Nartnik duży
| Gerris lacustris[1] | |||
| (Linnaeus, 1758) | |||
 Kopulująca para nartników | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Podkrólestwo | |||
| (bez rangi) | pierwouste | ||
| Nadtyp | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Infrarząd | |||
| Nadrodzina | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
nartnik duży | ||
| Synonimy | |||
| |||
_-_canibalism.jpg)
Nartnik duży (Gerris lacustris) – gatunek półwodnego pluskwiaka z rodziny nartnikowatych. Jego nazwa wzięła się prawdopodobnie od nart, ponieważ suwa się po powierzchni wody jak narty po śniegu. Czasami jest mylony z poślizgowatymi (Hydrometridae) i plesicowatymi (Veliidae). Wzięty do ręki potrafi boleśnie ukąsić.
Jak wszystkie nartnikowate, gatunek ten jest wtórnie przystosowany do życia na powierzchni wody[2]. Jego ciało pokrywają od spodu gęste, srebrzyste włoski[3][4], natłuszczane przez specjalną wydzielinę. Między tym owłosieniem gromadzą się pęcherzyki powietrza, wykorzystywane przez nartniki do oddychania w zanurzeniu[2].
U nartnika dużego, jak i u wszystkich nartnikowatych, występuje wewnątrzgatunkowy pterygopolimorfizm, spowodowany czynnikami genetycznymi i środowiskowymi, w którym wyróżnia się cztery morfotypy: makropteryczny (skrzydła w pełni rozwinięte), brachypteryczny (o skrzydłach skróconych, ale maksymalnie do połowy normalnej długości), mikropteryczny (skrzydła skrócone o więcej, niż połowa normalnej długości) oraz apteryczny (bezskrzydły)[5].
Charakterystyka
[edytuj | edytuj kod]Jego ciało jest wydłużone[2][5][6], mierzy ok. 8–10 mm[2][4][6][7][8]. Półpokrywy są skórzaste, nie dzielą się na część błoniastą i pokrywową[5]. Międzykrywka, przykrywka i zakrywka są zrośnięte w jednolitą płytkę pokrywy. Głowa jest krótka i zwęża się ku przodowi[4], oczy są niewielkie i owalne[5], stykają się z przednią krawędzią przedplecza. Na końcu głowy jest 4-członowa kłujka oraz dłuższe od głowy, również 4-członowe czułki, których pierwszy człon ma długość równą sumie długości drugiego i trzeciego. Tarczka jest ukryta pod wyrostkiem przedplecza[4].
Gatunek ten ma 3 pary odnóży. Środkowe i tylne są cienkie, proste i sztywne, choć zginają się w stawach[2]. Stopy są dwuczłonowe, z pazurkami osadzonymi na ich końcu (wierzchołku). Pierwszy człon stóp trzeciej pary odnóży jest trzykrotnie dłuższy od drugiego[4]. Przy pomocy drugiej i trzeciej pary odnóży nartnik utrzymuje się na powierzchni zbiornika[2][5]. Jego stopy „zagłębiają” się w wodę, nie przebijając jej[3], ponieważ są pokryte mikroskopijnymi włoskami z rowkami, między którymi gromadzi się powietrze[5]. Do lokomocji nartnik używa głównie odnóży środkowych, które niczym wiosła przesuwają go o kilkadziesiąt centymetrów za każdym uderzeniem[2]. Gęste włoski na dolnej części odwłoka, dzięki gromadzonym między nimi pęcherzykom, służą mu za poduszkę powietrzną[6]. Przednia para odnóży różni się od dwóch pozostałych. Jest grubsza i zaopatrzona w haczykowate pazury. Służy do chwytania ofiary[2][5][6].
Prawie całe jego ciało jest ciemne[2], z wyjątkiem żółtawobrunatnych ud przednich odnóży oraz spodu czułków[4]. W wierzchołkowej połowie przednie ud znajdują się dwa wąskie, ciemne paski: krótszy na wierzchu i dłuższy po stronie spodniej[9]. Brunatne przedplecze charakteryzuje się żółtą linią na obu krawędziach bocznych[4]. Strona brzuszna jest jaśniejsza od grzbietowej[5]. U samic spód odwłoka ma dodatkowo dwa szerokie, podłużne pasy[4].
Od G. odontogaster różni się m.in. brakiem ząbków na siódmym sternicie odwłoka u samców i brakiem wklęsłości na ósmym sternice odwłoka u samic, a od nartnika powierzchniowca (Gerris gibbifer) brakiem wzgórka z ujściami gruczołów zapachowych na zapiersiu[9].
Występowanie
[edytuj | edytuj kod]Gatunek rozsiedlony palearktycznie. Występuje od Europy po Japonię na wschodzie oraz zachodnią Afrykę Północną i Bliski Wschód na południu[9]. W Polsce jest najpospolitszym nartnikiem[9]. Żyje na powierzchni wód stojących lub wolno płynących[2][3][6]. Bardzo szybko zasiedla nowo powstałe akweny. Zwykle już po kilku dniach od założenia stawiku ogrodowego, na jego powierzchni pojawiają się pierwsze nartniki[3]. Można go spotkać od wczesnej wiosny do jesieni[2]. Zimę spędza na lądzie, w pobliżu wód, schowany pod zeschłymi liśćmi lub mchem[2][8].
