Plac Wolności w Bydgoszczy

Plac Wolności

Śródmieście
Fragment pierzei północnej
Państwo	Polska
Miejscowość	Bydgoszcz
Położenie na mapie Bydgoszczy Plac Wolności
Położenie na mapie Polski Plac Wolności
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego Plac Wolności
53°07′37,2″N 18°00′21,5″E

Plac Wolności w Bydgoszczy – plac położony w Bydgoszczy w Śródmieściu, przylegający do ul. Gdańskiej i parku im. Kazimierza Wielkiego.

Charakterystyka

Plac Wolności stanowi reprezentacyjny salon bydgoskiego Śródmieścia, ubogacony przez neostylowe kamienice, zabytkowy kościół, pomniki i zieleń. Plac pełni funkcje rekreacyjne oraz jest miejscem, na którym odbywają się uroczystości podczas świąt państwowych z udziałem władz samorządowych i wojska.

Historia

Plac Wolności przed 1914 r.

Teren placu był dawniej częścią XVII-wiecznego ogrodu klasztornego sióstr Klarysek, podobnie jak dzisiejszy park Kazimierza Wielkiego. W 1835 roku bydgoskie Towarzystwo Upiększania Miasta założyło po wschodniej stronie ul. Gdańskiej szkółkę drzew, w której uprawiano okazy przeznaczone do zadrzewiania ulic. W 1854 r. wytyczono pierwszy, jeszcze niezbyt duży plac zwany Placem Armatnim (niem. Kannonenplatz). W 1859 r. plac został powiększony od strony południowej oraz obsadzony zielenią oraz drzewami przez generała majora Helmuta Carla Christiana von Weltzien, który sfinansował całe przedsięwzięcie. W 1860 r. plac został nazwany jego imieniem (niem. Weltzienplatz). Szkółka drzew na placu funkcjonowała jeszcze przez kilkanaście lat, była jednak stopniowo pomniejszana o wydzielane z niej działki budowlane, na których wzniesiono czynszowe kamienice, gmach szkoły oraz kościół.

Pierwotnie duży, prostokątny plac przecięty był drogami, które dzieliły go na cztery kwartały. W 1873 r. południową część placu wydzielono dla budowy kościoła ewangelickiego pw. św. Piotra i Pawła. Z kolei w 1893 r. na środku placu ustawiono pomnik cesarza Wilhelma I na koniu (w 1919 r. przeniesiony do Międzyrzecza). Później w 1904 r. na granicy placu z parkiem Miejskim (obecnie parkiem im. Kazimierza Wielkiego) powstała monumentalna fontanna-rzeźba Potop. Przez 40 lat była najatrakcyjniejszą rzeźbą miasta i symbolem Śródmieścia Bydgoszczy.

W okresie międzywojennym plac Wolności należał do najbardziej urokliwych i zadbanych miejsc w Bydgoszczy. Ozdabiano go dywanami z kwiatów. W 1938 r. wygląd placu uległ zmianie po przebudowie dokonanej według projektu inż. Stefana Pietrzaka. Teren przylegający do ul. Gdańskiej przekształcono na parking, a dalsza część uzyskała formę zieleńca łączącego się z parkiem im. Kazimierza Wielkiego.

W 1945 r. na środku placu stanął pomnik Wolności według projektu arch. Jana Kossowskiego ku czci żołnierzy radzieckich i polskich – wyzwolicieli miasta z hitlerowskiej okupacji. Monument przetrwał do czasów dzisiejszych, gdyż nie zrealizowano planów budowy okazałego pomnika Armii Czerwonej w miejscu kościoła św. Piotra i Pawła, bądź też na placu Teatralnym. Pomnik przebudowano w 1991 r. umieszczając tablicę o treści: „Civitas Bydgostiensis Libera”, a w 1995 r. brązową płaskorzeźbę (proj. Aleksander Dętkoś). Monument upamiętnia walkę Polaków o niepodległość oraz powrót Bydgoszczy do Polski 20 stycznia 1920 r.

17 czerwca 1984 członkowie opozycji solidarnościowej w ramach agitacji za bojkotem wyborów wypuścili na plac Wolności świnię, która miała na boku wypisane "Idę do wyborów". Gonione przez ZOMO zwierzę uciekło na ul. Śniadeckich i dopiero tam zostało skrępowane siatką.

Na placu planowana jest budowa podziemnego zbiornika retencyjnego, w tym celu w 2020 przygotowano zmianę planu zagospodarowania przestrzennego placu, przewidującą m.in. usunięcie miejsc parkingowych wzdłuż ulicy Gdańskiej oraz postoju taksówek sprzed budynku liceum. Zmiany proponowane przez Miejską Pracownię Urbanistyczną zmierzają w znacznej mierze do przywrócenia placowi XIX-wiecznego kształtu, w dużej mierze nawiązują do historycznego wyglądu tego miejsca i przewidują m.in. zwiększenie ilości zieleni oraz przesunięcie pomnika.

