Przejdź do zawartości

Prawo cytatu

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Prawo cytatu – potoczne określenie wyjątku w prawie autorskim zezwalającego na wykorzystanie niewielkich fragmentów cudzej twórczości we własnych utworach bez konieczności uzyskania zgody twórcy.

Podobne rozwiązania prawne wprowadzono w wielu krajach świata, jednak ich zakres jest różny w zależności od jurysdykcji. Przykładowo prawo niemieckie wymaga, by cytat służył krytyce, recenzji i podobnym celom, holenderskie zezwala dodatkowo na szeroko rozumiane „obwieszczanie”[1], a polska ustawa nie zawiera ograniczonego katalogu celów cytatu[2].

Funkcja

[edytuj | edytuj kod]

Przytaczanie cudzej twórczości ma długą historię i odgrywa istotną rolę w kulturze, m.in. w obiegu informacji, nauce i oświacie, dziedzinach artystycznych. Pozwala ono na zachowanie ciągłości kultury[3] i jest „jednym z ważniejszych w praktyce ograniczeń prawnego monopolu twórcy”[4]. „Ta postać dozwolonego użytku (…) jest chyba jedną z «najmocniejszych», najbardziej usprawiedliwionych”[5].

Historia

[edytuj | edytuj kod]

Zanim prawo cytatu pojawiło się w aktach normatywnych, było stosowane w praktyce[6]. W tekstach cytowano od ok. XVI – XVII wieku, gdy zaczęto przywiązywać wagę do rzetelnego powoływania się na autorytety[7]. Świadome, celowe powtarzanie wcześniejszych struktur muzycznych w nowych utworach praktykowano od czasu, gdy pojawiła się polifonia[8], a cytaty w plastyce stosowano w przynajmniej od średniowiecza, gdy malowano filakterie[9]. Słowo „cytat” jako określenie dopuszczalnego przytoczenia wcześniejszego tekstu upowszechniło się w językach europejskich na początku Oświecenia. W 1812, w okresie powstawania pierwszych ustaw autorskoprawnych, Charles Nodier napisał, że „nie można usprawiedliwiać żadnych zapożyczeń z wcześniejszych dzieł, z wyjątkiem cytatów”[6].

Ustawy XIX-wieczne znały już prawo cytatu. Przykładowo w krajach niemieckich, ustawa Związku Niemieckiego z 1837 zakazywała kopiowania utworów i wymieniała wyjątki od tej reguły. Wśród nich znalazł się przepis zezwalający na „dosłowne przytaczanie pojedynczych fragmentów wydrukowanego dzieła”[10]. Następna ustawa z 1870 legalizowała cytowanie obszerniejszych fragmentów i określała cel cytatu jako dydaktyczno-naukowy[11]. Wprowadziła też obowiązek podania autora lub źródła cytatu[12][13]. Ustawa z 1876 zezwalała na cytowanie całych utworów plastycznych do zilustrowania tekstu[14].

Prawo międzynarodowe i unijne

[edytuj | edytuj kod]

W pierwszej wersji konwencji berneńskiej z 1886 w art. 10 wspomniano o „zapożyczaniu” z utworów w celach edukacyjnych i naukowych oraz w celu tworzenia edukacyjnych zbiorów cytatów (chrestomatii). W myśl tego przepisu obowiązujące regulacje miały zostać ustalone w innych umowach międzynarodowych[15][16]. W 1948, w redakcji brukselskiej, ustanowiono konwencyjne minimum prawa cytatu[17]. Jednak użyte wtedy sformułowania były ogólne, a jednocześnie zbyt wąskie w stosunku do społecznych realiów[18]. W art. 10-bis dopuszczono zamieszczanie „krótkich” cytatów z okazji sprawozdań o aktualnych wydarzeniach jedynie w gazetach i czasopismach; pominięto cytat objaśniający i dydaktyczny[19][20]. W 1967, w redakcji sztokholmskiej, ustalono obecnie (2017 r.) obowiązujący standard. Usunięto wymóg „krótkości” cytatu i ograniczenie miejsca cytowania do gazet oraz czasopism, a wprowadzono: wymóg uprzedniego rozpowszechnienia utworu, zgodności z przyjętymi zwyczajami (co ocenia się w świetle testu trójstopniowego)[21] i cytowania w stopniu uzasadnionym przez zamierzony cel[22].

W Unii Europejskiej przepisy regulujące prawo cytatu znalazły się w art. 6 ust. 2 lit b) i art. 9 dyrektywy 96/9/WE o ochronie baz danych i art. 5 ust. 3 lit d) dyrektywy 2001/29/WE, tzw. „internetowej”[23]. Druga z nich uwzględnia wymogi z konwencji berneńskiej (uprzednie rozpowszechnienie utworu źródłowego, zgodność cytatu z uczciwymi praktykami, rozmiar cytatu usprawiedliwiony przez cel cytatu), określa, że dozwolony cytat ma służyć celom takim jak krytyka lub recenzja i zobowiązuje do podania źródła, łącznie z nazwiskiem autora, poza przypadkami, w których okaże się to niemożliwe[24]. Wskazywano także dwie inne postacie dozwolonego użytku zawarte w dyrektywie 29/2001/WE zbliżone do prawa cytatu: art. 5 ust. 3 lit. a), f) oraz k)[25].