Ekologia
[edytuj | edytuj kod]Pożywienie i polowanie
[edytuj | edytuj kod]Nartnik jest drapieżnikiem[4][6], żywiącym się przede wszystkim owadami, które spadły do wody[2][3][5][10] (muchówki, chruściki, chrząszcze, pszczoły)[11] i szamocząc się na jej powierzchni wytwarzają fale[3][10], których siła i kierunek rozchodzenia są wykorzystywane przez receptory na odnóżach nartnika do zlokalizowania ofiary[10]. Poza owadami opadłymi z powietrza poluje on także na wodne bezkręgowce (np. larwy i poczwarki komarów, rozwielitki), które podpływają do powierzchni zbiornika[5]. Gdy już dosięgnie swojej ofiary, wbija w nią kłujkę i wysysa z niej płyny ustrojowe. Wiosną, kiedy pożywienia jest mało, nartniki potrafią pożerać młode swojego gatunku, ponieważ fale wywoływane przez krótkie nogi larw przypominają te wytwarzane przez owady walczące o życie w wodzie[11]. Czasami G. lacustris wzbogaca swoją dietę o ciecz wydobywającą się z martwych ptaków oraz drobnych ssaków, dryfujących po powierzchni zbiornika wodnego[2].
Cykl rozwojowy
[edytuj | edytuj kod]W warunkach polskich nartniki budzą się z zimowego odrętwienia pod koniec marca[9] lub kwietniu i na ten czas przypada ich okres godowy. Podczas godów samce uderzają stopami o powierzchnie wody, wabiąc w ten sposób samice[5] (i odganiając jednocześnie rywali)[11]. Te, zapłodnione, składają jaja pod wodą, pojedynczo lub rzędami i za pomocą specjalnej wydzieliny przyklejają je do przybrzeżnych roślin oraz kamieni[2][3][8]. Jedna samica składa około 20 jaj. Samce giną krótko po okresie godowym[11]. Larwy, będące miniaturami osobników dorosłych, wylęgają się po około 4 tygodniach[5] i od razu wypływają na powierzchnię, by od tego momentu prowadzić wyłącznie nawodny tryb życia[2][3]. Początkowo larwy przebywają wśród roślinności nadbrzeżnej, na otwartą wodę wyruszają dopiero jako osobniki dorosłe[11]. Przeobrażenie w imago jest niezupełne i następuje po pięciu stadiach larwalnych[3]. W ciągu roku pojawiają się dwa nowe pokolenia Gerris lacustris[2][5][8][11]. Pierwsze wylęga się od maja do lipca i żyje około 4 miesięcy. Nartniki z tego lęgu nie umieją latać i całe życie spędzają na wodzie. Nartniki z drugiego pokolenia latają[11].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Gerris lacustris, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q Henryk Sandner: Owady. Warszawa: PWN, 1990, s. 353–354. ISBN 83-01-08369-7.
- ↑ a b c d e f g h i Leksykon zwierząt – Owady. Henryk Garbarczyk (red. nauk.). Warszawa: Świat Książki, 2003, s. 146. ISBN 83-7311-855-1.
- ↑ a b c d e f g h i Nikołaj Pławilszczikow: Klucz do oznaczania owadów. Henryk Sandner (red.). Wyd. II. Warszawa: PWRiL, 1972, s. 246–248.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m Michał Grabowski, Radomir Jaskuła, Krzysztof Pabis: Ilustrowana encyklopedia owadów i pajęczaków Polski. Warszawa: Carta Blanca, 2012, s. 107. ISBN 978-83-7705-163-4.
- ↑ a b c d e f Václav Jan Staněk: Wielki atlas owadów. Warszawa: PWRiL, 1972, s. 108–109. ISBN 83-09-00903-8.
- ↑ Poradnik badania jakości wód. Warszawa: NFOŚiGW, 1996. ISBN 83-85908-29-3.
- ↑ a b c d Józef Banaszak: Przegląd systematyczny owadów. Bydgoszcz: Wydawnictwo Uczelniane WSP, 1994. ISBN 83-7096-099-5.
- ↑ a b c d e Tadeusz Jaczewski, Aleksander Wróblewski: Klucze do oznaczania owadów Polski cz. XVIII Pluskwiaki różnoskrzydłe – Heteroptera z. 4 Hebridae, Mesoveliidae, Hydrometridae, Veliidae i nartniki – Gerridae. Warszawa: PWN, Polskie Towarzystwo Entomologiczne, 1976.
- ↑ a b c Marek W. Kozłowski: Owady Polski. Warszawa: MULTICO Oficyna Wydawnicza, 2008, s. 112–113. ISBN 978-83-7073-666-8.
- ↑ a b c d e f g Encyklopedia zwierząt od A do Z. Warszawa: 1999. ISBN 83-908277-3-5.