Zabudowa

Plac Wolności od strony północnej otacza pierzeja wielkomiejskich kamienic, od południa zabytkowy neoromański kościół oraz najstarszy miejski park. Natomiast od zachodu graniczy z reprezentacyjną ulicą Gdańską. Od 2004 r. trwały prace przygotowawcze, które miały doprowadzić do odtworzenia fontanny Potop w historycznym kształcie, co nastąpiło w 2014. W latach 2009–2010 dokonano rewitalizacji placu poprzez wymianę nawierzchni alejek oraz konserwację zieleni.

Ważniejsze obiekty

Obiekt	Lata budowy	Styl arch.	Nr rej. zab.	Uwagi	Zdjęcie
Kościół Świętych Apostołów Piotra i Pawła	1872–1878	eklektyzm, neogotyk	A/62 z 5.10.1971	Wzniesiony według projektu berlińskiego architekta Friedricha Adlera. W latach 1878–1945 zbór ewangelicko-unijny; w 1945 r. przekazany do użytku katolikom; od 1946 r. jest kościołem parafialnym; W ołtarzu głównym znajduje się obraz Niepokalane Poczęcie NMP (1850), autorstwa Maksymiliana Piotrowskiego, pochodzący z dawnego kościoła pojezuickiego.
Kamienica Plac Wolności 1	1896–1898	eklektyzm, neobarok	A/243 z 20.10.1990	Jedno z najlepiej ocenianych dzieł Józefa Święcickiego, ikona architektury Bydgoszczy przełomu wieków. Budynek słynie z bogatego wystroju elewacji oraz wyszukanych form architektonicznych. Naroże stanowi wieża zwieńczona baniastym hełmem.
Kamienica Plac Wolności 3	1905	historyzm, secesja	A/257/1 z 6.05.1991	Kamienica wzniesiona według projektu architekta Fritza Weidnera, o wystroju secesyjnym. W budynku przez 50 lat żył i pracował grafik i malarz Andrzej Nowacki (urodzony w Wilnie, zmarł w 1996 roku). Fakt ten upamiętnia znajdująca się na wysokości I piętra rzeźba Piotra Wagnera, przedstawiająca realistyczne, podarte dżinsy, co jest nawiązaniem do słynnego cyklu artysty „Udżinsowieni”. Dekoracyjność budynku podkreśla szereg pięknych detali (np. maski kobiece i wizerunki sowy) oraz kute balustrady balkonów. W 2020 przeprowadzono remont charakterystycznej, zielonej elewacji.
Kamienica Plac Wolności 5	1880–1890	eklektyzm	A/278/1 z 1.10.1991	Kamienica o wystroju eklektycznym.
Kamienica Plac Wolności 7	1939	modernizm		Kamienica wzniesiona według projektu bydgoskiego architekta Jana Kossowskiego. Jest przykładem polskiego modernizmu z okresu międzywojennego. Pierwszym właścicielem budynku był projektant wnętrz i mebli Jakub Hechliński, m.in. autor wystroju kamienicy Carla Meinhardta. Elewacja obłożona jest białym kieleckim piaskowcem (jedyna kamienica w Bydgoszczy obłożona kamieniem), a przeszklony parter z filarami obłożonymi kolorowym stiukiem przeznaczony był pierwotnie dla potrzeb salonu samochodowego Chevroleta. W okresie PRL (do poł. l. 80.) w miejscu po salonie mieściła się kawiarnia "Magnolia" z muzyką na żywo (pianino), a następnie kwiaciarnia. Urodził się tu ks. Wacław Gieburowski, dyrygent Poznańskiego Chóru Katedralnego. Od chwili oddania do użytku budynek nie przechodził istotnych zmian, w związku z czym zachowało się dużo detali, oryginalna stolarka okienna i luksfery na klatce schodowej. We wnętrzach zachowało się sporo stylowych elementów, np. klamki w estetyce art déco. Obiekt znajduje się w gminnej ewidencji zabytków.
I Liceum Ogólnokształcące	1876–1877	klasycyzm	A/264/1 z 28.05.1991	Gmach szkolny zbudowany na siedzibę Niemieckiego Królewskiego Gimnazjum według projektu R. Oueissnera. W latach 1904–1905 przedłużono boczne skrzydło. W 1920 roku szkołę przekształcono na Państwowe Liceum Klasyczne, w 1938 roku na Państwowe Liceum i Gimnazjum, a po II wojnie światowej w I Liceum Ogólnokształcące w Bydgoszczy. Budynek w kształcie litery „L”, dwupiętrowy, zryzalitowany, mieszczący reprezentacyjne sale. Znajdująca się na zapleczu sala gimnastyczna z l. 60. XX w. w 2017 została wyburzona, a w jej miejsce kosztem blisko 11 mln zł od 2018 do lutego 2020 powstała nowa hala sportowa z boiskiem o powierzchni ok. 700 m kw. i trybuną na ponad 120 widzów, oddana do użytku 11 marca 2020; pierwotnie zakładano oddanie jej do użytku jesienią 2019. W 2021 oddano do użytku boisko z bezpieczną nawierzchnią.
pomnik Wolności	1945	funkcjonalizm		Pomnik ku czci poległych żołnierzy radzieckich i polskich w czasie walk o wyzwolenie miasta w styczniu 1945 r., oraz upamiętniający powrót Bydgoszczy do Polski 20 stycznia 1920 r. Wzniesiony według projektu Jana Kossowskiego jako Pomnik Wdzięczności Żołnierzom Armii Czerwonej. Był w zamierzeniu obiektem tymczasowym, do czasu budowy godniejszego obiektu, do czego jednak nie doszło. W 1990 r. przemianowano go na Pomnik Wolności
Fontanna Potop	1904	klasycyzm		Jedna z najoryginalniejszych rzeźb w kraju, ozdoba Bydgoszczy w okresie międzywojennym. Powstała w 1904 r., jej autorem był berliński rzeźbiarz Ferdinand Lepcke, również autor bydgoskiej Łuczniczki. Trzyelementowa rzeźba przedstawiała ludzi i zwierzęta próbujące ratować się z biblijnego potopu. Oblewana była wodą z tryskającej fontanny, a jej wysokość dochodziła do 6 m. W 1943 r. hitlerowcy przetopili ją na cele wojenne. W l. 2009-2014cząwszy od 2004 r. rzeźba jest rekonstruowana.

