chełście[9]. Odsłonięta została 4 czerwca 1939 na domu nr 9, czyli dawnej szkole w polskiej części, przeniesiona w obecne miejsce w 2007[7].
Z drogi przed i za wsią rozciąga się rozległy widok na dolinę Noteci ze wzgórza koło Starych Bielic.
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 15344
- ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-06].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 143 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ a b c Rymut 1996 ↓, s. 33-34.
- ↑ a b c d Chmielewski 1982 ↓, s. 189.
- ↑ Stanisław Urbańczyk 1955 ↓, s. 233.
- ↑ a b Paweł Anders, Władysław Kusiak, Puszcza Notecka, Oficyna Wydawnicza G&P, Poznań, 2011, s.105, ISBN 978-83-7272-242-3
- ↑ Marek Jabłonowski, Bogusław Polak: Polskie formacje graniczne 1918−1839. Dokumenty organizacyjne, wybór źródeł. Tom II. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej, 1999, s. 22. ISBN 83-87424-77-3.
- ↑ "Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny" Tom I A-M, PWN Warszawa 1984, hasło Józef Chociszewski str. 138
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Stefan Chmielewski: Słownik historyczno-geograficzny województwa poznańskiego w średniowieczu, cz. I (A – H), zeszyt 2, hasło „Chełst”. Wrocław: Ossolineum, 1982, s. 189.
- Kazimierz Rymut: Nazwy miejscowe Polski, t. II C-D. Kraków: Polska Akademia Nauk, Instytut Języka polskiego, 1997, s. 33-34. ISBN 83-85579-64-8.
- Stanisław Urbańczyk: Słownik staropolski tom I (A —Ć), hasło "Chełst", "Chełstanie". Wrocław-Warszawa-Kraków: Pracownia, Polska Akademia Umiejętności, 1955, s. 233.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Chełst, [w:] Słownik historyczno-geograficzny ziem polskich w średniowieczu, Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk, 2010–2014.
