Przejdź do zawartości

Format bibliograficzny

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
(Przekierowano z Octavo)

Format bibliograficzny – określenie formatu książki, pochodzące od liczby złożeń arkuszy papieru tworzących jej składkę, stosowane do opisu druków wydawanych od końca XV do końca XVIII wieku[1]. Ze względu na nieustandaryzowane wymiary produkowanego wówczas papieru powstające z niego książki miały zróżnicowane wysokości, których nie używano do klasyfikacji formatu[2].

Powstawanie formatów folio, quarto i octavo z arkuszy papieru

Wyróżnia się następujące formaty bibliograficzne[2]:

  • plano (łac. in plano ‘w stanie równym’ < planum ‘płaszczyzna’[3]) – arkusz niezłamany, klejony z pozostałymi w grzbiecie do falcu, tworzący jedną kartkę (dwie strony);
  • folio (łac. folium ‘liść, karta’[4], symbol 2°) – arkusz złamany jednokrotnie, tworzący dwie kartki; kodeks w formacie folio to foliant[5]; składka z czterech folio nazywana jest zaś quaternio i była najpowszechniejszym formatem książki średniowiecznej[6];
  • quarto (łac. in quarto ‘w ćwiartce’[7], 4°) – arkusz złamany dwukrotnie, tworzący cztery kartki; kodeks w formacie quarto to kwartant[8];
  • octavo (łac. octavus ‘ósmy’[9], 8°) – arkusz złamany trzykrotnie, tworzący osiem kartek, mierzących najczęściej 18–25 cm wysokości; kodeks w formacie octavo to oktant[10];
  • duodecimo (łac. duodecim ‘dwanaście’, 12°) – arkusz złamany czterokrotnie w układzie 3 : 4 lub 2 : 6 kart, do którego większej części wkładało się odcięte uprzednio, sąsiadujące ze sobą cztery karty, tworzący dwanaście kartek[11];
  • sedecimo (16°) – arkusz złamany czterokrotnie, tworzący szesnaście kartek;
  • format elzewirowski (zob. drukarnia rodzinna Elsevierów, 24°) – arkusz podzielony na trzy części, z których każda złożona trzykrotnie, tworzący łącznie dwadzieścia cztery kartki.

Połowa książek wydrukowanych przed 1500 rokiem była w formacie quarto, a ponad ćwierć w formacie folio[12]. Pierwszym drukowanym octavo były dzieła Wergiliusza wydane przez Aldusa Manucjusza w 1501 roku[13]. Format duodecimo po raz pierwszy został wykorzystany przez Christophe’a Plantina w 1567 roku w Antwerpii[2].

Do określenia formatu książki służą: liczba kart w trzech sąsiadujących ze sobą składkach, kierunek kres papieru i położenie znaku wodnego[2]. W przypadku formatu folio w lewej połowie sita wykonywano znak wodny, a czasem w dolnej części prawej połowy również znak kontrolny (często inicjały drukarza). Mniejsze formaty powstawały poprzez rozcinanie folio, tak że co druga para kart w formacie quarto posiada po połowie znaku wodnego, a w przypadku octavo – jego ćwiartki znajdują się w górnych rogach połowy stron[14].

Format biblioteczny

[edytuj | edytuj kod]

Pochodną formatu bibliograficznego stosowaną w polskim bibliotekarstwie do opisu książek jest format biblioteczny. Jego podstawą jest wysokość grzbietu wyrażona w centymetrach, której umownie przypisano nazwę formatu bibliograficznego o podobnych wymiarach:

  • powyżej 35 cm – folio, 2°, dwójka, IV (rzadki);
  • 25–35 cm – quarto, 4°, czwórka, pot. ćwiartka, III (ok. 15% zbiorów);
  • 20–25 cm – octavo, 8°, ósemka, II (ok. 50% zbiorów);
  • do 20 cm – sedecimo, 16°, szesnastka, I (ok. 35% zbiorów)[15].

Nietypowe formaty biblioteczne książek podaje się w centymetrach. Format podłużny (leżący) określa książkę, której szerokość przewyższa wysokość[2].

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. EWBP ↓, s. 126–127.
  2. a b c d e EWoK ↓, s. 722–723.
  3. Jan Wojnowski (red.), Wielka encyklopedia PWN, t. 21, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2004, s. 131, ISBN 83-01-14115-8.
  4. Houston 2017 ↓, s. 327.
  5. EWoK ↓, s. 721.
  6. Houston 2017 ↓, s. 350.
  7. Jan Wojnowski (red.), Wielka encyklopedia PWN, t. 23, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2004, s. 15, ISBN 83-01-14191-3.
  8. EWoK ↓, s. 1360.
  9. Jan Wojnowski (red.), Wielka encyklopedia PWN, t. 19, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2003, s. 308, ISBN 83-01-14113-1.
  10. EWoK ↓, s. 1671.
  11. Houston 2017 ↓, s. 360.
  12. Houston 2017 ↓, s. 354.
  13. Houston 2017 ↓, s. 356.
  14. Houston 2017 ↓, s. 356–357.
  15. EWBP ↓, s. 126–127, 223.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]