Stanisław Budzyński

Zobacz też: Stanisław Budziński.

Stanisław Budzyński ps. „Tradycja”, „Henryk”, „Marian”, „Ziemniak” (ur. 9 września 1894 w Warszawie, zm. 21 sierpnia 1937 w Moskwie) – działacz komunistyczny, publicysta.

Życiorys

Syn szewca Jana, brat Heleny Budzyńskiej. Skończył dwuklasową szkołę, następnie uczęszczał na kursy wieczorowe, później na wyższe kursy handlowe. Od 1908 działał w młodzieżowym ruchu robotniczym, organizując koła samokształceniowe. Od 1911 członek Socjaldemokratycznego Związku Zawodowego Robotników Przemysłu Skórzanego. W 1912 wstąpił do SDKPiL, od 1913 członek Komitetu Warszawskiego SDKPiL, z ramienia którego obsługiwał dzielnice: Wola, Praga i Mokotów. Jednocześnie działał w stowarzyszeniach „Przyszłość” i „Kultura”. Od 11 lipca 1915 do grudnia 1916 więziony. Uważany był za najlepszego mówcę w SDKPiL^[1]. Wyjechał do Moskwy, gdzie podczas rewolucji lutowej 1917 nawiązał łączność z Komitetem Moskiewskim Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej Rosji (bolszewików) (SDPRR(b)). Współorganizator i członek zarządu moskiewskiej grupy SDKPiL. Delegat na VII Konferencję SDPRR(b) w kwietniu 1917, członek Komisji do Spraw Narodowościowych. Wstąpił do wojska w celu prowadzenia agitacji komunistycznej i został wybrany do komitetu pułkowego, a następnie do Komitetu Moskiewskiego Rady Delegatów Żołnierskich.

Podczas przewrotu bolszewickiego w Moskwie w listopadzie 1917 został wybrany zastępcą członka Komitetu Wojskowo-Rewolucyjnego i mianowany dowódcą 55 pułku piechoty. Uczestniczył w pracach sztabu kierującego bolszewicką rebelią. Po listopadzie 1917 był m.in. przewodniczącym sekcji wojskowej Moskiewskiej Rady Delegatów Robotniczych i Żołnierskich (RDRiŻ), członkiem moskiewskiego Komitetu Okręgowego (KO) SDPRR(b) oraz komisarzem ludowym do spraw opieki społecznej Moskwy i okręgu moskiewskiego (od grudnia 1917 do marca 1918). Jako przedstawiciel SDKPiL bierze udział w naradzie Biura Centralnego Partii Komunistycznych Krajów Okupowanych (Polski, Litwy, Łotwy, Estonii, Ukrainy i żydowskich sekcji narodowych), będącego poprzedniczką Kominternu. Wypowiada się przeciwko centralizacji w ramach biura, za samodzielnościa poszczególnych sekcji^[2]. Pod koniec 1918 przyjechał do Polski i został członkiem Zarządu Głównego (ZG) SDKPiL. Działał w Warszawie, Łodzi, Zagłębiu Dąbrowskim, organizował Rady Delegatów Robotniczych, oddziały Czerwonej Gwardii i Milicji Robotniczej. Współorganizator i uczestnik Zjazdu Zjednoczeniowego SDKPiL i PPS-Lewicy w grudniu 1918 (a zarazem I Zjazdu KPRP/KPP) w Warszawie. Pracownik Wydziału Wojskowego KC KPRP. Pod koniec listopada 1919 aresztowany, w kwietniu 1920 wymieniony na więzionych w bolszewickiej Rosji Polaków^[3].