Prawo cytatu w Polsce

[edytuj | edytuj kod]
 Osobny artykuł: Prawo cytatu (Polska).

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Senftleben 2010 ↓, s. 536.
  2. ↑ Mania 2017 ↓, s. 66.
  3. ↑ Wachowska 2009 ↓, s. 23, 26.
  4. ↑ Szczotka 2007 ↓, s. 103.
  5. ↑ Stanisławska-Kloc 2015 ↓.
  6. ↑ a b Ros 2009 ↓, s. 15.
  7. ↑ Małek 2011 ↓, s. 78.
  8. ↑ Małek 2011 ↓, s. 101.
  9. ↑ Małek 2011 ↓, s. 137.
  10. ↑ Ferenc-Szydełko 2000 ↓, s. 87.
  11. ↑ Małek 2011 ↓, s. 172.
  12. ↑ Ferenc-Szydełko 2000 ↓, s. 88.
  13. ↑ Małek 2011 ↓, s. 173.
  14. ↑ Ferenc-Szydełko 2000 ↓, s. 177.
  15. ↑ Małek 2011 ↓, s. 142.
  16. ↑ Barta i Markiewicz 2009 ↓, s. 5.
  17. ↑ Dozwolone jest przetaczanie cytatów z dzieła już legalnie udostępnionego odbiorcom, pod warunkiem że jest to zgodne z przyjętymi zwyczajami i w stopniu uzasadnionym przez zamierzony cel, a także cytatów z artykułów, zamieszczonych w dziennikach i czasopismach, w formie przeglądów prasy. (...) W razie cytowania i korzystania z dzieł w jeden ze sposobów, o którym mowa w poprzednich ustępach tego artykułu, należy podać źródło i nazwisko autora, jeżeli to nazwisko jest zamieszczone w źródle.
  18. ↑ Małek 2011 ↓, s. 144.
  19. ↑ Błeszyński 1979 ↓, s. 270.
  20. ↑ Małek 2011 ↓, s. 143.
  21. ↑ Małek 2011 ↓, s. 146.
  22. ↑ Małek 2011 ↓, s. 145.
  23. ↑ Małek 2011 ↓, s. 153.
  24. ↑ Małek 2011 ↓, s. 154.
  25. ↑ Stanisławska-Kloc 2015 ↓; Małek 2011 ↓, s. 154.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Janusz Barta, Ryszard Markiewicz, Dozwolony użytek: antologie i wypisy, „Prace z Prawa Własności Intelektualnej”, 104, 2009, ISSN 0137-236X.
  • Jan Błeszyński, Konwencja berneńska a polskie prawo autorskie, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979, ISBN 83-01-01550-0, OCLC 9034113.
  • Ewa Ferenc-Szydełko, Prawo autorskie na ziemiach do 1926 roku, „Prace Instytutu Prawa Własności Intelektualnej UJ”, Kraków: Zakamycze, 2000, ISSN 0137-236X.
  • Grzegorz Mania, Cytat w muzyce – o potrzebie reinterpretacji przesłanek, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego”, 1, 2017.
  • Leszek Małek, Cytat w świetle prawa autorskiego, Warszawa: Wolters Kluwer Polska, 2011, ISBN 978-83-264-1276-9, OCLC 802115740.
  • Viorel Ros, The Right of Quoting, „Romanian Journal of Intellectual Property Law”, 3, 2009.
  • Martin Senftleben, Bridging The Differences Between Copyright’s Legal Traditions – The Emerging EC Fair Use Doctrine, „Journal of the Copyright Society of the U.S.A.”, 57 (3), 2010.
  • Sybilla Stanisławska-Kloc, Komentarz do art. 29, [w:] Marek Bukowski i inni, Prawo autorskie i prawa pokrewne, Damian Flisak (red.), Warszawa: LEX a Wolters Kluwer business, 2015, ISBN 978-83-264-3326-9, OCLC 903322376.
  • Jerzy Szczotka, Dozwolony użytek chronionych utworów, [w:] Maria Poźniak-Niedzielska, Jerzy Szczotka, Marek Mozgawa, Prawo autorskie i prawa pokrewne: zarys wykładu, Bydgoszcz – Warszawa – Lublin: Oficyna Wydawnicza Branta, 2007, ISBN 978-83-60186-34-3, OCLC 163595613.
  • Agnieszka Wachowska, Cytat utworu audiowizualnego w świetle ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, „Prace z Prawa Własności Intelektualnej UJ”, z. 104, Kraków 2009, ISSN 0137-236X.

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]

Zapoznaj się z zastrzeżeniami dotyczącymi pojęć prawnych w Wikipedii.

System prawa autorskiego
Pojęcia prawne
copyright
droit d’auteur
pojęcia wspólne
polskie pojęcia
Licencje
pojęcia
wzorce
licencji
Ekonomia
Akty prawne

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Prawo_cytatu&oldid=69281455”