Bambusa vulgaris

*Bambusa vulgaris*
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	liliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rząd	wiechlinowce
Rodzina	wiechlinowate
Rodzaj	bambus
Gatunek	Bambusa vulgaris
	Nazwa systematyczna
	Bambusa vulgaris Schrad. ex J.C.Wendl.; Coll. Pl. 2: 26 (1808)
	Multimedia w Wikimedia Commons

Bambusa vulgaris – gatunek rośliny z rodziny wiechlinowatych (Poaceae). Roślina rodzima dla Indochin i dla prowincji Yunnan w południowych Chinach. Jest szeroko uprawiana w wielu innych miejscach w strefie międzyzwrotnikowej^[4]^[5]. Spośród różnych gatunków bambusów należy do największych i najłatwiej rozpoznawalnych^[6]^[7].

Rozmieszczenie geograficzne

Gatunek z powodu introdukcji należy do najbardziej rozpowszechnionych bambusów w tropikach i rejonach podzwrotnikowych. Chociaż głównie znany jest z uprawy, uciekające i naturalizowane populacje istnieją w strefie międzyzwrotnikowej Azji i poza nią^[5]^[7]. B. vulgaris jest szeroko uprawiany we wschodniej, południowo-wschodniej i południowej Azji, a także tropikalnej Afryce, w tym w Madagaskarze^[5]^[7]. Jest częsty w indomalajskich lasach tropikalnych. Gatunek jest jednym z najczęściej spotykanych bambusów w Pakistanie, Tanzanii i Brazylii^[8].

Był jednym z najwcześniej introdukowanych gatunków bambusa do Europy i spopularyzowany został w XVIII wieku jako roślina cieplarniana^[9]. Na Hawaje został introdukowany prawdopodobnie w końcu XVIII wieku i stał się najpopularniejszą rośliną ozdobną^[10]. Bambus pospolity jest szeroko uprawiany w Stanach Zjednoczonych i na Portoryko, od czasów introdukcji przez Hiszpanów w 1840 roku^[5].

Morfologia

Pokrój: Rośnie w luźnych kępach. Źdźbła są bezkolcowe^[11], cytrynowo-żółte z zielonymi paskami^[12]. Źdźbła nie są proste, trudno je rozłamać, są nieelastyczne, grubościenne i początkowo mocne^[13]. Źdźbła dorastają do 10–20 m wysokości i 4–10 cm grubości^[5]^[14]. Początkowo są proste lub elastyczne (wyginają się w różne strony), zwisające na czubkach. Ściany są grube, węzły lekko rozdęte^[15]. Międzywęźla mają 20–45 cm długości. Kilka gałązek może wyrosnąć z węzłów mniej więcej w połowie wysokości pędu oraz powyżej^[11].
Liście: Ciemnozielone^[13], kształtu lancetowatego^[15].
Kwiaty: Rzadko obecne, podobnie owoce. W interwałach trwających kilka dziesięcioleci, cała populacja na danym obszarze zakwita naraz^[16], a pojedyncze źdźbło wydaje wiele kwiatów^[7].

Biologia

Rośliny nie wydają nasion z powodu niewydolności pyłku, powodowanej przez nieregularne podziały mejotyczne^[7]. Najprostszą i najczęściej stosowaną metodą rozmnażania w uprawie jest obcinanie fragmentów pędów lub ich bocznych odgałęzień i ich sadzonkowanie. Na Filipinach odnotowano najlepsze wyniki ukorzeniania jednowęzłowych sadzonek pozyskiwanych z dolnych części sześciomiesięcznych źdźbeł^[7]. Nawet gdy pień obumiera, nowe źdźbła wyrastają z jego podstawy, a nowe rośliny mogą wyrosnąć nawet z pni użytych w budowie płotów czy mostów^[7]. Łatwe rozprzestrzenianie się wegetatywne bambusa pospolitego spowodowało, że jest często spotykany w naturze^[7].

Średnia zawartość chemiczna: celuloza 41–44%, pentozy 21–23%, lignina 26–28%, popioły 1,7–1,9%, i krzemionka 0,6–0,7%^[13].

Taksonomia

Gatunek należy do rodziny wiechlinowatych, do rodzaju Bambus, występującego w tropikalnych i subtropikalnych strefach Azji. Rodzaj Bambus przez długi czas był uznawany za najbardziej „prymitywne” trawy, głównie przez obecność podsadki, niezdeterminowane kwitnięcie, kwiaty o sześciu pręcikach i trzech znamionach słupka. Bambusowate są jednymi z najszybciej rosnących roślin na świecie.

