Żabnicokształtne

Żabnicokształtne

Lophiiformes
Garman, 1899
Żabnica (Lophius piscatorius)
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	promieniopłetwe
Rząd	żabnicokształtne

Żabnicokształtne, nogopłetwe (Lophiiformes) – rząd morskich ryb promieniopłetwych (Actinopterygii), charakteryzujących się wielką paszczą i obecnością wiciowatego wabika umieszczonego na głowie ryby. W zapisie kopalnym znane są z morskich osadów dolnego eocenu. Współcześnie występują w wodach oceanicznych strefy tropikalnej, subtropikalnej i umiarkowanej.

Cechy charakterystyczne

Ciało większości żabnicokształtnych jest spłaszczone grzbietobrzusznie. Duża głowa zakończona szeroko rozwierającą się paszczą uzbrojoną w ostre zęby. Płetwy piersiowe zostały przekształcone w narząd ruchu umożliwiający pełzanie po dnie lub kępach roślin. Pierwszy promień płetwy grzbietowej niemal wszystkich gatunków znajduje się na głowie. Jest przekształcony w elastyczną wić (illicium) zakończoną wabikiem (esca), o różnym kształcie i budowie. Narząd ten wykorzystywany jest do wabienia ofiary. Znajdują się w nim narządy dotyku. U wielu gatunków brak płetw brzusznych. Otwory skrzelowe znajdują się zwykle za lub poniżej podstawy płetw piersiowych. Pęcherz pławny zamknięty lub nie występuje. Brak żeber i kości śródkruczej.

Rozmnażanie

U większości gatunków żabnicokształtnych występuje skrajnie silny dymorfizm płciowy, który jednocześnie łączy się z ogólnym trybem życia i samym rozmnażaniem. Samce od samic różnią się pod wieloma względami, przede wszystkim są wielokrotnie mniejsze i pozbawione wabika. Dodatkowo samce mają mocno zredukowany układ pokarmowy i nie są w stanie samodzielnie pobierać pokarmu. Jedyne dobrze rozwinięte zmysły to wzrok i węch.

Natychmiast po wykluciu samiec rozpoczyna poszukiwanie samicy. Ma na to ograniczony czas – jeśli jej nie znajdzie, padnie z głodu. Po znalezieniu samicy wgryza się w jej skórę, wypuszczając substancję rozpuszczającą tkankę. Ostatecznie samiec dosłownie przyrasta do miejsca gdzie się wgryzł. Jego układ krwionośny łączy się z tym samicy. Do tego wszystkie układy poza oddechowym i jądrami (wedle niektórych źródeł zostają tylko jądra) zostają zredukowane do zera. Samiec żyje nadal tworząc na skórze samicy „narośl” będącą podręcznym bankiem spermy. U niektórych gatunków na samicy może żyć nawet kilku samców.

Systematyka

Przedstawiciel rodziny antenariusowatych

Żabnica (Lophius piscatorius)

Ogcocephalus parvus

Rodziny zaliczane do żabnicokształtnych grupowane są w podrzędach:

Lophioidei (żabnicowce) – najstarsza grupa, uważana za takson siostrzany pozostałych, żyją przy dnie w strefie sublitoralnej:

• Lophiidae – żabnicowate

Antennarioidei (antenariusowce, histrionowce) – występują na płytkim dnie litoralu, w gęstwinach wodorostów:

• Antennariidae – antenariusowate
• Tetrabrachiidae
• Lophichthyidae
• Brachionichthyidae

Ogcocephalioidei (maźnicowce) – w tym wyodrębniane czasem Ceratioidei (matronicowce) i Chaunacioidei – żyją w strefie batypelagialnej:

• nadrodzina Chaunacioidea:
  • Chaunacidae – chonaksowate
• nadrodzina Ogcocephalioidea:
  • Ogcocephalidae – ogackowate
• nadrodzina Ceratioidea – silnie zaznaczony dymorfizm płciowy, ryby głębinowe:
  • Caulophrynidae
  • Neoceratiidae
  • Melanocetidae
  • Himantolophidae – maszkarowate
  • Diceratiidae
  • Oneirodidae
  • Thaumatichthyidae
  • Centrophrynidae
  • Ceratiidae – matronicowate
  • Gigantactinidae
  • Linophrynidae

Zobacz też

• Ryby – wykaz rodzin.

Bibliografia

• Ryby. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1976, seria: Mały słownik zoologiczny. Brak numerów stron w książce
• Joseph S. Nelson: Fishes of the World. John Wiley & Sons, 2006. ISBN 0-471-25031-7. Brak numerów stron w książce
• G. Nikolski: Ichtiologia szczegółowa. Franciszek Staff (tłum.). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1970.