Świerząbek orzęsiony

Świerząbek orzęsiony
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	selerowce
Rodzina	selerowate
Rodzaj	świerząbek
Gatunek	świerząbek orzęsiony
	Nazwa systematyczna
	Chaerophyllum hirsutum L.; Sp. Pl. 1: 258. 1753
Synonimy
	Chaerophyllum cicutaria Vill.;
	Chaerophyllum cicutaria Vill.;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Świerząbek orzęsiony, świerząbek kosmaty^[3] (Chaerophyllum hirsutum L.) – gatunek rośliny wieloletniej z rodziny selerowatych. Występuje w środkowej i południowej Europie, w tym także w Polsce. Rośnie głównie w górskich ziołoroślach, występując na niżu zasiedla zwykle lasy łęgowe.

Rozmieszczenie geograficzne

Zasięg obejmuje południową Europę od Hiszpanii po północno-zachodnią część Kaukazu, na północy sięga do Niemiec, Polski i zachodnich krańców Rosji. Jako gatunek introdukowany rośnie także w Danii i Wielkiej Brytanii^[4].

W Polsce gatunek jest pospolity w Karpatach i Sudetach oraz na Wyżynie Małopolskiej i Lubelskiej. Dalej na północ rośnie bardzo rozproszony – m.in. w Puszczy Białowieskiej, na Pojezierzu Litewskim, Mazurskim (zwłaszcza nad środkową Łyną i Pasłęką) oraz Wschodniopomorskim (głównie w dorzeczu Raduni)^[5]^[6].

Morfologia

Pokrój: Roślina zielna z walcowatym, brunatnym, u starszych roślin rozgałęzionym kłączem. Wyrasta z niego wzniesiona lub podnosząca się łodyga osiągająca wysokość od 20 do 120 cm. Łodyga jest obła i bruzdowana, dęta, zwykle szorstko owłosiona (rzadziej występują rośliny nagie opisane jako var. glabrum), nie zgrubiała pod węzłami^[6].
Liście: Dolne liście długoogonkowe, górne siedzące i pochwiaste. Blaszki trójkątne lub pięciokątne w zarysie, 2–4 razy pierzasto złożone i trójdzielnie złożone. Listki lancetowate, pierzastowrębne i ząbkowane, ząbki z ostrzem na końcu. Blaszki są owłosione tylko od dołu, czasem tylko na nerwach^[6].
Kwiaty: Zebrane w baldaszki, a te skupione po 6–20 tworzą dość gęste i wypukłe baldachy złożone. Szypułki baldaszków są gładkie i nierównej długości. U nasady baldachu pokryw brak lub są nieliczne i szybko odpadające. Pokrywki u nasady baldaszków są liczne (5–10), lancetowate, obłonione i orzęsione na brzegu, na wierzchołku odwijają się. Płatki korony są białe lub zaróżowione, odwrotnie sercowate i na szczycie wycięte i tamże z łatką zagiętą do wnętrza kwiatu. Płatki są na brzegu orzęsione^[6].
Owoce: Rozłupnie wydłużone, osiągające do 2 cm długości i 0,3 cm szerokości, wąskostożkowate lub walcowate, prążkowane podłużnie (z jaśniejszymi żebrami i ciemniejszymi bruzdami)^[6].
Gatunek podobny: Świerząbek ten bywa mylony z trybulą leśną Anthriscus sylvestris, która ma jednak płatki kwiatów o nagim brzegu^[6].

Biologia i ekologia

Bylina, hemikryptofit. Kwitnie od maja do sierpnia^[6].

Na obszarach górskich rośnie głównie w ziołoroślach, podczas gdy na niżu spotykana jest zwykle w lasach łęgowych. Poza tym rośnie na wilgotnych łąkach, w wilgotnych zaroślach i na brzegach wód^[6]. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla Ass. Poa nemoralis-Arabidetum alpinae^[7].

Zastosowanie

Odmiana uprawna 'Rosea' bywa sadzona w ogrodach naturalistycznych^[8].

Uprawa

Roślina łatwa w pielęgnacji, dobrze rośnie o ile tylko uprawiana jest w glebie żyznej i wilgotnej. By uchronić się przed nadmiernym rozsiewaniem się roślin należy obrywać kwiaty po przekwitnieniu^[8].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-05-01] (ang.).
↑ ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 57, ISBN 978-83-62975-45-7 .
↑ Chaerophyllum hirsutum L., [w:] Plants of the World Online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2024-06-28] .
↑ Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce, AdamA. Zając, MariaM. Zając (red.), Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001, s. 154, ISBN 83-915161-1-3, OCLC 831024957 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h MarianM. Koczwara MarianM., Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. T. IX. Dwuliścienne wolnopłatkowe-dwuokwiatowe. Cz. VII, Kraków 1960, s. 28 .
↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
↑ ^a ^b Elżbieta Borkowska-Gorączko: Świerząbek orzęsiony. 2013. [dostęp 2014-04-01]. (pol.).

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-05-01] (ang.).

[checklist-3] ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 57, ISBN 978-83-62975-45-7 .

[powo-4] Chaerophyllum hirsutum L., [w:] Plants of the World Online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2024-06-28] .

[5] Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce, AdamA. Zając, MariaM. Zając (red.), Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001, s. 154, ISBN 83-915161-1-3, OCLC 831024957 .

[koczwara-6] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h MarianM. Koczwara MarianM., Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. T. IX. Dwuliścienne wolnopłatkowe-dwuokwiatowe. Cz. VII, Kraków 1960, s. 28 .

[7] Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.

[wymarzony-8] Elżbieta Borkowska-Gorączko: Świerząbek orzęsiony. 2013. [dostęp 2014-04-01]. (pol.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]