Od maja do listopada 1920 zastępca członka, następnie członek Biura Polskiego KC Rosyjskiej Partii Komunistycznej (bolszewików) (RKP(b)). Od 1925 redaktor naczelny tygodnika „Świt”, pisma młodzieżowego „Bądź Gotów” i miesięcznika „Ku Nowej Szkole”. Wykładał ekonomię polityczną na Komunistycznym Uniwersytecie Mniejszości Narodowych Zachodu (KUMNZ) i na kursach organizowanych przez Sekcję Polską Kominternu. Uczestnik IV Konferencji KPP w listopadzie-grudniu 1925 w Moskwie. Począwszy od III Zjazdu KPP w styczniu-lutym 1925 pod Moskwą brał udział we wszystkich zjazdach KPP. Uczestnik I Zjazdu KPZB latem 1928 pod Orszą, na którym został zastępcą członka, a wkrótce członkiem KC KPZB. 1930–1932 członek kierownictwa Komunistycznej Partii (bolszewików) Białorusi (KP(b)B). 1932–1934 redaktor naczelny „Kultury Mas”. Autor wielu broszur i artykułów, głównie dotyczących zagadnień agrarnych i narodowościowych, m.in. „Współczesnej niepodległej Polski” (1920) i „Czego chcą komuniści” (1920). 1934–1937 kierownik katedry marksizmu-leninizmu w Międzynarodowej Szkole Leninowskiej i zastępca kierownika katedry w Wyższej Szkole Propagandy Partyjnej przy KC WKP(b).

W okresie „wielkiej czystki”, 10 czerwca 1937 został aresztowany przez NKWD. 21 sierpnia 1937 Kolegium Wojskowe Sądu Najwyższego ZSRR skazało go na śmierć z oskarżenia o szpiegostwo, stracony tego samego dnia^[4]. Skremowany na Cmentarzu Dońskim, pochowany anonimowo.

Zrehabilitowany postanowieniem Kolegium Wojskowego SN ZSRR 29 kwietnia 1955.

Jego żoną była Celina Budzyńska.

Przypisy

↑ Andrzej Friszke „Państwo czy rewolucja. Polsce komuniści a odbudowanie państwa polskiego 1892 – 1920“ Wydawnictwo Krytyki Politycznej 2020, ISBN 978-83-66586-19-2, str. 271
↑ Andrzej Friszke „Państwo czy rewolucja. Polsce komuniści a odbudowanie państwa polskiego 1892 – 1920“ Wydawnictwo Krytyki Politycznej 2020, ISBN 978-83-66586-19-2, str. 237
↑ Andrzej Friszke „Państwo czy rewolucja. Polsce komuniści a odbudowanie państwa polskiego 1892 – 1920“ Wydawnictwo Krytyki Politycznej 2020, ISBN 978-83-66586-19-2, str. 467
↑ St. Budzyński w bazie danych Centrum Sacharowa „Ofiary represji politycznych, zastrzelonych i pochowanych w Moskwie i regionie moskiewskim od 1918 do 1953 r.”

Bibliografia

Słownik biograficzny działaczy polskiego ruchu robotniczego t. 1, Warszawa 1978.
Nowa encyklopedia powszechna PWN t. 1, Warszawa 1998.

Linki zewnętrzne

Publikacje Stanisława Budzyńskiego w bibliotece Polona

[1] Andrzej Friszke „Państwo czy rewolucja. Polsce komuniści a odbudowanie państwa polskiego 1892 – 1920“ Wydawnictwo Krytyki Politycznej 2020, ISBN 978-83-66586-19-2, str. 271

[2] Andrzej Friszke „Państwo czy rewolucja. Polsce komuniści a odbudowanie państwa polskiego 1892 – 1920“ Wydawnictwo Krytyki Politycznej 2020, ISBN 978-83-66586-19-2, str. 237

[3] Andrzej Friszke „Państwo czy rewolucja. Polsce komuniści a odbudowanie państwa polskiego 1892 – 1920“ Wydawnictwo Krytyki Politycznej 2020, ISBN 978-83-66586-19-2, str. 467

[CentrumSacharowa-4] St. Budzyński w bazie danych Centrum Sacharowa „Ofiary represji politycznych, zastrzelonych i pochowanych w Moskwie i regionie moskiewskim od 1918 do 1953 r.”

[1]

[2]

[3]

[4]