Spójnicowate
| Melittidae[1] | |
| Schenck, 1860 | |
| Okres istnienia: eocen–dziś | |
 Melitta maura | |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Podtyp | |
| Gromada | |
| Rząd | |
| Podrząd | |
| Infrarząd | |
| Nadrodzina | |
| (bez rangi) | pszczołokształtne |
| Rodzina |
spójnicowate |
.jpg)
Spójnicowate (Melittidae) – rodzina owadów z rzędu błonkoskrzydłych i nadrodziny pszczół obejmująca ponad 190 opisanych gatunków. Są to jednopokoleniowe pszczoły samotnice, zakładające gniazda w glebie. Wyróżniają się budową aparatu gębowego. Zasiedlają Holarktykę i krainę etiopską. W zapisie kopalnym znane od eocenu.
Opis
[edytuj | edytuj kod]Są to pszczoły średnich i dużych rozmiarów[2]. Ich szczęki cechuje obecność grzebyka na żuwce zewnętrznej i brak takowego na pieńku oraz krótki wyrostek u nasady pieńka (processus basistipitalis). Mają wyniesioną nasadę wargi górnej. Ich języczek ma rowkowane włoski duże i skierowane rozbieżnie. Narządy gębowe cechuje również V-kształtne wskutek redukcji apronu lorum, połączone z jednolicie zwężoną i podwiniętą nasadą przedbródka. Większość ma bardzo małe przyjęzyczki, niekiedy wręcz zanikłe lub zlane z suspensoriami. Wyjątkiem są tu tylko Meganomiinae. Rowek episternalny uległ u spójnicowatych prawie całkowitemu zanikowi[3]. Służące zbieraniu pyłku szczoteczki z włosków znajdują się u samic na goleniach i pierwszych członach stóp[2].
Biologia i występowanie
[edytuj | edytuj kod]Spójnicowate to pszczoły samotnice wydające po jednym pokoleniu rocznie. Samce pojawiają się przed samicami. Do kopulacji dochodzi zwykle na roślinach żywicielskich. Zapłodnione samice wykopują gniazda w glebie. Składają się one z korytarza głównego i korytarzy bocznych, na dnie których znajduje się po jednej lub po kilka komórek lęgowych. Do komórki znoszony jest pyłek, który formowany jest w grudkę, na szczycie której samica składa pojedyncze jajo. Larwy rozwijają się szybko, konsumując całą grudkę w około 10 dni. Wyrośnięte larwy zimują, a przepoczwarczają się wiosną następnego roku[4].
Rodzina ta wywodzi się z Afryki i tam osiąga największą różnorodność[5]. Ponadto jej przedstawiciele występują w palearktycznej Eurazji i nearktycznej Ameryce Północnej. Na południe sięgają Południowej Afryki[4]. W Polsce występuje 11 gatunków z 3 rodzajów[6] (zobacz: spójnicowate Polski).
Systematyka i filogeneza
[edytuj | edytuj kod]Do spójnicowatych zalicza się 191 opisanych gatunków, zgrupowanych w 17 rodzajach[7] i trzech podrodzinach[3][4][1]:
Wczesne analizy filogenetyczne wskazywały na parafiletyzm spójnicowatych. W 1995 Alexander i Michener zdecydowali się nawet na wyniesienie wszystkich trzech podrodzin do rangi osobnych rodzin, jednak w pracy z 2000 Michener uznał ten krok za przedwczesny z uwagi na słabą reprezentację spójnicowatych w próbie badawczej[9][3]. W 2013 Hedtke, Patiny i Danforth opublikowali wyniki analizy molekularnej obejmującej ponad 1300 gatunków pszczół. Wynika z niej, że spójnicowate stanowią takson monofiletyczny i klad bazalny w obrębie pszczołokształtnych[5].
Najwcześniejsze ślady kopalne spójnicowatych znaleziono we francuskim bursztynie z Oise. Należą one do rodzaju Paleomacropis i pochodzą z wczesnego eocenu[10].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Melittidae, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b Józef Banaszak: Rząd: błonkówki — Hymenoptera. W: Zoologia t. 2 Stawonogi cz. 2 Tchawkodyszne. Czesław Błaszak (red.). Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012, s. 321-346.
- ↑ a b c Charles Duncan Michener: The Bees of the World. Baltimore, London: Johns Hopkins University Press, 2000, s. 90.
- ↑ a b c Denis Michez. Monographic revision of the melittid bees (Hymenoptera, Apoidea, Melittidae sensu lato). „Proc. Neth. Entomol. Soc. Meet.”. 19, s. 31-39, 2008.
- ↑ a b Shannon M. Hedtke, Sébastien Patiny, Bryan N. Danforth. The bee tree of life: a supermatrix approach to apoid phylogeny and biogeography. „BMC Evolutionary Biology”. 13 (138), s. 1–13, 2013. DOI: 10.1186/1471-2148-13-138.
- ↑ Józef Banaszak. A checklist of the bee species (Hymenoptera, Apoidea ) of Poland, with remarks on their taxonomy and zoogeography: revised version. „Fragmenta Faunistica”. 43 (14), s. 135-193, 2000.
- ↑ Andrew R. Deans, Michael S. Engel, Mattias Forshage, John T. Huber, Alexandre P. Aguiar, Norman F. Johnson, Arkady S. Lelej, John T. Longino, Volker Lohrmann, István Mikó, Michael Ohl, Claus Rasmussen, Andreas Taeger, Dicky Sick Ki Yu John T. Jennings, Order Hymenoptera, [w:] Animal biodiversity: An outline of higher-level classification and survey of taxonomic richness, Z.-Q. Zhang (red.), „Zootaxa”, 1, 3703, 2013, s. 51–62, DOI: 10.11646/zootaxa.3703.1.12.
- ↑ a b Andrzej Ruszkowski. Nazewnictwo polskie pszczół (Apoidea, Hymenoptera). „Pszczelnicze Zeszyty Naukowe”, s. 217-223, 1993.
- ↑ B.N. Danforth, S. Sipes, J. Fang, S.G. Brady. The history of early bee diversification based on five genes plus morphology. „Proceedings of the National Academy of Sciences”. 103, s. 15118–15123, 2006. DOI: 10.1073/pnas.0604033103.
- ↑ Denis Michez, André Nel, Jean-Jacques Menier, Pierre Rasmont. The oldest fossil of a melittid bee (Hymenoptera: Apiformes) from the early Eocene of Oise (France). „Zoological Journal of the Linnean Society”. 150, s. 701–709, 2007. DOI: 10.1111/j.1096-3642.2007.00307.x.