Odmiany uprawne

Wyróżniane są trzy grupy odmian uprawnych^[13]:

rośliny z zielonymi łodygami
rośliny z żółtymi łodygami (tzw. „złote bambusy”): zawsze żółta łodyga, czasem z zielonymi paskami o różnym natężeniu barwy. Mają grubsze ściany źdźbła od odmian zielonych. Odmiany te bywają opisywane jako Bambusa striata Lodd. ex Lindl.
rośliny o łodygach zielonych osiągających do 3 m wysokości i 1–3 cm średnicy, z zapadniętymi ścianami w dolnych międzywęźlach (tzw. bambusy „Brzuch Buddy”). Grupa opisywana jako Bambusa wamin Brandis ex E.G. Camus.

Ekologia

B. vulgaris najczęściej rośnie w pobliżu skarp rzecznych, poboczy dróg, na nieużytkach rolniczych i terenach otwartych^[12]. Najlepiej rośnie w miejscach wilgotnych, ale toleruje też susze, także niskie temperatury^[5]^[14]. Adaptuje się do wielu różnych rodzajów gleb^[5], jednak najlepiej rośnie na glebach wilgotnych^[14]. Może znieść temperaturę do -3 °C i może rosnąć na wysokości ponad 1500 m n.p.m.^[14], ale w niedogodnych warunkach źdźbła rosną krótsze i cieńsze^[7].

Zastosowanie

Gatunek jest sadzony w różnych miejscach w celu zapobiegania erozji gleby^[12]^[7].

Zastosowanie dekoracyjne

Jest szeroko stosowany jako roślina ozdobna^[17] i jest bardzo popularny^[18]. Często jest sadzony jako ogrodzenie i żywopłoty graniczne^[5]^[17].

Zastosowanie w budownictwie konstrukcyjnym

Łodygi i źdźbła są używane do budowy płotów i konstrukcji, szczególnie małych, tymczasowych schronień^[5], podłóg, dachówek, boazerii i ścian, zbudowanych z uschniętych łodyg i pękniętych źdźbeł^[7]. Źdźbło służy do wykonywania wielu części łodzi, w tym masztów, sterów, wysięgników i masztów żeglarskich. Jest również używany do produkcji mebli, wiatraków, fletów, wędek, uchwytów narzędzi, broni, łuków do sieci rybackich, fajek, rur irygacyjnych, rur destylacyjnych itp.^[5]

Jest stosowany jako surowiec do produkcji celulozy papierniczej, zwłaszcza w Indiach^[7]^[14]. Papier wykonany z tego gatunku ma wyjątkową wytrzymałość na rozerwanie, porównywalną do papieru z drewna iglastego. Może być również użyty do produkcji płyt wiórowych i elastycznych^[7].

Roślina jadalna

Młode pędy, gotowane lub marynowane są jadalne i są często spożywane w Azji^[14]^[10]. Świeże pędy pozostają żółte po gotowaniu. Wywar z końców pędów miesza się ze sproszkowanymi nasionami łzawnicy pospolitej, co stanowi orzeźwiający napój pity na Mauritiusie^[7]. Pędy są delikatne i białawe lub różowe, dobrze się konserwują^[7].

Medycyna tradycyjna

Złoty bambus jest uważany za tradycyjną roślinę leczniczą w Azji. Ma wiele zastosowań w zielarstwie, chociaż efekty nie są klinicznie udowodnione. W Jawie woda jest przechowywana w złocistych probówkach bambusowych jako lekarstwo na różne choroby. W Kongo liście są używane jako lek przeciwko odrze. W Nigerii stosuje się wlewy z macerowanych liści jako środek przeciwko chorobom wenerycznym i jako środek poronny – ostatnie działanie wykazuje skuteczność u królików^[7]^[19].