W bezpośrednim sąsiedztwie placu, przy ul. Gimnazjalnej 2a, znajduje się neoklasycystyczna, trzykondygnacyjna kamienica wybudowana przed 1868 rokiem. Przed II wojną światową znajdowała się tu prywatna klinika dla osób nerwowo chorych, w czasie wojny szpital, natomiast za PRL - poradnia chorób płucnych z pracownią RTG. W 2012 większa część obiektu (oznaczona nr 2) z l. 1927-1928, mieszcząca przed wojną lecznicę i mieszkanie dra Jana Króla, została zakupiona przez samorząd woj. kujawsko-pomorskiego i przekazana Kujawsko-Pomorskiemu Funduszowi Pożyczkowemu, po czym przeszła remont. W 2015 Fundusz otworzył tu Regionalny Inkubator Przedsiębiorczości z biurami i salami konferencyjnymi. W 2019 samorząd wykupił resztę budynku (nr 2a), znajdującą się w narożniku posesji. Elewację budynku zdobi loggia z kolumnami. W oknach zachowały się fragmenty witraży, w sieni – posadzka w stylu art deco, a w salonie stare, przesuwane drzwi. W ogrodzie przy budynku zachowane balustrady i elementy niewielkiej fontanny, złożonej z wodotrysku w kształcie głowy lwa oraz kamiennej misy w formie muszli. Rośnie tu również pomnik przyrody - miłorząb japoński.

Galeria

• 
  Kamienica Święcickiego
• 
  Wieża
• 
  Secesyjny wystrój kamienicy nr 3
• 
  Uroczystości na pl. Wolności
• 
  Zrekonstruowane do 2013 r. fragmenty Fontanny Potop
• 
  Potop na tle kościoła św. Piotra i Pawła
• 
  Dawne Gimnazjum Królewskie

Zobacz też

• Śródmieście (Bydgoszcz)
• Ulica Gdańska w Bydgoszczy
• Kościół Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Bydgoszczy
• I Liceum Ogólnokształcące w Bydgoszczy
• Park Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy
• Pomnik cesarza Wilhelma I w Bydgoszczy
• Pomnik Wolności w Bydgoszczy
• Fontanna Potop
• Historia Bydgoszczy

Bibliografia

• Daria Bręczewska-Kulesza, Bogna Derkowska-Kostkowska, A. Wysocka, [i inni]: Ulica Gdańska. Przewodnik historyczny. Bydgoszcz 2003
• Jerzy Derenda. Piękna stara Bydgoszcz – tom I z serii Bydgoszcz miasto na Kujawach. Praca zbiorowa. Towarzystwo Miłośników Miasta Bydgoszczy. Bydgoszcz 2006
• Jerzy Derenda. Bydgoszcz w blasku symboli – tom II z serii Bydgoszcz miasto na Kujawach. Towarzystwo Miłośników Miasta Bydgoszczy. Bydgoszcz 2008
• Iwona Jastrzębska-Puzowska: Od miasteczka do metropolii. Rozwój architektoniczny i urbanistyczny Bydgoszczy w latach 1850-1920
• Marek Romaniuk: Pomnik konny cesarza Wilhelma I w Bydgoszczy. [w:] Materiały do dziejów kultury i sztuki Bydgoszczy i regionu. zeszyt 4. Bydgoszcz 1999
• Janusz Umiński: Bydgoszcz. Przewodnik: Bydgoszcz: Regionalny Oddział PTTK „Szlak Brdy”, 1996
• Dawid Urbański: Plac Wolności. [w:] Kalendarz Bydgoski 2012

Północna pierzeja placu Wolności