Uprawa

Choć nie nadaje się do małych pól, gdyż rośnie w dużych kępach, młode rośliny złotego bambusa można uprawiać w dużych pojemnikach. Złoty bambus rośnie dobrze w pełnym słońcu lub częściowym cieniu. Ochrona jest ważna, ponieważ zwierzęta często chowają się na młodych pędach. W Tanzanii zarządzanie uprawy B. vulgaris wymaga oczyszczenia gruntu wokół kęp^[7].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-02-20] (ang.).
↑ Bambusa vulgaris Schrad. ex J.C.Wendl.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-03-18].
↑ World Checklist of Selected Plant Families: Royal Botanic Gardens, Kew [online], apps.kew.org [dostęp 2017-11-17] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j DieterD. Ohrnberger DieterD., The bamboos of the world, 1999, ISBN 978-0-444-50020-5 .
↑ Biology Pamphlets (Volume 741), s. 15, University of California, 1895
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q D. Louppe, A.A. Oteng-Amoako and M. Brink, Timbers (vol. 1), s. 100-103, PROTA, 2008, ISBN 978-90-5782-209-4
↑ Maxim Lobovikov, Lynn Ball and María Guardia, World bamboo resources, s. 13-18, Food & Agriculture Organization, 2007, ISBN 978-92-5-105781-0
↑ Ted Jordan Meredith, Timber Press pocket guide to bamboos, s. 49, Timber Press, 2009, ISBN 978-0-88192-936-2
↑ ^a ^b Horace FreestoneH.F. Clay Horace FreestoneH.F., Tropical Exotics, James CJ.C. Hubbard, RickR. Golt, wyd. Pbk. ed, Honolulu: University of Hawaii Press, 1987, s. 10, ISBN 978-0-8248-1127-3, OCLC 17864441 .
↑ ^a ^b Flora of North America Editorial Committee, Magnoliophyta: Commelinidae, s. 22, Oxford University Press, 2007, ISBN 978-0-19-531071-9
↑ ^a ^b ^c Bambusa vulgaris, OzBamboo; Retrieved: 2007-12-19
↑ ^a ^b ^c ^d Bambusa vulgaris, Protabase, Plant Resources of Tropical Africa
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f A.N. Rao, V. Ramanatha Rao and John Dransfield, Priority species of bamboo and rattan, s. 25, Bioversity International, 1998, ISBN 978-92-9043-491-7
↑ ^a ^b Bambusa vulgaris, Flora of China, eFloras.com
↑ W. ArthurW.A. Whistler W. ArthurW.A., Tropical ornamentals: a guide, Portland, Or.: Timber Press, 2000, s. 77-78, ISBN 978-0-88192-475-6, OCLC 42861832 .
↑ ^a ^b NajmaN. Dharani NajmaN., Field guide to common trees & shrubs of East Africa, Cape Town: Struik, 2002, s. 198, ISBN 978-1-86872-640-0, OCLC 50216029 .
↑ Ernest Braunton, The Garden Beautiful in California, s. 50, Applewood Books, 2008, ISBN 978-1-4290-1281-2
↑ MT Yakubu and BB Bukoye, Abortifacient potentials of the aqueous extract of Bambusa vulgaris leaves in pregnant Dutch rabbits, PubMed, National Center for Biotechnology Information, U.S. National Laibrary of Medicine

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-02-20] (ang.).

[powo-3] Bambusa vulgaris Schrad. ex J.C.Wendl.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-03-18].

[4] World Checklist of Selected Plant Families: Royal Botanic Gardens, Kew [online], apps.kew.org [dostęp 2017-11-17] (ang.).

[:1-5] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j DieterD. Ohrnberger DieterD., The bamboos of the world, 1999, ISBN 978-0-444-50020-5 .

[6] Biology Pamphlets (Volume 741), s. 15, University of California, 1895

[:2-7] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q D. Louppe, A.A. Oteng-Amoako and M. Brink, Timbers (vol. 1), s. 100-103, PROTA, 2008, ISBN 978-90-5782-209-4

[8] Maxim Lobovikov, Lynn Ball and María Guardia, World bamboo resources, s. 13-18, Food & Agriculture Organization, 2007, ISBN 978-92-5-105781-0

[9] Ted Jordan Meredith, Timber Press pocket guide to bamboos, s. 49, Timber Press, 2009, ISBN 978-0-88192-936-2

[ReferenceA-10] Horace FreestoneH.F. Clay Horace FreestoneH.F., Tropical Exotics, James CJ.C. Hubbard, RickR. Golt, wyd. Pbk. ed, Honolulu: University of Hawaii Press, 1987, s. 10, ISBN 978-0-8248-1127-3, OCLC 17864441 .

[:3-11] Flora of North America Editorial Committee, Magnoliophyta: Commelinidae, s. 22, Oxford University Press, 2007, ISBN 978-0-19-531071-9

[:4-12] Bambusa vulgaris, OzBamboo; Retrieved: 2007-12-19

[:5-13] Bambusa vulgaris, Protabase, Plant Resources of Tropical Africa

[:6-14] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f A.N. Rao, V. Ramanatha Rao and John Dransfield, Priority species of bamboo and rattan, s. 25, Bioversity International, 1998, ISBN 978-92-9043-491-7

[:7-15] Bambusa vulgaris, Flora of China, eFloras.com

[16] W. ArthurW.A. Whistler W. ArthurW.A., Tropical ornamentals: a guide, Portland, Or.: Timber Press, 2000, s. 77-78, ISBN 978-0-88192-475-6, OCLC 42861832 .

[:8-17] NajmaN. Dharani NajmaN., Field guide to common trees & shrubs of East Africa, Cape Town: Struik, 2002, s. 198, ISBN 978-1-86872-640-0, OCLC 50216029 .

[18] Ernest Braunton, The Garden Beautiful in California, s. 50, Applewood Books, 2008, ISBN 978-1-4290-1281-2

[19] MT Yakubu and BB Bukoye, Abortifacient potentials of the aqueous extract of Bambusa vulgaris leaves in pregnant Dutch rabbits, PubMed, National Center for Biotechnology Information, U.S. National Laibrary of Medicine

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]